galeria nowy swiat pizzeria

( galeria_nowy_swiat_pizzeria.pdf )

http://www5.fileserv.wf/pob/galeria_nowy_swiat_pizzeria#

Podobne: geografia nasz swiat cwiczenia, generator swiat fizyki, polska i swiat interia,

chemia nowa era cwiczenia, muzyczny swiat cwiczenia, sprawdziany swiat fizyki,

biologia nowa era cwiczenia, testy do swiat fizyki, ciekawi swiata historia,

Owies:

1) Rosja: pld. panstwie - jezioro Bajkal, Nizina Iszymska, Nizina wch - europejska, - okolice Moskwy

2) Konada: ok. Jeziora Winnepek, Manitoba, Kolumbia Brytyjska, prowincja Quebeck

3) Polska: Podhale (Tatry), Beskidy, Nizina pld - podlaska ( na wsch od Warszawy), na polesiu zach (na pln-wsch od Lublina), Pobrzeze Koszalinskie,

wyzyna Lubelska, Karpaty(pogorze Karpackie)

4) USA: Jakosc Waszynkton, Oregon, Iowa, Minesota, Nebraska

5) Hiszpania: pln czesc panstwie - Kastylia

6) Finlandia: pld czesc kraju

7) Szwecja: na wyz. pld - szweckiej

8) Australia: (zach; okolice Perth, Nowiutka pld Walia)

9) Chiny: (niz. chinska, kolo Pekinu)

10) Rfn (niz. Niemiecka)

Posiada duza wartosc pozywna, nie nadaje sie do wypieku chleba.

Nastroj: wilgotny + strefa umiarkowana.

Odporny na niskie temp, kielkuje aktualnie przy dwie stopniach C, ma skromne wymagania. Pozyteczna jest lepsza temp. powietrza.

Gleby: brunatne, bielice, szwedzkie, finskie

Pszenica

Wystepowanie:

Polska 8 mln ton, 1-wsza. 4% na ziemi

1) chiny: niz. Chinska

2) Republika indii Wyzyna Dekan, centrum panstwie

3) USA; Wlk Rownina prerii

4) Rosja: Niz. wsch- europejska, niz. nadkaspijska

5) Franja Niz. francuska

6) Pakistan: dolina Indusu

7( niemcy: Bawaria

8) Kanada; Manitoba, saskkatshewan, teren ontario zach

9) Turcja niziny

10) Kazachstan obszar calego panstwiejednej. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie sluzace do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych przyczyny, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: stan rzeczy, w ktorej wypada

bedzie zadecydowac pomiedzy tymi racjami i kazda postanowienie doprowadzi sluzace do katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, z ktorych dwie sa jednakowo wazne i sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana sluzace do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tamtego nie uczyni, nie tylko cialko zmarlego

zostanie pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona wejdzie w zatarg z prawem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbytnio

zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze swoim sumieniem, upowaznienie

boskie i wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia pod scenie posiadal doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo pomiedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak wyzwolenie

jego od nich. Losy herosa tragicznego poteguja odbiorce sluzace do niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a w ten sposob pozwalaja mu sie

od nich wyzwolic i osiagnac spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc i trwoge―, zwazajac na akcje tragedii. Oficjalna

(jezeli przebywamy widzami) milosierdzie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka, ktory jest sluzace

do nas pokrewny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii pamietajac o tych celach.

Fatum – odmiennie los badz przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg wydarzen w

zyciu, ktorych nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane poprzez wyrocznie powinien spotkac czlowieka i nie ma od tego wypromieniowywania. Jest to najczesciej zapowiedz nieszczescia.

Przykladem beda dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi a wlasnym

dzialaniem bohatera. Junak jest pozbawiony mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wybrania. Dzialania swoim prowadza sluzace do katastrofy. Jest

on zarazem ofiara i winowajca. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak siostra i

wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka ciebie, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu zdrajcow ojczyzny. Nad jak

Labdakidow i Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie widziala

sposobnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw i dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach i zeslali im w beczce Pandory

nieszczescie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom pod zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go pod dwie fragmentu:

osobno zlozyl mieso i owinal te rolety w skore, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek ludzie posiadaja

skladac bogom. Zeus wybral druga odsetek, myslac iz pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko te czesc ludzie skladali bogom w ofierze.

Rozgniewalo to Zeusa i kazal przykuc Prometeusza sluzace do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, ktora wciaz odrastala. Prometeusz

stal sie emblematem czlowieka cierpiacego z namietnosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego imienia powstalo ustalenie

prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie namietnosci do osob.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on zadedykowac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie sluzace do Boga, dowodzi, ze ma taka sile jak Bog, jego

piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to ogromna, piesn tworzenie, taka piosenka jest moc, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, zeby Bog podarowal mu sila

wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Bog mu jej nie da, to maz odwroci od Niego osob. Konrad jest cierpiacym patriota, dla jakiego ojczyzna

jest najwazniejsza, potrzebuje sie w celu niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali na

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako glownego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl maz jednak trafic do ciebie cieni, bowiem zona nie zakopala swoim ciala zgodnie z jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic pod ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie zapomnieli o poprzednio. Zyl

czasochlonnie, az wreszcie przypomniano osobiscie o poprzednio i wyslano Tanatosa na jego istote. Za kare Syzyf posiadal wniesc wielki kamien pod

gore. Syzyf wzial sie do wykonywania zadan, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal mu sie i spadl. Tak bardzo bylo zbytnio drugim, 3,

dziesiatym wespol. Syzyf stale wznosi kamyczek, ale w kazdej sytuacji tuz przy wierzcholku on mu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, operowania

nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji pod ziemiach naszych do wykonywania zadan Syzyfa. Proces ten nie byl w stanie

zniszczyc polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna a mianowicie Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby mu

pozwolil powrocic do Grecji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w taki

sposob mogl wraz z synem powrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbytnio wysoko, bowiem wosk moze sie stopic i zeby nie

schodzil zbyt skromnie wody, bowiem piora potrafia nasiaknac wilgotnoscia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie

wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na ziemie. Stal sie on emblematem czlowieka

strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie wydaje sie byc zauwazona

poprzez nikogo.

W tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest odmiane Ikara z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem faktycznie Michas

oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia poprzez Niemcow. Dodatkowo

jego znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie na Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony i glod rozpoczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, lecz nic nie skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi, zeby

oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na 4 miesiace w calej roku, wtenczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego rodzaju

wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc przemian por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie sluzace do wybranych wzorcow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zalazek, z jakiej wyrosla i na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, tworczosc literacka, sztuka

otoczenia zachodniego). Metody nawiazan sluzace do kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po

grupy osob konkretne oraz kanony i zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu autorow, poetow. W tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i motywow.

Jezeli kroczy o postury ludzkie czy wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka jest bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna. Bogowie i herosi

greccy beda nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety sluzace do jednego wymiaru - beda archetypami wrazen i ustaw. Mitologiczne postacie zyja w calej nowej

swiadomosci w jakims wymiarze ktory wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit jest opowiescia, ktora przedstawia i organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, jak niejasne pozostanie

przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por rok - mit „Demeter i Kora"). Mity dla starozytnych pelnily funkcje poznawcze, swiatopogladowe (podstawa

wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je pod teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne i

genealogiczne. Pisarstwo antyczna stanowi zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie sposob w pelni pojac literatury pozniejszych epok. Odwolania moga

byc sluzace do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego

nawiazuja sluzace do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota jest dobrem najlepszym. Slowacki wspomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob

Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka jest wyrazem dazenia czlowieka sluzace do nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia,

Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze ziemia zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny wody, powietrza, gleby, ognia i nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali start tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek

wystepuja w wyniku bitwy bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego i wytrwalego w ciagu zycia, milosc

macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze schematy ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

student Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej

spolecznosci. Same w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z historii wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest

Amor przeszywajacy serce strzala.

cztery. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta jest wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami dotyczacymi zyjacych. W

taki rotacja sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Mimo grozacej jej surowej kary, nie

waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. o ile pozostawila opoznienia brata pod pastwe

losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w momencie kolejnego wybrania. Musi zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy

tez zrezygnowac z zonie na zaleta szczescia wlasnego syna. Kiedy waha sie przed podjeciem ostatecznej decyzji, Antygona popelnia samobojstwo.

Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz jest za pozno - Antygona juz nie zyje. Owego ciosu nie wytrzymuje Hajmon i tez popelnia zamach

samobojczy. Na wiesc o tym tez matka partnera, a malzonka Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon, nieustannie stawiany w momencie wyboru, powinien

rozwazyc, czy powinien wybierac dobro swego ludu, czy dobro swojej rodziny. Swoim nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod smierc).

Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej i scharakteryzuj dzielo kilku z nich.

Do przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca sluzace do walki.

W obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly wielu nasladowcow wsrod poetow doby aleksandryjskiej i

rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematyka jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca zlaczony byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do bitwy w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc jest zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, kiedy kroczac w calej pierwszym zbioru

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje sluzace do trwania pod polu bitwy i sluzace do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do

bohaterstwa, stosuje tak zwanym. anty wzorzec – obrazuje, co wyczekuje tchorza, czlowieka, ktory nie chce przekazac zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc jego wita wsrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca image swoj swietny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy kawalek, ktory formuluje przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji.

Liryk poprzez swoja tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec spodziewanych pokolen, natomiast imie tamtego, ktory nie

obcuje wraz z sztuka, a przede wszystkim z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek serca nie wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W utworze naszym nie kroczy o bitwe na smierc i istnienie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka pod piesci, jaka podmiot

poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

W wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

jak przyniesie wam jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fart jutro moze obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Los jest grymasny, a

przeksztalca sie faktycznie szybko, iz niejednokrotnie trudno jest sie nam chociazby zorientowac, kiedy przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, nim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zyciowej Horacego i wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety jest okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze pod zadnym

pozorem nalezy cenic rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Istnien nalezy zgodnie z natura, brac od otoczenia tyle, jak duzo

potrzeba, nie za wiele, ale i nie za troche. Taka wizerunek zapewni spoczynek, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze zdanie, ze zapisywanie wierszy podaruje

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia osobiscie za egzystencji poeta, jest jego dzielo. Poeta podaruje tym samym wyraz swojej pewnosci, ze

ma juz zapewnione wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tamtego wiersza jest przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta albowiem nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc zyc bedzie w calej wierszach, w calej pamieci tych, ktorzy te wiersze sa kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki sluzace do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany kawalek wierszowany, ktory ukazuje dzieje

legendarnych badz historycznych chojrakow na tle wydarzen przelomowych w celu danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Pochodzeniem eposu beda mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie sluzace do muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon

w robieniu dziela. W „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w globie bogow― (takze bogowie walcza po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w globie ludzi― i ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia jedynie w inwokacji, potem jest „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane sluzace do wagi opisywanych wypadkow, jak widac wyraznie w wariancie

opisu walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane faktycznie, ze mozemy je z latwoscia odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, 3 miast i zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon jest rozbudowany faktycznie, ze stanowi odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) sluzace do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od toku glownej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie zespolonego z

naczelna fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno i uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod krajow

zachodniej Europy - takze i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy jak cos doskonalego, a ow

kredyty prowadza naszego biura do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten mozemy uznac zbytnio prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, w calej odniesieniu sluzace do

dorastajacych osob. Ogolnie sprawa biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek ma w calej sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy z

dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, osobisty system

zalety, stajemy sie innymi ludzmi. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie rozumiala, z jakiego powodu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma jedynie dwoje podopieczni. Bogini

nie zniosla takowej zniewagi i jej podopieczni: Apollin i Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma strzalami z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila

do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja w calej kamien. Jednakze i wtenczas

smutek srodku przebywajacej w calej glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit tenze przedstawia swoistosc macierzynstwa i wielkie

nieszczescie rodzicow, jacy utracili swej dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter i Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie na Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony i glod rozpoczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic nie skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

wreszcie i nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na

dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na 4 miesiace w calej roku, wtenczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego rodzaju

wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc przemian por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja koloryt religijny

dwa. maja koloryt uniwersalny, tzn. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o sprawach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie uzyte w sztuce

5. mozemy je przyrownac do wydarzen majacych obszar w dzisiejszego swiata

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one tresc religijny i duchowy. Obecnie posiadaja przymioty kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy to

aczkolwiek, ze legendy odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow legendy mialy ogromne znaczenie. Byly one w celu nich faktycznie cenne jakim sposobem Pismo Religijne.

Przywiazywano sluzace do nich duza role. Udostepnia to fakt, ze kultura i sztuka opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, tworczosc poetycka,

przedstawiala bogow, herosow, bitwy bohaterow. Dzieki

mitom odkrywamy jakie miec poglady pod dane kwestii, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

na temat powstaniu osob opowiada naszemu portalowi mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza szkopul winy

i kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, iz starozytni miec podobny stanowisko

na dane sprawy, jakim sposobem my dzis.

Wrocmy aczkolwiek do czasow obecnych. Jak wspomnialem na wstepie "piekno

i uniwersalizm historii greckich dostrzega sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni wiekow

mity byly i beda obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja w celu poetow, konstruktorow i immych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. W malarstwie przykladem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, nieogarnione,

pospolite, wlasne. W melodii - operetki Ofenbacha. W przenosni a mianowicie powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele roznych.

Podsumowujac, w calej mitach zostaly utrwalone od razu wzory ludzkich postaci i zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Materia i geneza mitu bylo szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal ziemia

i czlek, jaka jest jego natura i zastosowanie. Dawni ludzie odpowiadali pod te zapytania

opowiescia, jaka byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego podrecznikow antycznej.

Pojmowanie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec potrzeby wyboru

zalety przeciwstawnych lecz jednakowo fundamentalnych. Dzialania herosa sa odgornie skazane pod niepowodzenie a sam swiadectwo wyboru, bez

wzgledu na to, ktore z wartosci zostanie wybrana powinien doprowadzic sluzace do katastrofy.

W „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to postacie tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim a boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja poznac za

strony www wladcy. Uprawnienie ludzkie wydane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybor jednego

wytwarza kolizje kluczowego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa zupelnie rozne. Antygona jest

potezna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie byc odwazna i energiczna. Zechce uczcic smierc brata, chowajac go. Ale aby to

uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena jest inna. Boi sie na temat swoje istnienie i nie chce zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy i

sprzeciwu wzgledem niego. Wydaje sie byc oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze morzem losem swoim i

wlasnych bliskich. Godzi sie pod smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie chce upokorzyc sie przed Kreonem. Okazalaby sie wowczas slaba i

przecietna istota.

2. Kreon

Takze jest bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale zarazem zlamal upowaznienie boskie. Zatem zgineli swoim bliscy. Jesliby

uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl utracic caly wlasny autorytet a to potrafilo doprowadzic sluzace do anarchii i zguby Teb.

Kreon jest prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze potrafi byc zacny i nielitosciwy dla wrogow.

Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako lek zapobiegawczy. Przykladem moze byc

zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny wladzy. Chce umocnic ja i swoj autorytet. Bezwzgledny w celu

wrogow i zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny. W czasie konfrontacji z synem

Hajmon pokazuje mu jego bledy i dominacje dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce zeby ojciec zobaczyl prawdziwy

wizerunek sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla prywatnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore beda

wazniejsze od niego. Odwoluje sie sluzace do jego ludzkich uczuc. Zechce by spojrzal na to jakim sposobem zwykly czlek, a nie krol. Wycofanie sie z

decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie potworem. Mimo, iz Hajmon poteznieje w obronie demokracji w calej panstwie, swoim

ojciec jego nie slucha. Kreon mniema sie zbytnio nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza pod wskazowki syna, ktory jest mlodszy od niego. W przyplywie

gniewu Hajmon okresla ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― jest najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tym miejscu poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora z postaci jest

wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie bylo nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze nie sposob go ustrzec sie. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest smierc Polinejkesa. Wydaje sie byc on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant

wladzy ogolnokrajowej. Jest maz wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Familia wedlug zonie jest

pierwszoplanowa i najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb

Polinejkesa okresla dla Antygony smierc. Jej osoba jednak mniema, ze nie powinna postapic odmiennie. Role ktora narzucilo jej zycie zatrudnia bez

buntu. Ma sluzace do wyboru dwie mozliwosci i kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac smierci. Dalsze

istnienie bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow sumienia. Swiadomosc, ze zdolala by nie dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz

smierc. Kreon tez uwaza, iz racja jest po jej stronie, powinien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma

niejasnosci, w odroznieniu od siostry Polinejkesa, ktora nieprzerwanie i uporczywie zmierza sluzace do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje

wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde z nich jest przekonane na temat swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi sposobnosci

kompromisu. I to jest istota tragedii.

Odczytujac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora daje spoczynek i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem i personifikacja pewnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter ma Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy pozwalac Antygonie zginac. Jest wichrzycielski i walczy z przeznaczeniem. Walka z

czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny koniec. Nic nie moglo uchronic Antygony przed

katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej kwestii, a zwyciezyc mogla jedynie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje przed nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine i oskarza sie sam.

W mojej opinii w tym przypadku jest do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. W utworze mozemy odnalezc prawdziwosci uniwersalne a

mianowicie problem wladzy, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt w calej imie zalety moralnych to glowne wzgledy utworu. Jednostka miary

opowiadajaca sie po niejakiej ze stron ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu takze wspolczesnie.

W mojej opinii Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na mojej dziurki

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie tragiczna ofiara. W istocie to wiec strata Kreona.

10-ciu. Wymien rodzaje literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie rodzaje literackie, znakomite z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie i wydarzenia nie sa wazne z uwagi na nie same, lecz jak przyklady uniwersalnych prawidel i zasad

ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula jest tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych zawartosci. Wlasciwa rozumienie

przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie emblematem.

Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora ma dwa pomysly, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe

pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie przeznaczona jest sluzace

do Boga. Do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy budowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to stanowic takze patetyczny utwor poetycki, o

zawartosci patriotycznej badz religijnej. Dzielo ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem i wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana sluzace do osoby badz instytucji. Dla Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odstepie miedzy

miastami, a takze pod trudy wycieczek, list stawal sie forma przekazu Wyrazenia Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszystkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana jest Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i ukonczenia swiata.

STROFOWANIE:

Jest to napis, wyglaszany poprzez duchowienstwo sluzace do wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez mozemy tresc

pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs smierci, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

zalety. Tren jest gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden z podstawowych aktow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z typow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor tenze jest najczesciej wierszowany i bardzo rozbudowany. Przedstawia maz losy

chojrakow na tle wydarzen waznych w celu danej spolecznosci. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu eposu jest jego

podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor poetycki, silnie zlaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

dziewictwo, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, fauny i flory, swiata i milosci. Poglady filozoficzne sygnalizuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez mysl, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej i refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z egzystencji panstwa, struktury lub sekcji. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej jest ona obiektywna oraz

tym, iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Zazwyczaj opowiadanie ogranicza sie sluzace do jednego watku fabularnego. Wyrazne dla przekazywania jest wystepowanie

luznej akcji (w jakiej czesto wspolwystepuja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani w calej kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie pod dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, kluczowego - Ajschylos,

trzeciego a mianowicie Sofokles. Team aktorski ograniczal sie sluzace do trzech ludzi. Aktorami zdolali byc jedynie mezczyzni, grali wiec takze i funkcje

kobiece. W tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - jedynie trzech aktorow moze wtem przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie prowadzilo sluzace do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie ma podzialu pod akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii i nosi nazwe konfliktu strasznego. Polega pod zderzeniu sie przeciwstawnych,

rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru i dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi jego do katastrofy, czyli katastrofy. Dla

Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne beda

przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt zalety i potrzeby, bowiem herosowie bronia przeciwnych racji. Mozg zostaje

przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie placowki. Z tamtego

wzgledu, iz racje obu stron beda rownorzedne, zatarg tragiczny jest nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie sluzace do kleski chojrakow. Antygona, zbytnio

przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory jest winien smierci 3 osob (Antygony, jej narzeczonego, a wlasnego syna

a mianowicie Hajmona i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly dozywotni. Tragizm jest wywolany wyjatkowa

konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od energii charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja pod siebie smierc lub kleske. Nalezy dolaczyc,

ze na temat ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest na stronie

Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz

przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc i spelnienie powinnosci

siostrzanej i ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza jest obrazem egzystencji

codziennego, 2 zas, jest nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. tworzy sie z 3 trzonow: dwa od razu to okazy, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzy. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne beda osoby i wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego koloryt

5. posiadaja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na obreb by zasiac ziarna. Konkretne upadlo pod droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone

poprzez slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyrazenie boze, a gleba wszelcy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna te rolety albo przyjac, albo zrezygnowac, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc na temat ojcu i jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja odsetek majatku i wyruszyl w calej swiat.

Majatek roztrwonil aczkolwiek szybko pod zabawy. Zaczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Gdy skruszony synek wrocil

sluzace do ojca tenze sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotu syna, ktory byl

jakim sposobem umarly, a teraz ponownie ozyl. Ojcem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do

dostrzegania swoich defektow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie w celu rannego i obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za pobyt w gospodzie.

Wczesniej podpory odmowili mu duchowni, ktorych zadaniem jest niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni okazywac innym

osobom milosc i milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wydarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, lecz jako

wzorzec uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula jest tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje glebsze,

uniwersalne zawartosci. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce padlo

na rozmaite podloze. Raz padlo pod droge i wydziobalo te rolety ptaki, nie wzeszlo pod kamiennym podlozu, ani pomiedzy cierniami. Dopiero gdy ziarno

trafilo pod zyzna ziemie, wydalo zniwa bogaty. Prosto odczytac istota uniwersalne tej przypowiesci, odszukac jej tresc, ktory tyczy sie ziarna madrej nauki

Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc obejmuje nakaz, zeby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory

odnajduje zysk z nauki. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda posiada wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Bog cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl maz wczesniej i odszedl

od wiary, lecz powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do dzinki traktuje faktycznie, jakby

umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada konkretne cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Bog Ojciec a Jego synowie to typy ludzkie,

przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem sluzace do ciaglego powracania,

dostrzegania wlasnych bledow i checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec stanowi alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka.

Poprzez dzis dzien samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego wielkim cierpieniem autor probuje wylozyc tajemnice cierpienia niezasluzonego.

Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a wreszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za

grzechy. Hiob osobiscie walczy na temat swoja godnosc odpierajac cechujaca je racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob stanowi

symbol religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie ma walor wychowawczy;

- czlek powinien uprawiac tajemnicze pomysly Opatrznosci, a nie te rolety badac;

a mianowicie Bog calkowicie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie sluzace do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie sluzace do

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Przylegaja do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie sluzace do Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialko

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), a jego istnienie podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu sie

sluzace do godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw.

Franciszka. To takze wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do fauny i flory, do otoczenia. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, iz jest to wlasciwy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga i religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami doskonalych wladcow byli: Karol Duzy z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla niego sa: wiara, kosciol

katolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest wiec symbolem idealnego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem

panstwa jest meznym i odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Posiada na ziemi funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w

zyciu zapobiegliwoscia i rozumem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje odwaga, odwage i

mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego uczciwosc i troske o poddanych. Scena smierci krola zostala przedstawiona z wielkim patosem. W spiewie

zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego meza.

ideal rycerza - to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec przyjaciol i damy swego serca, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie oraz swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym wyrazista dzialalnoscia tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem swoim zycia jest

walka w calej obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scena smierci herosa, w

ktorej zbytnio swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w raju. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, bohater na jej miejsce wybiera

wzgorze, zeby byc bardziej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego formy: miecz i rog. W swej ostatecznej spowiedzi wspomina wartosci nadajace sens

swoim zyciu. W scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

PRZYCZYNY WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami wielokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim punktem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Jednakze na projekt pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Jest to wynikiem teocentryzmu,

ktory oznacza zlokalizowanie Boga w calej centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji jest nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej zjawiskowy. Przykladami dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje dobre zasady plywania przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna wezwanie pomocy Bozej -

apostrofa. Nastepnie autor opowiada w ten sposob co powstaje na polu i niedlugo zostanie zebrane i znajdzie sie pod biesiadnym stole. Udziela porad

kobietom i mezczyznom. Pod koniec zacheca sluzace do przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi takze Boga na temat odpuszczenie grzechow

i zaslanie radosci pod wszystkich osob. Nazywany jest takze naczelnym savoir-vivrem polskim, gdyz obejmuje zbior nakazow i pouczen, jak powinien

zachowac sie przy stole rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety, ktory to znamionowal epoke

sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej esencja i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Obrazuje smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Motyw ten obrazuje smierc, ktora zaprasza sluzace do tanca przedstawicieli roznych

stanow.

Obraz pojawia sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera mysl, ze smierc zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

zwiazki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak zeby tego chcial podmiot poetycki.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja wykonywania zadan. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele lecz zostal w tamtym miejscu zabity.

Pisarstwo sredniowiecza miala jeden cel parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy modne i uznawane w

poszczegolnej epoce. Wzorce osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozytywne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza zarysowuje

taki portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych pod Zachodzie, ktore to obyczaje i wyzsza tradycje

chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre maksymy zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie podpory Bozej a mianowicie apostrofa. Pozniej autor opowiada o tym jak rosnie pod polu i niedlugo zostanie

zebrane i znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad paniom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi tez

Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie zabawy na wszelkich ludzi. Zwany jest takze pierwszym savoir-vivrem polskim, bowiem zawiera zespol

nakazow i pouczen, jakim sposobem powinien oszczedzic sie tuz przy stole rycerz. Wyraznie czuje sie w tym utworze rozpowszechnianie rycerskiego

kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem jest: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Do niej istota i cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza. Ukazuje smierc jako

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego z nas. Motyw tenze ukazuje smierc, ktora zacheca do tanca przedstawicieli rozmaitych stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie sluzace do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

zwiazki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak zeby tego chcial podmiot poetycki.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja wykonywania zadan. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem jest takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele lecz zostal w tamtym miejscu zabity. Uswiadamiamy tu zatarg spoleczny pomiedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac

przywileje. Ozywia sie wsrod nich buta.

Jest w dalszym ciagu duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana sluzace do dzis dnia, polska piesnia religijna jest „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie jej powstania:

• piesn stanela w X w., a jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, iz powstala w calej 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piosenka ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego z 1506r., jak nobilitowalo tenze tekst sluzace do rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― ma charakter piesni religijnej. Jest to hymn sluzace do Chrystusa skierowany do Mamusi Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, zeby Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, a po smierci przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc sluzace do wyrownywania formatu sylabicznego, jak z czasem, w

calej XVI w calej., doprowadzilo sluzace do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez

powtarzalnosc formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―).

Rymy te, ogarniajace czasem po kilka wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak

wyrazistosc klauzul wersowych wynika skutkiem tego, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa a mianowicie pojedyncze

przekonanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie

(antykadencja) czy opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Poprzez zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Stosunek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw pod jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― stanela na terenie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w calej Szwajcarii. W XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni a mianowicie wielkanocna (strofy

3-6) i pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba,

pelniacy role konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki, matematyczna

precyzja w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to jedynie niektore jej cechy. Wolno powiedziec, iz na faktycznie przemyslane i staranie dopracowane

od strony www formalnej oczekiwac bedziemy sluzace do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range tej piesni, dzialajac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie

rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana

wszelkim Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj koloryt hymnu zachowala do XIV

wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi z 1407r., aczkolwiek juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc i wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1-wszy hymn krajowy. Pierwsza jej zwrotka przeznaczona jest sluzace do Matki Boskiej,

druga sluzace do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: sluzace do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa a Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim i wieczne istnienie po smierci. Uwage zwraca symboliczna numer 4, sluzace do

ktorej wielokrotnie nawiazywali ludzie sredniowiecza, jaka wspoltworza w calej Bogurodzicy swiete osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel.

W Bogurodzicy zauwazamy wiele historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji

wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy,

gdzie nie przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy

dziela zamiast w celu, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela

Krzcicela). Zastosowane beda rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, oznacza to rownolegly, symetryczny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym dowodem

na to, iz w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej.

Ryk swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa.

Jednakze przede wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek,

osobom opowiada wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy. Napis

Lamentu z konca XV wieku jest zabytkiem podrecznikow polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis egzystencji swietego, oznacza to hagiografia. Hhg jego narodziny, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy tworzy slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, a bogactwo przeznacza ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wymogi gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa takze znane i wciaz dzialajace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich egzystencji i czynach,,

Legenda na temat sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zlaczona tematycznie z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, beda rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Wystepuje w nich wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), gama zdarzen, realia spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania

przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior stanowi psalterz., byly bardzo popularne w sredniowieczu,

opiewaja wysokosc i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub obszar np. terytorium szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; jest

glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec tym

bardziej boli swoim zniewazanie. Matka Boska obrazuje losy swego Syna od chwili biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go poprzez

Zydow, na przybicie sluzace do krzyza. Bezustannie wspolcierpi z nim, chce czuc tak samo jak On, sadzic podobnie. Jednakze przede wszystkim

slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek, osobom opowiada wlasny

bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest podczas blakania sie po metropolii, postrzegana

poprzez ludzi jak szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 3 barw: czarnej i srebrzystej. Czarny a

mianowicie prawdopodobnie totez, ze ubiera sie pod czarno, moze dlatego, iz jej karnacja juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny - bowiem jej wlosy

sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez strach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych utracila jedno z

podstawowych zlecen do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu utraty swoich podopieczni, ale takze z

powodu calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w porzadnym stopniu. W mojej opinii Matka z wiersza Rozewicza

Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa wymagania niesienia jej

pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych podopieczni lecz takze przyjmuje pod swoje barki

cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, jacy walczyli w calej obronie wlasnej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja sluzace do

szalenstwa. Z kolei Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z powodu smierci syna, wydarzenia sprzecznego z

sprawami naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do ekstrawagancji lecz jest przepelniona nadzieja, ze ponizsza jedna

smierc, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma nadzieje, ze obecnie zadna matka nie pozostanie musiala faktycznie cierpiec jakim sposobem

ona.

20. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, iz uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana zostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten jest nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane sluzace do Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Mamusi Bozej, znajduje w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica,

Bogiem slawiena, odczuwali uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka 2, ktora moglibysmy

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz w wyzszym stopniu specyficzne: na temat pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten posiada wielorakie funkcje. Przede wszystkim jest refrenem, otoz

podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za posrednictwem

Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze napisana zostala rozmyslnie.

Dwie strofy zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calym

tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

W „Bogurodzicy― jest do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, 2 dwukrotnie wieksza od pierwszej, podwojone formy wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze rozbudowane wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe,

tworzace wyraznie zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, a takze na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w calej wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + trzy;

* trzy. wers a mianowicie 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu jest niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma wlasnosci krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione w calej tekst apostrofy. Apostrofe

stanowi cala 1-wsza zwrotka, ktora obejmuje szereg wolaczy i dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w calej tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy z

minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym i wyszedl z codziennego zastosowania. Tych nieuzywanych dzis wyrazen jest w calej

„Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali osobiscie tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca w calej tych czasach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory w calej centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl ziemia, uosabial dobro, piekno i prawde. Ludzie uwazali wyzszosc

dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tej filozofii dominowala mysl na temat zyciu

posmiertnym.

W tej epoce wiecej niz jeden pojecia beda centralne: Bog i czlek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, jest osoba. Lecz to czlek zostal zmajstrowany na

wizerunek i podobienstwo Boga i dzieki temu zdolny jest odszukac w osobiscie doskonalosc i jednosc z Nim. Akcentuje ona istotne wartosci czlowieka,

jego godnosc zdolnosc sluzace do samopoznania, sluzace do dokonywania niezaplanowanego wyboru, sluzace do zdobywania zdolnosci, do

namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo sluzace do Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i czlek znacza raz za razem mniej. Wszyscy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami.

Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac pod filozofow z tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc poprawnego postepowania. Powinnismy przystanac

na moment i przemyslec o wlasnej sytuacji. Przykladem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory jest raz za razem mniej aktualny w

wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki byly: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja stanowic dla nas

istotne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne np.: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i

otoczenia. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w basniach o paniach i na

temat panach „minionego czasu―. Jakze jest to terazniejsze w oplatajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, jak najwazniejsze, oznacza to nasze

istnienie. Zapominamy jakze jest to siano ulotne i kruche.

Milosc jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez istotne miejsce w calej sredniowieczu. Przykladem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten motyw jest aktualny w wszelakiej epoce. Milosc to wrazenie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci jest nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna wielokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie ma juz szlachcicow ani kroli, jednak nasza firma

mozemy wyprowadzac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga oraz tym ktora wage ma dla niego honor, ktory we wspolczesnym

swieci stracil pod swojej waznosci.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza ow kredyty czlowieka, a czlowiek

sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie warianty literackie. W polnocy Europy i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

chojrakow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do Portugalii

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Liryka odwolywala sie

zarowno do typow charakterystycznych w celu tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i

kreowaly nowe formy zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny prowansalska tworczosc

poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do postepu hagiografii, specjalizacji pismiennictwa wymagajacej sie prezentowaniem zywotow

kultu religijnego, opartych pod legendach i dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory te mialy koloryt

dydaktyczny. Sporzadzanie sie nowych panstw i dynastii sprzyja historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii sa

kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w calej

kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy i zakonnikow w calej kosciolach badz w planowo

wyznaczonych na dodatek miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma dramatyczna jest misterium, jak po lacinie

znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Swiezego Testamentu. Inscenizacje

te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek

czlowieka, odkupienie i sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech.

Jedynym ze wspanialych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki,

gdzie aktorami mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z egzystencji Maryi. Wraz z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory

poprzez grzechy i upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celem skierowanie czlowieka na odpowiednia droge. Pierwszym bohaterem

moralitetow byl zwyczajny czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna bitwe

miedzy silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od znanych Ci utworow.

Pierwsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w calej niej sluzace do glosu na

przyklad tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca sluzace do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji

Boga, swiata, czlowieka. W sredniowieczu w glowny punkt swiata czlowieka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary

osob, ktorzy postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal cechujaca je glosy i raczyl

podarowac spokojne, pobozne zycie i miejsce w calej raju na smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje wiadomosci o przemijaniu, o zalety dobr

ziemskich i ostatecznych - smierci, wiecznosci i zbawieniu. W sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest

apartament. Zycie stanowi jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem oraz duszy z cialem. Bog stwarza wiare wygrania tej walki. W

utworze pojawia sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O

nietrwalej namietnosci rzeczy otoczenia tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow kredyty w stanie

podarowac czlowiekowi doglebnego szczescia i bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac nielatwo, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy kompleks

milosci i piekna w calej Bogu. Wartoscia trwala jest cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do

"wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe zalety, ktorych nie nalezy lekcewazyc, poniewaz pierwszenstwo ma radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania sluzace do pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W baroku kreuje sie typ czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia,

jakim sposobem wiemy to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 rok Jana Laskiego). Czas jej powstania sluzace

do dzis wywoluje zywe dysputy badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, narodziny tekstu polaczone sa z

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana jest na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy m. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest otwarcie do Mamusi Boskiej z

prosba na temat wstawiennictwo u Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana jest do Syna Bozego, obejmuje blagania

na temat "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po smierci. Piesn jest zrodlem wiadomosci o slownictwie i postaciach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. W poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci,

raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl mianownikowi,

np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica ma charakter piesni religijnej, predko wyszla oprocz mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak twierdza

owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownoczesnie stanowila ciagle

nieodlaczna odsetek wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski pismo, Mieszko I oddaje panstwo pod opieke papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) i nazwy atrakcji turystycznych (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - od razu polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych

kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy napis napisany na polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia w calej

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik zawierajacy komentarz sluzace do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i wylaczny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i cechujaca je odbicie w calej literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek pelnoletni skazal sie dobrowolnie

pod ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe cialko i ducha. Nagroda zbytnio jego cierpienia stalo sie szybkie wziecie srodku do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza i ich stanowisku do religii. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie sluzace do Boga

•umartwia swoja istote i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie w calej obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- koncentruje w osobiscie

szlachetnosc i odwage, do szalenstwa. Zawsze postepuje w calej zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej Francji― i wierny

damie swego serca. Zdecydowanie rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy druh, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal dobrego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedle Boleslaw narodzil sie w

calej sposob niesamowity, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od dziecka. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca inteligentnym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka zostal przedstawiony w calej utworze Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla takze liryka milosna

zgodnie z zasada, ze ktorykolwiek rycerz powinien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych wrazen i sadzi

poetow, beda one predzej wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl wyidealizowany a wykaz uczuc

rycerza - dosyc stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy a mianowicie opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne jest chwilowym, krotkim etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz z zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial osob do myslenia o smierci, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala sluzace do tzw.

rzeczy ostatecznych obok sadu ostatecznego, piekla i nieba. Kosciol roznicowal smierc czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza miala byc przykra,

druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przygotowanie sie pod spotkanie wraz z smiercia. Posiadaly

temu poslugiwac: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi i swiatem. Okazy motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy rozmaite wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, bezbarwna, zolte slepia i cialko, bez ukonczenia nosa i warg,

zgrzytajaca zebami, z kosa w calej reku i tym podobne. Mowi ona, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale najpierw grzesznikow, ksiezy zyjacych w calej

dostatku i rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika skutkiem tego, ze im czlowiek minie przez istnienie skromniej,

naszym jego zebranie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W „Bogurodzicy― matka Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie byc ich

oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem a ludzmi

Pierwsza zwrotka jest apostrofa sluzace do Matki Boskiej i obejmuje w osobiscie wiele okreslen skierowanych ponizej jej linkiem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wyznawcy zanosza sluzace do niej prosby co potwierdza modlitewny koloryt wiersza. Odkrywamy w zonie prosby ogolne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie sadzi.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Mamusi Boskiej i jej syna. Osoba

komunikujaca w tekscie jest Matka Jezusa. Jawi sie naszemu portalowi jako odmiane cierpiaca, zalaca sie morzem soba i swoim synem. Oplakuje swej

dziecko, potrzebuje z poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest niezaradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest to siano twe wesele

Co zes mi sluzace do obiecywal, jedynie bano wiele..: ―

W tym utworze to wlasnie Matka Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy napis, prosi osob o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem Gabrielem

nawiazujac do zwiastowania. Kieruje sluzace do ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku i zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej nade wszystko cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w

ktorych uczestniczyla. Maria jest matka i to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest glownym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie syna,

bowiem jest maz jej jedynym dzieckiem. Obrazuje losy swego syna od chwili biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony, bicie go poprzez zydow

na przybyciu sluzace do krzyza. Bezustannie wspolcierpi z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec tak samo jak on, odczuwac. Wie, iz to obecnie ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i pod blahy rzecz, dotyczy pewnego zdarzenia badz osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa miala charakter

przewaznie sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

danego zdarzenia. Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje uproszczenie budowy, latwa skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub maksymy

budowy). Charakter piesni wynika z jej zwiazkow z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal Kochanowski.

Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, polaczone z rama

sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet i uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a sluzace do poezji polskiej wprowadzil jego

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe troski danej specjalizacji wiedzy. Wystepuje czesto w calej tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

utworow literackich nie zawsze pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o egzystencji pasterzy badz wiesniakow. Rodzaj ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w

dekadzie nowozytnych i oznaczal wowczas wierszowany kawalek o formie monologu wlozonego w usta kreacyj literackiej najczesciej pasterza, z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki

narracyjne wystepowal tez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w rodzaj

realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury i niecheci sluzace

do miasta, charakterystyce to w celu kultury dworskiej z stosownym jej zainteresowaniem zwrotu sluzace do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory charakteryzuje zwiezlosc konstrukcji (wyrazny miejsce

kulminacyjny, puenta), ograniczenie wielkosci postaci, zapoczatkowanie tylko okreslonego watku, koncentracja sie pod jednym jedynie problemie, pewien

punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Zostala srodkiem wczytania do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z

swoim zyciem powszednim i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo tenze gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu. Jest

to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( W sokalskie mogily ) i

nawolywanie sluzace do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Dluzej jest aczkolwiek glosow wymownych, ze

na temat ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob M. Rej w

„Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie sluzace do poprawy, postepuje we wszelkich

nastepnych epokach literackich i jest polaczone z zadaniami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret dobrego obywatela stworzyl J. Kochanowski w

postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia powyzej

wlasnpe, wlasne sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby poprawy, nie liczac sie z przykrymi w celu niego konsekwencjami.

Odrzuca chociazby przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde chociazby ta przykra. Troska na temat losy

ojczyzny i obywateli jest w celu niego naczelna wartoscia. Poswieca dla zonie wszystko, chociazby osobiste ambicje i wlasne dobro. Sil dodaje mu

przekonanie na temat slusznosci takiego rodzaju postepowania i mysl, iz zasluguje osobiscie nim na dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina w calej przekazie Metrow. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania czytelnika

sluzace do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy i

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej godzi

w ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Wydaje sie byc jednak sprzeczny panszczyznie. Ludzie okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini, tatusiek

ksiedza, a nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". W "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl

swej rozwazania na temat zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, takich jak

gramatyka, logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od nauki Rej ceni dobre wychowanie, kwalifikacji praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew). Ceni

uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie, odrzuca natomiast

dziedziczenie na przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka na

manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i wykonywania zadan na wsi, totez dokladnie opisywal lekcje ziemianina w calej roznych porach roku,

przynoszace wiele pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez kompletny

rok nie zabraklo bliskim gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora sluzace do pracy pod wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i

warzyw oraz roznych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi zysk i

podaruje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym momencie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety taniej i

sprzedawac drozej w roznych okolicach.

Seks Reja sluzace do spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac cechujaca je zbytnio.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale jedynie dlatego, iz moze maz pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, bowiem oprocz zdolnosci praktycznej przedstawiciel tego ogromnego

stanu spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza takze sympatii akt milosny szlachcica sluzace do

obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od zwierzat, przynoszac im rozum i mowe,

Dlatego tez, ktorykolwiek winien poslugiwac krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Ktory ma podarunek wypowiadania sie, powinien pouczac

innych. Ktory jest mezny - wojowac w obronie wiary i ojczyzny. Wieksza wartosc ma oddanie egzystencji za slawe, niz smierc w zapomnieniu. „Piesn

XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel bitwy, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni na temat spustoszeniu

Podola", po klesce Polski z Turcja. Okresla postawe Polaka - „przed szkoda, i po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, jedynie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca zyc wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje

kawalek „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina podroze (Francja,

Rfn, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek powinien korzystac z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie

sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stulecia widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow sluzace do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takowej hanby. Wydaje sie byc oburzony obojetnoscia szlachty, brakiem

zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Sugeruje im bitwe, by placili na wojsko, na orez, by walczyli. Uwaza, iz nalezy

opodatkowac szlachte i zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski potrzebuje by wojowal caly narodowosc. Zada patriotyzmu. O swoim

oburzeniu swiadczy ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest glupi przed i po szkodzie. Mimo szkody nie staraja sie oni reperowac bledu. Nie zaakceptowac

ucza sie na nich. Nie pilnuja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja z tragedii wnioskow. Nie potrafia ustrzec sie przed blizniacza

sytuacja nastepnie.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem jest aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy przekazac

Helene poslom i uchronic ojczyzne od wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

wielozadaniowym problemem pokazania interesow prywatnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Lokalny, swiadczy w ten sposob podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo

Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Odgrywaja dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia.

Stalosc i potega panstwa pozostaje w zaleznosci od poszanowania prawa i przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego jest nastepujace: Nie wystepuje nic powyzej ojczyzne, czlek powinien chociazby z

radoscia umierac zbytnio nia.

32. Wymien i omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic jak ludzkie nie wydaje sie byc mi obce".

Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia i podziw w celu urokow fauny i flory. We fraszce "O

doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy czas po temu",

"Chcemy stanowic sobie radzi" nawiazuje sluzace do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal niedobor cierpienia, uciecha duchowa i

intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole sluzace do zabawy tuz przy dzwiekach muzyki, w aurze tanca,

dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet podczas zabawy trzeba zachowac, faktycznie ceniony poprzez Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje takze

ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci czlowieka. Czestym powodem jego utworow jest dziewictwo, ktora uznaje za najwyzsza wartosc a

mianowicie "Piesn na temat cnocie". Wyraza refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie sluzace do koncepcji czlowieka

wyrazanej poprzez Platona a mianowicie wylacznie pierwiastek duchowy u czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na domek w Czarnolesie", "Na lipe".

Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne zdanie o

wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej mocy tworzenia. Motyw ten pojawia sie

w calej piesni "Niezwyklym i nie lada piorem opatrzony". Mowi za Horacym, ze swoim wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod narodow europejskich.

Nawiazuje tez sluzace do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor

i lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do

greckiego epitafium. Przechowuje w nich pochwale cnot i wartosci zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, zwrot zalu, pocieszeniu, pouczeniu,

iz nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Zazwyczaj poeta siega do Horacego, lecz zamienia je, spaja rozne motywy w

jednym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow walki trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w tamtym miejscu

problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal zatarg pomiedzy biznesem jednostkowym i ogolnym. W tym utworze bez trudu odnalezc swistki, w ktorych

liryk krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki beda wyrazem mocnej troski na temat losy osobistej ojczyzny. Jednym sposrod

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe z

odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad calym narodem, byc trzymane na strazy prawa i sprawiedliwosci. Nie

zaakceptowac wolno im myslec na temat prywatnych interesach, powinni posiadac wylacznie na mysli dobro ogolu. W ostatnim fragmencie tej

wypowiedzi choru umieszczone jest ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, nawet lepiej

wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi (wypowiedziane ustami posla Ulissesa).

Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie pod obronce ojczyzny (mialo to zachecic ludzie

mlodzi rycerska sluzace do grozacej obecnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do katastrofy pewne elementy, ktore wbrew

umiejscowienia akcji w Troi nadaja jej jednak krajowy koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy

krajowy balagan). Sadza przewodnia calkowitego utworu jest stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny musi

zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest rodzajem bardzo starym, siegajacym podrecznikow antyku, mocno zwiazanym z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z pania a.

Pierwszym tworca piesni i wzorem w celu Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego beda przekladami

rzymskiego poety. Beda one w wiekszosci powazne, cechujaca je tematyka jest zas rozna. Wystarczy doprowadzic do realizacji przegladu rozmaitych

rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas na temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie zwazajac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji,

pochwala swiata, fauny i flory i egzystencji, milosci. Poglady filozoficzne zazwyczaj stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge i lament na klesce Polakow poniesionej

podczas napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana ziemia i ludzie ( dziewczyny i podopieczni ) uprowadzone przez wroga. Poeta

odwoluje sie sluzace do tych, jacy czuja w dalszym ciagu milosc sluzace do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w dzialaniu, przygotowania finansow

dla wojsk, mysli na temat kraju a nie na temat prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie tenze rym: „Polak madry na szkodzie―

Jednakze jesli mam racje i z tego naszego biura zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Kowalski sobie kupuje,

Ze i przed szkoda, i na szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie zwazajac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

zdanie o harmonii swiata, urodzie natury, zabawy, odpowiedniego obszaru dla wszystkich elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, wreszcie czlowieka na

temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i ludzie, bo ma czyste serce i tamtego

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Kobiety za twoje hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa wizje

swiata. To kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali ksiega

Boskie-od dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest artysta, poeta, swoim tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz 1-wszy o tym slyszymy, przeciez

Horacy w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam

trwalszy niz wraz z spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi w calej literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Obszerny poemat skladajacy sie z dwunastu piesni na temat zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, polaczone z w nocy swietojanska. Jest to

proba zrobienia pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali istnienie na wsi. Obraz jest wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o problemach i klopotach

codziennych, chociazby praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna wartosci, gdzie

dojrzewa sie grzecznie, poboznie i bezpiecznie. Praca na pozycji choc uciazliwa daje czlowiekowi stale i pewne utrzymanie, wysilek natomiast jest

motywem do pychy. Po wykonywania zadan mozna zrelaksowac sie wesolo spedzajac czas pod tancach i spiewach. Istota ludzka zyje pod wsi w calej

harmonii z przyroda. Dla Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna jest podziwu, bowiem to w istocie oni pokazuja zmeczonej zyciem

dworskim szlachcie jak znalezc spokoj, lad i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze na temat milosci i staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17

stulecia jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, na temat nierownosci

spolecznej, o zlych cechach ludzkich charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako protest poety przeciw

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i w najwyzszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, iz stan ziemianski

jest nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie i radosc. Radosci plynace z zycia czlowieka na wsi mocno podkreslili w

swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwyczajne i nieskomplikowane, wiedzione w calej

obcowaniu w calej z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych na temat swojej

namietnosci prosto z serca, podsmiewajacych sie z siebie i swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tekst, stopien zawartej w nich mitologizacji i

jezyk mozemy podzielic pod dwa warianty. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa albo przykladami, czy przerobkami idylli

antycznej, albo tez zbiorem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, lecz alegorycznych, pelnych powiazan z mitologia±, gdzie pod maska

pasterzy i pasterek przedstawia Szymonowic osob i zwiazki dworskie. Bez watpienia obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych w niczym nie

przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Te wszystkie postacie wystepuja ponizej mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie beda prawdziwe lecz

sztuczne i zmyslone, lecz prawdziwe niewatpliwie sa uczucia, szczescie i nieszczescie w calej milosci, ktorych doswiadcza niemalze kazdy, tak jak i

herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub w wyzszym stopniu dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat

tresci realistycznej, wyplywajace z trafnej i celnej obserwacji i oceny zycia, takowej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia

wiejskiego, chociaz rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". W utworze naszym poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszar beztroskich pasterzy zajmuja spracowane

wiejskie dziewczyny, narzekajace pod swoj zycie. Uderzajacy jest realizm, z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem rak tego ludu wszakze

jest przepych urodziny i bogate zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja zatarg miedzy panskim dozorca a mianowicie Starosta,

ktory wystepuje w kazdej sytuacji z przyrodzonym symbolem naszej wladzy a mianowicie nahajka±, a chlopem absolutnie pedzonym sluzace do roboty.

Zobaczymy wiec w tym miejscu krytyczna weryfikacje zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej podrecznikow. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". Jest to utwor na

temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie.

Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to wielokrotnie. Pan leka sie, czy czasem dzieki czemu postepowaniu wszelcy wraz z ksiedzem nie

wynajda sie pod lewicy, innymi slowy czy nie zostane potepieni. Wojt jest oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje w dalszym ciagu ksiedza, powiada tylko

na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te przedmioty jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach,

ktore sa odpowiednio jarmarkami. Ludzie znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz

zamyka sie sluzace do rozmowy Pleban, ktory w istocie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze pod stu urzednikow, jeden jest

sprawiedliwy i nieprzekupny. Sedziowie nie zycza odprawiac swoich procesow, chyba ze za rownoczesne swiadczenia. Przerozne lapowki i daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady, prywate bez

zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tamtego sporu zamyka sie i przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna

Ksiedza, a nam zwyklym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba wreczac im to gesi, to kokosz. Przy

przymusem wykonac trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala na nowo zwozic ziarna poki nie wybierze dziesieciny,

wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka takze jest zawila, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty

wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi tez o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia powyzej stan. Zbytki powoduja

niedobor rozsadku i nieuchronne zbankrtuowania. Chlop jest zadowolony wraz z swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym i nie zal mu zywota. Ksiadz i

Pan nie sa nasyceni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor jest obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wsi, omawia proces calego jej zycia. W mlodosci wskazuje cwiczenia

polaczone z obyciem towarzyskim i rzemioslem militarnym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, a jezyka mozemy sie wyszkolic bez jej

znajomosci. Debiutujacy szlachcic powinien posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc

i zdolnosc prywatnych korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, powinien zajac sie gospodarstwem i ozenic. Stosunek malzenski wypada zawierac z

osoba rownego stanu i majetnosci. Do urzedow nie nalezy pretendowac. Podczas roku przewidzial rowniez Rej zajecia w celu mlodego

niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa i krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac,

przygotowac grzedy z truskawkami i tym podobne. Latem mozemy z tych przygotowanych wiosna krzewow i drzewek posiadac owoce i pozytek. Beda juz

wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Latem gospodarstwo podaruje takze: maselko, serek, jajka swieze, beda tez kurki,

jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko w celu uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak i ludzie zle dzialaja. Zima

obejmuje najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z bliskimi, a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. W

domu wszystko przygotowywane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja wreszcie pozytek. Jednakze i zima nalezy pilnowac gospodarstwa. Wyjechac

na targ tez mozemy z wytworami, albo takze u handlarza sie zabawic i baranow i cielat kupiwszy ekonomicznie sprzedac, w calej innej strefie drozej.

Zobaczymy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek,

a korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia pod wsi. W Czarnolesie istnieje wiele estetycznych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, planowo cenionym. Liryk zwraca atencje na to, jakie wartosci podaruje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. Sa to

wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego picia z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony mialy wiecej

zaufania. Chlop takze o tym wspomina, ale okresy zmienily sie na swoim niekorzysc. Jest to jeden z utworow w ktorym poeta porusza problem spoleczny

w Polsce. Opisywanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych

przez panny. Jest to kawalek oparty pod tradycjach uroczystosci poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob wyraz swojemu

podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali wies i zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie byc mowa na temat milosci, tancu i

spiewie. Wydaje sie to zupelnie jasne, jezeli wezmiemy pod atencje charakter przedstawianej uroczystosci. Piesn panny odrebnej mowi na temat tancu i

radosci. Sklania wszystkich sluzace do pojscia w calej jej slady. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc

i spokoj wsi. Chlop utrzymuje ze swojej pracy mojej dziurki i rodzine, a zawod jego jest znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza

czy pisarza. Wylicza nastepnie wszystkie przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorne spiewy i tance. Dzielo nalezy traktowac jako artystyczne

uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw pod uksztaltowanie herosa lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniami dlan postaci, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na bazie tych zrodel

powstaly wiecej niz jeden glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w swoim poezji

znajdujemy echa ideologii epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego

wplywu przyrody pod ludzka psychike. Zawiera takze pochwale i zachete sluzace do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach

zartobliwych umiejetnie i bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu obserwacji i umiejetnosc krytycznego

spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola czlowieka w globie, zastanawiaja

morzem nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale takze podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje

niemalze wszystkie rozwazania i przy ich uzyciu mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga i dziekuje Mu za ksiega stworzenia otoczenia oraz czlowieka, a takze melodie miedzy nimi

panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. W piesni „Serce roscie, zwazajac na te czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postury

charakterystyczne w celu renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje cechujaca je syntezy. Nigdy najwazniejsze jest miec nieskalane

sumienie, radzi, aby korzystac z okazji do rozrywki, ale madrze i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej w calej sobie. W „Piesni na temat cnocie― liryk stara sie stworzyc

swiadomosc czytelnika. Kluczem jest tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz z

swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty jest obowiazkiem kazdego z nas, a

najwyzsza cnota jest sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage sluzace do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez osobiscie

proces tworczy. W „Piesni o solidnej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali sie oni pozostawic na sobie slawe i honor.

Problematyke dziel sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym i nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory z

racji pod posiadany talent jest jednostka wybitna. Obraz lotu morzem roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego w ten sposob, ze

swoim dziela sa tez znakomite nie tylko rodakom, ale i w oddali poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez sluzace do antyku. Wyrazenia

z piesni „Milo szalec, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest szalec w stosownym miejscu i

czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta zostala z antyku, podobnie takze horacjanskie „carpe

diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W piesni panny XII mozemy odnalezc takze topos arkadii –

„Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu tworczosc literacka parenetyczna ciagle pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe,

idealy godne podpatrywania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej

majetnosci. Wskazowki zawarte sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo dopatrujac dobytku,

rozkoszujac sie darami fauny i flory o wszelakiej porze rok, dbajac na temat harmonie, wypelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Pokrewny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― nawet lepiej „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin

to: czlek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery i znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych poprzez literature renesansowa mozemy takze wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swoich dobr nawet lepiej zycia. Tego rodzaju ideal stworzony jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym

ciagu jeden wzorzec – typ renesansowego autora, humanisty. Takowa jednostka nie ogranicza sie do niejakiej dziedziny tworzenia, jest wszechstronna,

oprocz umiejetnosci potrzebnych ma rozlegla wiedze oraz zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski,

A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, rozumiana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, istnienie zgodne z natura. Dobry ozenek,

zadania gospodarskie i obywatelskie definiuja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z wielkim kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace pod roli i w ogrodzie, przyjemnosci plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie zadania szlachcica. „Zywot... ― kresli

czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory jest dobrym gospodarzem, dba na temat swoja rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody, dobrego

ojca i troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak z dziedzicznego czy nadanego tytulu, nie jest oparta na

wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach potrzebuje Bozego blogoslawienstwa. Wedlug niego

najwyzsza wartoscia jest dziewictwo ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana jak czyste sumienie, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc

spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego szczescia i spokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i

przykazan. Szczegolne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu pewna z fraszek. Podmiot poetycki uznaje zdrowie za pewna z kluczowych

wartosci, wzgledem ktorej rozne dobra traca swe istota. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne istnienie w aprobacie z natura i nie szuka wiele

do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie do ludzkiego egzystencji i swoim prawdziwych zalety w niektorych utworach druhow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug czlowieka odrodzenia wypada zyc zgodnie z natura i jej sprawami, pamietac, iz wszystko mija ale wypada przy tym afirmowac zycie i w pelni tu

korzystac. Wedle stoikow wypada ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i wypracowac spokoj wewnetrzny broniacy przed atakami fortuny.

38. Okresl, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal terazniejsze.

Andrzej Frycz Modrzewski jest uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem jest wydany w calej

1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na temat ustroju doskonalym

uszczesliwiajacym wszelkich obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru doskonalego obywatela Rzeczypospolitej oraz

morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia sie tu tez postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej w celu roznych osob jest rozne prawo. Przykladowo prawo karania

smiercia jest zroznicowane dla ludzi z rozmaitych warstw spolecznych, inne w celu szlachty i inne w celu mieszczan. Rozmyslam ze, tenze problem jest

nadal aktualny. Tak obecnie bylo i jest, iz ludzie majacy wplywy i takze zamozni podlegaja nie zawsze tym samym prawom co zwyczajny obywatel, lecz

zazwyczaj beda traktowani w duzej mierze lzej, w wielu wypadkach moga sie chociazby kupic. Czesto ludzie na wysokich stanowiskach unikaja kary badz

dochodzenie w calej ich sprawie jest znacznie przedluzone. Nastepnym problemem, ktory porusza Modrzewski jest rola nauki i wiedzy pod zadnym

pozorem kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc energii panstwa i jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac

oswiate, tworzyc nowe uczelni i polepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Obecnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka

ze szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i operuje nadal z dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w

calej malych miasteczkach, zamknieto i dzieci w wielu przypadkach musza chodzic do tych odleglych w duzej mierze kilometrow. Poza tym szkoly

posiadaja zazwyczaj za male srodki pieniezne na progres pracowni i zakup podpory naukowych, czasem nawet pod utrzymanie. W ksiedze na temat

wojnie natomiast mowi, iz kazda walka powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych obywateli a nie tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzis w wojnach gina

niewinni ludzie badz zolnierze walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie sluzace do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia tyczace spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy panstwie w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek mieszkaniec jest obywatelem i

panstwo musi mu umozliwic szczescie, a mianowicie o zalety czlowieka nie decyduje urodzenie, - ktorykolwiek czlowiek powinien byc legalnie

przygotowany sluzace do pracy, a ludzmi niezdolnymi do zonie powinno pilnowac panstwo, a mianowicie nalezy ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie

specjalizacji zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w momencie odwrotnej facio byl karany smiercia). Pisarz proponowal opracowac nowy

prawo prawny z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci z wojny nie sa faktycznie wielkie, zeby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny okresla

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - utworzyc kosciol narodowy niezalezny od

Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osob wyksztalconych i

szlachetnych.

W ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy bezuzyteczne, takie jak doskonale domy oraz sute biesiady. Proponuje

srodki pieniezne przeznaczone pod ten cel wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie pod dotowanie szkolnictwa w

czasach, gdzie nie docenia sie zdolnosci i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie. Modrzewski

ofiaruje przejecie pieczy nad szkolami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz 1-wszy prawo chodzenia dziewczat sluzace do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej sluzace do chorob. W taki sposob pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, oznacza to brak namietnosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny jest

podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie zalety (Bog i ojczyzna) winowajca sie laczyc w pewna calosc. Obywatele

powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra polaczonego, dla dobra ojczyzny trzeba poswiecic calosc: majatek, energii, zdrowie, fart, a nawet

istnienie.

- niezgode wewnetrzna. W narodzie powinna stac sie zgoda, bowiem laczy jego jedna kult, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do ktorych moga przyczynic sie niezgodni obywatele - znaczny

sejmowe, walki domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod wymra, a

obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc, oblude i

obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej sluzace do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego formy rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, zle funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo i herezje. Wedle Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo lokalne od szesciuset lat polega

na wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, zeby stara kult ustapila swiezej. Jednak heretycy nie beda spojni, nie tworza

jednosci. A w celu Skargi zadne krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli ma wielu bogow. Warunkiem szczescia Rzeczypospolitej jest jednosc i zgoda,

jakiej podstawa jest wiara katolicka. Latwo jest naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow to niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w

calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie pod

wszystkich dziedzinach zycia, w podobny sposob publicznego, a takze prywatnego. Heretycy nie potrafia nawet odparowac panstwa przed poganami,

poniewaz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest sprawne do wygrania wojny. Skarga wzywa wiec krola sluzace do obrony wiary

katolickiej, jak straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz sluzace do przywrocenia jednosci religijnej w calej narodzie. Zada odciecia

roznowiercow od wszelkich urzedow i pozbawienia cechujaca je ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie konfederacji

warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Zbyt prawa

sprawiedliwe uwaza pisane, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione

w celu porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim balagan (istnialo wowczas wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Obrazuje takze pod problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia norm ograniczajacych i naruszajacych przywileje

Kosciola i krola. W tym samym czasie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej a mianowicie np. szybkie sadzenie i

bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia

wsrod nich herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc i brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne sluzace do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek oraz do tonacego okretu, ktory

wszyscy, w calej chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla mase problemow i zjawisk, jakie maja obszar w kraju oraz proponuje

reperacje istniejacego formy rzeczy. Rownoczesnie przepowiada maz, iz rozplenienie sie tego typu chorob zaprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek sluzace do ojczyzny wyrazal

zarowno w calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O solidnej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych

krytykowal wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i

sumiennej pracy w celu dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej w calej Rzeczypospolitej jest "Odprawa poslow greckich".

Dzielo, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, formuluje przeslanie sluzace do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

potrafia jedynie sluzace do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna rozne analogie sluzace do wydarzen politycznych tego okresu. Priam

wykazuje zaskakujace podobienstwo do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Rada Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Dostrzec

mozna prywate, egoizm i przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor stanowi ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne

panstwo, w ktory interesy obywateli beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W "Zywocie czlowieka poczciwego" odszukac mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace jego sprawy i swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, jakie dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor jest napisany z pozycji kalwina i w calej duzej

fragmentu stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych poprzez protestantow, jak jest szczegolnie widoczne w calej krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo, nieuczciwosc,

spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, zamilowanie do egzystencji w przepychu i

sztuczne zawyzanie wielkosci swietych, pod ktorych nieprzerwanie pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin i

„koled―, ktore sa wedle niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko zakonnikow lecz

takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym koloryt sporow wyznaniowych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi pojac

istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia jego i rowna sie ponad zwyczajnych ludzi.

Podczas gdy mnich tamten jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbytnio swietych, chetnie ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal jest

anegdotka na temat plebanie, ktory pochowal swego psa pod cmentarzu obok grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie

biskupowi, pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z czworonoga uczynil parafianina. Jest to

niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie zasadniczych

zasad religii. Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, stanowi nawiazanie sluzace do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu

odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych w celu wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej

liturgii, nie wzruszaja cechujaca je spiewane na lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo w calej odprawianej mszy swietej

jest jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega dramat ojca i kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach wielokrotnie nawiazywal sluzace do filozofii stoickiej - osobiscie pragnal stanowic

stoikiem. Byl przekonany, iz jest intymny osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala,

jak bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, jakim lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow niedawnych zrzucony

I miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim talent, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow poswiecony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych i

zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal z ta zasada. Piszac potrzebuje zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie na wlasna reke, rownoczesnie chce

dowiedziec, jak obecnie dzieje sie z Urszulka. Pyta o rodzaj pozagrobowego bycia. Brak jest na nie odpowiedzi wraz z strony kosciola chrzescijanskiego,

ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj

niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz na smierci, sluzace do miejsc gdzie przebywala przed wcieleniem. W

nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek jest, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to w calej ostatnim z TRENOW, w ktorym

opowiada wlasny sen a mianowicie we snie ukazala mu sie matka z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze swoim

coreczka jest szczesliwa. Wizerunek ojca przeksztalca sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy sluzace do rownowagi

duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie istnienie Jana pod wsi pozostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna jest do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor poswiecony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca a mianowicie stracil wybrana coreczke, nie rozumie, z jakiego powodu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta

poprzez nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja przedmioty pozostale na Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza, pustka po

odejsciu coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec pyta sie:

Orszulo moja wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W ktoras strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana zostala jego wiara w uczciwosc boska, wiedzie to sluzace do zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej

w odcinku kulminacyjnym sluzace do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc tresc calego egzystencji i dotychczasowych

przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, iz corka pozostanie dziedziczka swoim wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolesci, rozpaczy,

trwogi. W obliczu smierci corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie sluzace do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym

czasy swoje Za zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, pewien z

wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu, ktory

niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca spoczynek: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - powiada matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej decyzji - Urszula poprzez smierc w stulecia

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, ktorych bohaterami beda pasterze badz rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wczytania czy piesni spiewane poprzez bohaterow, sluzace do epiki – fabula i narracja, sluzace do dramatu natomiast - dialogowe partie tresci,

wypowiedzi i rozmowy poszczegolnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie

najczesciej z humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie czestokroc tlem w celu

prezentowania zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia i jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy wizerunek wsi polskiej Ostatnia z

panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; uciazliwa, codzienna robota w polu i tuz przy gospodarstwie czyni radosc mieszkancom wsi i jest w

celu nich motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi wesola!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Ktory twe urlop, kto pozytki?

Moze napomknac za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec sluzace do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy w calej literaturze polskiej siegnal na

motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia jakosci gatunku, jest

nietypowa, przedstawia bowiem fuche panszczyzniana, tworzy obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje wiec

nie rzecz, ale rodzaj, w ktory zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod motywach ludowych i

skrzeczy razem z Oluchna pod ciezka fuche oraz pod srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki zonie sielanka

Szymonowica potrafi odszukac pierwotna przyjaznosc czlowieka. Nasz kraj wies ukonczenia XVI stulecia jest, wedle Szymonowica, stanowiskiem

wyzysku: stanowiskiem, gdzie wielokrotnie dochodzi sluzace do naduzyc i niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw ciezkich, pokazuje ujemne strony

egzystencji na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji otoczenia i sporzadzajac utwor zblizony raczej sluzace do antysielanki.

W utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle przyrody, a

jej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i zabawy, jakie obejmuje ze soba afekt. Gdy Laura przybywa pod spotkanie z ukochanym ponizej umowionym

jaworem nikt pod nia nie czeka. Powoduje to podejrzenie o niewiernosc i stosunek z odmienna pasterka – Doryda, jak konczy sie atakiem rozpaczy i

zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wowczas zza osciennych zarosli wybiega Filon i uspokaja Laure

tlumaczac, iz chcial jedynie przekonac sie na temat jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem

namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, faktycznie charakterystyczne w celu sentymentalizmu,

zwrocenie uwagi pod swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu namietnosci na zachowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego egzystencji do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, jest uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak koloryt jego

wierszy wykracza w oddali poza czysto renesansowe zaintrygowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci

bytu ludzkiego, jak powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie sluzace do poezji metafizycznej. Wszelkie trwogi i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz z zmiany religii, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj w calej mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u

poety prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go niejasnosci, czy selekcja ktorego dokonal, byl sluszny i dosyc uzasadniony.

Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia tez lek przed Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy i wszechmocny, lecz, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do aktualnie i zostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest doskonalym obrazem tych niepewnosci i lekow. Szczegolnie wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w 3 sonetach – IV i V.

Sonet IV: Na temat wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, jest wyrazem trwogi poety na temat wynik bezustannej walki, ktora

kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie dobra materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka od

Boga. Do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce z silami ciemnosci czlek jest osamotniony,

a stawka jest przeciez zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na pomoc jakiego kazdy czlek powinien rachowac,

bowiem jedynie z pomoca Boska mozna przemoc szatana, ziemia i odepchnac pokusy wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci przedmioty swiata tamtego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co mentalne, a najwznioslejsza

wartoscia sakralna jest afekt do Boga. Bog jest wielki i dokonaly, czlek maly i pelen grzechu, doczesnosc zabiera czlowieka od Boga, zakloca mu

koncepcje do egzystencji wiecznego i do zbawienia. Widac w tym miejscu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do

pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla ogolnie znana osobom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi jedynie kostium historyczny, maske (pretekst), pod jaka

autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl szkopul: kiedy panstwo jest silne, a kiedy slabe. Meritum rozwazan pisarza ma koloryt

uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w wszelkim czasie), aczkolwiek najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Nasz kraj XVI stulecia, wowczas w

dalszym ciagu silna i znaczaca na starym kontynencie, ale obecnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow

przed tym, iz niewlasciwa polityka moze przyczynic sie do upadku panstwa, tak jak Troje. W tekscie beda fragmenty swiadczace o tego rodzaju

intencjach pisarza.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita rzecza wladacie") jest skierowana sluzace do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jakim

sposobem maja wykonywac powierzona im wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat dobro

publiczne. Na zakonczenie liryk przestrzega, iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski rodzaj glosowania poprzez rozstapienie oraz obecnosc

marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedobor

odpowiedzialnosci zbytnio losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni sluzace do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych interesach, malo

natomiast jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalekiej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia ludzie mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna

sluzace do pijanstwa i obzarstwa, a niezdolna sluzace do zadnego trudu, a przede wszystkim do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy tacy ludzie beda

zdolali w przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku ciebie rzadzonego tak jak w Troi.

5. W kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec rzeczy

narodowych. 1-wszy z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie z dobrem ciebie, realizowania prywatnych celow kosztem narodu.

6. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca sluzace do wojny, chociaz sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, jest w

gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi albowiem o to, by poprzez atak zaszokowac wroga, oslabic go i nie pozwolic do

wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza albowiem tematy w najwyzszym stopniu istotne, terazniejsze

i zagmatwane. Swoje preferencje na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo jak dobrowolna organizacja spoleczna stanela dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Krol

elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz kawalek "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten szkopul; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie,

albo wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa jedynie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow nauczania i rozewrzenia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O wiedzy potrzebnej sluzace do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, a ci jak sa pod jego czele powinni

wreczac przyklad,

dwa. "O namietnosci ku ojczyznie" - liczy 6 chorob Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, nielad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, iz milosc sluzace do ojczyzny glownym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Niestety jej nie ma, Skarga leka sie, iz fakt tenze moze byc wykorzystany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz jest

wykorzystywana poprzez magnaterie sluzace do osiagniecia prywatnych celow, jak prowadzi sluzace do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza nieusprawiedliwione prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie ).

wymaga wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie pod jej zlych synow, niepokoj o losy

Rzeczypospolitej i nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste sluzace do nieba to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot poprzez

zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Lokalny, jesli jej obywatele sie nie

poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

maz na rejonie niezaleznosci od papiestwa i cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie prawa (takie samo dla wszelkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej sluzace do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

W "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o egzystencji szlachcica od narodzin do smierci. Frapuje sie morzem edukacja i wychowaniem

podopieczni szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Mowiac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej wielbi dobre wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew).

Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez prywatnych

zaslug. Zbyt wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy pod wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach rok, przynosza wiele pozytku, a takze

dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i ogrody warzywne, zeby niczego poprzez caly rok nie zabraklo rodzinie gospodarza. O

wielkim zamilowaniu pisarza do wykonywania zadan na wsi swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz innych plodow rolnych: wineczko,

ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi odprezac sie w milym towarzystwie przyjaciol i dzinki, zaleca rozrywki, polowania, polow, co daje pozytek i daje uciecha. Dbajacy na temat

fortune pisarz zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, nabywac je taniej i wyprzedawac drozej w calej innych

rejonach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych oraz sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej pod zadnym pozorem mlodego szlachcica,

to upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie swoim charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal na temat urzedach ogolnych nie ceniac ich

zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko totez, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony slabosci, poniewaz procz wiedzy praktycznej przedstawiciel

tamtego wysokiego formy spolecznego powinien posiadac takze gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze osoby stosunek szlachcica do obowiazku

sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow pod Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swej przemyslenia odnosnie do tego zdarzenia oraz sugestie, jak nastepnie wzmocnic obrone granic. W reakcji poety na

najazd Tatarow pod Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow oraz mysl na temat powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie przed

napascia Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci granic Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty, co formuluje

slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - pospolitego czlowieka i niesmiertelnej a

mianowicie poety. Dusza poety w jego mniemaniu jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad ziemia, siegajacy niebios i nie znajacy granic. Piesn

ponizsza przekazuje przytomnosc wlasnej zalety Kochanowskiego jak poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" jest cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia pod wsi.

Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem wody i Kupaly - bozka ognia. Kochanowski w

piesni Panny VI podkresla mase zycia w calej jednosci z natura. Wyraza pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym wysilku. W piesni Panny

XII zawarta jest pochwala egzystencji na wsi w zespole rodzinnym. Praca ziemianina pod roli przeciwstawiona jest odmiennym, niemoralnym sposobom

zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu i stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie rzadzic w zyciu. Ogromny wplyw pod

tworczosc poety mialo takze spotkanie z Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone jest z postacia znakomitego naszego poety, ktory jako pewien z pierwszych tworzyl literature narodowa.

Jednakze nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jakim sposobem wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten jest

nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci czlowieka, jest takze uwidocznieniem swiadomosci wlasnej zalety

Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze czasochlonnie po swoim smierci sa czytane i podziwiane poprzez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie tematy z egzystencji codziennego, jak bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, gdzie niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego wzorami moga byc: Piesn XXIII oraz fraszka "O

zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej odrebnej przemyslenia wskazuja wyraznie pod znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, chociaz nie da sie schowac

zawartej w calej niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, nie bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego rozwazania na tenze

temat zostaly zawarte na przyklad w Piesniach XII i XIX. Cnota, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora pielegnowana w calej sercu

czlowieka moze byc w celu niego w tym samym czasie "nagroda i placa" oraz swoista ozdoba zycia. Otwarcie z cnota zwiazana jest tak okreslana dobra

slawa, tzn. dobra opinia u wspolczesnych, a po smierci pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie stronil od rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc powszechne wsrod owczesnej szlachty. Bez

watpienia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tamtego trunku (Piesn IX).

W utworach wybitnego humanisty nie moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na most

warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy w calej "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala ona pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w calej niej swej przemyslenia i sugestie, jakim

sposobem w przyszlosci wzmocnic obrone granic, ale w najwyzszym stopniu emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat i stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow. Pozostalym

jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety jest Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze wszystkie zalety stanowiace cnote

beda cenne, lecz najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli komu otwarta sciezka do niebios, Tym, jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym sezonie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w calej Czarnolesie, zeby tam

tworzyc i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" okresla na rozmilowanie poety pod zadnym

pozorem ziemianina. Pisarz opowiada na temat poboznej i spokojnej rutyny gospodarza. Dla porownania wspomina takze na temat ludziach tulajacych

sie na swiecie w calej poszukiwaniu bitew i pieniedzy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej jest zyc pod roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz ze zbirow uzyskanych z ofiarnej pracy

gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki i pola, a nastepnie calosc znosi sluzace do stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej pracy w kazdej

sytuacji znajdzie czas na rozmowy i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby badz w lesie zastawia sidla, dzieki

czemu w mieszkaniu nigdy nie zabraknie jedzenia. W zagrodzie oczywiscie pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze na temat

wychowaniu mlodego pokolenia, kladac najwiekszy nacisk na skromnosc i zazenowanie. Poeta potrzebuje, aby swoim wnuki byly dobrze wychowane i

azeby posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i

humanista, ale takze glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy myslicielskie znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa – to

renesansowa pochwala zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, jakim holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby lapac w pulapke

dzien, i stoickie, zeby przywolac spoczynek, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w calej „Piesniach― miala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie sluzace do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez niego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia czlowieka jest fart, rozumiane jak zycie harmonijne z prawami cnoty, zapewnia

czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie sluzace do korzystania z

przyjemnosci zyciowych. Wzgledem przemijalnosci otoczenia, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania chwili,

cieszenia sie z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy mozliwosc

zaobserwowac w calej Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora byla

nie wolna od sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki byly tak rozmaite. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal

ostroznosc do otoczenia i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz niewatpliwie

blizszy byl Zenon od Epikura. Dzialanie kazdego z nich we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie filozofii antycznej staranie do szczescia wiazalo sie z

umiejetnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, ktora niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore mogly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie tworzy bliskie mu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. W autobiograficznej fraszce „Na domek w

Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co zdaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta potrzebuje

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane sumienie,

humanistyczna zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra tamtego swiata nie zapewniaja

doglebnego szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i

przekonan. Szczegolne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale egzystencji w aprobacie z

natura odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na ziemia renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i solidnosc wobec faktycznie krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc przedmioty i umiejacego

ze ogromnym spokojem sledzic otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, w calej

korzystaniu z rozumu, ale rowniez w przyjemnosci „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest jedynie slawa poety. O kruchosci zycia i wizji Boga,

jako duzego Architekta, znajdujemy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest albowiem dziekczynieniem wzgledem Boga, lecz tez

wizja czlowieka nalezytego, umiejacego zuzytkowac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do szczescia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od trosk i cierpienia oraz obawy przed

smiercia. Tymze dramatyczniejsze jest wiec zwatpienie poety w calej ustalone poprzez myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna „Tren

IX―, w ktorym poeta z ironia wypowiada sie odnosnie do madrosci, ktora powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie z problemami, wreczac sile

sakralna i trwale szczescie oraz czynic odpornym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie w calej swych piesniach slawil madrosc,

teraz cierpiacy po stracie corki, nie potrafi odszukac w zonie ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie pod tej harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii

renesansowego autora po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek pocieszeniu i ponownemu zaufaniu w wiedzy

dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja „Iliade―.

Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow na porwana poprzez Parysa Helene. Misja poslancow skonczyla sie

kleska i stala sie rzeczywiscie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac rozne postury polityczne

obywateli i stalo sie pretekstem sluzace do rozwazan fauny i flory ogolnej.

W konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej konstrukcji akcji, chociaz w porzadnym stopniu ja modyfikuje. Tak jak w katastrofy greckiej,

nastepuje podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta jest jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob pod scenie nie przekracza 3

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja sluzace do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal

w calej nagrode zbytnio wyrok w calej sporze bogin, wine wiec ponosi kociak, ktora jego nagrodzila.

Sa jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tym miejscu takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno jest tu wyznaczyc glownego herosa, bowiem postepuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i selekcja, przed jakim stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno albowiem stawiac osobisty interes pod rowni wraz z sprawa panstwie

odstepstwem od reguly jest rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos z bohaterow w calej tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin czy ziemianin a

mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Wlasnoscia szczegolna utworow z tamtego okresu jest epikureizm. W wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia orszaku: O doktorze Hiszpanie

— huczna zabawe, w Do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni z tego okresu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II —

„srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie przynaszaja, / A przy tym w calej zlote gesle

albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek globalny, ponad calosc przedkladajacy uciechy zycia dworskiego,

kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany tez sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o

spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym

powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego jest fraszka Do gor i lasow, napisana w momencie, gdy liryk

zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne spojrzenie na swej zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne („przypasany do miecza

rycerz―) rozrachunek sie z przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, iz podmiot poetycki porownuje sie do Proteusza (starogrecki bozek, ktory

posiadal dar przemieniania sie w calej rozne postacie, zwierzeta i przedmioty). Obecnie zas pyta z porzadnym niepokojem: „dalej co pozostanie? ―

dwa. Czarnolas.

Dominuje tutaj zupelnie inny stan ducha, inne beda tez tematy. W wielu utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), podnosi wartosc mieszkaniu

rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), wyznacza pytania myslicielskie (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na

pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie fauny i flory, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje morzem ludzkim

losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, bowiem wlasne istnienie bylo w celu Kochanowskiego

najbardziej istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w

swoim zyciu najistotniejsza byla swoim poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbytnio raz me rymy nie gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) i nawet wlasny pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tak wielu Polakow.

50. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, nalezacych do roznych wariantow i typow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow i zagadnien z zycia czlowieka, porusza kwestii jednostki, a takze calego systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do szczescia. Poeta wierzyl, ze jest ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w istnienie prostego systemu

alarmowego wartosci. Istota ludzka i swoim dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka tamtego pisarza w calej, odniesieniu sluzace do w/w tematu, na wstepie trzeba stwierdzic, iz tematyka swoim utworow tyczy

sie jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, a takze ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane jak wskazowka w celu jednostki,

lecz dla wszelkich, bowiem aplikowac sie moze do nich kazdy, bowiem ich problematyka ma koloryt uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kilku wersach w calej lapidarny rodzaj przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w

trakcie jakiej doktor zamierza odejsc sluzace do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie z nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i

prowokuja go sluzace do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja slowa wypowiedziane poprzez glownego herosa: „Trudny (... ) nasz rzad z tymi

pany: szedlem spac trzezwo, a wstane pijany. ― Fraszka ta ma na celem osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego rezultaty i niekontrolowane zachowanie

nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Grupy osob takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a przede wszystkim wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem pozostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek

powinien nie zapominac o tym, iz cialo ludzkie ulega na smierci rozpadowi, w wiec kazdy powinien usilnie starac sie, aby zostawic po osobiscie dobre

wspomnienie. Nie jest wlasciwym czlowiekiem tenze, kto sadzi tylko na temat piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Bog

odroznil czlowieka od zwierzat, dajac mu rozum i mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel – sluzba ojczyznie, dla

zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako ktory moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ― Sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych sposobnosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem wymowy

powinien edukowac swych klientow wlasciwych praw wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania rzetelnej wolnosci. Z

kolei ludzie majacy odpowiednia sile i odwage powinni z bronia w calej reku wojowac z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie w calej walce przekazac

zycie.

„Piesn o solidnej slawie― porusza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, porusza wiec szkopul jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka dopuszczalny kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod powinien stanac sluzace do walki jak jedna, zwarta calosc, zdecydowana

poswiecic calosc dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na

poczatku przedstawia tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i

dzieci dostalo sie sluzace do niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma faktycznie

rozwinietej cywilizacji; nie wie budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem znanego przyslowia na temat Polaku inteligentnym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy nie

pomysla juz wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie moze ulec modyfikacji: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie kupi, iz i

przed szkoda, i po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec szkopul dobrej doswiadczen o narodzie polskim, ktory przeciez nie wydaje sie byc glupi. Zeby to udowodnic potrzeba czynow, a

konkretnie – wysilku w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Lokalny, to w istocie odroznia wlasny narod od

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zajecie i szkopul calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, lecz sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to w celu

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, poniewaz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma pod celu pokazanie postaw przedstawicieli kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal pod strazy porzadku juz od

poczatku bycia naszego ciebie, ale czy takie procedura duchownych dopuszczalny przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni doglebnie sie

zastanowic morzem dalszymi swoimi losami, zeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest takze problemem narodu, poniewaz komponuja go zwyczajny ludzie. Wowczas gdy zawiedzie

pewien element w calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc organizmu – panstwie –

mozemy tu zawrzec do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej ludzie mlodzi nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze

pewna z przyczyn upadku niepodleglosci Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty pod wzorach antycznych.

Utwor tenze zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym bez trudu odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz zle

spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi poprzez caly czas pod scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje sluzace do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – nie przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – sprawa dzieje sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach powiada posel

-akcji – ograniczona do okreslonego watku – sporu na temat Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, jak ludzkie nie

wydaje sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw kreacyj, ich zachowan; od patriotow poczawszy, a na

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swej losy spaja z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestii narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie morzem konsekwencjami

wszystkich czynu, nie reprezentuje biznesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma koloryt uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, bazujacy na projektach antycznych.

Dzielo ten zostal napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia jeden z epizodow walki trojanskiej. W utworze naszym latwo odszukac fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow oraz zle ludzie.

Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal z „Iliady―, jakiej obszerny detal przelozyl. Kondycje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec niedobor parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest skonstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona sluzace do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie sluzace do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i pustka, co

ludzkie nie jest jest obce―. W odniesieniu sluzace do dramatu Kochanowskiego ukazano w tym miejscu szereg ustaw postaci, cechujaca je zachowan;

od patriotow zaczynajac, a pod zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, wierny sprawom ciebie, zabiega na temat utrzymanie pokoju, swoje losy laczy z

losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, poniewaz widzi w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calkowitego narodu.

Tekst dramatu ma charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze w istocie w tej epoce tworzy sie atrakcyjny w Polsce mit sielskiej, spokojnej

wsi, szczesliwego dworku, mit podjety pozniej przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa w calej „Nad Niemnem― itd. Nie

wydaje sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Do niej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot czlowieka poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z natura przynosi czlowiekowi ukojenie,

afekt i wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa z „Piesni na temat Sobotce―: „wsi

spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu pod prace, ktora wszystkim podaruje

radosc i rozrywke, ktora tez daje zadowolenie. Tego rodzaju obraz uosabia „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na domek w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz jest jeszcze inna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni, uwazaja egoistycznie,

beda chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji. Ksiadz nie spelnia

powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Facio musi pracowac na panskim polu, robota nie jest radosna piesnia a mianowicie jest trudem,

wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei z „Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami,

Panem, Wojtem a Plebanem― Metrow. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to tematy

podejmuje autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak widac a mianowicie nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z fundamentalnych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje komponuja:

„Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza elementem dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- a w zonie mysl, iz „bez norm nie moze stanowic prawdziwej

wolnosci―. Takze wazny jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna, nowatorska pod

cala Europe, demokratyczna mysl, wazna prawdopodobnie jak odkrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy przytacza przyklad a mianowicie w odczuciu

wspolczesnego czlowieka niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje kary, a plebejusz traci

istnienie. Za jak? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze czlek ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowka, za jak innych traktuje sie w najwyzszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac

powinien rowniez opieke wszystkim, poniewaz przeciez Rzeczpospolita sama jedynie szlachta kwitnac nie moze, poniewaz a ktoz bedzie dawal zywnosc

i nam i bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow przed wyzyskiem i samowola mezczyzn, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski jest, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm z Rotterdamu, wyznawca

irenizmu a mianowicie czyli wielkim przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych i zaczepnych), a zwolennikiem zgody i pokoju, chociaz uzasadnial potrzebe

walki obronnej, bowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage sluzace do edukacji

mlodego obywatela i do wagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan jest najcudniejszy i rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o

potrzebe finansowania szkol, ktore istotniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz naklady na rozne rozmaitosci. Postulat ten jest bardzo bez trudu

zapamietac, bowiem dzis jest on tez aktualny.

W ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

W ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka w calej

panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w calej literaturze.

W wieku renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci.

Wytyczne te zawarte sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac

sie darami fauny i flory w wszelakiej porze rok. dbajac na temat harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt uczony, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu ani

starosc, ani smierc. Cechuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug intelektu i w calej bliskosci z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin

to czlek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty jest obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro powyzej prywate, nie zaluje jej swoich

towarow, a takze i zycia a mianowicie taki wzor ukazany jest w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J.

Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie ogranicza sie tylko sluzace do tworzenia, to czlowiek wszechstronny,

oprocz umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja autora tacy

jakim sposobem Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wyjasnij w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne i lansujaca

pozytywne. Przykladem takowej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem a Plebanem―

Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski konstruktorow tego okresu o losy ojczyzny. W „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal postac dialogu. Dialog ten jest prowadzony pomiedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych w celu polskiego systemu

spolecznego stanow i pietnuje czynu kazdej wraz z stron. I tak Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i starostw. Pan

powiada o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo

Zas. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat

wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie

posiadajacym nalezytego przygotowania. Od sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie tylko dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate.

W ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania

prawa sluzace do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow

panstwa i Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i swoim legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety

moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych i nakladow pod ten cel.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

sobkostwo stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W kazaniach Skarga ukazuje slabosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci sluzace do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu w calej 1575 r.

Poeta okresla jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w

calej boju i wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor tenze niesie w calej sobie zawartosci uniwersalne, przedstawia sytuacje ciebie w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi

konfliktami. Mamy portret dobrego i zlego obywatela. Dobry jest Antenor, jest on umiarkowany, nieprzekupny, dba o interesy narodu, nie unosi sie

ambicja kiedy chodzi na temat dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie sluzace do szantazu i przekupstwa

mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten przedstawia

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dzielo poetow i pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej i dotyczacej ciebie tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja niemal

wszelcy humanisci, wszystkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie czlowieka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o swoim spoleczny ksztalt,

odnajdujemy nade wszystko w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada

nieprawidlowosci, jakie zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, lecz

mysli na temat zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei a mianowicie mysli na temat urzedach, zabawach i prywatnym majatku,

koszmarnie sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - powiada Pleban). Zatem Wojt powiada

rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A naszemu portalowi prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i charakteryzuje owa

„poprawe kraju― w calej pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, lecz bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, okresla go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Ukazujac szesc chorob

spolecznych a mianowicie obojetnosc wzgledem ojczyzny, chciwosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa i

grzechy przeciw Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym kraju. Wowczas, w calej XVI stulecia,

przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony religii katolickiej, bitwy z tolerancja religijna i heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia sluzace do poprawy polozenia chlopow w polsce

Skarga mniema, ze: afekt do ojczyzny, zgoda jej obywateli, kult katolicka, wplywowy rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic posiadaja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tym miejscu wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych znajdujemy tez w calej licznych fraszkach, a szczegolnie istotna

pozycja jest tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym osobom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest z

pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal na temat ksztalt swego stylu, na

temat forme trzymanych gatunkow i o zrecznosc jezyka, a takze o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii Krakowskiej,

Krolewcu, Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie byly mu takze obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski,

studiowal takze epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych tworcow naszych.

Nawiazania sluzace do antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac choc w doborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedle

regul kapitalnych, elegie. Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do tworczosci

Horacego, w calej podejmowaniu motywow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego powyzej tlumem.

Ow wybitny czlek zapisal sie w opowiesci literatury polskiej nie tylko jak poeta i dramaturg, lecz takze jak tlumacz psalmow Starego Testamentu –

Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze myslicielskie poglady autora, ktory uznaje swiat zbytnio wielka melodie,

znajduje duze wartosci fauny i flory i wsi, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. jak nazwy epoki uzyto tamtego terminu wowczas w XVIII wieku we Francji a mianowicie

poczatkowo w celu okreslenia zapozyczen i deseni wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w celu

okreslenia czasow panowania Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W tym znaczenie ustalenie to pozostalo przyjete

poprzez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860).

Wedle niego odrodzenie mialo stanowic poczatkiem ery nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ponizsza

wywarla wiele sporow i polemik.

Kategorii "Odrodzenie" intencjonalnie uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu aczkolwiek odrodzenia

antyku lecz sezon swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za posrednictwem mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama trafila do

szczytow przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od XIV sluzace do poczatkow XVI wieku, a w krajach Europy

polnocnej od ukonczenia XV do oporu XVI stulecia. Jest maz rezultatem zawilego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki jak: kryzys

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki progres miast, powstawanie (po sezonie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Belgia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe i religie, najwazniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot i kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, pod plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala edukowac i bawic

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie z asceza i teocentrycznym pogladem na ziemia; czlowiek przybywa w glowny punkt

badan i zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jak o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do postepu

osobowosci uznajac wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania i ksztaltowania poszczegolnej, silnej placowki ludzkiej. W mysl

humanizmu czlowiek jest wielce przydatny, liczy sie swoim talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w glowny punkt swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i pustka co

ludzkie nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do postepu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur narodowych.

Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich teorii pochodzenia wladzy. Za oficjalny jej start uznaje sie ogloszenie

95-u tez Marcina Lutra. Powstaly nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen wyznaniowych np. wojne chlopska

rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W rok 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej w calej Spirze pod sejmie.

Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne jest podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili albowiem, ze mozemy ja interpretowac indywidualnie, iz nalezy tlumaczyc je

pod jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia rozgrzeszenia

oznacza to uwolnienia osob od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze ktorykolwiek czlowiek ma swoj zycie zapisany w

calej gwiazdach. Przeznaczone jest mu niebo badz pieklo, a zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i

zachowywanie dobr. Posiadanie to zaszczyt, a bezczynnosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Anglii. Ruch tenze powstal z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki zabranial mu

(odmowa rozwodu). Zatem krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni pod sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem beda wydane w

calej 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one sluzace do literatury religijnej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie

panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz usuniecie

krzywd spolecznych i norm niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych

niedomaganiach Rzeczypospolitej, na temat sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O wiedzy potrzebnej sluzace do rady" stanowi rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Pisarz charakteryzuje

slabosci, ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zachowywanie, ze moralnosc narodu jest warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak

wiec najbardziej normalni powinni stanowic ci, jacy stoja na czele narodu.

Kazanie II a mianowicie "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza w tym miejscu szesc chorob Polski. Sa to: brak namietnosci ojczyzny, niedobor zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, nieusprawiedliwione prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca

autor pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora plynie z "chciwosci domowego lakomstwa". W sposob

wyrazny i wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie

bezinteresownosci milosci sluzace do ojczyzny, namietnosci dla zonie samej. Najscie skierowany jest w strone internetowa magnatow dbajacych jedynie

na temat swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, podopieczni jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, bowiem laczy

cechujaca je jedna kult, nakazujaca afekt blizniego, tenze sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Deficyt tej zgody szczegolnie pod

sejmach wywoluje u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV i V a mianowicie

"O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - jest prawdziwa klapa dla Lokalny, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot sluzace do religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, oferujacej do zgody i sluzace do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza forma rzadu jest jednowladztwo, jakiego nie mozna aczkolwiek utozsamiac z

absolutnym samowladztwem. Panstwem powinien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu. Poddani winni beda swemu

krolowi szacunek i posluszenstwo. Z kolei "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co jest jednoznaczne z upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Wylicza prawa

nieusprawiedliwione, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, aczkolwiek podobnie jak Modrzewski akceptuje

stany spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie milosc

sluzace do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i wiare, ze wlasciwy Bog ustrzeze Polske od zguby. Tytulowe

grzechy jawne to: niedobor sprawiedliwego i sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci,

zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Lokalny.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, a jej tekst zwiazana jest

z poczatkowym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci trzech kluczowych

stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory ujawnia fundamentalne

problemy ciekawe owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy wykorzystywania zup solnych, czy niedobor stalego systemu

alarmowego obronnego panstwie. Wiele takze uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia

publicznego Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki sprzedawania

odpustow, wyrazaja zaniepokojenie zasobna i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w

spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu i piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z pierwszych naszych utworow poswiecony

spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie sluzace do rodakow z prosba, zeby pomysleli w koncu o grozacym im

ryzyku; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby na wlasna reke stanac sluzace do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem

tenze, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest zginac mlodo, lecz w

rodzaj bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo i umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu na podstawie o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly sluzace do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w

przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka jak czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa fauny i flory

c) rozumienie zycia jak wiecznej bitwy o byt

2. wizerunek uczonego i badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny obiektywizm, bez prywatnych ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znajdowac odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, chude bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Koloru i zdrowie mieszkancow. Wydaje sie byc on calkowity podziwu w celu prostoty i kontaktu z natura.

Osada, wspomnienia, jak miejsce istotne i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w tamtym miejscu zyjacych. Beda

oni skazani na ubostwo. Wtloczeni sluzace do szarego egzystencji. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie do wsi,

tamtego egzystencji, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii pisarza. Pozostale sonety to

wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora na stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, a kiedy jest stara to umiera.

XIX Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, wplywowy, wzor wykonywania zadan na wsi. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, lecz to nie pomagalo. Nie zaakceptowac stac

jego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj

przygnebienia i smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy

jest starsza dziewczyna (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) i mlodsza dziewczyna (marzy). Wprowadzaja kolory sluzace do szarosci egzystencji.

Mlodosc, swiezosc i spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot i ubostwo.

Cechy naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem jest brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedobor wlasnej woli na inny los, uciazliwa wizja, batalia o byt, przetrwanie

cztery. obiektywizm i bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne ma ukazywac troski duchowe czlowieka. Te dziedziny ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory oprocz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Wizerunek Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Smierc - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 strzepkowy zbiorek z roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz zaintrygowania Kasprowicza Tatrami. Cel poety byl

odmienny, glebszy. 2 pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1-wszy z nich leka sie burzy a mianowicie "skromnie sluzace do zimnej tuli

sie sciany". Losy rozy odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przechowuje sie wiec jak czlek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez ryzyka, zadumane

ma skronie), jest wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak tenze probuje sie jednak odparowac

przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez burze. Jest ona symbolem uplywu czasu. W I

sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie calkowity harmonogram. Podobnie jest z

czlowiekiem, ktory pod starosc jest chorowity, w mniejszym stopniu przydatny sluzace do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym

zostal przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania sluzace do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie z Bogiem" na temat dobro ludzkosci. Hymn tenze wzorowany jest na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem jest sad koncowy i koniec swiata. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja zaprezentowac glebie

nedzy ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma koloryt symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow formuluje charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Osobiscie kowal

to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w tym utworze sadzi o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow innych poetow

wiersz Staffa jest sliczny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego koloryt skazony jest niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na

dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi i przeszedl sluzace do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Przemiana barw i odcieni. 4 opisy okreslonego krajobrazu

odmieniajacego sie ponizej wplywem wysilku dnia.

jednej. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, refleks

2. Won: ziola

trzy. Wzrok: barwa, ksztalt

cztery. Nastroj: zachwyt, zaduma morzem wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i jest piekna, ochrania sie, jest delikatna, szuka wsparcia zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, szuka wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni podczas burzy pozostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza leka sie ulewy drzy przed jej moca, ale dazy do przetrwania. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo utrzymuje

sie egzystencji. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie podstawowym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly opowiastke starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, bowiem dbal maz o zrecznosc jezyka, ksztalt swojego nurcie i postac

uprawianych typow, a przede wszystkim posiadl wszechstronna wiedze. Swoim obfita dzielo nierozerwalnie spaja sie z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki swietne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy stworca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i zdanie o swoim wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie niemalze boska sila tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), oznacza to przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - stosowac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), poniewaz wszystko

mija,

b) stoicka - oszczedzic umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Najrozniejsze przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach i piesniach:

a mianowicie Piesn IX - zabawa zycia, trzeba sie bawic, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszego biura czeka nastepnego dnia

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, iz zgadnie jak nan nastepnego dnia przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten tatusiek zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa zalety materialne, lecz moralne: bycie czlowiekiem

uczciwym,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec po co gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc z tego

jak sie ma.

- Piesn XX a mianowicie w zyciu jest czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie pod zadnym pozorem bawic, lecz mozna i zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie potrzeb materialnych, zabieganie o zdrowie.

- rozne nawiazania sluzace do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na wielkim Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl wielokrotnie

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z kluczowych nurtow epoki baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych

tradycji, wrecz tworzyl wlasna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal pod roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny udzial

w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Do najwybitniejszych utworow naleza:

„Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor tenze ukazuje wizerunek panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii,

kleski. Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach,

zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna postuluje obrony i pieniedzy pod wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do bitwy z nieprzyjacielem.

Ukazal w calej niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu liryk panujace zwiazki w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor jest epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami w calej bitwie ponizej Chicimiem

w calej 1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic umilowanie ojczyzny, gotowosc

sluzace do ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie z 10 fragmentu dosc precyzyjnie opisujacych wczesniej obustronne przygotowywania, a

nastepnie bardzo dokladnie, dzien na dniu wydarzenia pamietnej bitwy, az do poczatku ukladow i zaprzestania prac wojennych. Liryk wyraza uczuciowy

stosunek sluzace do opisywanych rzeczy: nad calym obrazem goruje uczucie namietnosci do ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych

przodkow i krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage obecnych nalezy skierowac na kwestii

naprawde istotne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnych wspolczesnych. Hhg w nich

zywy wizerunek owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia wiadomosci o Naszym kraju XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. W 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza i walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej i wojnie przeciw Moskwie. Podczas rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od

nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl pod wsi w calej krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami, a

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

Pierwsza czesc obejmuje 1656-1666 r i obejmuje opis wydarzen wojennych, oznacza to taki sezon jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa sluzace do Danii, walka z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tamtego okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, specyficznych cechach, gatunku religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

napastliwoscia.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk i niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i jedynie szlachte mniema za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w calej walce i

sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie przedmioty nie dostrzega przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; oryginalnie nacechowane

jest dodatnio: zbior dodatnich jakosci odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda przeciwienstwem w celu

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak pozniej sarmatyzm

ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie i obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm, pycha, dazenie

sluzace do zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako idea calkiem pociagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele sluzace do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa,

ktora doprowadzila sluzace do upadku I Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne beda dwa modele kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch. Paska), i tak

zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Pisarz w rodzaj mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu takimi jak: hiperbola,

metafora, konfrontacja, antyteza, elitarne epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje bogata kolorystyka metafor

(ogien, zloto, perly... ), ktorej obowiazkiem jest pokazanie zycia i urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi mocny kontrast z pierwszym a

mianowicie jest dwubarwny (czern i biel, motyw smierci i rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety formuluje zmiennosc wrazen, wynika z kaprysu.

Planuje to gre z uczuciem, nastroj rozrywki dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego z sytuacja nieboszczyka - wyszukiwanie przeciwienstw. Odsetek druga a mianowicie zestawienie spokoju trupa z cierpieniami

zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od nich uwolnic.

Pointa: przed miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy intelektu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, autor w wyszukany sposob ujawnil zalety czworonoga i rozpacz

wlasciciela na jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. W pozniejszym sezonie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym oraz slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral

udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji oraz poczciwego

ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow kredyty cennym zrodlem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postury i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja portret

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska jest przywiazanie sluzace do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci wewnatrz stanowej, zdanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad odmiennymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego stanowi jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow jest takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich refleksji

pod tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnych

przywilejow, a zaniedbujacych zadania. Mialy ow kredyty postac nie pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach formy rycerskiego i wojennego

rekodziela. Porownanie obecnych Polakow sluzace do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo terazniejszy

upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja walki chocimskiej...

". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy wraz z wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz jest mysl, iz kobiety beda niestale w calej uczuciach. Mysl ta

wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore jest porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono kompletny szereg sprawy niemozliwych i stwierdzono, iz predzej mozemy je wykonac (uspokoic morze, wiatr zamknac w wor) niz

zanotowac stalosc w calej uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano w tym miejscu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota i okrucienstwo takze moga stac sie tematem w celu artysty. Np.

„Do trupa― Tytul formuluje barokowe staranie do ekspresji, jest to albowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a na cale

szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa prawdziwym zywiolem artysty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany

posmak, erudycja, ciekawostki tez beda w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas rodzaju wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego utracie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawy. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna i autor)

sie kochaja – dziewczyna przedstawiona jest jak piekna i zmyslowa dziewczyna. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest brzydka i nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku i ich oddzialywanie na istnienie umyslowe epoki.

W porzadnym uproszczeniu mowimy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, istotne prady. 1-wszy - gentlemenski – rozwijajacy

sie pod dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, odleglych od atrakcji turystycznych,

tetniacych prywatnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza

popularna stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska miala wiec zaskakiwac

odbiorce, zapewniac mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie zgromadzenia. Byl to nurt kosmologiczny, czyli

czerpiacy z deseni zachodnich, im skladajacy szacunek, a z niechecia odnoszacy sie sluzace do rodzinnych, naszych tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie dworki. Zwany jest takze swojskim, bo ponizsza wlasnie tworczosc literacka, odmiennie

niz nurt gentlemenski, przykladala wielka wage sluzace do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj krajowy rodowod

uznawala za najistotniejszy tworcami tamtego nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten okresla sie takze sarmackim od slynnej

teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. i oddzialywujacej pod pozniejsze epoki.

Podzial podrecznikow na wiecej niz jeden nurty jest wygodny, lecz nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly albowiem dwory – wiec

gentlemenski i byly siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Jednakze byly takze miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn i Naborowski beda poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna

wiec mowic co najmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm stanowi podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie w calej XV stulecia. Szlachta nasz kraj w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm ma dwa sensu - od razu oznacza sposob zycia szlachty w calej XV i XVI stulecia, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie szlachecka.

Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje progres zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza.

Szlachta polska miala poczucie, iz Polska stanowi przedmurze chrzescijanstwa - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej pod

wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie

na temat szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej

- na temat szczegolnej pozycji jaka pelni Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - istnienie na wsi,

fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie w calej

zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje sluzace do laski, czegoz swiadectwem jest najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie sluzace do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go pod infamie i banicje. Swoim pamietniki obejmuja

okres ekipy wojskowej. Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej.

Wyziera z nich obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej

ksenofobii i milosci fauny i flory - z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl wielokrotnie polski z

lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna z pierwszych naszych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach 1688

- 1696 "Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie wiele wagi sluzace do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie respektuje. Pisarz zwraca

atencje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne stosunek szlachty sluzace do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie z jakiego powodu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, iz represje nie

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go fakt, ze w polsce, ktory nie ma za jak oplacic armii, ludzie nie

lekaja sie agresji, nie ograniczaja nakladow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo rok 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z nieprzecietnym

realizmem autor kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje aktualnych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

synonim rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego jest regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej ujemny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory ustaw: szlachcic – ziemianin, szlachcic –

dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje nawet najmniejszej z tych postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz z strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach prywatnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia wszelkich mszy, a mysli wylacznie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk biednej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic potem formy obronnej kraju, bowiem szlachta w calej wojsku

wykazuje chec sluzace do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich w calej sluzbie

wojskowej. Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych i politycznych w calej utworach W. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka rzeczy szlachty i panstwa. Czesto poddaje

krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ujawnil stan wewnetrzny panstwa naszego,

ktore chyli sie w odniesieniu do upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze potrafia sluzyc pociechom do rozrywki. Wszyscy

pilnuja o wlasne dobro, nie interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady systemu spolecznego. Polacy uwazaja tylko na

temat zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta

aczkolwiek zyje sama dla siebie i nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez ona sama. W wierszu "Kto mocniejszy tenze lepszy" Potocki

porusza szkopul nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie

arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy.

Jednak szlachta nie broni sie, bowiem jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem w calej

1621r. Poemat opisuje proces bitwy i rokowan. Calosc przepojona jest duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc w calej zwyciestwie

morzem poganami. Umilowanie ojczyzny widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi maz o obrone ojczyzny odwolujac sie sluzace do

czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Wiele jest w calej nich opinii, bolesnej zadumy

i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosyc znaczna

lokalizacje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do przedstawionych faktow beda znakomitym zrodlem poznania osob i

obyczajow tamtych czasow. Pierwsza odsetek zawiera wykaz przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych. Pas

opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora

przedstawil w oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji sluzace do walki

dostarcza mu chec zdobycia lupow, a nie milosc sluzace do ojczyzny. Pas mowi takze o odbytych podrozach zagranicznych, ktore byly wynikiem swoim

zainteresowan i ciekawosci. Pas opisuje takze msze swieta, do jakiej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej licznych

ucztach. Lubil pojedynki i zwady z odmiennymi. Przykladem jest uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo sluzace do pojedynku Paska z

Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie chcial wojowac w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni jego. W koncu Pas zabil

natreta i odcial reke swoim bratu. Jednakze taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal zmiany. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na

zone. W odrebnej czesci charakteryzuje swe amory i decydujaca rozmowe z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz egzystencji

ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za prawdziwy stan rzeczy. Swoja klase mniema za godna przedstawicielke narodu.

Zycie prywatne szlachty obudowane jest troska o dobrobyt i wartosci wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie wizerunek typowego sarmaty. Bohater

uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej epoki. Beda pisane

barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za powodu na sposob pokazania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Glob zepsuty.

dwa. Monolog skierowany do kogos, wziety w calej cudzyslow ( autor jest zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego jak utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar i ulomnosci ludzkich. Zdajac osobiscie sprawe z ich wplywu na istnienie polityczne w

calej owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym zdania, do ktorych konfliktow i klesk potrafia one przyczynic sie, stal sie ich najglosniejszym

przeciwnikiem. Do walki z nimi sluzyly mu nade wszystko bajki i satyry.

Satyry, podobnie skadinad jak klechdy, ukazuja wizerunek zycia w calej XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tych

czasow. Krasicki obnazal i osmieszal w calej nich najdotkliwsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc sluzace do hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie wielokrotnie sa aczkolwiek

uniwersalne i ponadczasowe. Krasicki tak osobiscie pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie

stanowic nie tylko moralizatorem, lecz w tym samym czasie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pozor utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest wymieniony juz

w calej tytule, a przeciez powinien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, za mlody

wiek, zbyt przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie i przesadna troska o nauke i tradycje. Zarzuty te pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle glupie i absurdalne, iz domyslec sie mozemy, ze w taki sposob Krasicki obrazuje zalety krola.

Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia w celu jego strategii wewnetrznej, a jednoczesnie jest

atakiem pod sarmacje, pod jej ulomnosci i zle przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje opilstwo. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, rozmowy prowadzonej poprzez dwoch szlachcicow.

Jeden z nich opowiada o suto zakrapianych biesiadach i na temat przykrych cechujaca je konsekwencjach. Wymowa satyry jest pesymistyczna a

mianowicie wymeczony napojem alkoholowym szlachcic ucieka, by znalezc ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez szablonowe

cechy Polakow, ktorzy tuz przy alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie znaja sie pod polityce, a przy tym uwielbiaja zastanawiac sie i ponizej lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Wychodzi na to, ze w calej Rzeczypospolitej dzieje sie raz

za razem gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc terazniejsze takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego rodzaju brak poszanowania tradycji i niszczenie zalety stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na

skraju calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego zlaczona byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci, nawykow i pogladow

spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk prezentowana byla

w calej sposob niewatpliwy i bezposredni. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana sluzace do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co autor chcial zaakcentowac swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odejscie od prostej perswazji prawdopodobnie najwyrazniej w

calej satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w tych, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze stanowic uznany zbytnio reprezentanta pogladow

autora. Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie odpowiedniej

zawartosci i unikniecie bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje dosiegaja V. w

calej. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Scala w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety pozostanie

poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym sposobem pokazania i stylem

wypowiedzi. Zawartoscia utworu jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza z wykorzystaniem

sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co wiele trunku mial mozliwosc pomiescic i na widok ktorego

to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych

okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego portretuja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Lokalny, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych czasow.

Swoistym komentarzem do calkowitego zbioru jest „Wstep sluzace do bajek―. W sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie wady, zapewniajac

ze spotykamy ludzi doskonalych, ale to tak wyjatkowe postawy, iz mozna te rolety miedzy klechdy wlozyc.

Historia „Szczur i kot― jest atakiem pod jedna z najgorszych slabosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tym miejscu tak zwana maska:

wspolwystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to zarozumialstwo,

pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz z sprytem, drapieznoscia,

bezwzglednoscia. Historia zawiera wyrazne pouczenie, iz w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w kazdej sytuacji trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl w tym miejscu problem wszechstronny, wazny odpowiednio dla wszelakiej

zywej: zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i

nie zna posmaku wolnosci, nie rozumie jej. Akceptuje swej zycie w calej klatce i uwaza, iz jest to cos normalnego. Jednakze stary czyzyk nie zgadza sie z

twierdzeniem mlodego. On niegdys byl nieograniczony, zostal aczkolwiek uwieziony. W zadnym wypadku nie przyzwyczai sie sluzace do niewoli, w

kazdej sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Czesto interpretujac ta bajke, okresla sie pod fakt, iz powstala ona po naczelnym rozbiorze Lokalny, moze wiec

Krasicki chcial napisac na temat nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, lecz zyl w calej nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, lecz byl zasobny. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal osob

naturalne, takimi, jakimi beda, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej i

najniebezpieczniej informowac ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna w duzej mierze wiecej osiagnac.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest bajka "Jagnie i wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w globie dominuje

upowaznienie silniejszego, iz racja jest po stronie www tego, ktory ma sile. Potwierdzeniem tej smutnej prawdziwosci jest opowiedziana historyjka: slabe,

niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci i okrucienstwa). Gdy pyta, ktorym

prawem ma byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, watly i w calej lesie", a nastepnie pozostanie pozarte.

Historia „Filozof― obrazuje uczonego czlowieka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca chociazby wiare w calej

Boga i smieje sie ze wszelkich swietych. Jednakze gdy spada na niego choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―, ale

tez w „upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo ludzie sa chwiejni we prywatnych pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze wielokrotnie

teoretyczne wiedzy nie wspomagaja w zyciu.

Zas zatem ziemia w bajkach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki i

zaprezentowane konsumenta.

79. Ocen role podrecznikow oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: w calej Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Lokalny. Program

spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z mocnej troski na temat kraj, z leku przed utrata

niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, w celu ktorej zamiarem powinno stanowic szczescie ojczyzny. Poniewaz fart

spoleczenstwa wynika z zdatnosci wszystkich swoim mieszkancow, totez, jak pisal koncem edukacji krajowej stanowic powinna uzytecznosc obywatela.

Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki morzem szkolnictwem, czymze poparl wyraznie program reform Komisji Oswiaty Narodowej.

Wiele rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow jest dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w nim

mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Mowil o potrzeby utworzenia nieustannej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne obszar w swoim dzielach absorbuje krytyka polskiej magnaterii, jaka wini zbytnio upadek panstwie. Pisal: Wraz z samych mezczyzn zguba

Polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Przy swoim

przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych struktury

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W sejmie prognozuje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny i polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o zakresie dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― jest satyra pod owczesne ludzie.

Do ewidencje utworow trzeba jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i sluzace do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych

sluzace do zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal w czasie kilkunastu dni, w czasie spacji w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma maz charakter klasyczny –

zachowana zostala regula trojjednosci: wysilku, miejsca i akcji, niedobor jest tez scen masowych, calosc natomiast utrzymana jest w niejakiej konwencji.

„Powrot posla― zostal napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na renome publiczna oraz na postawe

polityczna poszczegolnych poslow.

Dzielo ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc przemian

ustrojowych Lokalny, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak multum zwolennikow pro krolewskiemu i patriotycznemu

obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem i ukazal chojrakow jednoczesnie konkretnych jako pozytywni

(patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego otoczenia jest splycenie sylwetek

psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych pojedyncze poglady

oraz racje polityczne. Oczywiscie wam „dobrzy― sa przedstawieni jak prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak durnie i pozbawieni honoru

dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony).

Natomiast ich wrogowie to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka troski, jakie stwarza szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, jak doprowadza sluzace do upadku Lokalny, podobnie jak

samowola, prywata i egoizm, ktory wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swego zycia potezna i wyzwolona z

ponizej obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory wiele powiada, ale na ogol bez sensu; dziwi sie, iz Starosta zezwala na

wszystkie dziwne zachcianki swojej malzonki (modnej); reasumujac okazuje sie, iz Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny: uwalnia z poddanstwa

swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski jest

standardowym szlachcicem, nie respektujacym praw moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke przymusem za

mezczyzna, aby jedynie nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski uosabia jego niedobor

zainteresowania wiedza, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; takze jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto,

konfederacje uznaje zbytnio swiete upowaznienie szlachty, na ktorym mozna oczywiscie niezle zapracowac; Szarmancki jest czlowiekiem, ktory

roztrwonil dobrobyt rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac sposobnosc finansowa, jakim sposobem moze byc Teresa; gdy

dowiedzial sie, iz posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego jego nie nauczyly, niczego

zaciekawiajacego sie nie dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl nacisk na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace z

przekonania o rozleglej roli slowa jako narzedzia oddzialywania pod spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna kondycje czlowieka. Dzialanie na progres tego kierunku mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory glosil, iz

cywilizacja nie sprzyja progresowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka sluzace do natury. Sentymentalizm wprowadzal wrazenie –

byla to afekt, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie

natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on minimalny udzial w calej tworzeniu majatku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Materia jego bylo rozumienie olsniewajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Oprocz literatura

rokoko najpelniej pozostalo zrealizowane w calej malych postaciach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej

eleganckiej ornamentyce, lekkosci i dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej problematyce

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od 1730 sluzace do 1822. startuje sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Dzial wowczas Stanislaw Konarski,

ktory wypowiada sie w 3 dziedzinach egzystencji:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. W 1740 zalozyl szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam swieze

metody nauczania. Byl maz pijarem i z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku ograniczenia laciny na rzecz

jezyka polskiego

-w 1741 rok oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia jezyka, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania maksymy liberum veto,

sposobu elekcji krola, rozbudowania armii.

W 1747 rok oddano sluzace do uzytku publicznego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum sadzi naukowej panstwie. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 rok krolem Lokalny zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku zalozyl Szkole Rycerzy. Komendantem

uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna i wszechstronna wiedze

praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane pod angielskim

„Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w calej pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

terazniejsze i rozmaite tematy. W bazie tego miesieczniki pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, artykul, felieton, reportaz, listy

sluzace do redakcji i odpowiedzi pod nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w

obrone mieszczan i chlopow, konweniuja o problemach gospodarczych i politycznych Lokalny. Wydawany poprzez 21 czasow. Z inicjatywy krola w calej

1765 rok zalozono w stolicy polski pierwszy w calej dziejach Lokalny staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach okreslany mianem

Operalnia, w ktorym zaczely zalegac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W 1766 rok

dla teatru zaczyna tworzyc F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo

oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewny majatek. Krol przekazal jego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny

powierzyl jej kompleks prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly

uczelni wydzialowe i podwydzialowe, te zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w szkolach miala odbywac

sie w calej jezyku polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze dla zapewnienia nalezytego poziomu nauki potrzebne beda dobre ksiazki dlatego w calej

1775 rok powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, jakiego celem bylo opracowanie i wydanie nowych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala

do 1794 roku.

W latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego krola. Brali w calej

nich udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury i sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, lecz jego dzieje

siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie elementy bohaterskie i komiczne. Rezultat komiczny osiagniety zostaje

za posrednictwem celowe wykorzystanie kontrastu pomiedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym

wybiegiem przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora wybucha pomiedzy zakonem dominikanow i

karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych wowczas puchar, jak wiele

trunku mogl zmiescic, na widok ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody przed bitwa,

uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec i

glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu jest

osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiego powodu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Odsetek pierwsza tamtego poematu na temat charakterze konfesyjnym to doskonaly hymn

pod czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – ma poczucie mocy, jest tworca, gra pod gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy i rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Pochodzeniem jego macy jest afekt,

ogarniajaca kompletny narod. W imie tej milosci wymaga od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy w calej

uniesieniu. Swoim pragnienie wladzy bliskie jest tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie w celu jego dobra.

Pycha popycha go sluzace do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a jedynie madroscia. W pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga

na temat zlo dominujace na swiecie. W swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory takze poswiecil sie dla dobra ludzi.

Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym przerobic swiat. Mimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo jest sam.

Prometeizm polski i romantyczny opiera sie wiec pod buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w opinia szczescia ludzkosci, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on w calej pyche i megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos w calej dyskusji odnosnie do oceny powstania listopadowego.

W dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest jedynie proba oceny ruchu listopadowego i przyczyn jego katastrofy. Nalezy

podkreslic, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie sluzace do Paryza, w ktorym miejscu

uczestniczyl w calej wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich prasy emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie maz o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W utworze naszym Slowacki chcial dac riposta na

testowanie dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, iz rzady tych ludzi byly jedna z przyczyn

katastrofy. Ale nie jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku jest zamach pod cara. Ludzie jest w calej tej sprawie podzielone. Zaledwie mlodzi oficerowie pragna

bitwy. Kler jest zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly bedaca sposobem dzialania. Narod, reprezentowany poprzez zolnierza,

starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, ktora nienawidzi cara i potrzebuje powstania, lecz potrzebuje wodzow. Wynik glosowania, ktore ma

przesadzic na temat zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz posiada kleske. Wolno zatem w calej dramacie

odczytac caly proces powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( atak Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana i calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, ktorym bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial systemu spolecznego,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i koszmarnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, cechujaca je pragnienie

wolnosci jest w tym miejscu oceniane jak bardzo pozyteczne i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki zapal zostal wyrzucony w bloto, niz

krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Lokalny. Krytykowal ludzie, ktoremu zabraklo zdecydowania

w calej walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narodowosc, niz ocalic go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia w calej niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest

idealem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa opowiesci i postepu. Poeta

nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wielkich idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci wielkich ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – nie byly wiec

rozumiane i doceniane poprzez wspolczesnych. Dopiero po smierci toczono boje o slawe po nich lub obszaru pochowku. ―. Charakterystyczne, jest

takze to, ze opowiada o nich w momencie cechujaca je smierci badz po smierci. Smierc uwydatnia dopiero cechujaca je wielkosc. Liryk uwaza, iz moment

smierci czlowieka pozwala na przekazanie swoim dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― poswiecony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

doglebnego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na ksztalt pogrzebow minionych wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi sluzace do grobu, w calej ktory nie sklada cialka bohatera. Jest to

symbol przetrwania idealow Bema - bitwy o niezawislosc. Owa idea pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu

Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― ma charakter listu. Poslancem jest mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze maz do adresata

przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo smierc Browne’a jest

zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych i uczciwych. Zapowiedz

przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - ciemna noc z twarza Murzyna―. W ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, czlek nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze przezyc historie i budzic sluzace do walki narody. Ale nim wielka idea Browna zostanie przez

roznych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, swoim wielkosci. Muza Chopina jest

przedstawiona poprzez Norwida jak ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci sluzace do idealu, nieosiagalnego

dla ludzi. Materia sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona z ludowosci, sztuka to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny absolut.

Idealu tamtego nie mozna osiagnac ale mozemy don sklaniac sie. Muzyka robi z osob istoty bardzo dobre. Miara tej doskonalosci jest porownanie

sluzace do hostii. W wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi

fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi sluzace do glosu hipoteza mowiaca, iz zniszczenie towaru nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci.

Wydaje sie byc tez w tamtym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety sluzace do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil

refleksje Norwida - wielcy ludzie nie znajduja szczescia za egzystencji, a nawet na smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa,

ktoremu po smierci Atenczycy postawili statue wraz z zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono wiecej niz jeden groby. Podobne byly losy

Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl w calej cieniu wielkich ludzi, nie doceniony,

samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka koszty musi uiscic kazda osobowosc za

swoja odmiennosc, oryginalnosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - postacie przeciez oryginalne, kiedys prawdziwe, niosa ewentualnym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie faktycznie dlugo jakim sposobem pamiec na temat nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na pewnych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do tradycji dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie doskonalej zasady 3 jednosci: czas miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miesiac, miejsce: fabula rozgrywa sie w

wielu miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja koloryt rozbudowanych epizodow – mieszanka

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. jest wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy wypadek rom.

mieszal konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – fatalne i epickie np. elem. liryczne: duze

monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: basni

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen

senatora), spokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niezawislosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa mysli wolnosci lepiej poswiecic kompletny narod, niz ocalic jego ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) w celu zycia w calej niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory

jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa opowiesci i postepu.

Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―,

jakim przykryta jest „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal dzialalnosc sil politycznych o

zakresie demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― dwie plaszczyzny historyczne, historie wielka, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz opowiastke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie oddzielal cechujaca je od mojej dziurki, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Wraz z tej warstwy wywodza sie bohaterowie i zolnierze

walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je

wiec autor w calej wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie sluzace do panstwa i monarchy. Dla Sienkiewicza swoim bohater na

temat wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor podkresla kilka

elementarnych typow cechujaca je charakteru. Cechy typowe beda najlepiej zauwazalne w charakterystyce Zagloby, glownego sprawcy powiesciowego

komizmu, ktory to komizm spelnia na przyklad funkcje rozbrojenia patosu i grozy, otoz posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze

poeta ujawnil obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z obcym najezdzca przez kompletny narod krajowy oraz poswiadczenie grozy

polozenia naszego kraju w czasie najazdu. Ukazanie wojny wraz z Szwedami jak ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi

najogromniejsza wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc i szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki ukazywal

jednoczesnie swoim moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez krola, brak brawury, by

siegnac po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc wodzow

wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna batalia szlachetnych patriotow,

ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu uswiadamia Kordianowi medyk,

pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne energii i izolowali sie od

mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej walce. Ukazujac szeroko okolicznosci

kleski patrzyl z wielkim niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc oraz brak religii narodu

we wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w kategoriach wznioslego cierpienia i

mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do powstania, zawiera wiele aluzji i mozna

zwazac go zbytnio utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i przecietny Polak nie ma prawa wstrzymac sie ponizej Termopilami, w ktorym

miejscu Grecy walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom tamtego brak. Liryk

nakreslil wizje nowej, wolnej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac wyrazen

oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie zyskal udzialu w calej

powstaniu, otoz identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie ma prawo oskarzac siebie ma prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wzgledem

powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, autor pokazuje naszemu portalowi tylko represje popowstancze

( wydarzenia z 1823 rok, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy dowiedziec sie z zwiazku naocznych

swiadkow – harmonijne z rzeczywistoscia historyczna. Wspolwystepuja takze rozne postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy takze

odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce i tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze

zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Wlaczony jest szkopul winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach, jakie

wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, a Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje w calej

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien i goryczy. Lekkie zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw i pieszczot nie uprawnia sluzace do uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud na ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic kluczowego czlowieka i patrzec obojetnie na czyjes

cierpienie. Dla widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie wolno uciekac sluzace do ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec uczucia

innych, nie kpic z nich i samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego cierpienia

z powodu jest postac Gustawa, Ktory ma romantyczny stanowisko na swoistosc milosci. Dusze kochankow, wedle niego, beda przeznaczone

niezwyklego przez Boga i scalone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie zdolali byc wespol z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, roznic

majatkowych i nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym uczucia i

odbierajacym ludziom upowaznienie do prywatnego szczescia oraz szydzi z tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Wedle nauki moralnej

wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za egzystencji zazna maz szczescia ziemskiego, bo

tego rodzaju fakt takze opoznia i utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem istotne wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej na temat natchnienie, pomocna dlon w robieniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka na siodmej sylabie

-narrator jest wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki przyrody, niebios,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater jest zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chojrakow ( beda nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc pojawia sie tez

arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu badz klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska –

pochod Napoleona pod Moskwe).

Deficyt jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - otoczenia bogow i ludzi ). Zamiast tamtego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie