„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

 
 
 
 
 

MINISTERSTWO  EDUKACJI 

NARODOWEJ 

 
 

 
 
 
 

Artur Kryczka

 

 
 

 

 

 

 

 
 

Wykonywanie sieci wodociągowych i kanalizacyjnych 
712[03].Z1.09 
 

 

 

 

 

 

 

 

Poradnik dla ucznia 
 
 
 
 
 

 
 
 

Wydawca 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy 
Radom 2007 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

1

Recenzenci: 
mgr inŜ. Krzysztof Piela 
mgr inŜ. Lucja Zegadło 
 
 
 
Opracowanie redakcyjne:  
mgr inŜ.

 

Artur Kryczka

 

 
 
 
Konsultacja: 
mgr inŜ. Krzysztof Wojewoda 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Poradnik  stanowi  obudowę  dydaktyczną  programu  jednostki  modułowej  712[03].Z1.09 
,,Wykonanie  sieci  wodociągowych  kanalizacyjnych”,  zawartego  w  modułowym  programie 
nauczania dla zawodu monter budownictwa wodnego. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Wydawca 

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom  2007

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

2

SPIS  TREŚCI 

 
1.

 

Wprowadzenie 

3 

2.

 

Wymagania wstępne 

5 

3.

 

Cele kształcenia 

6 

4.

 

Materiał nauczania 

7 

4.1.

 

Zapotrzebowanie i uzdatnianie wody 

7 

4.1.1.  Materiał nauczania  

7 

4.1.2.  Pytania sprawdzające 

11 

4.1.3.  Ćwiczenia 

11 

4.1.4.  Sprawdzian postępów 

12 

4.2.

 

Sieci wodociągowe 

13 

4.2.1.  Materiał nauczania 

13 

4.2.2.  Pytania sprawdzające 

18 

4.2.3.  Ćwiczenia 

19 

4.2.4.  Sprawdzian postępów 

22 

4.3.

 

Sieci kanalizacyjne 

23 

4.3.1.  Materiał nauczania  

23 

4.3.2.  Pytania sprawdzające 

31 

4.3.3.  Ćwiczenia 

31 

4.3.4.  Sprawdzian postępów 

34 

4.4.

 

Oczyszczanie ścieków 

35 

4.4.1.  Materiał nauczania  

35 

4.4.2.  Pytania sprawdzające 

40 

4.4.3.  Ćwiczenia 

40 

4.4.4.  Sprawdzian postępów 

42 

5.

 

Sprawdzian osiągnięć  

43 

6.

 

Literatura  

50 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

3

1.

 

WPROWADZENIE

 

 

Poradnik  będzie  Ci  pomocny  w  przyswajaniu  wiedzy  o  zanieczyszczeniach,  uzdatnianiu 

wody, wykonaniu sieci wodociągowych i kanalizacyjnych oraz oczyszczaniu ścieków. 

W poradniku zamieszczono: 

–

 

wymagania  wstępne  –  wykaz  umiejętności,  jakie  powinieneś  mieć  juŜ  ukształtowane, 
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,  

–

 

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, 

–

 

materiał  nauczania  –  wiadomości  teoretyczne  niezbędne  do  opanowania  treści  jednostki 
modułowej, 

–

 

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści, 

–

 

ć

wiczenia,  które  pomogą  Ci  zweryfikować  wiadomości  teoretyczne  oraz  ukształtować 

umiejętności praktyczne, 

–

 

sprawdzian postępów, 

–

 

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie 
materiału całej jednostki modułowej, 

–

 

literaturę. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

4

 
 

 
 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 

Schemat układu jednostek modułowych  

712[03].Z1 

Technologia robót hydrotechnicznych

 

712[03].Z1.01 

Organizowanie stanowiska pracy 

712[03].Z1.02 

Wykonywanie pomiarów związanych z robotami 

hydrotechnicznymi 

712[03].Z1.03 

Wykonywanie robót melioracyjnych 

712[03].Z1.04 

Wykonywanie robót ziemnych  

i pogłębiarskich  

712[03].Z1.05 

Wykonywanie budowli regulacyjnych 

712[03].Z1.06 

Zabudowa potoków górskich 

712[03].Z1.07 

Wykonywanie budowli piętrzących 

712[03].Z1.08 

Wykonywanie zabezpieczeń przeciwpowodziowych 

712[03].Z1.09 

Wykonywanie sieci wodociągowych i kanalizacyjnych 

712[03].Z1.10 

Obsługa urządzeń i obiektów 

hydrotechnicznych 

712[03].Z1.11 

Wykonywanie konserwacji  

i naprawy budowli wodnych 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

5

2. WYMAGANIA  WSTĘPNE 

 

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: 

–

 

przestrzegać  przepisów  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  ochrony  przeciwpoŜarowej  oraz 
ochrony środowiska, 

–

 

przewidywać  i  zapobiegać  zagroŜeniom  Ŝycia  i  zdrowia  podczas  wykonywania  robót 
hydrotechnicznych, 

–

 

stosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym, 

–

 

stosować terminologię budowlaną, 

–

 

charakteryzować technologie wykonywania budowli wodnych, 

–

 

określać właściwości materiałów stosowanych w robotach hydrotechnicznych, 

–

 

odczytywać i interpretować rysunki budowlane, 

–

 

posługiwać się dokumentacją techniczną, 

–

 

wykonywać przedmiary i obmiary robót hydrotechnicznych, 

–

 

wykonywać pomiary i rysunki inwentaryzacyjne, 

–

 

organizować  stanowiska  składowania  i  magazynowania  materiałów  oraz  wyrobów 
budowlanych, 

–

 

transportować materiały budowlane, 

–

 

stosować jednostki układu SI, 

–

 

przeliczać jednostki, 

–

 

korzystać z róŜnych źródeł informacji, 

–

 

współpracować w grupie. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

6

3. CELE  KSZTAŁCENIA 
 

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: 

−

 

zorganizować  stanowisko  do  wykonywania  sieci  wodociągowych  i  kanalizacyjnych 
zgodnie z wymaganiami procesu technologicznego,  

−

 

rozróŜnić elementy i urządzenia sieci wodociągowych i kanalizacyjnych, 

−

 

posłuŜyć się dokumentacją techniczną sieci wodociągowych i kanalizacyjnych, 

−

 

określić wymagania dotyczące jakości wody, 

−

 

obsłuŜyć urządzenia stosowane do uzdatniania wody, 

−

 

wyjaśnić zasady działania osadników i filtrów, 

−

 

zamontować elementy wyposaŜenia zbiorników wodociągowych, 

−

 

podłączyć urządzenia hydroforowe, 

−

 

dobrać materiały, narzędzia i sprzęt do budowy sieci wodociągowej, 

−

 

wykonać i zabezpieczyć wykopy, 

−

 

ułoŜyć w wykopie i zmontować przewody sieci wodociągowej w określonej technologii, 

−

 

zamontować uzbrojenie na przewodach sieci wodociągowej, 

−

 

rozróŜnić systemy kanalizacji, 

−

 

dobrać materiały, narzędzia i sprzęt do budowy sieci kanalizacyjnej, 

−

 

układać i montować przewody sieci kanalizacyjnej w określonej technologii, 

−

 

zamontować uzbrojenie sieci kanalizacyjnej, 

−

 

zdezynfekować oraz przepłukać kanały, 

−

 

obsłuŜyć urządzenia przepompowni ścieków, 

−

 

scharakteryzować metody oczyszczania ścieków, 

−

 

wykonać przedmiar i obmiar w zakresie wykonywanych robót, 

−

 

zastosować zasady eksploatacji sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, 

−

 

zastosować  przepisy  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  ochrony  przeciwpoŜarowej 
i ochrony środowiska podczas wykonywania sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

7

4.

 

MATERIAŁ NAUCZANIA 

 

4.1. Zapotrzebowanie i uzdatnianie wody

 

 

4.1.1. Materiał nauczania 
 

ś

ycie  ludzi  związane  jest  z  wodą.  Jest  ona  podstawą  kaŜdego  Ŝycia.  Na  skład  wody 

wpływa  środowiska  naturalne.  Zanieczyszczenia  powietrza,  gleby  wpływa  istotnie  na  skład 
wody. Substancje ropopochodne, detergenty, gnojowica i inne rozpuszczalne w wodzie mogą 
powodować,  Ŝe  woda  staje  się  niezdatna  do  picia.  Na  rysunku  1  pokazano  obieg  wody 
w przyrodzie. 

                      

 

Rys. 1. Obieg wody w przyrodzie [5, s. 40] 

 

W środowisku woda występuje w róŜnych formach: 

–

 

wody powierzchniowe w rzekach, jeziorach stawach itp, 

–

 

wody podziemne płytkie i głębokie. 

Wody podziemne najczęściej o stałej dobrej jakości pozyskiwane są poprzez studnie: 

–

 

kopane wykonane najczęściej z kręgów Ŝelbetowych, 

–

 

abisyńskie wkręcane lub wbijane, 

–

 

wiercone inaczej głębinowe  

Wody powierzchniowe pozyskiwane są poprzez ujęcia: 

–

 

denne  ,gdzie  wstępnie  oczyszczona  przez  piasek  woda  pobierana  jest  poprzez  układ 
drenów ułoŜonych pod dnem zbiornika lub rzeki, 

–

 

brzegowe, 

–

 

zatokowe, gdzie stałe zanieczyszczenia w wodzie stojącej opadają na dno. 

 
Rozwój  cywilizacyjny,  większa  liczba  ludności,  podnoszenie  komfortu  Ŝycia,  wpływają 

na wzrost zuŜycia wody. Na rysunku 2 okazano dzienne zapotrzebowanie na wodę dla jednej 
osoby gospodarstwie domowym. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

8

 

Rys. 2. Dzienne zapotrzebowanie na wodę dla jednej osoby w gospodarstwie domowym [5, s. 48] 

 
Na  podstawie  pomiarów  w  statystycznych  określono  zuŜycie  wody  w  Polsce,  którego 

wielkości  zawarto  w    Rozporządzeniu  Ministra  Infrastruktury  z  dnia  14  stycznia  2002  r. 
w sprawie  określenia  przeciętnych  norm  zuŜycia  wody.  ZuŜycie  wody  dla  gospodarstw 
domowych przedstwiono w  tabela nr1. 

 

Tabela 1. Przeciętne normy zuŜycia wody na jednego mieszkańca w gospodarstwach domowych 

Przeciętne normy zuŜycia 
wody 

Lp.  WyposaŜenie mieszkania w instalacje 

dm

3

/ 

mieszkańca x 
dobę 

m

3

/ 

mieszkańca x 
miesiąc 

1 

2 

3 

4 

1 

Wodociąg bez ubikacji i łazienki (brak 
kanalizacji), pobór wody ze zdroju 
podwórzowego lub ulicznego 

30 

0,9 

2 

Wodociąg, ubikacja bez łazienki 

50 -60 

1,5-1,8 

3 

Wodociąg, zlew kuchenny, wc, brak 
łazienki i ciepłej wody 

70-90 

2,10-2,70 

4 

Wodociąg, ubikacja, łazienka, lokalne 
ź

ródło ciepłej wody (piecyk węglowy, 

gazowy - gaz z butli, elektryczny, bojler) 

80 -100 

2,4-3,0 

5 

Wodociąg, ubikacja, łazienka, dostawa 
ciepłej wody do mieszkania (z 
elektrociepłowni, kotłowni osiedlowej 
lub blokowej) 

140-160 

4,2-5,4 

 

W  gospodarce  woda  pitna  wykorzystywana  jest  takŜe  w  przemyśle,  gastronomii, 

usługach,  rolnictwie,  budownictwie  i  innych.  ZuŜycie  wody  do  tych  celów  określone  jest 
w innych tabelach tego rozporządzenia. 

Zanieczyszczenia wody dzielimy na: 

–

 

zawieszone, widoczne gołym okiem, 

–

 

rozpuszczone, 

–

 

koloidalne czyli częściowo zawieszone, częściowo rozpuszczone. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

9

Do  najczęściej  występujących  rozpuszczonych  zanieczyszczeń  wody  mających  wpływ 

na jakość wody zaliczamy: 
–

 

związki  wapnia  i  magnezu  wpływające  na  twardość  wody,  związane  z  kwasem 
węglowym, który po podgrzaniu wody ulatnia się powodując powstanie osadu, 

–

 

związki manganu zmieniają barwę na brunatną, 

–

 

związki Ŝelaza wpływaja na powstanie komienia kotłowego, 

–

 

chlorki. 

Bardzo  waŜnym  wskaźnikiem  jakości  wody  jest  jej  odczyn  wyraŜony  jak  wartość  pH 

czyli  zawartość  jonów  wodoru.  pH  równe  7  określa  odczyn  obojętny,  pH>7  zasadowy, 
a pH<7 kwasowy. 
 

Metody uzdatniania wody dzielimy na: 

–

 

fizyczne  polegające  na  cedzeniu,  opadaniu  (sedymentacji),  filtracji,  wykorzystuje  się 
urządzenia jak kraty, sita, osadniki (rys. 4), filtry (rys.5, 

–

 

chemiczne  podczas  których  zachodzą  reakcje  chemiczne,  wykorzystujące  ozon,  chlor, 
węgiel  aktywny  i  inne  związki  chemiczne  w procesach  takich  jak  koagulacja, 
sedymentacja, napowietrzanie, chlorowanie wymiana jonowa, 

a)

 

biologiczne wykorzystujące mikroorganizmy. 

 

Rys. 4. Osadnik poziomy:  

1-doprowadzenie wody, 2-ścianka perforowana, 3-odprowadzenie wody, 4-koryto zbiorcze, 5-koryto do 

zbierania części pływających, 6-deska do zatrzymywania części pływających, 7-komora osadowa,  

8-odprowadzenie osadu [1, s. 112] 

 

Rys. 5. Filtr Ŝwirowy: 

1-lej doprowadzający wodę surową i odprowadzający wodę po płukaniu, 2-dopływ wody surowej, 3-zawór 

wody surowej, 4-zawór wody po płukaniu, 5- odpływ wody po płukaniu, 6-złoŜe filtracyjne, 7-podkład Ŝwirowy, 

8-dno drenaŜowe, 9-woda do płukania, 10-zawór wody do płukania, 11-zawór wody przefiltrowanej, 12-odpływ 

wody przefiltrowanej, 13-zawór spustowy, 14-spust, 15-zawór odpowietrzający, 16-odpowietrznik [1, s. 114] 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

10

Najczęściej wykorzystywane procesy związane z uzdatnianiem wody to: 

–

 

Napowietrzanie  inaczej  aeracja  polega  na  wymianie  gazów  między  wodą  a  powietrzem 
atmosferycznym. 

–

 

Sorpcja  polega  na  związaniu  rozpuszczonych  substancji  na  powierzchni  ciała  stałego 
(sorbentu) .Najczęściej jako sorbenty stosuje się węgle aktywowane. 

–

 

Koagulacja  jest  procesem  fizykochemicznym  polegającym  na  dodaniu  do  wody 
związków chemicznych (koagulantów)łączących się z zanieczyszczeniami powodujących 
wytrącanie kłaczków, które są zatrzymywane przez filtry. Proces koagulacji dzieli się na 
flokulację czyli kłaczkowanie i sedymentację czyli opadanie powstających kłaczków. 

–

 

Dezynfekcja wody czyli unieszkodliwianie mikroorganizmów takich jak bakterie poprzez 
procesy  fizyczne  jak  gotowanie,  stosowanie  promieni  ultrafioletowych  oraz  chemiczne 
chlorowanie i ozonowanie czyli działanie tlenem trójatomowym. 

 
Uzdatnianie  wody  jest  procesem  złoŜonym.  Przykładowy  schemat  technologiczny 

uzdatniania wody powierzchniowej przedstawia rysunek nr. 7. 

 

Rys. 7. Uzdatnianie wody powierzchniowej za pomocą ozonu i węgla aktywnego [5, s. 54] 

 
Woda  po  uzdatnieniu  musi  być  dostarczona  odbiorcom  w  tym  celu  trzeba  zabezpieczyć  

odpowiednią ilość wody pod odpowiednim ciśnieniem budując: 
–

 

zbiorniki  terenowe  i  wieŜowe,  z  których  woda  spływa  dopływa  do  odbiorców  dzięki 
grawitacyjnie, 

–

 

hydrofornie,  w  których  głównym  elementem  są  pompy  o  odpowiedniej  wydajności 
wytwarzające dostateczne ciśnienie oraz zbiorniki hydroforowe. 

 
Elementy  pełnego  urządzenia  hydroforowego  pokazuje  rys  8.  Zbiornik  hydroforowy, 

w którym  znajduje  się  woda  i  nad  nią  poduszka powietrzna  zapewnia  stałe  ciśnienie  w  sieci 
i równomierną, ekonomiczna pracę pompy. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

11

 

Rys. 8. Urządzenie hydroforowe:  

1-pompa, 2-silnik elektryczny, 3-hydrofor, 4-spręŜarka, 5-silnik elektryczny, 6-przewód ssawny, 7-przewód 

tłoczny, 8-zasilanie sieci wodociągowej, 9-przewód spustowy, 10-przewód powietrzny, 11-wodowskaz,  

12-manometr, 13-odpowietrznik, 14-odoliwiacz ,15-zawór zwrotny, 16-zawory odcinające, 17-zawory 

bezpieczeństwa, 18-włącznik ciśnieniowy, 19-rozrusznik samoczynny 

V

p

- objętość zapełniona powietrzem, V

u

- objętość uŜyteczna, V

m

- objętość martwa [4, s. 108] 

 
4.1.2. Pytania sprawdzające

 

 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.

 

Jak przebiega obieg wody w przyrodzie? 

2.

 

Jakie jest zapotrzebowanie na wodę dla gospodarstw domowych? 

3.

 

Jakie jest zapotrzebowanie na wodę do róŜnych celów? 

4.

 

Jakie są rodzaje wód ze względu na pochodzenie? 

5.

 

Jakie są rodzaje ujęć wód powierzchniowych? 

6.

 

Jakie są rodzaje ujęć wód podziemnych? 

7.

 

Jakie są rodzaje zanieczyszczeń wody? 

8.

 

Jakie są metody uzdatniania wody? 

9.

 

Jak działają filtry wody? 

10.

 

Jak działają osadniki oczyszczające wodę? 

 

4.1.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Oblicz,  zapotrzebowanie  na  wodę  dla  jednostki  osadniczej,  w  której  znajduje  się  20 

gospodarstw  domowych,  przyjmując,  Ŝe  w  kaŜdym  z  nich  mieszka  3  osoby.  Ścieki 
odprowadzane są do bezodpływowych zbiorników ścieków zlokalizowanych na właścicieli. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 

1)

 

odszukać odpowiednie wymagania dotyczące zapotrzebowania na wodę, 

2)

 

wykonać obliczenia, 

3)

 

przeanalizować otrzymane wyniki. 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

12

WyposaŜenie stanowiska pracy: 

−

 

papier formatu A4,  

−

 

flamastry, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
Ćwiczenie 2 

Porównaj analizę wody ze studni z wartościami dopuszczalnymi. Zapisz uwagi. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 

1)

 

odczytać wartości poszczególnych zanieczyszczeń w wodzie, 

2)

 

porównać je z wartościami dopuszczalnymi, 

3)

 

zaprezentować wykonane ćwiczenie, 

4)

 

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy: 

−

 

analiza wody wykonana prze stację sanitarno-epidemiologiczną, 

−

 

papier formatu A4, flamastry, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
Ćwiczenie 3 

Dokonaj montaŜu domowego zestawu filtrów wody. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:  

1)

 

sporządzić  plan  działania  uwzględniający  kolejne  czynności  oraz  niezbędne  materiały 
i narzędzia, 

2)

 

określić zagroŜenia bhp i poŜarowe związane z wykonywaniem tego zadania, 

3)

 

dobrać środki ochrony indywidualnej, 

4)

 

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 

5)

 

dobrać materiały do montaŜu filtrów wody , 

6)

 

zamontować zestaw filtrów wody, 

7)

 

uporządkować stanowisko pracy, 

8)

 

rozliczyć robociznę, materiały i sprzęt, 

9)

 

zaprezentować efekty swojej pracy. 

 
WyposaŜenie stanowiska pracy: 

–

 

zestaw filtrów wody, 

–

 

instrukcja montaŜu zestawu, 

–

 

kartki papieru formatu A4,  

–

 

przybory do pisania,  

–

 

wiertarka udarowa, 

–

 

wiertła,  

–

 

kołki rozporowe lub wkręty, 

–

 

komplet wkrętaków, 

–

 

komplet kluczy płaskich, 

–

 

przymiar metrowy, 

–

 

poziomica, 

–

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

13

4.1.4. Sprawdzian postępów 

 

Czy potrafisz: 

 

Tak 

 

Nie 

1)

 

określić kryteria dotyczące jakości wody?  

 

 

2)

 

obsłuŜyć domowe urządzenia stosowane do uzdatniania wody? 

 

 

3)

 

podłączyć urządzenie hydroforowego instalacji wodociągowej? 

 

 

4)

 

wyjaśnić zasady działania osadników i filtrów? 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

14

4.2.  Sieci wodociągowe

 

 

4.2.1. Materiał nauczania 

 

Woda dostarczana do odbiorców powinna spełniać warunki odnośnie: 

–

 

jakości, czyli czystości, 

–

 

ilości, w zaleŜności od liczy odbiorców i ich zapotrzebowania, 

–

 

ciśnienia. 
Dostarczanie  wody  do  odbiorców  następuje  poprzez  sieci  wodociągowe.  Są  to  zespoły 

przewodów wraz z uzbrojeniem prowadzone pod ulicami, terenami zielonymi chodnikami na 
głębokości  minimum  40  cm  poniŜej  głębokości  przemarzania  gruntu  (rys.  9)  dla  średnic  do 
1000 mm. 

 

Rys. 9. Podział polski na strefy przemarzania gruntu [4, s. 258] 

WyróŜniamy systemy sieci wodociągowych: 

–

 

rozgałęziony (rys. 10), w którym odbiór wody odbywa się tylko z jednej strony, 

–

 

obwodowy  (rys.  11),  inaczej  zamknięty  lub  pierścieniowy,  charakteryzujący  się  tym,  Ŝe 
odbiorcy zasilani są z kilku stron. Drugi z systemów jest korzystniejszy, gdyŜ zapobiega 
odcięciu dopływu wody w przypadku awarii sieci wodociągowej. 

 

Rys. 10. System rozgałęziony [5, s. 58] 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

15

 

Rys. 11. System obwodowy [5, s. 58] 

 
Materiały z jakich budowane są sieci wodociągowe: 

a)

 

rury Ŝelbetowe, łączone na pióro i wpust, 

b)

 

rury Ŝeliwne, łączone kielichowo, 

c)

 

rury stalowe ocynkowane łączone na gwint lub kołnierzowo, 

d)

 

rury z polichlorku winylu (PVC) łączone za pomocą klejenia lub kielichowo(rys. 12), 

e)

 

z polietylenu (PE) łączone za pomocą zgrzewania. 

 

Rys. 12. Połączenie rozłączne kielichowe rur PVC: 

1-sfazowany bosy koniec rury, 2-kielich rury, 3-uszczelka gumowa [4, s. 248] 

 

Sieci wodociągowe prowadzone są pod ulicami, chodnikami pasami zieleni na głębokości 

minimum 40 cm poniŜej głębokości przemarzania gruntu. 

 
Etapy wykonania połączenia gwintowanego rur stalowych: 

a)

 

trasowanie długości rury, 

b)

 

cięcie rury,  

c)

 

gratowanie czyli usuwanie zadziorów po cięciu, 

d)

 

gwintowanie rury, 

e)

 

sprawdzenie gwintu złączką, 

f)

 

nawijanie uszczelnienia czyli taśmy teflonowej lub włókna konopnego z pastą, 
uszczelniającą na koniec rury zgodnie z gwintem, 

g)

 

nakręcanie złączki. 

 

Przy wykonywaniu innych połączeń korzystamy z instrukcji producentów rur i urządzeń.  

 

Do  elementów  regulacyjno  zabezpieczających,  czyli  uzbrojenia  sieci  wodociągowej 

zaliczamy: 
a)

 

zasuwy  (rys.  13)  i  zawory  odcinające  umieszczane  w  miejscach  rozgałęzień  a  na 
odcinkach prostych co około 400 m,

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

16

 

Rys. 13. Zasuwa klinowa  

1-pokrywa skrzynki ulicznej, 2-sworzeń, 3-skrzynka uliczna, 4-kaptur, 5-pokrywa dzwonu, 6-dzwon,  

7-przedłuzenie trzpienia, 8-sprzęgło, 9-trzpień, 10-dławica górna, 11-dławica dolna, 12-uszczelka, 13-śruby,  

14-pokrywa, 15-uszczelka, 16-kadłub zasuwy, 17-klin, 18-nakretka trzpienia, 19,20-pierścienie uszczelniające

 

[4, s. 254]

 

 

b)

 

zawory  zwrotne  grzybkowe  lub  klapowe  przepuszczają  wodę  w  jednym  kierunku 
(rys. 14), 

 

Rys. 14. Zawory zwrotne: a) klapowy, b) grzybkowy [4, s. 254] 

 
c)

 

zawory  bezpieczeństwa  spręŜynowe  lub  cięŜarkowe  wypuszczają  nadmiar  wody 
w sytuacji nadmiernego wzrostu ciśnienia, 

d)

 

hydranty  podziemne  i  nadziemne  (rys  15)  umoŜliwiające  pobór  wody  do  celów 
poŜarowych, umieszczane są co około 100 m, 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

17

 

Rys. 15. Hydranty a) podziemny b) nadziemny  

1-kadłub Ŝeliwny, 2-podstawka, 3-grzybek, 4-uchwyt kłowy, 5-pokrywka, 6-podkładka trzpienia, 7-pokrywka 

dławicy, 8-dławica, 9-ochrona dławicy, 10-kaptur do klucza ręcznego, 11-sróba z podkładką, 12-trzpeń, 

 13-nakrętka trzpienia, 14-przedłuŜenie trzpienia, 15-koryto, 16,17-śruby, 18,21,22-uszczelki gumowe,  

19,20-uszczelki skórzane, 23-skrzynka uliczna, 24-kolanko stopowe [4, s. 255] 

 
e)

 

zdroje  uliczne  słuŜą  do  czerpania  wody  do  celów  sanitarnych  przy  cmentarzach, 
targowiskach, 

f)

 

odpowietrzniki  (rys.  16)  umieszczane  na  przewodach  o  średnicy  powyŜej  250  mm 
w najwyŜszych punktach rurociągu, 

 

Rys. 16. Odpowietrznik [4, s. 256] 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

18

g)

 

odwodnienia  przewodów  (rys.  17)  umieszczane  na  przewodach  o  średnicy  powyŜej 
300mm w najniŜszych punktach rurociągu, 

 

Rys. 17. Odwodnienie  

1-sieć wodociągowa, 2- zasuwa, 3- stojak, 4-izolacja cieplna, 5-kręgi betonowe, 6- hydrant poŜarowy, 7-zasuwa, 

8-odpływ, 9-tłuczeń [4, s. 256] 

 

Etapy wykonania sieci wodociągowej: 

a)

 

geodezyjne wytyczenie sieci wodociągowej, 

b)

 

wykonanie wykopów na głębokość wynikająca z projektu,  

c)

 

wykonanie podsypki z piasku 10-15 cm w gruntach spoistych, 

d)

 

układanie rurociągu i montaŜ uzbrojenia zgodnie z wytycznymi zawartymi w projekcie, 

e)

 

wykonanie próby szczelności przewodów, 

f)

 

zasypanie  gruntem  rodzimym  lub  piaskiem  grubości  30  cm  bez  uszkodzenia  przewodu 
i obiektów, 

g)

 

ułoŜenie taśmy znacznikowej, 

h)

 

zasypywanie z jednoczesnym zagęszczaniem przy sposobie ręcznym warstwami grubości 
15 cm i 30 cm przy zagęszczaniu maszynowym, 

i)

 

płukanie i dezynfekcja przewodów. 
 
Zasady wykonania wykopów: 

a)

 

wykonanie wykopu naleŜy rozpocząć w najniŜszym punkcie, 

b)

 

grunt naleŜy odkładać w odległości min 50 cm od krawędzi wykopu, 

c)

 

wykopy bez obudowy wykonuje się tylko w gruntach suchych gruntach skalistych do 4 m, 
spoistych do 1,5 m a innych do 1 m, 

d)

 

wykopy 

wąskoprzestrzenne 

naleŜy 

odeskować 

z 

zastosowaniem 

rozpór, 

a szerokoprzestrzenne odpowiednimi podporami, 

e)

 

dno wykopu powinno być równe ustawione ze spadkiem zadanym w projekcie, wykonane 
bez naruszenia naturalnej struktury gruntu. 
 
Zasady montaŜu przewodów sieci wodociągowej: 

a)

 

montaŜ  przewodów  z  tworzyw  sztucznych  naleŜy  wykonywać  w  temperaturze  od  0

°

C 

do 30

°

C, 

b)

 

opuszczanie i układanie przewodów, 

c)

 

przewód  po  ułoŜeniu  powinien  ściśle  przylegać  do  podłoŜa  na  całej  długości 
w co najmniej ¼ swojego obwodu, 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

19

d)

 

złącza powinny być odsłonięte do czasu próby szczelności, 

e)

 

przejścia przewodów przez przeszkody terenowe takie jak drogi, tory kolejowe, powinny 
być wykonane wg ustaleń projektowych, najczęściej wymagana jest rura osłonowa. 
 
Próba szczelności przewodów sieci wodociągowej przebiega wg następujących zasad: 

a)

 

przeprowadzana jest wodą o temperaturze do 20 

°

C, 

b)

 

po  całkowitym  napełnieniu  i  odpowietrzeniu  sieć  naleŜy  pozostawić  go  na  12  godzin 
w celu ustabilizowania, 

c)

 

ciśnienie  wody  w  sieci  podnosi  się  do  ciśnienia  próbnego  wg  zaleceń  projektowych 
najczęściej 1,5 razy większego niŜ ciśnienie robocze sieci,  

d)

 

po ustabilizowaniu ciśnienia próbnego przez 30 minut sprawdzamy jego poziom, 

e)

 

po  zakończeniu  próby  szczelności  naleŜy  zmniejszyć  ciśnienie  wody  powoli  w  sposób 
kontrolowany. 
 
Zasady bhp podczas wykonywania sieci wodociągowej: 

a)

 

odpowiednie ubranie robocze, 

b)

 

sprawne narzędzia i urządzenia, 

c)

 

ład i porządek na stanowisku pracy, 

d)

 

codziennie przed wejściem do wykopu naleŜy sprawdzić stan jego obudowy, 

e)

 

schodzenie i wychodzenie z wykopu po odpowiedniej drabince, 

f)

 

do wykopu nie wolno wrzucać Ŝadnych narzędzi i przedmiotów, 

g)

 

opuszczanie  i  podnoszenie  elementów  o  masie  ponad  250  kg  tylko  za  pomocą  urządzeń 
mechanicznych, 

h)

 

usuwanie  zabezpieczenia  wykopu  powinno  odbywać  się  równocześnie  z  jego 
zasypywaniem, 

i)

 

teren  na  którym  prowadzi  się  roboty  ziemne  naleŜy  ogrodzić  i  ustawić  tablice 
ostrzegawcze, 

j)

 

przejścia  nad  wykopami  naleŜy  wykonywać  w  formie  mostków  o  szerokości  minimum 
0,7 m z poręczami, 

k)

 

gdy  mostek  ma  słuŜyć  do  ręcznego  przenoszenia  cięŜarów,  jego  szerokość  musi  być 
większa i wynosić 1,20 m, 

l)

 

podczas  ręcznego  prowadzenia  robót  ziemnych,  nadzorujący  powinien  ustawić 
robotników w takich odległościach od siebie, aby narzędziami nie mogli oni spowodować 
wypadku, 

m)

 

do prac wykonywanych sprzętem mechanicznym wolno dopuszczać jedynie pracowników 
mających do tego uprawnienia, 

n)

 

zabronione jest przebywanie robotników pod wysięgnikami koparek, 

o)

 

w  przypadku  natrafienia  w  czasie  pracy  na  niewypały  lub  jakiekolwiek  podziemne 
przewody,  naleŜy  natychmiast  przerwać  roboty  aŜ  do  ustalenia,  czy  moŜliwe  jest  dalsze 
prowadzenie prac w tym miejscu. 

 

4.2.2. Pytania sprawdzające

 

 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.

 

Jakie są systemy sieci wodociągowych? 

2.

 

Z jakich materiałów wykonuje się przewody sieci wodociągowych? 

3.

 

Jakie jest uzbrojenie sieci wodociągowej? 

4.

 

Jakie rodzaje prac przy montaŜu sieci wodociągowej? 

5.

 

Jakie są zasady przy wykonaniu wykop pod sieci wodociągowe? 

6.

 

Jakie są zasady montaŜu przewodów sieci wodociągowych? 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

20

7.

 

Jak przeprowadzana jest próba szczelności sieci wodociągowej? 

8.

 

Jakie są przepisy bhp podczas wykonywania sieci kanalizacyjnej? 

 

4.2.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Wykonaj połączenie gwintowane rur stalowych ocynkowanych i zaizoluj je taśmą Denso. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:  

1)

 

sporządzić  na  podstawie  dokumentacji  plan  działania  uwzględniający  kolejne  czynności  
oraz niezbędne materiały i narzędzia, 

2)

 

określić zagroŜenia bhp i poŜarowe związane z wykonywaniem tego zadania, 

3)

 

dobrać środki ochrony indywidualnej, 

4)

 

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 

5)

 

dobrać materiały do połączenia gwintowanego rur stalowych, 

6)

 

wykonać połączenie gwintowane rur stalowych ocynkowanych, 

7)

 

zaizolować rury taśmą Denso, 

8)

 

uporządkować stanowisko pracy, 

9)

 

rozliczyć robociznę, materiały i sprzęt, 
 
WyposaŜenie stanowiska pracy: 

–

 

rury stalowe ocynkowane i złączki, 

–

 

gwintownica do rur stalowych, 

–

 

piłka do metalu, 

–

 

komplet kluczy hydraulicznych, 

–

 

imadło typu pionier, 

–

 

kartki papieru formatu A4,  

–

 

przybory do pisania,  

–

 

przymiar metrowy, 

–

 

poziomica, 

–

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
Ćwiczenie 2 

Wykonaj połączenie zgrzewane rur polietylenowych (PE). 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:  

1)

 

sporządzić  na  podstawie  dokumentacji  plan  działania  uwzględniający  kolejne  czynności  
oraz niezbędne materiały i narzędzia, 

2)

 

określić zagroŜenia bhp i poŜarowe związane z wykonywaniem tego zadania, 

3)

 

dobrać środki ochrony indywidualnej, 

4)

 

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 

5)

 

dobrać materiały do połączenia zgrzewanego rur PE, 

6)

 

wykonać połączenie zgrzewane rur PE, 

7)

 

uporządkować stanowisko pracy, 

8)

 

rozliczyć robociznę, materiały i sprzęt, 

9)

 

zaprezentować efekty swojej pracy. 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

21

WyposaŜenie stanowiska pracy: 

–

 

rury i złączki, 

–

 

ręczna zgrzewarka doczołowa do rur PE, 

–

 

obcinak do rur, 

–

 

kartki papieru formatu A4,  

–

 

przybory do pisania,  

–

 

przymiar metrowy, 

–

 

poziomica, 

–

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
Ćwiczenie 3 

W wykopie o długości 8 m dokonaj montaŜu przewodów sieci wodociągowej, wykonanej 

z  rur PVC łączonych kielichowo.  

 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:  

1)

 

sporządzić  na  podstawie  dokumentacji  plan  działania  uwzględniający  kolejne  czynności  
oraz niezbędne materiały i narzędzia, 

2)

 

określić zagroŜenia bhp i poŜarowe związane z wykonywaniem tego zadania, 

3)

 

dobrać środki ochrony indywidualnej, 

4)

 

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 

5)

 

dobrać materiały do montaŜu sieci wodociągowej, 

6)

 

wykonać prawidłowo i zabezpieczyć wykop, 

7)

 

zamontować odcinek sieci wodociągowej w/g załączonej dokumentacji, 

8)

 

prawidłowo zasypać wykop, 

9)

 

uporządkować stanowisko pracy, 

10)

 

rozliczyć robociznę, materiały i sprzęt, 

11)

 

zaprezentować efekty swojej pracy. 
 
WyposaŜenie stanowiska pracy: 

–

 

rury PVC do budowy sieci wodociągowej, 

–

 

projekt techniczny sieci wodociągowej, 

–

 

pilnik, 

–

 

piłka do metalu, 

–

 

pasta bhp, 

–

 

kartki papieru formatu A4,  

–

 

przybory do pisania,  

–

 

przymiar metrowy, 

–

 

poziomica, 

–

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
Ćwiczenie 4 

W  wykopie  długości  5  m  dokonaj  montaŜu  przewodów  sieci  wodociągowej  wykonanej 

z rur polietylenowych zgrzewanych.  

 
 
 
 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

22

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:  

1)

 

sporządzić  na  podstawie  dokumentacji  plan  działania  uwzględniający  kolejne  czynności  
oraz niezbędne materiały i narzędzia, 

2)

 

określić zagroŜenia bhp i poŜarowe związane z wykonywaniem tego zadania, 

3)

 

dobrać środki ochrony indywidualnej, 

4)

 

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 

5)

 

dobrać materiały do montaŜu sieci wodociągowej z rur polietylenowych, 

6)

 

wykonać prawidłowo i zabezpieczyć wykop, 

7)

 

zamontować odcinek sieci wodociągowej wg załączonej dokumentacji, 

8)

 

prawidłowo zasypać wykop, 

9)

 

uporządkować stanowisko pracy, 

10)

 

rozliczyć robociznę, materiały i sprzęt, 

11)

 

zaprezentować efekty swojej pracy. 
 
WyposaŜenie stanowiska pracy: 

–

 

rury do budowy sieci wodociągowej, 

–

 

projekt techniczny sieci wodociągowej, 

–

 

szpadel, 

–

 

zgrzewarka do rur polietylenowych, 

–

 

kartki papieru formatu A4,  

–

 

przybory do pisania,  

–

 

przymiar metrowy, 

–

 

poziomica, 

–

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
Ćwiczenie 5 

Wykonaj próbę szczelności odcinka sieci wodociągowej. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:  

1)

 

sporządzić  plan  działania  uwzględniający  kolejne  czynności    oraz  niezbędne  materiały  
i narzędzia, 

2)

 

określić zagroŜenia bhp i poŜarowe związane z wykonywaniem tego zadania, 

3)

 

dobrać środki ochrony indywidualnej, 

4)

 

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 

5)

 

dobrać materiały do wykonania próby szczelności sieci wodociągowej, 

6)

 

wykonać próbę szczelności sieci wodociągowej, 

7)

 

uporządkować stanowisko pracy, 

8)

 

rozliczyć robociznę, materiały i sprzęt, 

9)

 

zaprezentować efekty swojej pracy. 
 
WyposaŜenie stanowiska pracy: 

–

 

pompa do wykonywania prób ciśnieniowych, 

–

 

czasomierz, 

–

 

klucze hydrauliczne, 

–

 

kartki papieru formatu A4,  

–

 

przybory do pisania,  

–

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

23

Ćwiczenie 6 

Dokonaj montaŜu zasuwy na przewodzie sieci wodociągowej. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:  

1)

 

sporządzić  na  podstawie  dokumentacji  plan  działania  uwzględniający  kolejne  czynności  
oraz niezbędne materiały i narzędzia, 

2)

 

określić zagroŜenia bhp i poŜarowe związane z wykonywaniem tego zadania, 

3)

 

dobrać środki ochrony indywidualnej, 

4)

 

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 

5)

 

dobrać materiały do montaŜu zasuwy, 

6)

 

prawidłowo zamontować zasuwę na sieci wodociągowej, 

7)

 

uporządkować stanowisko pracy, 

8)

 

rozliczyć robociznę, materiały i sprzęt, 

9)

 

zaprezentować efekty swojej pracy. 
 
WyposaŜenie stanowiska pracy: 

–

 

rury do budowy sieci wodociągowej, 

–

 

zasuwa  o  średnicy  odpowiadającej  średnicy  sieci  wodociągowej  wraz  z  dokumentacją 
techniczną producenta, 

–

 

komplet kluczy hydraulicznych, 

–

 

komplet wkrętaków, 

–

 

komplet kluczy płaskich, 

–

 

kartki papieru formatu A4,  

–

 

przybory do pisania,  

–

 

przymiar metrowy, 

–

 

poziomica, 

–

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
4.2.4. Sprawdzian postępów 

 

Czy potrafisz: 

 

Tak 

 

Nie 

1)

 

dobrać materiały, narzędzia i sprzęt do budowy sieci wodociągowej? 

 

 

2)

 

wykonać i zabezpieczyć wykopy? 

 

 

3)

 

ułoŜyć  w  wykopie  i  zmontować  przewody  sieci  wodociągowej 
w określonej technologii? 

 

 

4)

 

zamontować uzbrojenie na przewodach sieci wodociągowej? 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

24

4.3.  Sieci kanalizacyjne

 

 

4.3.1. Materiał nauczania 
 

W zaleŜności od pochodzenia wyróŜniamy ścieki: 

–

 

bytowe, związane z codziennym Ŝyciem ludzi, 

–

 

przemysłowe, poprodukcyjne, 

–

 

wody opadowe, z deszczu i topniejącego śniegu, 
 
W zaleŜności od rodzaju odprowadzanych ścieków wyróŜniamy sieci kanalizacyjne: 

–

 

pełne, odprowadzające wszystkie rodzaje ścieków, 

–

 

częściowe odprowadzające ścieki bytowe lub przemysłowe lub wody opadowe. 
 
Kanalizacja pełna moŜe być wykonana jako: 

–

 

ogólnospławna, gdzie wszystkie rodzaje ścieków płyną jednym kanałem,

 

 

–

 

rozdzielcza, odprowadzająca poszczególne rodzaje ścieków oddzielnymi kanałami. 
 
W zaleŜności od sposobu pracy wyróŜniamy sieci: 

–

 

grawitacyjne, w których odprowadzanie ścieków następuje dzięki spadkom przewodów, 

–

 

podciśnieniowe (rys.18), gdzie ścieki są zasysane przewodami podciśnieniowymi do stacji 
próŜniowej, a następnie kanalizacją grawitacyjną do oczyszczalni. Jedna stacja obsługuje 
do 1500 mieszkańców w promieniu do 2 km. 

 

 

Rys. 18. Elementy kanalizacji podciśnieniowej  

1-grawitacyjny odpływ ścieków z budynku, 2-studzienka z zaworem opróŜniającym, 3-przewód podciśnieniowy, 

4-otwór rewizyjny, 5-budynek stacji próŜniowej, 6-zbiornik próŜniowy do gromadzenia ścieków, 7-pompa 

próŜniowa, 8-pompa ściekowa podająca ścieki do sieci przewodów grawitacyjnych lub bezpośrednio do 

oczyszczalni [3, s. 76] 

 
–

 

ciśnieniowe  (rys.  19),  stosowane  na  terenach  o  niekorzystnym  ukształtowaniu  terenu 
i rzadkiej  zabudowie.  Ścieki  spływają  do  pompowni  zbiornikowych  przy  kaŜdym 
przyłączu  kanalizacyjnym  skąd  są  tłoczone  do  pompowni  magistralnych  a  następnie  do 
sieci kanalizacyjnej grawitacyjnej i oczyszczalni. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

25

 

Rys. 19. Kanalizacja ciśnieniowa: 

1-grawitacyjny odpływ ścieków z budynku, 2- urządzenie zbiornikowo- tłoczne, 3-pompa ściekowa, 4-przewody 

ciśnieniowe, 5-studzienka przed oczyszczalnia ścieków [3, s. 77]

 

 
Kanały sieci kanalizacyjnej wykonuje się z: 

a)

 

cegły kanalizacyjnej murowanej, 

b)

 

rur  i  kształtek  kamionkowych  odpornych  na  kwasy  i  zasady  łączonych  kielichowo 
z uszczelnieniem sznurem konopnym lub uszczelkami gumowymi,  

c)

 

rur  betonowych  i  Ŝelbetowych  łączonych  najczęściej  na  pióro  i  wpust  (rys.  19) 
stosowanych przy sieci przy większych średnicach, 

 

Rys. 20. Rury betonowe [1, s. 247]

 

 
d)

 

rur  i  kształtek  z  tworzyw  sztucznych(rys.  21)  takich  jak  polichlorek  winylu  -PVC, 
polipropylen- PP łączone kielichowo z uszczelką gumową. 

 

Rys. 21. Kształtki kanalizacyjne z PVC [1, s. 248] 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

26

Uzbrojenie sieci kanalizacyjnej: 

–

 

Studzienki  rewizyjne  (rys.  22)  stosowane  w  miejscach  połączen  kanałów,  zmiany 
kierunku  i  spadku  przewodów  oraz  na  odcinkach  prostych  co  około  70  m.  UmoŜliwiaja 
kontrolę  i czyszczenie  sieci.  Dno  studzienki  czyli  kineta  ma  ukształtowane  kanały 
ułatwijące przepływ ścieków (rys. 23). Studzienki rewizyjne wykonywane sa z elementów 
Ŝ

elbetowych i z tworzyw sztucznych. 

 

Rys. 22. Studzienka rewizyjna z PVC [4, s. 343] 

 

Rys. 23. Przykładowe kinety z PVC [4, s. 343] 

 

–

 

Studzienki  włazowe  budowane  na  kanałach  przełazowych,  czyli  o  wysokości  powyŜej 
1 m. 

–

 

Studzienki  kaskadowe  (rys.  25)  budowane  w  celu  zredukowania  nadmiernych  spadków 
kanałów, wynikających z warunków terenowych (rys. 24). Studzienki te zapobiegają zbyt 
duŜej prędkości przepływu ścieków powyŜej 3 m/s, mogących niszczyć ścianki kanałów. 

 

  

Rys. 24. Profil trasy ze studzienkami kaskadowymi [1, s. 301]

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

27

 

Rys. 25.  Profil trasy ze studzienkami kaskadowymi[1, s. 300] 

 

–

 

Wpusty  deszczowe  uliczne  (rys.  26),  słuŜące  d  odprowadzania  wody  podczas  opadów 
atmosferycznych z powierzchni jezdni, 

 

Rys. 26. Wpusty deszczowe uliczne a) z syfonem b) bez syfonu [1, s. 303] 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

28

Studzienki płuczące (rys. 27), słuŜące do udraŜniania sieci kanalizacyjnej. 

 

Rys. 27. Studzienka płucząca: a)przekrój pionowy, b)przekrój poziomy  

1-kanały dopływowe, 2-kanał odpływowy, 3-klapa, 4-górny poziom spiętrzenia wody, 5-przewód przelewowy,  

 6- lina do otwierania klapy, 7-urzdzenie do otwierania klapy za pomocą linki [1, s. 302] 

 

Przelewy burzowe odprowadzające silnie rozrzedzone ścieki z sieci do rzek jezior w okresie 
ulewy (rys. 28). 

 

Rys. 28. Schemat przelewu burzowego  

1-komora przelewowa, 2-kanał, 3- komora progu przelewowego, 4-kanał burzowy, 5-wylot kanału burzowego 

z kratą, 6-poziom wody w odbiorniku [1, s. 296] 

 

Separatory (rys. 29) łączące kanały w sieciach półrozdzielczych. 

 

Rys. 29. Schemat separatora a) praca separatora w czasie ulewnego deszczu b) praca separatora w początkowej 

fazie deszczu c) rzut z góry  

1-kanał dopływowy ścieków opadowych, 2-kanał odpływowy do odbiornika ścieków opadowych, 3-kanał 

ś

ciekowy do oczyszczalni ścieków [1, s. 297] 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

29

Pompownie  ścieków  (rys.  29),  stosowane  przy  niekorzystnym  ukształtowaniu  terenu  dla 
wykonania sieci kanalizacyjnej grawitacyjnej.  
 

 

 

Rys. 30. Schemat pompowni ścieków: 

1-skrzynka sterownicza, 2-zbiornikprzepompowni, 3-rurociag tłoczny kanalizacji, 4-zawór odcinający, 5-zawór 

zwrotny, 6-przewód tłoczny, 7-poziom awaryjny, 8-poziom maksymalny, 9-poziom minimalny, 10-grawitacyjny 

napływ ścieków [4, s. 356] 

 

Etapy wykonania sieci kanalizacyjnej: 

–

 

geodezyjne  wytyczenie  sieci  kanalizacyjnej  inaczej  trasowanie  najczęściej  równolegle 
do ulicy pod jezdniami, chodnikami i pasami zieleni, 

–

 

wykonanie  wykopów  na  głębokość  wynikająca  z  projektu  minimalnie  20  cm  poniŜej 
głębokości przemarzania gruntu i szerokości zaleŜnej o średnicy kanałów, 

–

 

w  zaleŜności  od  warunków  wykonanie  zabezpieczeń  (rys.  31),  i  odwodnień  wykopów 
(rys. 32), 

 

Rys. 31. Szczelna obudowa wykopów: a)płytkich b)głębokich  

1-bale lub wypraski poziome, 2-nakładki, 3-rozpory [1, s. 308] 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

30

 

Rys. 32. Bezpośrednie odwodnienie wykopów ze studni czerpalnej  

1-podłoŜe, 2-studzienka czerpalna, 3-przewód ssący [1, s. 308] 

 
–

 

układanie rurociągu i montaŜ uzbrojenia zgodnie z projektem(rys. 33), 

 

Rys. 33. Układanie rur: a) na podłoŜu Ŝwirowo piaskowym, b) na podłoŜu betonowym [1, s. 309] 

 

–

 

odbiór techniczny sieci kanalizacyjnej, 

–

 

zasypywanie  z  jednoczesnym  zagęszczaniem  przy  sposobie  ręcznej  warstwami  grubości 
15 cm i 30 cm przy zagęszczaniu maszynowym, 
 
Podczas odbioru  sieci kanalizacyjnej sprawdza się: 

–

 

zgodność robót z dokumentacją techniczną, 

–

 

jakość uŜytych materiałów, 

–

 

sposób wykonania, 

Po sprawdzeniu wyniki spisywane są w formie protokołu 

 

Konserwacja kanałów polega na ich dezynfekowaniu dostępnymi środkami chemicznymi 

według zaleceń producenta oraz ich czyszczeniu. Kanały zatykają się wskutek niewłaściwego 
uŜytkowania,  a  szczególnie  spławiania  takich  odpadków  jak  gruz,  liście,  szmaty,  smary  czy 
smoły. 

Określanie  stopnia  zamulenia  wykonuje  dwóch  pracowników.  Pierwszy  opuszcza  do 

studzienki  lampę  elektryczną  kanalizacyjną,  umocowaną  na  drąŜku.  W  drugiej  studzience 
robotnik widzi w lustrze nachylonym pod kątem 45

°

 prześwietlone wnętrze kanału.  

Czystość  kanałów  utrzymuje  się  płucząc  je  silnym  strumieniem  wody  najczęściej 

z hydrantu przeciwpoŜarowego. Wykorzystuje się takŜe piłki gumowe zaczepione na cienkiej 
lince, które unoszone do góry powodują, Ŝe prąd wody spłukuje dolną część kanału(rys. 34). 
Przy  większych  zanieczyszczeniach  czyszczenie  odbywa  się  za  pomocą  specjalnych 
przyrządów np. przedstawionych na rysunku 35. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

31

 

Rys. 34. Oczyszczanie kanału za pomocą piłki gumowej [4, s. 441] 

 

Rys. 35. Przyrządy do oczyszczania kanałów:  

a) drąŜki składane, b) wiadro, c) szuflada zębata, d) szuflada gładka, e) skrobaczki [4, s. 441] 

 

Zasady bhp podczas wykonywania sieci kanalizacyjnej: 

a)

 

odpowiednie ubranie robocze, 

b)

 

sprawne narzędzia i urządzenia, 

c)

 

ład i porządek na stanowisku pracy, 

d)

 

zabezpieczenia  miejsca  pracy  barierkami  ochronnymi,  znakami  drogowymi,  mostkami 
komunikacyjnymi, 

e)

 

codziennie przed wejściem do wykopu naleŜy sprawdzić stan jego obudowy, 

f)

 

schodzenie  i  wychodzenie  z  wykopu  po  odpowiedniej  drabince  ulokowanej  nie  dalej 
niŜ 10m od stanowiska pracy, 

g)

 

do wykopu nie wolno wrzucać Ŝadnych narzędzi i przedmiotów, 

h)

 

osuszanie  i  podnoszenie  elementów  o  masie  ponad  250  kg  tylko  za  pomocą  urządzeń 
mechanicznych, 

i)

 

usuwanie  zabezpieczenia  wykopu  powinno  odbywać  się  równocześnie  z  jego 
zasypywaniem, 

j)

 

kończąc pracę wykop naleŜy dodatkowo zabezpieczyć balami, 

k)

 

przed wejściem do istniejącej sieci kanalizacyjnej naleŜy ja dobrze przewietrzyć, 

l)

 

zabronione jest przebywanie robotników pod wysięgnikami koparek, 

m)

 

w  przypadku  natrafienia  w  czasie  pracy  na  niewypały  lub  jakiekolwiek  podziemne 
przewody,  naleŜy  natychmiast  przerwać  roboty  aŜ  do  ustalenia,  czy  moŜliwe  jest  dalsze 
prowadzenie prac w tym miejscu. 

 
 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

32

4.3.2. Pytania sprawdzające

 

 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.

 

Jakie są rodzaje ścieków? 

2.

 

Jakie są rodzaje sieci kanalizacyjnych? 

3.

 

Jak działa kanalizacja grawitacyjna? 

4.

 

Jak działa kanalizacja podciśnieniowa? 

5.

 

Jak działa kanalizacja ciśnieniowa? 

6.

 

Z jakich materiałów wykonuje się przewody sieci wodociągowych? 

7.

 

Jaką rolę pełni uzbrojenie sieci kanalizacyjnych? 

8.

 

Jakie rodzaje prac przy montaŜu sieci kanalizacyjnych? 

9.

 

Jakie są zasady montaŜu przewodów sieci kanalizacyjnych? 

10.

 

Jaka jest kolejność czynności przy wykonywaniu odbioru i próbie szczelności? 

11.

 

Jakie są przepisy bhp podczas wykonywania sieci kanalizacyjnej? 

 

4.3.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Wykonaj montaŜ przewodów sieci kanalizacyjnej o długości 7 m, wykonanych z rur PVC, 

łączonych kielichowo.  

 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:  

1)

 

sporządzić  na  podstawie  dokumentacji  plan  działania  uwzględniający  kolejne  czynności, 
oraz niezbędne materiały i narzędzia, 

2)

 

określić zagroŜenia bhp i poŜarowe związane z wykonywaniem tego zadania, 

3)

 

dobrać środki ochrony indywidualnej, 

4)

 

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 

5)

 

dobrać materiały do montaŜu sieci kanalizacyjnej, 

6)

 

zamontować odcinek sieci kanalizacyjnej wg załączonej dokumentacji, 

7)

 

uporządkować stanowisko pracy, 

8)

 

rozliczyć robociznę, materiały i sprzęt, 

9)

 

zaprezentować efekty swojej pracy. 

 
WyposaŜenie stanowiska pracy: 

–

 

rury do budowy sieci wodociągowej, 

–

 

projekt techniczny sieci kanalizacyjnej, 

–

 

szpadel, 

–

 

pilnik, 

–

 

pasta bhp, 

–

 

kartki papieru formatu A4,  

–

 

przybory do pisania,  

–

 

przymiar metrowy, 

–

 

poziomica, 

–

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
Ćwiczenie 2 

Wykonaj  montaŜ  przewodów  sieci  kanalizacyjnej  o  długości  5m,  wykonanej  z  rur 

kamionkowych, łączonych kielichowo.  

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

33

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:  

1)

 

sporządzić  na  podstawie  dokumentacji  plan  działania  uwzględniający  kolejne  czynności  
oraz niezbędne materiały i narzędzia, 

2)

 

określić zagroŜenia bhp i poŜarowe związane z wykonywaniem tego zadania, 

3)

 

dobrać środki ochrony indywidualnej, 

4)

 

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 

5)

 

dobrać materiały do montaŜu sieci kanalizacyjnej, 

6)

 

zamontować odcinek sieci kanalizacyjnej wg załączonej dokumentacji, 

7)

 

uporządkować stanowisko pracy, 

8)

 

rozliczyć robociznę, materiały i sprzęt, 

9)

 

zaprezentować efekty swojej pracy. 

 
WyposaŜenie stanowiska pracy: 

–

 

rury kamionkowe do budowy sieci wodociągowej, 

–

 

uszczelnienie rur kamionkowych, sznur konopny lub uszczelki 

–

 

projekt techniczny sieci kanalizacyjnej, 

–

 

szpadel, 

–

 

ubijak do sznura konopnego, zaprawa cementowa, kielnia, 

–

 

kartki papieru formatu A4,  

–

 

przybory do pisania,  

–

 

przymiar metrowy, 

–

 

poziomica, 

–

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
Ćwiczenie 3 

Wykonaj montaŜ studzienki rewizyjnej z tworzyw sztucznych na sieci kanalizacyjnej. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:  

1)

 

sporządzić  na  podstawie  dokumentacji  plan  działania  uwzględniający  kolejne  czynności  
oraz niezbędne materiały i narzędzia, 

2)

 

określić zagroŜenia bhp i poŜarowe związane z wykonywaniem tego zadania, 

3)

 

dobrać środki ochrony indywidualnej, 

4)

 

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 

5)

 

dobrać materiały do montaŜu studzienki rewizyjnej, 

6)

 

zamontować prawidłowo studzienkę rewizyjną na sieci kanalizacyjnej, 

7)

 

uporządkować stanowisko pracy, 

8)

 

rozliczyć robociznę, materiały i sprzęt, 

9)

 

zaprezentować efekty swojej pracy. 
 
WyposaŜenie stanowiska pracy: 

–

 

kompletna  studzienka  kanalizacyjna  z  tworzyw  sztucznych  wraz  z  dokumentacją 

techniczną producenta, 

–

 

szpadel 

–

 

kartki papieru formatu A4,  

–

 

przybory do pisania, 

–

 

komplet wkrętaków, 

–

 

komplet kluczy płaskich, 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

34

–

 

przymiar metrowy, 

–

 

poziomica, 

–

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
Ćwiczenie 4 

Wykonaj montaŜ urządzeń pompowni ścieków z tworzyw sztucznych na  istniejącej sieci 

kanalizacyjnej. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:  

1)

 

sporządzić  na  podstawie  dokumentacji  plan  działania  uwzględniający  kolejne  czynności  
oraz niezbędne materiały i narzędzia, 

2)

 

określić zagroŜenia bhp i poŜarowe związane z wykonywaniem tego zadania, 

3)

 

dobrać środki ochrony indywidualnej, 

4)

 

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 

5)

 

dobrać materiały do montaŜu pompowni ścieków, 

6)

 

zamontować prawidłowo pompownię ścieków, 

7)

 

uporządkować stanowisko pracy, 

8)

 

rozliczyć robociznę, materiały i sprzęt, 

9)

 

zaprezentować efekty swojej pracy. 

 
WyposaŜenie stanowiska pracy: 

–

 

kompletna  pompownia  ścieków  z  tworzyw  sztucznych  wraz  z  dokumentacją  techniczną 
producenta, 

–

 

szpadel 

–

 

kartki papieru formatu A4,  

–

 

przybory do pisania, 

–

 

komplet wkrętaków, 

–

 

komplet kluczy płaskich, 

–

 

przymiar metrowy, 

–

 

poziomica, 

–

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 

Ćwiczenie 5 

Wykonaj odbiór sieci kanalizacyjnej i zaproponuj wzór druku protokołu. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:  

1)

 

sporządzić  plan  działania  uwzględniający  kolejne  czynności    oraz  niezbędne  materiały  
i narzędzia, 

2)

 

określić zagroŜenia bhp i poŜarowe związane z wykonywaniem tego zadania, 

3)

 

dobrać środki ochrony indywidualnej, 

4)

 

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 

5)

 

dobrać materiały do wykonania odbioru sieci kanalizacyjnej , 

6)

 

sporządzić wzór protokołu odbioru sieci kanalizacyjnej, 

7)

 

wykonać odbiór sieci kanalizacyjnej, 

8)

 

wypełnić protokół odbioru sieci kanalizacyjnej, 

9)

 

uporządkować stanowisko pracy, 

10)

 

rozliczyć robociznę, materiały i sprzęt, 

11)

 

zaprezentować efekty swojej pracy. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

35

WyposaŜenie stanowiska pracy: 

–

 

kartki papieru formatu A4, 

–

 

przybory do pisania,  

–

 

przymiar metrowy, 

–

 

poziomica, 

–

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 

4.3.4. Sprawdzian postępów 

 

Czy potrafisz: 
 

 

Tak 

 

Nie 

1)

 

rozróŜnić systemy kanalizacji? 

 

 

2)

 

dobrać materiały, narzędzia i sprzęt do budowy sieci kanalizacyjnej? 

 

 

3)

 

wykonać i zabezpieczyć wykopy? 

 

 

4)

 

układać i montować przewody sieci kanalizacyjnej w określonej 
technologii? 

 

 

5)

 

obsłuŜyć urządzenia przepompowni ścieków? 

 

 

6)

 

zamontować uzbrojenie sieci kanalizacyjnej? 

 

 

7)

 

zdezynfekować oraz przepłukać kanały? 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

36

4.4.  Oczyszczalnie ścieków

 

 

4.4.1. Materiał nauczania 

 
Określając stopień zanieczyszczenia ścieków oznaczamy przede wszystkim 

–

 

BZT

5

 czyli pięciodobowe biochemiczne zapotrzebowanie tlenu,  

–

 

masę zawiesiny ściekach, 

–

 

inne związki chemiczne. 
 
ZaleŜnie od procesów oczyszczania ścieków rozróŜniamy metody oczyszczania: 

–

 

mechaniczne,  polegające  na  usuwaniu  zanieczyszczeń  stałych  przez  cedzenie  na  kratach, 
sitach,  osadzanie,  czyli  tzw.  sedymentację  w  piaskownikach  i  osadnikach,  wznoszenie 
w odtłuszczaczach i filtrowanie w filtrach mechanicznych lub piaskowych, 

–

 

chemiczne,  polega  na  usuwaniu  lub  neutralizowaniu  zanieczyszczeń  przez  koagulację 
czyli  łączenie  się  cząstek  koloidalnych  w  większe  zespoły,  co  powoduje  szybsze 
wytrącanie się tego typu zanieczyszczeń oraz neutralizację czy chlorowanie, 

–

 

biologiczne, 

polegające 

na 

neutralizowaniu 

zanieczyszczeń 

organicznych, 

z wykorzystaniem bakterii tlenowych i beztlenowych, wraz ze wzrostem temperatury proces 
jest szybszy. 

 

Wśród urządzeń związanych z wstępnym oczyszczaniem ścieków wyróŜniamy: 

–

 

bezodpływowe szczelne zbiorniki inaczej szamba w których zawiesiny ścieków podlegają 
gniciu, 

–

 

przepływowe  szczelne  osadniki  gnilne  dwu  i  trzykomorowe  (rys.  36),  z  których  mniej 
zanieczyszczone, rozrzedzone ścieki poprzez drenaŜ mogły być odprowadzne do gruntu,  

 

Rys. 36.  Schemat dołu gnilnego trzykomorowego [1, s. 318]

 

 
–

 

osadniki  przepływowe  dwukondygnacyjne  Imhoffa  i  Omsa  (rys.37)  wykonane  z  Ŝelbetu. 
Ze  ścieków  dopływających  do  komory  osadzania  wytrącają  się  zawiesiny,  które  przez 
szczelinę spadają do komory fermentacji osadów. Wytwarzający się tam gaz gromadzi się 
w górnej  strefie  osadnika  i  odpływa  na  zewnątrz.  Taka  konstrukcji  oddziela  nowe, 
dopływające ścieki od fermentującego osadu i gazów gnilnych.

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

37

 

Rys. 37. Osadnik dwukondygnacyjny: a)Imhoffa b)Omsa  

1-komora osadzania, 2-szczelina, 3-komora fermentacyjna, 4-osad, 5 koŜuch, 6-komora gazowa, 7-rura do 

usuwania osadu, 8- przewód do rozluźniania osadu [1, s. 320] 

 

Po wstępnym oczyszczeniu ścieki odprowadzne są do gruntu lub wód powierzchniowych 

gdzie nastepuje dalsze doczyszczanie. 

Oczyszczanie w gruncie moŜna prowadzi stosując: 

–

 

Studnie  chłonne(rys.nr.38)  wykonywane  z  kręgów  na  gruntach  piaszczystych.  SłuŜą  do 
oczyszczania  małych  ilości  ścieków.  Ścieki  wsiąkają  w  grunt  poprzez  dno  zbudowane 
jako filtr odwrotny i i otwory w ścianach studni. 

 

Rys. 38. Studnia chłonna:  

1-rura wentylacyjna 2-deska zabezpieczająca przed rozmyciem 3-filtr odwrotny [4, s. 382] 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

38

–

 

DrenaŜ  rozsączający  o  róŜnych  układach  przewodów  (rys.  39),  wykonywany  w gruntach 
o dostatecznej  przepuszczalności.  Wykonywany  jest  z  rur  drenarskich  karbowanych 
z tworzyw sztucznych lub z ceramicznych rurek drenarskich. DrenaŜ składa się z ciągów 
drenowych  długości  do  20  m  zakończonych  wywiewkami  wyniesionymi  0,5  m  nad 
terenem.  Zagłębienie  przewodów  powinno  wynosić  od  0,5  m  do  1,8  m.  Przewody 
powinny  być  obłoŜone  warstwą  o  większym  uziarnieniu  jak  Ŝwir,  ŜuŜel  zapobiegającą 
zatykaniu otworów. 

 

Rys. 39. Układy drenaŜu rozsączającego [4, s. 386] 

 

–

 

Pola  irygowane,  pola  nawadniane  czy  filtry  gruntowe  (rys.nr.40),  których  praca  polega 
na zalewaniu  ściekami  wydzielonych  działek  gruntu  o  dobrych  właściwościach 
filtracyjnych. 

 

Rys. 40. Przykładowe rozwiązania filtru gruntowego:  

1-warstwa podtrzymująca zasypkę 2-wspomagajaca warstwa filtracyjna 3-dren 4-zasypka [4, s. 386] 

 
–

 

Oczyszczalnie  roślinno-  glebowe  działają  z  równoczesnym  wykorzystaniem  roślin 
o duŜych potrzebach pokarmowych jak  wierzba  wiciowa czy wysokie trawy.  Zaletą tego 
typu oczyszczania jest prosta budowa i duŜa skuteczność. 

 

Doczyszczanie  ścieków  moŜe  takŜe  następować  w  środowisku  wodnym  wykorzystując 

zjawisko  biologicznego  samoczyszczenia  się  wód.  Ze  względu  na  róŜnice  w  procesach 
technologicznych rozróŜnia się stawy: 
a)

 

stabilizacyjne wyłącznie wykorzystujące zjawiska naturalne, 

b)

 

napowietrzane  wyposaŜone  w  urządzenia  zwiększające  dopływ  tlenu  np.  aeratory  
(rys. 41). 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

39

 

Rys. 41. Schemat aeratora:  

1-dopływ, 2-anaerobowa strefa osadowa, 3-aerator liniowy, 4-odpływ, 5-kolektor powietrza, 6-pomost roboczy, 

7-przewód odprowadzający powietrze, 8-pływak, 9-lekka obudowa, 10-wzmocnienie, 11-rura perforowana lub 

filtrom, 12-fundament [4, s. 397] 

 

c)

 

rybne, z rzęsą  wodną i systemami bagiennymi. 
 
Proces oczyszczania biologicznego moŜna takŜe organizować w sposób sztuczny budując: 

–

 

Małe  złoŜa  biologiczne  (rys.  42),w  których  ścieki  oczyszczone  mechanicznie  są 
oczyszczane  przez  bakterie  tlenowe  i  mikroorganizmy  tworzące  błonę  na  porowatej 
dobrze napowietrzonej warstwie złoŜa z koksu. 

 

Rys. 42. Małe złoŜe biologiczne [5, s. 171] 

 

–

 

Osadniki  z  osadem  czynnym  (rys.  43),  w  których  ścieki  rozkładane  są  przez 
mikroorganizmy tworzące galaretowane zawiesiny. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

40

 

Rys. 43. Przekrój przez osadnik z osadem czynnym [5, s. 171] 

 

Najczęściej  proces  oczyszczania  przebiega  wieloetapowo.  Metody  mechaniczne 

i biologiczne  wspomagają  metody  chemiczne  polegające  na  dodaniu  środków  chemicznych 
tworzących  z  fosforanami  i  azotynami  kłaczkowate  substancje,  usuwane  w osadnikach. 
Przykład  domowe  bezobsługowej  oczyszczalni  ścieków  pokazuje  rys.  44  a komunalnej 
centralnej oczyszczalni ścieków rys.45. 

 

 

 

Rys. 44. Domowa przydomowa oczyszczalnia ścieków: 

1-ścieki gospodarcze, 2-tłuszczownik jako element dodatkowy, 3-ścieki fekalne 4-zbiornik oczyszczania 

biologicznego, 5-studzienka rozprowadzająca, 6-studzienka zamykająco-wentylacyjna, 7-wywiewka 

wentylacyjna, 8-studzienka wód opadowych [1, s. 322] 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

41

 

Rys. 45. Schemat centralnej komunalnej oczyszczalni ścieków  [5, s. 170] 

 

Usuwając ścieki do gruntu i wody naleŜy spełnić wymagania: 

a)

 

temperatura ścieków do 35

°

C, 

b)

 

odczyn pH pomiędzy 6,5 a 9, 

c)

 

BZT

5 

 mniejsze niŜ 30 mg/dm

3

, 

d)

 

nie mogą zawierać zawiesin powyŜej 50 mg/dm

3

, 

e)

 

nie mogą zawierać związków chloru, fluorków, fenoli, substancji ropopochodnych ponad 
dopuszczalne normy, 

f)

 

nie  mogą  równieŜ  powodować  zmiany  fauny,  flory,  barwy,  zapachu,  osadów  i  piany 
w środowisku do którego są usuwane. 

 

4.4.2. Pytania sprawdzające

 

 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.

 

Jakie wielkości określają zanieczyszczenie ścieków? 

2.

 

Jakie wyróŜniamy metody oczyszczania ścieków? 

3.

 

Na czym polega mechaniczne oczyszczanie ścieków? 

4.

 

Na czym polega biologiczne oczyszczanie ścieków? 

5.

 

Jakie urządzenia stosujemy do wstępnego oczyszczania ścieków? 

6.

 

Jak oczyszczamy ścieki w środowisku gruntowym? 

7.

 

Jak oczyszczamy ścieki w środowisku wodnym? 

8.

 

Jak działa złoŜe zraszane? 

9.

 

Jak działa osadnik z osadem czynny? 

10.

 

Z jakich elementów oczyszczających ścieki składa się oczyszczalnia komunalna? 

11.

 

Jakie wymagania stawia się wodzie ze ścieków usuwanej do gruntu i wody?  

 

4.4.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Wykonaj montaŜ przydomowej oczyszczalni ścieków z drenaŜem rozsączającym. 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

42

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:  

1)

 

sporządzić  na  podstawie  dokumentacji  plan  działania  uwzględniający  kolejne  czynności  
oraz niezbędne materiały i narzędzia, 

2)

 

określić zagroŜenia bhp i poŜarowe związane z wykonywaniem tego zadania, 

3)

 

dobrać środki ochrony indywidualnej, 

4)

 

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 

5)

 

dobrać materiały do montaŜu oczyszczalni ścieków z drenaŜem rozsączającym, 

6)

 

zmontować  oczyszczalnię  ścieków  z  drenaŜem  rozsączającym  wg  załączonej 
dokumentacji, 

7)

 

uporządkować stanowisko pracy, 

8)

 

rozliczyć robociznę, materiały i sprzęt, 

9)

 

zaprezentować efekty swojej pracy. 
 
WyposaŜenie stanowiska pracy: 

–

 

elementy oczyszczalni ścieków z drenaŜem rozsączającym, 

–

 

projekt techniczny lub instrukcja producenta, 

–

 

szpadel, 

–

 

komplet wkrętaków, 

–

 

komplet kluczy płaskich, 

–

 

wiertarka kompletem wierteł, 

–

 

kartki papieru formatu A4,  

–

 

przybory do pisania,  

–

 

przymiar metrowy, 

–

 

poziomica, 

–

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
Ćwiczenie 2 

Wykonaj montaŜ przydomowej oczyszczalni ścieków pracującej z osadem czynnym. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:  

1)

 

sporządzić  na  podstawie  dokumentacji  plan  działania  uwzględniający  kolejne  czynności  
oraz niezbędne materiały i narzędzia, 

2)

 

określić zagroŜenia bhp i poŜarowe związane z wykonywaniem tego zadania, 

3)

 

dobrać środki ochrony indywidualnej, 

4)

 

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 

5)

 

dobrać materiały do montaŜu wody, 

6)

 

zmontować oczyszczalnię ścieków z osadem czynnym wg załączonej dokumentacji, 

7)

 

uporządkować stanowisko pracy, 

8)

 

rozliczyć robociznę, materiały i sprzęt, 

9)

 

zaprezentować efekty swojej pracy. 

 
WyposaŜenie stanowiska pracy: 

–

 

elementy oczyszczalni ścieków z osadem czynnym, 

–

 

projekt techniczny lub instrukcja producenta, 

–

 

szpadel, 

–

 

komplet wkrętaków, 

–

 

komplet kluczy płaskich, 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

43

–

 

wiertarka kompletem wierteł 

–

 

kartki papieru formatu A4,  

–

 

przybory do pisania,  

–

 

przymiar metrowy, 

–

 

poziomica, 

–

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 

4.4.4. Sprawdzian postępów 

 

Czy potrafisz: 
 

 

Tak 

 

Nie 

1)

 

rozróŜnić systemy kanalizacji? 

 

 

2)

 

dobrać materiały, narzędzia i sprzęt do budowy sieci kanalizacyjnej? 

 

 

3)

 

układać i montować przewody sieci kanalizacyjnej w określonej 
technologii? 

 

 

4)

 

obsłuŜyć urządzenia przepompowni ścieków? 

 

 

5)

 

zamontować uzbrojenie sieci kanalizacyjnej? 

 

 

6)

 

zdezynfekować oraz przepłukać kanały? 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

44

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ 
 

INSTRUKCJA DLA UCZNIA 

1.

 

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję. 

2.

 

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 

3.

 

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 

4.

 

Test  zawiera  25  zadań.  Do  kaŜdego  zadania  dołączone  są  4  moŜliwości  odpowiedzi. 
Tylko jedna jest prawidłowa. 

5.

 

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce 
znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie 
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową. 

6.

 

Zadania  wymagają  stosunkowo  prostych  obliczeń,  które  powinieneś  wykonać  przed 
wskazaniem poprawnego wyniku.  

7.

 

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 

8.

 

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie 
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 

9.

 

Na rozwiązanie testu masz 30 min. 

 

Powodzenia! 

 

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 

 

1.

 

Pobór wody spod dna rzeki to 

a)

 

studnia kopana. 

b)

 

studnia abisyńska. 

c)

 

studnia wiercona. 

d)

 

ujęcia denne. 

 

2.  Zapotrzebowanie wody dla jednej osoby w gospodarstwie domowym wynosi około 

a)

 

10 l/dobę. 

b)

 

140 l/dobę. 

c)

 

140 l/h. 

d)

 

1400 l/dobę. 

 

3.  Twardość wody powodują związki: 

a)

 

tlenu i chloru 

b)

 

chloru i fluoru. 

c)

 

wapnia i magnezu. 

d)

 

wodoru i sodu. 

 

4.  Związanie rozpuszczonych substancji na powierzchni ciała stałego to 

a)

 

sorbcja. 

b)

 

koagulacja. 

c)

 

napowietrzanie. 

d)

 

sedymentacja. 

 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

45

5.  Do utrzymania ciśnienia na stałym poziomie w sieci wodociągowej słuŜy 

a)

 

filtr pośpieszny. 

b)

 

osadnik. 

c)

 

hydrofor. 

d)

 

zawór zwrotny. 

 
6.  Na rysunku przedstawiono 

 

a)

 

zawór bezpieczeństwa. 

b)

 

osadnik. 

c)

 

odpowietrznik. 

d)

 

zawór zwrotny. 

 

7.  Spadek  sieci  wodociągowej  2%  oznacza,  Ŝe  na  długości  30  m  róŜnica  wysokości 

pomiędzy końcami wynosi 
a)

 

2 cm. 

b)

 

6 cm. 

c)

 

60 cm. 

d)

 

600 cm. 

 

8.  Przy wykonywaniu wykopu, grunt odkładamy w odległości minimum 

a)

 

10 cm. 

b)

 

50 cm. 

c)

 

1 m. 

d)

 

2 m. 

 

9.  Na rysunku przedstawiono schemat 

 

a)

 

przelewu burzowego. 

b)

 

separatora. 

c)

 

studzienki kaskadowej. 

d)

 

przepompowni ścieków. 

 

10.  Przed filtrem ciśnienie wody wynosi 6 bar, na filtrze spadek ciśnienia według producenta 

wyniesie 30 mH

2

O, to ciśnienie za filtrem wyniesie 

a)

 

3 MPa. 

b)

 

3 bary. 

c)

 

3 mH

2

O. 

d)

 

30 bar. 

 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

46

11.

 

BZT

5 

określa 

a)

 

pięciomiesięczne biochemiczne zapotrzebowanie tlenu. 

b)

 

pięciodobowe biochemiczne zapotrzebowanie tlenu. 

c)

 

pięciokrotne biochemiczne zapotrzebowanie tlenu. 

d)

 

pięciominutowe biochemiczne zapotrzebowanie tlenu. 

 

12. Na rysunku przedstawiono schemat 

 

a)

 

złoŜa zraszanego. 

b)

 

osadnika gruntowego. 

c)

 

drenaŜ rozsączający. 

d)

 

filtr pospieszny. 

 

 

13. Wraz ze wzrostem temperatury proces oczyszczania ścieków 

a)

 

wzrasta. 

b)

 

maleje. 

c)

 

wzrasta a potem maleje. 

d)

 

nie zmienia się. 

 

14. Ciśnienie bezwzględne mierzone jest względem 

a)

 

ciśnienia odniesienia. 

b)

 

próŜni. 

c)

 

ciśnienia atmosferycznego. 

d)

 

dowolnie przyjętego ciśnienia. 

 

15. JeŜeli  w  procesie  oczyszczania  na  50  kg  zanieczyszczeń  zatrzymanych  zostaje  46  kg  to 

jego sprawność wynosi 

a)

 

46%. 

b)

 

92%. 

c)

 

96%. 

d)

 

98%. 

 

16. Usuwając ścieki do gruntu i wody odczyn pH powinien wynosić 

a)

 

>7. 

b)

 

<7. 

c)

 

6,5 do 9. 

d)

 

3 do 6,5. 

 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

47

17.

 

Sieci kanalizacyjne wykonywane są na głębokości minimum 
a)

 

20cm poniŜej głębokości przemarzania gruntu. 

b)

 

1m poniŜej głębokości przemarzania gruntu. 

c)

 

powyŜej głębokości przemarzania gruntu. 

d)

 

50cm poniŜej głębokości przemarzania gruntu. 

 

18. Za pomocą urządzeń mechanicznych naleŜy opuszczać i podnosić elementy o masie 

ponad 

 
 
 

a)

 

100 kg. 

b)

 

150 kg. 

c)

 

200 kg. 

d)

 

250 kg.  

 

19. DrenaŜ składa się z ciągów drenowych zakończonych 

a)

 

wywiewkami wyniesionymi 0,5 m nad terenem. 

b)

 

zaworami zwrotnymi 

c)

 

osadnikami gnilnymi. 

d)

 

rowem drenarskim. 
 

20.

 

Na schemacie przedstawiono 

 

a)

 

złoŜe biologiczne. 

b)

 

osadnik Omsa. 

c)

 

osadnik Imhoffa. 

d)

 

osadnik z osadem z osadem czynnym. 

 
 
 

21. Gdy wszystkie rodzaje ścieków płyną jednym kanałem mówimy o sieci kanalizacyjnej 

a)

 

ogólnospławnej. 

b)

 

rozdzielczej. 

c)

 

częściowej. 

d)

 

obwodowej. 

 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

48

22. Na rysunku przedstawiono sieć wodociągową w układzie 

 

a)

 

pierścieniowym. 

b)

 

rozgałęzionym. 

c)

 

obwodowym. 

d)

 

zamkniętym. 

 
23. Na rysunku przedstawiono schemat 

 

a)

 

zaworu odwadniającego. 

b)

 

pompowni ścieków. 

c)

 

aeratora. 

d)

 

drenaŜu rozsączającego. 

 

24. Prędkości przepływu ścieków 2m/s to 

a)

 

2 km/h. 

b)

 

7,2 km/h. 

c)

 

20 km/h. 

d)

 

72 km/h. 

 

25. Dezynfekcja wody wykonywana jest poprzez dodanie 

a)

 

chloru i ozonu. 

b)

 

manganu. 

c)

 

wapnia i magnezu. 

d)

 

Ŝ

elaza. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

49

KARTA  ODPOWIEDZI 

 
Imię i nazwisko:............................................................................... 
 

 Wykonywanie sieci wodociągowych i kanalizacyjnych 

 
Zakreśl poprawną odpowiedź.

 

 

Nr  

zadania 

Odpowiedź 

Punkty 

1. 

a 

b 

c 

d 

 

2. 

a 

b 

c 

d 

 

3. 

a 

b 

c 

d 

 

4. 

a 

b 

c 

d 

 

5. 

a 

b 

c 

d 

 

6. 

a 

b 

c 

d 

 

7. 

a 

b 

c 

d 

 

8. 

a 

b 

c 

d 

 

9. 

a 

b 

c 

d 

 

10. 

a 

b 

c 

d 

 

11. 

a 

b 

c 

d 

 

12. 

a 

b 

c 

d 

 

13. 

a 

b 

c 

d 

 

14. 

a 

b 

c 

d 

 

15. 

a 

b 

c 

d 

 

16. 

a 

b 

c 

d 

 

17. 

a 

b 

c 

d 

 

18. 

a 

b 

c 

d 

 

19. 

a 

b 

c 

d 

 

20. 

a 

b 

c 

d 

 

21. 

a 

b 

c 

d 

 

22. 

a 

b 

c 

d 

 

23. 

a 

b 

c 

d 

 

24. 

a 

b 

c 

d 

 

25. 

a 

b 

c 

d 

 

Razem: 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

50

6. LITERATURA 

 
1.

 

Cieślowski  S,  Krygier  K.:  Technologia  instalacji  sanitarnych.  Cz.  I.  WSiP,  Warszawa 
1998  

2.

 

Gondowicz A., Kiciński T., śbikowski A.: Budownictwo wodne. Cz. II. WSiP, Warszawa 
1991  

3.

 

Heinrich Z. Wodociągi i kanalizacja cz.II Kanalizacja  WSiP, Warszawa 1999   

4.

 

Szpindor A.: Zaopatrzenie w wodę i kanalizacja wsi. Arkady, Warszawa 1998 

5.

 

Technologia  instalacji  wodociągowych  i  gazowych  instalacje  wodociągowe.  Cz.1.  REA, 
Warszawa 1998  

6.

 

Nowy poradnik majstra budowlanego. Arkady, Warszawa 2004 

7.

 

Poradnik kierownika budowy. PZITB. Arkady, Warszawa 1989 

8.

 

Prawo budowlane 

9.

 

Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlano-montaŜowych MGPiB-ITB. T. 
1-4. Arkady, Warszawa 1999 

 
Czasopisma: 
–

 

Gospodarka Wodna InŜynieria i Budownictwo, 

–

 

Murator, 

–

 

Materiały budowlane,  

–

 

Atlas budowlany.