Malwina, czyli domyślność serca

Oświecenie – literatura polska

Maria Wirtemberska – „Malwina”

Maria Wirtemberska – Malwina czyli domyślność serca

1. Geneza i związki autobiograficzne;

Autorką  psychologiczno  obyczajowej  powieści  epistolarnej  powstałej  w  literackim  kręgu  Puław  jest
Maria  z  Czartoryskich  Wirtemberska.  W  Malwinie  można  dostrzec  elementy  romansu
sentymentalnego,  a  także  pierwiastki  nawiązujące  do  filozoficznych  przemyśleo  i  utworów  J.J.
Rousseau  (Nowa  Heloiza)  oraz  twórczości  S.  Richardsona  (Pamela),  W.  Scotta  i  J.W.Goethego
(Cierpienia  młodego  Wertera).  Autorka  z  powodzeniem  posłużyła  się  także  techniką  sternowską.
Dzieło  poprawione  po  dyskusjach  w  salonie  i  wydane  w  1816  r.  ma  schematyczną  fabułę.
Wirtemberska  poddała  analizie  subiektywne  doznania  bohaterów  i  pogłębiła  ich  wewnętrzne
wizerunki,  posługując  się  w  powieści  epistolarną  formą  wypowiedzi,  umożliwiającą  ukazanie
przeszłości poprzez retrospekcję. Po raz pierwszy w naszej literaturze podbudowała intrygę wnikliwą
analizą  psychologiczną  wewnętrznych  stanów  bohaterów,  którzy  mają  czułe  serca,  są  wrażliwi,
skłonni  do  wzruszeo,  łez  i  omdleo.  Ludomira  cechuje  natura  na  wpół  sielankowa,  na  wpół
werterowska  -  nie  widząc  nadziei  na  spełnienie  miłości,  pogrąża  się  w  samotności;  cierpi  targany
przez  "burzliwe  zapędy  duszy",  dotknięty  "melancholią  serca".    W  psychologiczny  wizerunek
Malwiny,  zgodnie  z  wzorcem  sentymentalnym,  zostało  wpisane  rozczarowanie,  cierpienie  w
"skrytości  serca",  lęk  przed  rewizją  własnych  uczud.  Ważną  rolę  odgrywają  w  powieści  motywy
osjaniczne. W kontekście dzieła J. Macphersona sytuowana jest tytułowa bohaterka: "postad jej jak i
imię przypominały te młodociane dziewice, które niegdyś po bajecznych pałacach Fingala snuły się i
które  Osjan  śpiewał".  Pieśniami  Osjana  inspirowane  są  również  elementy,  budujące  scenerię
wydarzeo  oraz  specyficzny  nastrój  tęsknoty,  smutku  i  melancholii:  kontrastowanie  bieli  i  czerni,
księżycowa  poświata,  noc.  Te  zabiegi  charakteryzują  uczucia,  stany  wewnętrzne  i  psychikę
bohaterów,  a  niekiedy  zapowiadają  przyszłe  wydarzenia.  Ważną  rolę  odgrywają  też  motywy
tajemniczości  i  dziwności.    Na  "obraz  teraźniejszego  społeczeostwa",  tzn.  ówczesnej  obyczajowości
składają się w powieści opisy zabaw w Krzewinie, turniejów w Wilanowie, balów w Warszawie oraz
atmosfery intryg i plotek charakterystycznej dla życia wyższych sfer. Szereg realistycznych elementów
zawiera również portret Ludomira księcia Melsztyoskiego, w którym dopatrywano się podobieostwa
do księcia Józefa Poniatowskiego. Patriotyczny i polityczny wydźwięk mają wypowiedzi o walecznym
Janie  III  i  pamiętnym  dniu  3  maja.  Badacze  podkreślają  też  podobieostwo  młodzieoczych  dziejów
Malwiny i jej psychologicznego wizerunku do losów i osobowości autorki - wrażliwej, nieszczęśliwej,
uwikłanej  w  małżeostwo  z  despotycznym,  gwałtownym  i  chorobliwie  zazdrosnym  księciem
Wirtemberskim, który w koocu okazał się zdrajcą. Także Krzewin, do którego bohaterka powraca po
śmierci  męża,  przypomina  Puławy;  tu  Wirtemberska  osiadła  po  odejściu  od  księcia.  Malwina
przygotowała  grunt  pod  powieści  Klementyny  z  Taoskich  Hoffmanowej  i  wyraźnie  zapowiadała
tendencje  romantyczne.  Irracjonalne  przeczucia  serca  i  duszy  ludzkiej  zyskały  w  utworze  wyższą
rangę  niż  racje  rozumowe.  Tytułowa  "domyślnośd  serca"  to  intuicja,  patrzenie  oczyma  duszy.
Wirtemberska zarysowała w powieści nowy typ wrażliwości i ukształtowała język artystyczny zdolny
wyrazid subtelne, intymne przeżycia oraz stany emocjonalne. Przedstawiła wnikliwe studium "miłości
sentymentalnej", ukazując dzieje tego uczucia w aspekcie psychologicznym i duchowym. Natomiast
mitycznie zakorzenionym wątkiem "podwojenia" Ludomira autorka posłużyła się w celu zarysowania
dojrzałego studium osobowości zakochanych.

Oświecenie – literatura polska

Maria Wirtemberska – „Malwina”

2. Treśd

list do brata…

(dedykacja  książki  bratu  Wirtemberskiej,  przekonanie  o  oryginalności  dzieła  w  dotychczasowej
literaturze polskiej, autorka podejrzewa czczośd swej pracy, ale ma nadzieję, że uda jej się przekazad
ludowi najważniejsze cnoty)

Tom I

Rozdział I

Wieczorna  rozmowa  Malwiny  z  siostrą  Wandzią  na  temat  szalejącej  za  oknem  burzy.  W  koocu
dziewczyny  zapominają  o  grzmotach:  Malwina  zaczyna  grad  na  fortepianie  i  śpiewad,  ku  wielkiej
uciesze  siostry.  Wanda  mdleje  jednak  po  usłyszeniu  głośnego  grzmotu.  Do  pokoju  wpada  lokaj
z wiadomością, że zapaliła się stodoła. Malwina wybiega, by pomóc poszkodowanym, nie zważając na
nic. Nawet wbiega do płonącego budynku, by ratowad śpiącą wewnątrz dziewczynkę. Zasłabła jednak
w  środku  –  ją  i  dziecko  z  płomieni  wyciągnął  nieznajomy  mężczyzna.  Ludomir  przestawia  się,  jako
podróżnik  stacjonujący  w  tej  okolicy.  Siostry  zapraszają  Ludomira  do  domu,  by  mógł  odzyskad  siły
(podczas pożaru, zranił się w ramię).

Rozdział II

List  Ludomira do Telimeny. Opis swojej  podróży, pożaru i pobytu u Malwiny. Telimena  =  ukochana
matka  mężczyzny.  Opisana  dokładnie  zostaje  Malwina  (ze  wszystkimi  elementami  drobnymi  jej
stroju), a także radośd Ludomira z pobytu w Krzewinie i jego niechęd do odjazdu.

Rozdział III

Historia Malwiny: młodo wydana za mąż, nieszczęśliwa, bo nie kochała starego męża, wyznając mu
to.  Rodzice  zmarli,  zostawiając  ją  z  okropnym  mężem.  Wywiózł  on  ją  do  zamku,  w  odległej  od
wszelkich  ludzi  okolicy,  gdzie  i  tak  męczył  Malwinę  chorobliwą  zazdrością  itp.  Wielka  samotnośd
w  domu  (czytała  książki,  grała  i  śpiewała,  rozmyślała),  bo  mąż  wciąż  pił  i  polował  ze  znajomymi.
W  koocu  mąż  jej  zginął  na  polowaniu,  a  Malwina  z  wielkim  żalem  odjechała  do  Krzewina  (jej
majętności, do której wkrótce przyjeżdża jej siostra Wanda i ciotka).

Rozdział IV

List  Wandy  do  ciotki.  Prosi  ciotkę,  aby  ta  przyjechała  do  Krzewina.  Opowiada  tez  o  Ludomirze,
z którym lubi spędzad czas. Wanda zauważa też, że Ludomirowi podoba się Malwina. Wady Ludomira:
zadumany,  ponury,  nie  chce  mówid  o  swej  rodzinie.  Wanda  twierdzi,  że  Malwina  zmieniła  się  od
przyjazdu Ludomira.

Oświecenie – literatura polska

Maria Wirtemberska – „Malwina”

Rozdział V

Opis  Malwiny:  tkliwe  serce,  dobra,  uczynna,  romantyczka,  o  wybujałej  wyobraźni,  łagodna,  ufna,
ładna  (lecz  nie  piękna),  utalentowana,  skora  do  pomocy,  zawsze  starała  się  dogodzid  wszystkim
i nikogo nie zranid. Mądra, oczytana, ale łatwo zmieniająca nastroje. Malwina jednak nie była idealna,
tylko,  jak  sugeruj  narratorka,  prawdziwa.  Ciotka  otrzymawszy  list  od  Wandy,  szybko  wróciła  do
Krzewina  i  bardzo  polubiła  Ludomira.  Prośba,  aby  Ludomir  został  w  majątku  na  dłużej.
Prawdopodobnie, Malwina i Ludomir zakochują się w sobie.

Rozdział VI

Imieniny  Malwiny.  Ludomir  przygotował  niezwykły  prezent:  ruchomą  rzeźbę  (przebrani  ludzie)
przedstawiającą: miłośd i przyjaźo; wyrył na kamieniu słowa:

Przyjaźo i miłośd, łącząc wiernych serc daniny,
Wiły ten uplot w świeżośd i wonie bogaty;
Oby tak na dni wszystkie nadobnej Malwiny
Czas ulatując sypał pełną dłonią kwiaty!

Zakłopotanie i podziękowania Malwiny. Bal imieninowy.

Rozdział VII

Malwina  boi  się  wyjazdu  Ludomira.  Idzie  z  gitarą  na  taras,  gdzie  wyśpiewała  uczucia  tkwiące  w  jej
sercu. Spotyka w ogrodzie Ludomira. Ludomir rzuca się do jej kolan wyznaje jej miłośd. Zaskoczona
dziewczyna,  że  ten  jeszcze  nie  odkrył  jej  uczud,  mówi  mu  „Niewdzięczny”.  On  powtarza  to  słowo
i pochwyca welon odchodzącej Malwiny.

Rozdział VIII

List  Ludomira  do  matki.  Żal  mężczyzny  po  wcześniejszej  sytuacji  –  myśli,  ze  Malwina  nigdy  go  nie
pokocha. Postanawia wyjechad nazajutrz.

Rozdział IX

Ludomir  odjeżdża.  Malwina  otrzymuje  od  niego  list.  Wyznanie  miłości,  nieszczęście
nieodwzajemnienia,  rozpacz  z  odjazdu,  prośba  o  zapomnieniu  jego  istnienia,  pożegnanie.  Rozpacz
Malwiny, po wyjeździe ukochanego. Zaskoczenie i ból po jego odjeździe. Od tej pory temat Ludomira
nie był przez Malwinę poruszany. Przybrała maskę zobojętnienia.

Rozdział X

Z  biegiem czasu,  przestano  wspominad  Lubomira  w  Krzewinie,  co spotęgowało  cierpienie  Malwiny.
Po  pewnym  czasie  tej  zgryzoty  duszy,  Malwina  podupadła  na  zdrowiu.  Malwina  namawiana  przez

Oświecenie – literatura polska

Maria Wirtemberska – „Malwina”

rodzinę na wyjazd do Warszawy. Po długich namowach przyjaciół, dziewczyna niechętnie zgadza się
na wyjazd i wyjeżdża.

Rozdział XI

List Malwiny do Wandy: opis podróży i samego miasta Warszawy. Tęsknota za Krzewinem. Czuje się
obca  wobec  tego  świata.  Kolejny  list  do  Wandy:  Malwina  pomału  aklimatyzuje  się  w  nowym
środowisku. Odwiedziny u księżnej, a także liczne podobne wizyty u dam z towarzystwa. Wizyta na
przyjęciu, gdzie widzi Dorydę, która związana była z nieobecnym księciem Melsztyoskim. Kolejny list
do  Wandy:  Malwina  podczas  balu  poznała  księcia  Melsztyoskiego,  w  którym  od  razu  rozpoznała
Ludomira.  Ten  nie  poznaje  jednak  Malwiny,  którą  obiecywał  wiecznie  kochad.  List  majora
Lissowskiego  do  przyjaciela:  Prosi  o  przyjazd  Alfreda,  opowiada  o  Malwinie,  w  której  się  zakochał.
Wojsko Ludomira stacjonowało niedaleko Krzewina, Lissowski przypuszcza, że Malwina i Ludomir się
znają.

Rozdział XII

Ludomir porzuca Dorydę dla Malwiny. Nie przypomina sobie jednak żadnego zdarzenia z Krzewina.
Malwina ma rozdarte serce, nie wie, co się dzieje. List Malwiny do Wandy: żal Malwiny do Ludomira,
wylewa  siostrze.  Dziad  Ludomira  (Zdzisław),  pragnie  ich  małżeostwa.  Malwina  nie  kocha  Ludomira
z Warszawy, ale tego, którego poznała w Krzewinie. Malwina nie rozumie swoich uczud. Doryda knuje
przeciw nim. Lissowski knuje z Dorydą (omotany).

Rozdział XIII

Wieczór  u  księżnej  W***.  Ludomir  rozerwał  suknię  Dorydy,  przez  co  musiał  spędzid  z  nią  resztę
wieczoru.  Po  taocach,  doszło  do  gry  w  „pytania  na  karteczkach”.  Prowokacja  wobec  Ludomira  na
temat  Krzewina,  ale  temat  owiany  tajemnicą.  Rozmowa  o  kwestach  kościelnych,  o  religii.  Malwina
zawiedziona  poglądami  ukochanego,  żegna  się  chłodno  z  towarzystwem  i  z  nim.  Podsumowanie
o zepsutym społeczeostwie miejskim.

Rozdział IV

Kwesta.  Malwina  rozpoczyna  z  samego  rana  kwestę.  Najpierw  wizyta  u  nauczycielki  niemieckiego
i  francuskiego  wśród  sierot  (duży  datek),  następnie  wizyta  w  bogatym  domu  (duży  datek,  tylko  ze
względu  na  urodę  Malwiny),  potem  wizyta  u  damy  dobrze  znanej  w  towarzystwie  (prosi,  żeby
Malwina za nią wrzuciła dukata), potem wizyta u księży bazylianów (rozmowa z bratem Ezechielem),
potem  w  oberży  (chętna  jałmużna),  itd.  W  koocu  zaszła  ku  Wiśle,  gdzie  stał  samotny  domek,  do
którego  Malwina  postanowiła  zawitad.  Sędziwy  rybak,  poczciwa  kobieta  i  mała  dziewczynka.  Tak
Malwina  poznała  Cygana  Dżęgę.  Opowieśd  Cygana  o  księciu  Melsztyoskim.  Pewnej  nocy,  Cygan
zobaczył mężczyznę nad brzegiem rzeki. Mężczyzna mówił sam do siebie i wzdychał, Dżęga uznał, że
to jakiś zakochany człek. Trzymał w ręce materiał, ale wiatr mu go wyrwał i wrzucił w wodę. Szaleniec
chciał się rzucid za skrawkiem materiału, ale Dżęga go pochwycił i wręczył zakochanemu. Ten chciał
mu  w  nagrodę  dad  pieniądze,  ale  Cygan  nie  przyjął,  wtedy  tamten  podarował  dziewczynce  sznur
korali  i  uciekł.  Malwina  potem  poszła  do  kościoła,  gdzie  spotkała  wędrowca,  który  wrzucił  do  jej

Oświecenie – literatura polska

Maria Wirtemberska – „Malwina”

sakiewki  datki.  W  wędrowcu  Malwina  poznała  zaskoczonego Ludomira.  W  tym  Ludomirze,  poznała
ukochanego  z  Krzewina.  Spotkanie  jednak  przerwane,  przez  pożar  okolicy,  Ludomir  biegnie  na
ratunek. Malwina udała się do domu.

Tom II

Rozdział XV

Malwina  od  rana  oczekuje  wiadomości  od  Ludomira.  Nie  mogąc  jednak  doczekad  się  żadnej
wiadomości,  pojechała  do  księżnej  W***.  Wiadomośd  o  wyjeździe  Ludomira.  Historia  Taidy:  córka
Zdzisława  Melsztyoskiego, zakochała się  w Lubomirze. Mezalians, na który nie zgadzał się Zdzisław.
Taida wzięła jednak potajemny ślub z Ludomirem i uciekła przed gniewem ojca. Po kilku miesiącach
Ludomir umarł, a Taida została sama w ciąży. Marzy tylko by szczęśliwie urodzid dziecko i umrzed, ale
przed śmiercią pojednad się z ojcem. List Taidy do Zdzisława: opowieśd o jej losach i prośba o opiekę
nad  wnukiem  i  przebaczenie.  Po  narodzinach  syna  umarła,  ale  przed  tym  nakazał  dad  mu  na  imię
Ludomir.  Chłopcem  zajęli  się  młynarze  z  pobliskiej  wsi,  dopóki  nie  przybył  Zdzisław.  Zdzisław
załamany po śmierci córki, wyruszył, aby zaopiekowad się wnukiem, którego przywiózł do Warszawy.

Rozdział XVI

Malwina wraca do domu, gdzie w sakiewce z datkami znajduje urywek listu pisany ręką Ludomira do
matki.  Zastanawia  się,  co  trapi  duszę  jej  ukochanego.  Rozumie  jego  nagły  wyjazd  z  Warszawy.
Przybywa wnuczka Cygana z wiadomością, że zakochany młodzieniec znad rzeki zachorował.

Rozdział XVII

List  Alfreda  do  Lissowskiego:  donosi,  że  jest  we  dworze,  w  którym  trwają  przygotowania  do  ślubu.
Opisuje  młodą  Florentynkę,  której  zawrócił  w  głowie  Ludomir,  kiedy  stacjonował  w  tamtej  okolicy.
Kuzyn  (narzeczony  dziewczyny)  szukał  z  nim  zwady,  doszło  do  pojedynku,  nie  wiadomo  jak  się  to
potem zakooczyło wszystko. Lissowski donosi o tym Doradzie. List przedstawiony na forum podczas
wieczornego  spotkania  całego  towarzystwa.  Malwina  rozczarowana  zachowaniem  Ludomira.  Do
momentu powrotu księcia Melsztyoskiego, nic ciekawego się w życiu Malwiny nie wydarzyło.

Rozdział XVIII

Ludomir  wrócił  do  Warszawy,  nadal  zakochany  w  Malwinie.  Ciotka  pisywała  do  Malwiny,  aby  ta
wreszcie  podjęła  jakąś  decyzje  w  sprawie  Ludomira.  Ta  jednak  kochała  Ludomira  z  Krzewina,  a  nie
tego,  którego  spotkała  w  Warszawie.  Aluzja  o  turniejach  rycerskich,  o  względy  dam,  ze  strony
Malwiny. Przygotowania do turnieju. Na tarczy Ludomira napis wybrany przez Malwinę.

Rozdział XIX

Turniej. Błonia Wilanowa. Wygrana = łaocuch turkusowy. Opis uczestników, miejsca itp. Pojawia się
nieznajomy  rycerz:  czarna  zbroja,  przyłbica  opuszczona,  biała  szarfa  na  ramieniu.  Chce  walczyd

Oświecenie – literatura polska

Maria Wirtemberska – „Malwina”

z  księciem  Melsztyoskim.  Czarny  rycerz  zranił  księcia  i  wygrał  turniej.  Rycerz  miał  na  tarczy  jedno
słowo:  „Niewdzięczny”.  Po  odebraniu  zaszczytów  zwycięscy  rycerz  zniknął.  Malwina  uczuła  coś
w sercu do czarnego rycerza, ale zaraz poczęła sobie wyrzucad niestałośd w uczuciach.

Rozdział XX

Malwina  podczas  wieczornego  spaceru  spotyka  księcia  Melsztyoskiego,  nawiązuje  się  rozmowa.
Pożegnanie,  przed  jutrzejszym  odjazdem  Ludomira.  Ludomir  wyznał  miłośd  dziewczynie.  Nagle  ta
zobaczyła w oddali widmo – drugą postad Ludomira. Widmo w okropnym było stanie, co przeraziło
Malwinę  i  dziewczyna  zemdlała.  Przerażenie  Ludomira.  Odwieziono  ja  w  koocu  do  domu.  Ludomir
czuwał przy jej łóżku, ale dostał rozkaz odjazdu z Warszawy.

Rozdział XXI

List  Malwiny  do  Wandy:  opowieśd  o  chorobie  i  jej  przyczynie  tkwiącej  w  nieszczęśliwym  sercu.
Opowiada o widmie, które ujrzała w ogrodzie wilanowskim. Malwina odczytuje to jako niepomyślna
wróżbę, dla podróży Ludomira. Malwina pragnie powrotu do Krzewina.

Rozdział XXII

Kiedy Malwina odzyskała siły, opuściła Warszawę. Kiedy przybyła do Krzewina nie mogła nacieszyd się
widokiem bliskich sobie osób i miejsc, za którymi tak tęskniła. Przechadzała się od tej pory miejscami,
w  których  cieszyła  się  kiedyś  towarzystwem  Ludomira  i  myślała  o  swym  ukochanym.  Nie  chciała
jednak  przywoływad  wspomnieo  z  Warszawy.  Zdzisław  przyjechał  w  odwiedziny,  zauroczył  się
Wandzią. Do Krzewina przybywa młynarka, która opiekowała się małym Lubomirem po śmierci matki
(Malwina i Zdzisław zapewnili jej godny byt na stare lata).

Rozdział XXIII

List  majora  B***  do  Zdzisława:  Bitwa  pod  Mohilewem.  Lubomir  uratowany  przez  nieznanego
wojownika.  Poszukiwania  walecznego  rycerza.  Zdzisław  prosi  Malwinę,  aby  przyjęła  pod  swój  dach
zranionego Ludomira, który miał przybyd z wojny.

Rozdział XXIV

List  Ludomira do Zdzisława:  Opis momentu, w  którym został zraniony Ludomir i tajemniczej  osoby,
która  go  uratowała.  Ludomir  przybywa  do  Krzewina.  Ludomir  zakochuje  się  ze  wzajemnością
w Wandzie. Dżęga też przebywał w Krzewinie, bo od wyjazdu Ludomira na wojnę, nie odstępował go
na krok.

Rozdział XXV

Przygotowania do corocznego balu u Kasztelanowej. Malwina nie jedzie na bal, woli samotny spacer
ku  wspomnieniom  jej  ukochanego  krzewioskiego  Ludomira  z  zeszłorocznych  imienin.  Malwina
spotyka  brata  Ezechiela.  Ksiądz  opowiada  dziewczynie  o  swoim  losie  i  o  swoim  umierającym

Oświecenie – literatura polska

Maria Wirtemberska – „Malwina”

przyjacielu. Ksiądz brał udział w bitwie pod Mohilewem. Opowieśd o uratowaniu dzielnego żołnierza,
który leżał zraniony na polu bitewnym. Opieka  nad nim. Smutek  rannego, po zobaczeniu napisu na
skale,  przy  której  ksiądz  spotkał  zasmuconą  Malwinę.  Historia  nieznajomego,  opowiedziana  przez
Ezechiela. Młodośd spędził w górskiej wsi. Bardzo związany z matką. Zraniony został podczas bitwy,
a po jego opowieści brat postanowił odwieśd go do domu. Malwina uznała, że ranny młodzieniec, to
ten,  który  uratował  podczas  bitwy  Ludomira.  Pożegnała  się  z  księdzem,  obiecując,  że  wróci
następnego dnia z kilkoma osobami. Sen Malwiny: Rycerz z turnieju, Spotkanie z Dżęgą, pod przyłbica
rycerza turniejowego było widmo z ogrodu wilanowskiego, jak dwie krople wody podobne do księcia
Melsztyoskiego, kościół i okrzyki o rozpoczętej wojnie, następnie łąka w Krzewinie, na której kobieta
trzymała dwa wieoce w rękach i podała je Malwinie.

Rozdział XXVI

Następnego ranka Malwina wraz z większą grupą osób udała się do chaty mnicha. Pierwsza wbiegła
do  środka  i  widząc  osobę  w  rogu  pokoju  zemdlała.  Weszła  reszta  do  środka.  Chory  okazał  się
z  wyglądu  lustrzanym  odbiciem  Ludomira.  Odkrycie  znaku  na  ramieniu  chorego.  Historia  Dżęgi:
Cyganie udali się na przechadzkę i zobaczyli dziecko (3 lata) zbierające  jagody. Kapitanowi chłopiec
się spodobał, więc zabrali go ze sobą. Dziecko powiedziało tylko, że ma na imię Ludomir. Od tej pory
zawsze  Ludomir  z  Cyganami  przebywał,  ale  zaraził  się  chorobą  w  ich  obozie.  Dżęga  oddaje  go  pod
opiekę dobrej kobiecie, mieszkając niedaleko we wsi. Dziecko miało znak  – połomieoczyk na lewym
ramieniu (taki jak na ramieniu tego chorego).  Chory okazuje się  drugim dzieckiem Taidy i wnukiem
Zdzisława.  Opowieśd  młynarki:  urodziły  się  Taidzie  bliźniaki,  obaj  dostali  imię  Lubomir.  Jeden
z nich został porwany w wieku 3 lat. Nie powiedziała nic wczesnej, bo bała się gniewu Zdzisława. Obaj
(Zdzisław  i  książę  Melsztyoskim)  rzucili  się  szczęśliwi  ku  Ludomirowi.  Okazało  się  w  tym  czasie,  że
zawsze, kiedy Malwinie  mocniej  zabiło serce  na widok  Ludomira to był  właśnie  ów  zaginiony wnuk
Zdzisława,  którego  pokochała  w  Krzewinie.  Malwina  ukradkiem  odjechała,  aby  rodzina  mogła  się
sobą nacieszyd. Malwina zaprasza ich potem do Krzewina.

Rozdział XXVII

Ludomir odzyskiwał zdrowie, ale było mu ciężko na sercu z powodu Malwiny. Właśnie mijał rok od jej
imienin. Udał się wtedy do głazu, który był imieninowym prezentem. Potem pobiegł na ławkę, gdzie
wyznał  jej  miłośd,  a  tam  spotkał  samą  Malwinę.  Ponowne  wyznanie  miłości  przez  Ludomira.  Ona
rzuciła  mu  się  w  ramiona,  ale  potem  się  rozpłakała  i  wyrwała  z  objęd.  Malwina  wyznaje  miłośd
Ludomirowi. Opowieśd Ludomira o jego losach po wyjeździe z Krzewina. Ostatecznie wyznają miłośd
oboje.

Rozdział XXVIII

Ludomir  z  Ezechielem  przenieśli  się  do  Krzewina.  Ludomir  opowiedział  o  swoim  życiu  dziadkowi
i  bratu  oraz  o  swojej  miłości  do  Malwiny.  Zdzisław  się  ucieszył,  bowiem  widział,  ze  drugi  Ludomir
kocha się już w Wandzie. Ludomir napisał list do Telimeny o tych wspaniałych zdarzeniach. Wszyscy
się  pobrali.  Ostateczne  wyjaśnienia  narratora,  o  dziwnych  zbiegach  okoliczności.  Od  tej  pory
wszystkie  lata  młodzież  spędzała  w  Krzewinie,  natomiast  zimy  w  Warszawie,  gdzie  kupili  dom.
Wszyscy  byli  szczęśliwi,  porodziły  im  się  dzieci.  Doryda  podróżowała  po  świecie,  zawsze