matura probna matematyka 2016 pdf

( matura_probna_matematyka_2016_pdf.pdf )

http://extrafiles.be/hf/matura_probna_matematyka_2016_pdf#

Podobne: matura probna matematyka 2016 pdf, matura probna matematyka 2017 pdf, matura probna matematyka 2015 pdf,

matura probna matematyka 2016 cke, matura probna matematyka 2015 cke, matura probna matematyka 2017 oke,

matura probna matematyka 2017 cke, matura probna matematyka 2011 cke, matura probna matematyka 2011 gwo,

DZIEJE MATEMATYKI - WIEK 19

Charakterystyka ery:

•Rewolucja francuska i szmat napoleonski stworzyly korzystne wytyczne dla rewolucji przemyslowej w Europie, co wzmoglo uprawianie nauk

fizycznych, a tym samym niemalze idealne wytyczne dla progresu matematyki.

1-wsza. Wyjasnij pojecia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych racji, ktore przykro sie na to patrzy wzajemnie sie wykluczaja. Odmiennie mowiac: sprawa, w ktorej nalezy

bedzie zadecydowac pomiedzy tymi racjami a, takze kazda postanowienie doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest podstawa tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, wraz z ktorych obie sa tak samo wazne a, takze sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie tylko cialo zmarlego

bedzie pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona odwiedzi w konflikt z prawem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbyt

zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze swoim sumieniem, ustawa

boskie a, takze wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia dzieki scenie mial doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy dzieki cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo pomiedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w

charakterze wyzwolenie go od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego pobudzaja odbiorce w celu niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi,

a w ten sposob pozwalaja jemu sie od czasu nich oswobodzic i uzyskac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc a,

takze trwoge―, baczac na akcje tragedii. Ta (jezeli jestesmy widzami) milosierdzie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge –

nieszczescie czlowieka, ktory to jest w celu nas pokrewny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o ludzi celach.

Fatum – odmiennie los badz przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen w

zyciu, ktorych nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, co zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane poprzez wyrocznie powinien spotkac czlowieka i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to na ogol zapowiedz nieszczescia.

Przykladem istnieja dzieje rodu Labdakidow – od czasu Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka a, takze taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi oraz wlasnym

dzialaniem bohatera. Bohater jest pozbawiony mozliwosci dokonania pomyslnego wylonienia. Dzialania swoim prowadza w celu katastrofy. Staje sie on

jednoczesnie ofiara a, takze winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w

charakterze siostra a, takze wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka ciebie, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli

zdrajcow ojczyzny. Nad jak Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje

serca, odrzucic widziala mozliwosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw a, takze dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to dzieki ludziach a, takze zeslali im w beczce

Pandory nieszczescie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom dzieki zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go dzieki dwie

czesci: osobno zlozyl mieso a, takze owinal gryzie w cere, oddzielnie natomiast kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora frakcja ludzie

odgrywaja skladac bogom. Zeus wybral druga frakcja, myslac iz pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc osobistosci skladali bogom

w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, jaka wciaz odrastala.

Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z milosci do jednostek, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od czasu jego godnosci

powstalo zdefiniowanie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze przy imie milosci do jednostek.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta wraz z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on przeznaczyc sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu jednostek Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, dowodzi, ze dysponuje taka moc jak Pan,

jego piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to wielka, piesn robienie, taka piesn jest moc, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, aby Bog

podarowal mu moc wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu jej nie da, to mezczyzna odwroci od czasu Niego jednostek. Konrad wydaje

sie byc cierpiacym patriota, dla jakiego ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, zechce sie gwoli niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, co rozgniewalo bogow. Wyslali po

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil go. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako pierwszego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl mezczyzna jednak dojsc do ciebie cieni, albowiem zona odrzucic zakopala swoim ciala wedlug jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic dzieki ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o poprzednio. Zyl

czasochlonnie, az w koncu przypomniano w piwnicy o poprzednio i wyslano Tanatosa po jego istote. Za kare Syzyf mial wniesc wielki kamien dzieki gore.

Syzyf wzial sie do wykonywania zadan, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie a, takze spadl. Naprawde bylo zbyt

drugim, 3, dziesiatym razem. Syzyf bezustannie wznosi kamyczek, ale stale tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, dzialalnosci

nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski przy Syzyfowych pracach przyrownuje procedura rusyfikacji dzieki ziemiach lokalnych do wykonywania zadan Syzyfa. Proces ten odrzucic byl

mogl zniszczyc polskosci tkwiacej przy samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna - Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu pozwolil

powrocic do Cypru. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal wraz z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w taki

sposob mogl z synem powrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie zbyt wysoko, albowiem wosk moze sie stopic i aby nie schodzil zbyt

skromnie wody, albowiem piora sa w stanie nasiaknac wilgotnoscia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i

wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na glebe. Stal sie on symbolem czlowieka

strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jawi sie byc zauwazona poprzez

nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara wraz z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem faktycznie Michas

oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia poprzez Niemcow.

Rowniez jego znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Autor stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi przy poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony a, takze glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, jednak nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi,

aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem

cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do partnera na 4 miesiace przy roku, wtedy to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc transformacji por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie w celu wybranych przypadkow.

Antyk nieopodal Biblii, to podstawowe zalazek, z ktorej wyrosla a, takze na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka otoczenia

zachodniego). Rodzaje nawiazan w celu kultury antycznej sa rozne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po ludzie konkretne

jak rowniez kanony a, takze zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu autorow, poetow. W tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i powodow.

Jezeli kroczy o postawy ludzkie badz wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy istnieja nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie przy walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety w celu jednego wymiaru - istnieja archetypami uczuc i ustaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja przy nowej mysli w

jakims wymiarze jaki wytworzyla literatura staropolska, europejska czy aktualna.

Mit wydaje sie byc opowiescia, jaka przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, co niejasne

pozostanie przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por rok - legenda „Demeter a, takze Kora"). Mity dla dawnych pelnily opcje poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie wraz z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je dzieki teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Literatura antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie mozna w pelni

odgadnac literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta wraz z Abdery, Epikura,

Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie byc dobrem najwazniejszym. Slowacki

wspomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie byc wyrazem dazenia

czlowieka w celu nowych odkryc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny wody, powietrza, gleby, ognia a, takze nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali start tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze czlowiek

powstaja w wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi model uczynnego a, takze wytrwalego w pracy, milosc

macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze schematy ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

student Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci. Same

w w piwnicy sa niezmienne, lecz przybieraja rozne odmiany w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat

niezmiennosci kultury srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych przy zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu

jest Amor przeszywajacy serduszko strzala.

4. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. W taki obrot sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Mimo grozacej

jej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. gdyby pozostawila

zwloki brata dzieki pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w sytuacji kolejnego wylonienia. Musi zdecydowac, czy

wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z tej dziewczyny na przewaga szczescia swojego syna. Gdy waha sie przed podjeciem ostatecznej selekcji,

Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno - Antygona juz odrzucic zyje. Tegoz ciosu

odrzucic wytrzymuje Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka faceta, a malzonka Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon, caly

czas stawiany w sytuacji wyboru, powinien rozwazyc, badz powinien dobrac dobro swojego ludu, badz dobro wlasnej rodziny. Swoim nieustepliwosc

wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja dzieki

smierc). Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej a, takze scharakteryzuj dzielo kilku wraz z nich.

Az do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII przy. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca w celu walki. Po

obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI przy. p. n. e. ).

-Anakreont wraz z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly wielu nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematem jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca polaczony byl wraz z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac przy pierwszym zbioru

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje w celu trwania dzieki polu wojny i w celu gotowosci oddania zycia zbyt swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tak zwanym. anty model – ukazuje, co oczekuje tchorza, czlowieka, ktory odrzucic chce przekazac zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc go wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Poeta

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia w piwnicy pamiec przyszlych pokolen, ale juz imie tegoz, ktory odrzucic obcuje wraz z

sztuka, oraz przede wszystkim wraz z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... pies z kulawa noga cie wraz z tesknota odrzucic wspomni,

zadnego serca odrzucic wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze tymze nie kroczy o walke na sen wieczny i istnienie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka dzieki piesci,

jaka podmiot liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

co przyniesie ci jutro. ―

Nigdy bog wie, co przywiedzie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fuks jutro moze obrocic sie w lzy, radosc przy smutek. Zycie jest kaprysny, a zmienia sie

faktycznie szybko, iz niejednokrotnie trudno jest sie nam co wiecej zorientowac, jak przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, przedtem

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zyciowej Horacego a, takze wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow a, takze epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Regula ta opiera sie na przekonaniu, ze pod zadnym

pozorem nalezy powazac rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Egzystowac nalezy wedlug natura, zabierac od otoczenia tyle, ile

potrzeba, odrzucic za wiele, ale i odrzucic za niewiele. Taka wizerunek zapewni spoczynek, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w ponizszym utworze wyobrazenie, ze redakcje wierszy

podaruje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia w piwnicy za egzystencji poeta, wydaje sie byc jego dzielo. Poeta podaruje tym samym

termin swojej pewnosci, ze dysponuje juz zapewnione wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc egzystowac bedzie przy wierszach, przy pamieci ludzi, ktorzy te wiersze beda kiedys

czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny rodzaj epiki w celu czasow powstania powiesci. To rozbudowany dzielo wierszowany, ktory to ukazuje historia legendarnych

badz historycznych chojrakow na tle wydarzen przelomowych gwoli danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, ale juz bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Podlozem eposu istnieja mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie wraz z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o wsparcie w robieniu

dziela. Po „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie wojuja po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa

nad Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― a, takze ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia wlasne uczucia wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec

wydarzen―

-Wydarzenia istnieja opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, co widac wyraznie w wariancie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne dzialalnosci wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione dzieki plaskorzezbie.

* Sa one opisane faktycznie, ze mozna je z latwoscia odtworzyc. To 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, niebios, morza, dwoch miast a, takze zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* pojedynek Hektora wraz z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego drugi czlon wydaje sie byc rozbudowany faktycznie, ze przesadza odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone przy piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od czasu toku nadrzednej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie

powiazanego z nadrzedna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie wraz z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

7. Wyjasnij, na czym polega piekno a, takze uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod krajow zachodniej Swiata - takze i

Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy w charakterze cos doskonalego, a

one prowadza naszego biura do zguby.

Mit na temat Edypie

Legenda ten mozna uznac zbyt prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie caloksztalt Edypa, przy odniesieniu w celu

dorastajacych jednostek. Ogolnie rzecz biorac wazne jest, ze kazdy ma przy sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy wraz z

dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, prywatny system

ceny, stajemy sie innymi osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i odrzucic rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma wylacznie dwoje podopieczni. Bogini

odrzucic zniosla tak znakomitej zniewagi a, takze jej podopieczni: Apollin a, takze Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma strzalami wraz z

luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja

przy kamien. Jednakze i wtedy smutek srodku przebywajacej przy glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ten przedstawia istote

macierzynstwa a, takze wielkie nieszczescie rodzicow, jacy utracili wlasne dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi przy poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony a, takze glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w

koncu i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na

dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do partnera na 4 miesiace przy roku, wtedy to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc transformacji por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja koloryt religijny

dwoch. maja koloryt uniwersalny, tzn. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o materiach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie uzywane w sztuce

5. mozna je przyrownac do wydarzen majacych miejsce w terazniejszosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one tresc religijny a, takze duchowy. Dzisiaj posiadaja przymioty kulturowe. Nie znaczy to

aczkolwiek, ze mity odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow mity mialy ogromne znaczenie. Dawny one gwoli nich faktycznie cenne jak Pismo Swiete.

Przywiazywano w celu nich spora role. Obrazuje to okolicznosc, ze kultura i sztuka opierala sie na mitach. Malowidla dzieki wazach, tworczosc poetycka,

przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Za pomoca

mitom odkrywamy jakie mieli poglady dzieki dane sprawy, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

na temat powstaniu jednostek opowiada nam mit na temat Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza klopot winy

a, takze kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia pragnienia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, iz starozytni mieli podobny punkt widzenia

na fakty sprawy, jak my obecnie.

Wrocmy aczkolwiek do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem na poczatku "piekno

a, takze uniwersalizm opowiesci greckich zauwaza sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni stuleci

mity dotychczasowy i istnieja obecne przy literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly one inspiracja gwoli poetow, kreatorow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie przykladem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, niepojete,

pospolite, wlasne. W muzyce - operetki Ofenbacha. Po przenosni - powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele roznych.

Podsumowujac, przy mitach zostaly utrwalone od razu wzory czlowieczych postaci a, takze zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu bylo szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jak powstal rzeczywistosc

i czlowiek, jaka wydaje sie byc jego przyroda i zastosowanie. Dawni osobistosci odpowiadali dzieki te zapytania

opowiescia, jaka byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego literatury antycznej.

Pojmowanie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

potrzeby wyboru ceny przeciwstawnych jednak jednakowo istotnych. Dzialania bohatera sa z gory skazane dzieki niepowodzenie oraz sam akt wyboru,

niezaleznie od tego, ktore wraz z wartosci bedzie wybrana powinien doprowadzic w celu katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim oraz boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja spotkac za

strony www wladcy. Uprawnienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Selekcja jednego powoduje kolizje pozostalego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa

calkowicie rozne. Antygona jest wielka i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Wydaje sie odwazna a, takze energiczna. Pragnie uczcic sen

wieczny brata, chowajac go. Jednakze aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena wydaje sie byc inna. Obawia sie na temat

swoje istnienie i odrzucic chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie oportunistka. Przyjmuje postawe

wygodniejsza dla siebie. Antygona placze morzem losem swoim i wlasnym bliskich. Godzi sie dzieki smierc. Nie buntuje sie gdyz odrzucic chce zrobic

afront sie przed Kreonem. Okazalaby sie wtenczas slaba a, takze przecietna istota.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale jednoczesnie zlamal ustawa boskie. Wiec zgineli swoim bliscy.

Gdyby uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly swoj autorytet oraz to zdolalo doprowadzic w celu anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze umie byc sprawiedliwy i nielitosciwy

dla wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Modelem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny potegi. Chce umocnic ja a, takze swoj

wplyw. Bezwzgledny gwoli wrogow a, takze zdrajcow. Wydaje sie tyranem, jakiego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny.

Podczas konfrontacji wraz z synem Hajmon pokazuje jemu jego braki i dominacje dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu,

chce zeby ojciec zobaczyl prawdziwy portret sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie

praw boskich, ktore istnieja wazniejsze od czasu niego. Odwoluje sie w celu jego czlowieczych uczuc. Pragnie by spojrzal na to jak zwykly czlowiek, a

odrzucic krol. Wycofanie sie wraz z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, iz Hajmon poteznieje w

obronie demokracji przy panstwie, swoim ojciec go nie slucha. Kreon uwaza sie zbyt nieomylnego. Nie zwaza dzieki wskazowki syna, ktory wydaje sie

byc mlodszy od czasu niego. Po przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji przy „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora wraz z postaci

wydaje sie byc wartoscia przy „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze nie mozna go ustrzec sie. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez istnieja obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie on uznany za zdrajce ojczyzny. Naprawde uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest mezczyzna wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Familia wedlug tej dziewczyny jest

pierwszoplanowa i najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa

okresla dla Antygony smierc. Pani jednak uwaza, ze nie moze postapic odmiennie. Role ktora narzucilo jej zycie przyjmuje bez buntu. Ma w celu wyboru

dwie mozliwosci a, takze kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac zgonu. Dalsze istnienie bedzie

aczkolwiek pelne wyrzutow sumienia. Swiadomosc, ze mogla by odrzucic dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz sen wieczny.

Kreon takze uwaza, iz racja wydaje sie byc po jej stronie, powinien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma

niepewnosci, w odroznieniu od czasu siostry Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona

motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde wraz z nich wydaje sie byc przekonane na temat swojej racji. Nie ma pomiedzy nimi

mozliwosci kompromisu. I to jest rola tragedii.

Odczytujac „Antygone― nadrzednej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, jaka daje spoczynek i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie symbolem a, takze personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy pozwalac Antygonie umrzec. Jest wichrzycielski i walczy z zastosowaniem.

Walka wraz z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny wystarczy. Nic odrzucic moglo uratowac

Antygony przed katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej sprawy, a nie zostac pokonanym mogla wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje przed nami przy zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine a, takze oskarza sie sam.

Wedlug mnie w tym przypadku posiadamy do czynienia glownie z tragedia Kreona. Po utworze mozna odnalezc prawdziwosci uniwersalne - problem

potegi, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt przy imie ceny moralnych to glowne aspekty utworu. Jednostka opowiadajaca sie po

jakiejs ze witryn www ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych przy utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy.

Kwestia samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu takze

wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na wlasnej osoby sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, odrzucic tragiczna ofiara. W istocie to wiec kleska Kreona.

10. Wymien typy literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie typy literackie, znakomite z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie a, takze wydarzenia odrzucic sa wazne zwazywszy na nie same, lecz w charakterze przyklady

uniwersalnych prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych

tresci. Wlasciwa odczytanie przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto

posluguje sie symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa pomysly, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn.

doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz przy psalmie przeznaczona jest w celu

Boga. Az do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy budowane sa wraz z wersetow. Psalmy dzielimy dzieki blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to stanowic takze patetyczny utwor liryczny, o tresci

patriotycznej badz religijnej. Kawalek ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem a, takze wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby badz instytucji. W celu Biblii list gra role szczegolna. Z uwagi na duze odstepie miedzy

miastami, a takze dzieki trudy wycieczki, list stawal sie postacia przekazu Wyrazenia Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i

wyjasniali wiernym kazde watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i finiszu swiata.

STROFOWANIE:

Jest to wpis, wyglaszany poprzez duchowienstwo w celu wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez mozna tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs zgonu, napisana dzieki czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

korzysci. Tren wydaje sie byc gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden wraz z podstawowych dokumentow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt wraz z bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z typow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor ten jest na ogol wierszowany a, takze bardzo powiekszony. Przedstawia

mezczyzna losy chojrakow na tle wydarzen waznych gwoli danej spolecznosci. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu

wydaje sie byc jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie polaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, fauny i flory, swiata a, takze milosci. Zapatrywania filozoficzne

sygnalizuja najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez idea, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej a, takze refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z egzystencji panstwa, struktury lub agend. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej jest ona obiektywna jak

rowniez tym, iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Zazwyczaj opowiadanie blokuje sie w celu jednego drutu fabularnego. Specyficzne dla opowiadania jest wystepowanie luznej akcji

(w ktorej czesto powstaja epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani przy kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od czasu dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie dzieki dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) wraz z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Team aktorski ograniczal sie w celu trzech jednostek. Aktorami potrafili byc wylacznie mezczyzni, grali wiec tez i funkcje kobiece. Po tragedii

antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna wraz z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, odmiany, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - wylacznie trzech aktorow moze wtem przebywac dzieki scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, odrzucic prowadzilo w celu

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie wraz z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu dzieki akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest podstawa tragedii a, takze nosi kategorie konfliktu strasznego. Polega dzieki zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru a, takze dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi go do kleski,

czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne istnieja przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt ceny i potrzeby, bowiem smialkowie bronia przeciwnych

racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z tegoz wzgledu, iz

racje obu stron istnieja rownorzedne, konflikt tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie w celu kleski chojrakow. Antygona, zbyt

przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory to jest winien smierci 3 osob (Antygony, jej ukochanego, a

swojego syna - Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda go dreczyly dozywotni. Tragizm wydaje sie byc wywolany

wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od moce charakteru a, takze szlachetnych intencji sprowadzaja dzieki siebie sen wieczny lub

kleske. Nalezy dodac, ze na temat ich losie decydowalo przy tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest po

stronie Antygony, bo przy jego odbiorze urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak odwaga a, takze przeciwstawianie sie

despotyzmowi jak rowniez przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara,

szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza wydaje sie byc obrazem egzystencji

codziennego, pozostala zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. tworzy sie wraz z 3 trzonow: dwa od razu to przyklady, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzy. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne istnieja osoby a, takze wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego koloryt

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na zakres by zasiac ziarna. Jedno upadlo dzieki droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone poprzez slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem

jest slowo boze, oraz gleba kazdy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna gryzie albo przyswajac, albo zrezygnowac, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu a, takze jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja frakcja majatku a, takze wyruszyl

przy swiat. Wlasnosc roztrwonil aczkolwiek szybko dzieki zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Jak

skruszony syn wrocil w celu ojca ten sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotow

syna, ktory to byl jak umarly, oraz teraz znowu ozyl. Tatem jest Pan, ktory cieszy sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do

dostrzegania swoich bledow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie gwoli rannego a, takze obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za pobyt w

gospodzie. Wczesniej obslugi odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie byc niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni

okazywac innym internautom milosc a, takze milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i zdarzenia nie sa wazne ze wzgledu na odrzucic same, lecz jako model

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje glebsze,

uniwersalne tresci. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce padlo na rozne

podloze. Raz padlo dzieki droge a, takze wydziobalo gryzie ptaki, odrzucic wzeszlo dzieki kamiennym ziemi, ani miedzy cierniami. Nie wczesniej gdy

ziarno trafilo dzieki zyzna ziemie, wydalo zbior bogaty. Bez trudu odczytac istotnosc uniwersalne naszej przypowiesci, odszukac jej tresc, ktory odnosi sie

do ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc obejmuje nakaz, zeby byc zyzna gleba, chlonnym

sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z nauczania. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze prawda zawiera

wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Pan cieszy sie wraz z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl mezczyzna

wczesniej a, takze odszedl od czasu wiary, lecz powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego wraz z wloczegi.

Powrot do dzinki traktuje faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada konkretne cech alegorii. Ojciec wraz z tej przypowiesci to Pan

Ojciec oraz Jego synowie to typy ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie wraz z

wezwaniem w celu ciaglego powracania, dostrzegania wlasnym bledow a, takze checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza alegorie

milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory przy przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal go, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka. Wedlug dzis

dzionek samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne przy dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego ogromnym cierpieniem pisarz probuje wyjasnic tajemnice cierpienia niezasluzonego. Pan

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a nareszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob sam walczy na temat swoja godnosc odpierajac cechujaca je racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob przesadza symbol

wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- czlowiek powinien wielbic tajemnicze pomysly Opatrznosci, oraz nie gryzie badac;

- Bog ostatecznie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie w celu wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Zaliczane sa do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje przy ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie wraz z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialo

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), oraz jego istnienie podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu

sie w celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw.

Franciszka. To takze wzor parenetyczny - model wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do fauny i flory, do otoczenia. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, iz jest to charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Wielki z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego zasobow sa:

wiara, kosciol katolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Wielki jest zatem symbolem perfekcyjnego wladcy a, takze doskonalym rycerzem.

Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie byc meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym przy obronie wolnosci narodu. Odgrywa na ziemi role

namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu zapobiegliwoscia i mozgiem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry wraz z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje dzielnosc, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego uczciwosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola

zostala przedstawiona wraz z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera,

wielkiego partnera.

ideal rycerza - to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec druhow i damy swego serca, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie jak rowniez swieta walke w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista inicjatywa tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem swoim zycia

wydaje sie byc walka przy obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje

scenka smierci bohatera, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci,

zuch na jej miejsce wybiera wzgorze, aby byc blizej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego postaci: miecz a, takze rog. Po swej krancowej spowiedzi

wspomina wartosci nadajace sens swoim zyciu. Po scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac pozostac ascetami wielokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim punktem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Jednakze na pomysl pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Jest to wynikiem

teocentryzmu, ktory to oznacza zlokalizowanie Boga przy centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, iz mniej ciekawy. Przykladami moze okazac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje rzetelne zasady plywania przy stoliku ï‚® opcja wychowawcza a, takze dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna zawolanie pomocy

Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada o tym co rosnie na polu i niedlugo zostanie zebrane i wyszuka sie dzieki biesiadnym stoliku. Udziela rad

kobietom a, takze mezczyznom. Na koniec zacheca w celu przyswajania w piwnicy dobrych obyczajow. Prosi tez Boga na temat odpuszczenie grzechow

i zaslanie radosci dzieki wszystkich jednostek. Nazywany wydaje sie byc takze pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz obejmuje zbior nakazow i

pouczen, jak musi zachowac sie przy stoliku rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to to

znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej podstawa i cechami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Odslania smierc w

charakterze wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje smierc, jaka zaprasza w celu tanca przedstawicieli

roznych stanow.

Obraz ukazuje sie przy tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze sen wieczny zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

zwiazki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak zeby tego chcial podmiot

liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja wykonywania zadan. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele lecz zostal w tamtym miejscu zabity.

Literatura sredniowiecza posiadala jeden zamysl parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy szykowne i

uznawane w okreslonej epoce. Projekty osobowe to postacie warte nasladowania, skupiajace wzorowe, pomyslne, idealne. Literatura sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj dzieki wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wybitnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych dzieki Zachodzie, ktore to obyczaje a, takze

wyzsza tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady zachowania sie przy stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie obslugi Bozej - apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor opowiada o tym co rosnie dzieki polu

a, takze niedlugo bedzie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania

sobie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie uciechy na wszelkich ludzi. Zwany jest takze pierwszym

savoir-vivrem polskim, albowiem zawiera zestaw nakazow a, takze pouczen, jak powinien zachowac sie przy stole rycerz. Wyraznie czuje sie w

ponizszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Zejscie ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety wraz z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza osobistosci

interesowali sie smiercia. Do niej istota a, takze cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza.

Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje sen wieczny, ktora zaprasza do

tanca przedstawicieli roznorodnych stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

zwiazki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak zeby tego chcial podmiot

liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja wykonywania zadan. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele lecz zostal w tamtym miejscu zabity. Zauwazamy tu konflikt spoleczny pomiedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo miec przywileje.

Pobudza sie posrod nich buta.

Jest w dalszym ciagu duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie jej

powstania:

• piesn zaistniala w X w., oraz jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, iz powstala przy 1386r. (XIV w) wraz z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala dzieki przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie przy odpisie wraz z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego wraz z 1506r., co nobilitowalo ten tekst w celu rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. To hymn w celu Chrystusa skierowany do Matki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, zeby Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, oraz po zgonu przebywanie przy raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w kazdym wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania formatu sylabicznego, co z czasem, przy XVI

przy., doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace niekiedy po kilka

wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika dlatego, ze

przy kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa - pojedyncze przekonanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane wraz z

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. wraz z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) lub opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Wedlug zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla na ogol muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw dzieki jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na obrebie nadrenskim, spisana juz przy IX przy. w kodeksie mszalnym wraz z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen przy Szwajcarii. Po XIV-XV przy. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja one piesni - wielkanocna (strofy 3-6) a, takze pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba,

pelniacy role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki, matematyczna

precyzja przy ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to wylacznie niektore jej cechy. Mozemy powiedziec, iz na faktycznie przemyslane a, takze staranie

dopracowane od strony www formalnej wyczekiwac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range naszej piesni, wykonywajac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo

ja polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta

byla znana kazdej osobie Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj koloryt hymnu zachowala

do XIV wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi wraz z 1407r., aczkolwiek juz wtedy byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1-wszy hymn lokalny. Pierwsza jej zwrotka przeznaczona jest w celu Matki Boskiej,

druga w celu Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa oraz Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim a, takze wieczne istnienie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna numer 4, w

celu ktorej wielokrotnie nawiazywali osobistosci sredniowiecza, jaka wspoltworza przy Bogurodzicy religijne osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog a,

takze Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy wiele historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np.

przy funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj,

zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych

znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast gwoli, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku

wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane istnieja rowniez paralelizm skladniowy jak rowniez paralelny, czyli rownolegly, symetryczny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym argumentem na to,

ze w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Placz

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Lecz przede

wszystkim slyszymy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do roznych matek, internautom

opowiada swoj bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy. Tekst Lamentu wraz z

konca XV wieku wydaje sie byc zabytkiem literatury polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis egzystencji swietego, czyli hagiografia. Prezentuje jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy tworzy slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, oraz bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami

na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wyzwania gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa takze znane a, takze wciaz funkcjonujace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy na temat ich zywocie i czynach,, Legenda na temat sw.

Aleksym―

apokryfy - teksty zlaczona tematycznie wraz z Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, istnieja rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Zachodzi w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych wraz z Biblia), bogactwo zdarzen, realia spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior przesadza psalterz., dotychczasowy bardzo znane w sredniowieczu,

opiewaja miare i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub miejsce np. panstwo szczesliwosci przy roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; wydaje

sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on unikatowy, wiec tym

chetniej boli swoim zniewazanie. Oryginal Boska ukazuje losy swojego Syna od czasu biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go poprzez

Zydow, po przybicie w celu krzyza. Caly czas wspolcierpi wraz z nim, stara sie czuc w podobny sposob On, sadzic podobnie. Lecz przede wszystkim

slyszymy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do roznych matek, internautom opowiada swoj

bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily wlasne dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po miasteczku,

postrzegana poprzez ludzi w charakterze szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca dwoch barw:

ciemnej i srebrzystej. Czarny - prawdopodobnie wiec, ze ubiera sie dzieki czarno, moze dlatego, iz jej karnacja juz zszarzala, stracila zdrowy kolor,

srebrny - albowiem jej wlosy sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez przerazenie spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal

powieszonych utracila jedno wraz z podstawowych zagadnien do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu

utraty swoich podopieczni, ale takze z powodu kompletnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w porzadnym stopniu. Wedlug mnie Matka wraz z wiersza

Rozewicza Jest bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa

wymagania niesienia jej pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych podopieczni lecz takze przyjmuje

dzieki swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, jacy walczyli przy obronie polskiej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza

ja w celu szalenstwa. Ale juz Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z powodu smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z sprawami naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do szalenstwa lecz wydaje sie byc przepelniona

nadzieja, ze ponizsza jedna sen wieczny, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma zyczenia, ze aktualnie zadna oryginal nie stanie sie musiala

faktycznie cierpiec jak ona.

dwadziescia. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana zostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy wziac tytul apostrofy do Matki Bozej, miesci w w piwnicy wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka pozostala, ktora mielibysmy

szanse nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy przy niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz w wyzszym stopniu specyficzne: na temat pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone istnieja taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten pelni wielorakie opcje. Przede wszystkim wydaje sie byc refrenem,

otoz podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze napisana zostala celowo. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia wraz z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie potezniejsza od pierwszej, podwojone odmiany wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze rozbudowane wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace wyraznie

zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych dzieki -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, jak i na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu przy wersach dzieki rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + trzy;

* trzy. wers - 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla przy nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak rowniez

pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma wlasnosci krasomowcze, czego dowodza czeste, wplecione przy tekst

apostrofy. Apostrofe przesadza cala pierwsza zwrotka, jaka obejmuje zbior wolaczy a, takze dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. przy tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy wraz z minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl wraz z codziennego zastosowania. Tych

nieuzywanych dzis slow jest przy „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych przy literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali w piwnicy tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie wraz z panujaca przy tych czasach filozofia. Byl

to teocentryzm, ktory przy centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Osoby

uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl na

temat zyciu posmiertnym.

W naszej epoce dwa pojecia istnieja centralne: Pan i czlowiek. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba. Jednakze to czlowiek

zostal stworzony na portret i zwiazek Boga a, takze dzieki temu zdolny jest odszukac w w piwnicy doskonalosc a, takze jednosc wraz z Nim. Akcentuje

ona fundamentalne wartosci czlowieka, jego godnosc zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania nieograniczonego wyboru, w celu zdobywania

informacji, do milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard wraz z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza wraz z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i czlowiek znacza coraz mniej. Kazdy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie wraz z konsekwencjami.

Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac dzieki filozofow wraz z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc wlasciwego postepowania. Musimy

przystanac na chwile i przemyslec o polskiej sytuacji. Modelem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz mniej biezacy w

wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja

stanowic dla nas zasadnicze.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne takie jak: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i

otoczenia. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w legendach o

paniach i na temat panach „minionego czasu―. Jak jest to biezace w oplatajacym nas swieci. Przestalismy powazac to, co najwazniejsze, czyli nasze

istnienie. Zapominamy jak jest ono ulotne a, takze kruche.

Milosc jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce przy sredniowieczu. Modelem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana

i Izoldy―. Ten bodziec jest biezacy w kazdej epoce. Milosc to uczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie byc nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna wielokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie istnieje juz szlachcicow ani kroli, jednak my

mozemy czerpac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga jak rowniez tym ktora wage dysponuje dla jego zasobow

honor, ktory to we wspolczesnym swieci stracil dzieki swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wynika to stad, iz dotycza one czlowieka, oraz czlowiek sie nie

zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie warianty literackie. W polnocy Swiata i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca historia

wybitnych chojrakow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego

do Francji przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych gwoli tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe odmiany zwlaszcza przy tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie

prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do postepu hagiografii, dziedziny pismiennictwa zajmujacej sie

prezentowaniem zywotow swietych, opartych dzieki legendach a, takze dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―.

Utwory te mialy koloryt dydaktyczny. Tworzenie sie oryginalnych panstw a, takze dynastii poteguje historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel starych.

Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie

dramat liturgiczny, wystawiany przy kosciele przy sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy a, takze

zakonnikow przy kosciolach badz w umyslnie wyznaczonych dodatkowo miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza

postacia dramatyczna wydaje sie byc misterium, co po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej

tematow ze Starego i Nowego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala

dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek czlowieka, odkupienie a, takze sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w

Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz przy Niemczech. Wylacznym ze wybitnych misteriow lokalnych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu

Panskim― Mikolaja wraz z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z egzystencji Maryi. Wraz z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory

poprzez grzechy a, takze upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celu skierowanie czlowieka na poprawna droge. Pierwszym

bohaterem moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej ukochany zycia, toczacy

wewnetrzna walke miedzy silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja gryzie, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od czasu znanych Panstwu utworow.

Glowna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi przy niej w celu glosu w szczegolnosci tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, czlowieka. W

sredniowieczu w srodku swiata czlowieka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary jednostek, ktorzy postrzegali

Stworce przy kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal cechujaca je glosy a, takze raczyl ofiarowac spokojne, pobozne

zycie a, takze miejsce przy raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i ostatecznych - zgonu,

wiecznosci a, takze zbawieniu. Po sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem jest apartament. Zycie

przesadza jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem jak rowniez duszy wraz z cialem. Pan stwarza nadzieje wygrania naszej walki. Po utworze

ukazuje sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej

milosci rzeczy otoczenia tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze odrzucic sa one w stanie ofiarowac czlowiekowi

rzeczywistego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Takze "I odrzucic milowac ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy cel milosci a, takze

piekna przy Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie byc cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do

"wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe ceny, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo dysponuje radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od czasu doczesnosci przy mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami sredniowiecznymi.

Po baroku tworzy sie typ czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech zycia, jak wiemy to

wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" wraz z 1506 rok Jana Laskiego). Czas jej powstania w

celu dzis budzi zywe dyskusje badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu zwiazane sa wraz z poczatkami

panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec wraz z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jak swiadczy metrow. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest bezposrednio do Matki Boskiej wraz z prosba na

temat wstawiennictwo u Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna Bozego, obejmuje blagania

na temat "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie byc zrodlem wiadomosci o slownictwie i formach gramatycznych

owczesnej polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni),

slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odmiennie tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy,

spusci, raczy. Roznice przy glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla poza mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak na

przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Jednoczesnie

stanowila ciagle nieodlaczna frakcja wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X przy. - najdawniejszy polski pismo, Mieszko I oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw lokalnych

“Ksiega Henrykowska―

XIII przy. - od razu polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie wziac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane istnieja w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany po polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia przy

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i unikatowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i cechujaca je odbicie przy literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil wraz z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie dzieki ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe cialo i ducha. Nagroda zbyt jego cierpienia stalo sie biezace wziecie srodku do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza a, takze ich podejsciu do wiary.

Bunt pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie dzieki slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - przy Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje przy ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie wraz z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja istote i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski a,

takze legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie przy obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to zuch idealny- skupia w w piwnicy

szlachetnosc a, takze odwage, do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje przy zgodzie wraz z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej

Francji― i oddany damie swojego serca. Zdecydowanie rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy przyjaciel, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem przy nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Wedlug Boleslaw powstal

sie przy sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od pociechy. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania meczacych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka zostal przedstawiony przy utworze Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla takze liryka

milosna zgodnie z zasada, ze kazdy rycerz musi miec dame swego serca. Trudno doszukac sie przy tych utworach rzeczywistych uczuc i rozumuje

poetow, istnieja one predzej wyrazem tesknoty do milosci absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a opis uczuc rycerza -

dosc stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, krotkim etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo przy parze wraz z zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci przy literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial jednostek do rozmyslania o zgonu, co potwierdza popularne wtenczas powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala w celu tzw.

rzeczy ostatecznych nieopodal sadu ostatecznego, piekla a, takze nieba. Kosciol roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przygotowywanie sie dzieki

spotkanie wraz z smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie przy cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie wraz z ludzmi a, takze swiatem. Wzory

motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV przy. przedstawiajacy rozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, bezbarwna, zolte slepia i cialo, bez finiszu nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, wraz z kosa przy reku itp. Mowi ona, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale na wstepie grzesznikow, ksiezy zyjacych przy

dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika dlatego, ze im czlowiek minie przez istnienie skromniej,

tymze jego spotkanie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― oryginal Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie

ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem oraz ludzmi

Glowna zwrotka wydaje sie byc apostrofa w celu Matki Boskiej i obejmuje w w piwnicy wiele okreslen skierowanych ponizej jej linkiem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W drugiej zwrotce wierni zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny koloryt wiersza. Odkrywamy w tej dziewczyny prosby publiczne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie rozumuje.

Z kolei przy „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Matki Boskiej a, takze jej syna. Osoba

mowiaca w artykule jest Oryginal Jezusa. Jawi sie nam jako forma cierpiaca, zalaca sie morzem soba a, takze swoim synem. Oplakuje wlasne dziecko,

zechce z poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest niezaradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest ono twe wesele

Co zes mi w celu obiecywal, wylacznie bano wiele..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy wpis, prosi jednostek o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z

Aniolem Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku a, takze zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej glownie cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie byc matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest podstawowym problemem utworu. Marie tym chetniej boli

zniewazenie syna, albowiem jest mezczyzna jej wylacznym dzieckiem. Odslania losy swego syna od czasu biczowania poprzez nakladanie cierniowej

korony, bicie go poprzez zydow po przybyciu w celu krzyza. Caly czas wspolcierpi wraz z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec w podobny sposob on, odczuwac. Wie, iz to aktualnie ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki dzielo poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej zartobliwy i dzieki blahy idea, dotyczy jakiegos zdarzenia badz osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa posiadala charakter

przede wszystkim sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to rodzaj liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje uproszczenie budowy, latwa skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu

lub zasady budowy). Charakter piesni wyplywa z jej zwiazkow wraz z muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, zwiazane

z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet a, takze uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji polskiej

wprowadzil go Kochanowski.

•traktat

Rozprawa pokaznych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej dziedziny wiedzy. Zachodzi czesto przy tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

skladow literackich nie zawsze pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to rodzaj poetycki wywodzacy sie wraz z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane przy pogodnym tonie.

Opowiadaja one o zywocie pasterzy badz wiesniakow. Gatunek ten przy starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych a, takze oznaczal wtenczas wierszowany dzielo o postaci monologu wlozonego w usta istot literackiej na ogol pasterza, wraz z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka wraz z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w strategia

realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury a, takze niecheci w

celu miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z odpowiednim jej zainteresowaniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc formy (wyrazny miejsce kulminacyjny,

puenta), ograniczenie liczby postaci, przedstawienie tylko okreslonego watku, koncentracja sie dzieki jednym wylacznie problemie, pewien punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech przy renesansie. Stala sie srodkiem wczytania do literatury srodowiska mieszczanskiego z swoim zyciem

codziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo ten gatunek od czasu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow wraz z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( W sokalskie mogily ) a, takze

nawolywanie w celu walki przy obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Dluzej jest aczkolwiek glosow przemawiajacych, ze na

temat ojczyzne nalezy sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, postepuje we wszelkich

nastepnych epokach literackich a, takze jest zwiazane z zleceniami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret rzetelnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc a, takze dobro

ojczyzny stawia przeszlo wlasnpe, prywatne sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i proponuje sposoby naprawy, nie liczac sie wraz z przykrymi

gwoli niego konsekwencjami. Odrzuca co wiecej przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie ujawnia prawde co

wiecej ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest gwoli niego naczelna wartoscia. Oddaje dla tej dziewczyny wszystko, co

wiecej osobiste ambicje i wlasne dobro. Mocy dodaje jemu przekonanie na temat slusznosci tego rodzaju postepowania a, takze mysl, iz zasluguje w

piwnicy nim na dobre imie.

30. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina przy przekazie M. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep zacheca

czytelnika w celu refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych

mszy a, takze czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami

chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Wydaje sie jednak przeciwny panszczyznie. Ludnosc okresla - „Ksiadz pana wini, pan

ksiedza, oraz nam prostym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". Po "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl

wlasne rozwazania na temat zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc towarow szkolnych, takich jak

gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od czasu nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, kompetencji praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i

spiew). Ceni uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzetelne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie, odrzuca

natomiast dziedziczenie po przodkach napisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

czlowieka na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i wykonywania zadan na wioski, totez uwaznie opisywal lekcje ziemianina przy roznych porach roku,

przynoszace wiele pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez

pelny rok odrzucic zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy dzieki wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw slodkich i

warzyw oraz roznych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac przy milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi

pozytek i podaruje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac gryzie taniej a,

takze sprzedawac drozej w roznych okolicach.

Seks Reja w celu spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w ponizszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic ceniac

cechujaca je zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale wylacznie dlatego, iz moze mezczyzna pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, albowiem oprocz informacji praktycznej ambasador tego wielkiego

stanu spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze sympatii wspolzycie szlachcica w celu obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski przy „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od czasu zwierzat, przynoszac im rozum i mowe,

Dlatego tez, kazdy winien sluzyc krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Kto ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny -

wojowac w obronie wiary a, takze ojczyzny. Wyzsza wartosc dysponuje oddanie egzystencji za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII"

ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal przy „Piesni na temat spustoszeniu

Podola", po klesce Polski wraz z Turcja. Nazywa postawe Polaka - „przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje

oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza odrzucic chca egzystowac wedlug przykazan. Pijanstwo,

sklonnosc do biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Wzor zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor a, takze la-sow".

Podmiot wspomina jazdy (Francja, Niemcy, Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek musi korzystac wraz z chwili. „O

zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stuleciu widoczne przy utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie zacheca Polakow

w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, odrzucic godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Wydaje sie oburzony obojetnoscia

szlachty, deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Ofiaruje im walke, by placili na wojsko, na bron, by

walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski zechce by walczyl caly narodowosc. Zada

patriotyzmu. O swoim oburzeniu wykonuje ironiczne zakonczenie iz Kowalski jest glupiec przed a, takze po szkodzie. Mimo krzywdy nie chca oni

podreperowac bledu. Nie ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie wyciagaja wraz z tragedii wnioskow. Nie umieja

ustrzec sie przed podobna sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem wydaje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i uratowac ojczyzne od czasu wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to uniwersalnym problemem przedstawiania interesow wlasnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Naszego kraju, swiadczy o tym podobny przy Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej

do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie lokalnych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Odgrywaja dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze

madroscia. Solidnosc i wladza panstwa jest zalezne od poszanowania prawa a, takze przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie wystepuje nic przeszlo ojczyzne, czlowiek powinien co wiecej z

rozkosza umierac zbyt nia.

32. Wymien a, takze omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic co ludzkie nie jawi sie byc mi obce".

Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia a, takze podziw gwoli urokow fauny i flory. We

fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy czas po

temu", "Chcemy stanowic sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal brak cierpienia, uciecha duchowa a, takze

intelektualna. Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy przy dzwiekach muzy, w aurze tanca, dowcipu,

radosci. Dowodzi tez, iz nawet w trakcie zabawy powinno sie zachowac, faktycznie ceniony poprzez Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje takze ideal

wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci czlowieka. Czestym powodem jego skladow jest niewinnosc, ktora uznaje za najwyzsza wartosc - "Piesn

na temat cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji czlowieka wyrazanej poprzez

Platona - wylacznie element duchowy u czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na domek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci

materialnych i opowiada sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o unikalnosci jednostki obdarzonej talentem

poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemal boskiej mocy tworzenia. Motyw ten ukazuje sie przy piesni "Niezwyklym i odrzucic lada

poslugi opatrzony". Powtarza za Horacym, ze swoim wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez w celu mitologii, stosuje

w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor a, takze lasow" - Proteusz (bozek lesny),

przy utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w tych propozycji pochwale cnot i

wartosci zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, zwrot zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja

rodowod antyczny. Zazwyczaj poeta siega do Horacego, lecz zamienia je, spaja rozne motywy w 1 tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden wraz z epizodow wojny trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w tamtym

miejscu problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal konflikt pomiedzy biznesem jednostkowym a, takze ogolnym. W powyzszym utworze swobodnie

odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki istnieja wyrazem glebokiej troski na temat losy

wlasnej ojczyzny. Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy powinni

zdawac sobie sprawe wraz z odpowiedzialnosci ktora na tych propozycji spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad skonczonym narodem, byc

trzymane na strazy prawa a, takze sprawiedliwosci. Nie wolno im myslec na temat prywatnych interesach, powinni miec wylacznie na uwadze dobro

ogolu. W swiezym fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow

niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, a nawet wielkich mocarstw. W utworze zawarte istnieja takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem

mlodziezy (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie sprawdza sie

dzieki obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodzi rycerska w celu grozacej aktualnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do

katastrofy pewne elementy, ktore pomimo umiejscowienia akcji w Troi nadaja jej jednak lokalny koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w

czasie obrad Rady dominuje typowy lokalny balagan). Uwazaja przewodnia kompletnego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, iz panstwo jakiego

obywatele rzadza sie prywata, a odrzucic miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym literatury antyku, silnie zwiazanym wraz z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z ta

kobieta. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem gwoli Jana wraz z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego

istnieja przekladami rzymskiego poety. Istnieja one w przewazajacej liczbie powazne, cechujaca je tematyka wydaje sie byc zas obfita. Wystarczy

wykonac przegladu roznorodnych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, jak czas po temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala

swiata, fauny i flory i egzystencji, milosci. Zapatrywania filozoficzne zazwyczaj stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge a, takze lament po klesce Polakow

poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i osobistosci ( panie i podopieczni ) uprowadzone przez

wroga. Poeta odwoluje sie w celu tych, jacy czuja w dalszym ciagu milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w dzialaniu, przygotowania zasobow

dla wojsk, mysli na temat kraju oraz nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie ten rym: „Polak madry po szkodzie―

Lecz jesli nie myle sie i wraz z tego naszego biura zbodzie,

Nowatorska przypowiesc Kowalski sobie nabedzie,

Ze a, takze przed szkoda, i po szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piesn pt. „Serce roscie baczac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego stanowiska dla wszystkich elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, w koncu

czlowieka na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i osobistosci, bo dysponuje

czyste serduszko i tegoz „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od czasu nas Dziewczyny za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita, renesansowa

wizje swiata. Oto kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie,

chwali ksiega Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest artysta, poeta, swoim tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz 1-wszy o tym slyszymy, przeciez

Horacy w wlasnym „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik w piwnicy stawiam

trwalszy niz wraz z spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi przy literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Obfity poemat skladajacy sie z 12 piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z w nocy swietojanska. To proba

wytworzenia pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali istnienie na wioski. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Autor nie wspomina o klopotach i

klopotach codziennych, co wiecej praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa

egzystencja pelna wartosci, gdzie dorosleje sie grzecznie, poboznie a, takze bezpiecznie. Profesja na pozycji choc uciazliwa daje czlowiekowi stale a,

takze pewne utrzymanie, wysilek natomiast jest motywem do dumy. Po wykonywania zadan mozna odpoczac wesolo zapedzajac czas dzieki tancach a,

takze spiewach. Istota ludzka zyje dzieki wsi przy harmonii wraz z przyroda. W celu Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie

byc podziwu, albowiem to wlasnie oni pokazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odnalezc spokoj, lad i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci a, takze staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej

poczatkow 17 wieku jest produktem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, na

temat nierownosci spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako protest poety

przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej, ktora stale dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, iz stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzetelne powodzenie a, takze radosc. Rozkoszy plynace wraz z zycia czlowieka na wioski mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione przy

obcowaniu przy z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych na temat

swojej milosci prosto wraz z serca, podsmiewajacych sie wraz z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tresc, stopien zawartej w

tych propozycji mitologizacji a, takze jezyk mozna podzielic dzieki dwa warianty. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa lub

przykladami, badz przerobkami idylli antycznej, lub tez zestawem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, jednak alegorycznych, pelnych

powiazan wraz z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy a, takze pasterek hhg Szymonowic jednostek i zwiazki dworskie. Z pewnoscia obrazy

dekorowane w sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja ponizej

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie istnieja prawdziwe lecz sztuczne a, takze zmyslone, jednak prawdziwe bez watpliwosci sa odczucia,

szczescie a, takze nieszczescie przy milosci, ktorych doswiadcza niemal kazdy, tak jak i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym

stopniu lub w wyzszym stopniu dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace wraz z trafnej a, takze celnej

obserwacji i oceny zycia, tak znakomitej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od czasu siebie

tematycznie.

"Zency". Po utworze tymze poeta zrywa zupelnie wraz z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace dzieki swoj los. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, wraz z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

dloni tego ludu wszakze wydaje sie byc przepych sluby i zasobne zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja konflikt miedzy

panskim dozorca - Starosta, ktory to wystepuje stale z wiernym symbolem wlasnej wladzy - nahajka±, oraz chlopem zdecydowanie pedzonym w celu

roboty.

Doswiadczamy wiec tu krytyczna weryfikacje zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej literatury. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". To

utwor na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia

nabozenstw nalezycie. Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to wielokrotnie. Pan boi sie, badz czasem dzieki temu postepowaniu kazdy wraz z

ksiedzem nie odszukaja sie dzieki lewicy, innymi slowy czy odrzucic zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Nie atakuje w dalszym ciagu

ksiedza, mowi tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te sprawy jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi na

temat odpustach, ktore sa faktycznie jarmarkami. Osoby znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za co otrzymuja

odpust. Teraz wlacza sie w celu rozmowy Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze dzieki stu urzednikow,

jeden wydaje sie byc sprawiedliwy a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie chca odprawiac swych procesow, chyba ze za dodatkowe swiadczenia. Rozne

lapowki a, takze daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne

obrady, prywate bez zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu wlacza sie a, takze przedstawia smutny los chlopa. "Ksiadz Pana

wini Mezczyzna Ksiedza, oraz nam prostym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba oferowac im to gesi,

to kokosz. Ponizej przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz odrzucic pozwala znowu zwozic zboza poki

odrzucic wybierze dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka tez jest zawila, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie

pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego zasobow, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach,

jakie szlachta ponosi na skutek zycia przeszlo stan. Zbytki powoduja brak rozsadku a, takze nieuchronne bankructwa. Chlop wydaje sie byc zadowolony

wraz z swego losu. Jest osoba uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan odrzucic sa zadowoleni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc

i odwage. Utwor wydaje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wioski, omawia proces calego jej zycia. Po mlodosci wskazuje

cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem militarnym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz jezyka

mozna sie przyuczyc bez jej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic musi posiadac jedynie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc swoich korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie gospodarstwem a, takze ozenic.

Relacja malzenski nalezy zawierac wraz z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. Az do urzedow nie powinno sie pretendowac. W ciagu roku

przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy na dzialce, szczepic

galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy wraz z truskawkami itp. Latem mozna z ludzi przygotowanych na wiosne

krzewow a, takze drzewek miec owoce a, takze pozytek. Istnieja juz wtedy jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata

gospodarstwo podaruje takze: maselko, serek, jajka swieze, istnieja tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac

pola chlopskiego, bo to wznieca nienawisc i osobistosci zle operuja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W lasach polowania z przyjaciolmi, a takze

lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. Na strychu wszystko przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne

zapasy daja w koncu pozytek. Jednakze i zima nalezy nadzorowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez mozna z produktami, albo tez u handlarza sie

zabawic i baranow i cielat kupiwszy niedrogo sprzedac, przy innej okolicy drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie zajmuje

sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, oraz korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia dzieki wsi. Po Czarnolesie istnieje wiele milych dla oczu tego typu skladow. "Na

lipe" to wiersz o bardzo lubiany drzewie, umyslnie cenionym. Poeta zwraca obserwacje na to, ktore to wartosci podaruje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew

ptakow. Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor przy formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem.

Wlodarz odmowi dalszego picia z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy obie strony mialy

wiecej powierzenia. Chlop tez o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na swoim niekorzysc. To jeden wraz z utworow w ktorym poeta zahacza problem

spoleczny w Polsce. Opisywanej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez

panny. Jest to dzielo oparty dzieki tradycjach uroczystosci poganskich ku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla obyczajow

ludowych. Chwali wies a, takze zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie mowa na temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje

sie to zupelnie wyrazne, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter prezentowanej uroczystosci. Piosenka panny drugiej mowi na temat tancu a, takze

radosci. Zacheca wszystkich w celu pojscia przy jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc a,

takze spokoj wioski. Chlop zachowuje ze wlasnej pracy wlasnej osoby i rodzine, a fach jego wydaje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz

marynarza, zolnierza badz pisarza. Liczy nastepnie wszelkie przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorne spiewy a, takze tance. Kawalek nalezy

odnosic sie jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw dzieki uksztaltowanie bohatera lirycznego przy poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniami dlan postaci, czesto przy kulturze antyku i nieskazonych idealow przy Biblii. Na bazie tych zrodel

powstaly dwa glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan wraz z Czarnolasu byl wybitnym humanista i wiec w swoim poezji odnajdujemy

echa ideologii epoki. Naprawde juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego

oddzialywania przyrody dzieki ludzka psychike. Zawiera takze pochwale a, takze zachete w celu harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we

fraszkach zartobliwych umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu obserwacji a, takze

umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola czlowieka w kuli ziemskiej, zastanawiaja

morzem nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przede wszystkim w okresie dworskim, ale takze podczas mieszkania w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych

propozycji swoje niemal wszystkie rozwazania i przy ich uzyciu mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do

Boga― jest piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Jemu za ksiega stworzenia otoczenia oraz czlowieka, a

takze melodie miedzy nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, baczac na te czasy... ― Kochanowski przypomina

dwie postawy charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje cechujaca je syntezy. Nigdy najwazniejsze wydaje sie byc

miec nieskalane sumienie, radzi, aby uzywac z szansie do uciechy, ale madrze i przy sposob umiarkowany. Wlasnie przy poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej przy sobie. Po „Piesni na temat cnocie― liryk stara sie

zbudowac swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie byc tu slowo „cnota― rozumiane jako umiejetnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych wraz z swiatem zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w w piwnicy cnoty wydaje sie byc obowiazkiem

kazdego czlowieka, a najwyzsza cnota wydaje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez olbrzymia wage w celu slawy doczesnej i

posmiertnej, istotny byl tez sam proces kreatywny. W „Piesni o rzetelnej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali sie te

banki pozostawic po sobie slawe i dobre imie. Problematyke sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym a, takze nielada poslugi opatrzony... ―,

zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory to z racji dzieki posiadany warunki jest jednostka wybitna. Obraz lotu morzem roznymi panstwami jest

wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze swoim dziela beda tez znakomite nie tylko rodakom, ale i daleko poza granicami jego ojczyzny.

Kochanowski nawiazuje tez w celu antyku. Wyrazenia z piesni „Milo szalec, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to

brzmi „slodko jest szalec w wlasciwym miejscu a, takze czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w nazwanych wczesniej utworach zaczerpnieta

zostala z antyku, podobnie tez horacjanskie „carpe diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII mozna odnalezc takze topos arkadii –

„Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu literatura parenetyczna ciagle pozostala atrakcyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe, idealy

godne podpatrywania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie musi wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej

majetnosci. Wskazowki powstale sa przy „Zywocie czlowieka poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac uposazenia,

rozkoszujac sie darami fauny i flory o kazdej porze rok, dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Analogiczny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― a nawet „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki przy dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlowiek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery a, takze znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych poprzez literature renesansowa mozemy takze wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swych dobr a nawet zycia. Taki ideal wykreowany jest przy patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza

skargi, a glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym ciagu jeden wzorzec – typ

renesansowego tworcy, humanisty. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie do jakiejs dziedziny tworzenia, jest wszechstronna, oprocz talentu ma

rozlegla wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M.

Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wybitnych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, pojmowana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, istnienie zgodne wraz z natura. Odpowiedni

ozenek, zadania gospodarskie a, takze obywatelskie definiuja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i rozkosza

opisuje rej zajecia gospodarskie, prace dzieki roli a, takze w ogrodzie, uciechy plynace wraz z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie

zadania szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym szefem, dba na temat swoja

rodzine, z rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody, rzetelnego ojca a, takze troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie

wyplywa jednak wraz z dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan

Kochanowski we fraszkach chce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego zasobow najwyzsza wartoscia jest niewinnosc ( jak u stoikow) rozumiana w

charakterze czyste sumienie, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego

szczescia i porzadku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Specjalne znaczenie przypisuje zdrowiu

poswiecajac mu jakas z fraszek. Podmiot liryczny uznaje zdrowie za jakas z najwazniejszych wartosci, wobec ktorej rozne dobra gubia swe istotnosc.

Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne istnienie w zgodzie z przyroda i odrzucic szuka wiele do szczescia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego egzystencji i swoim prawdziwych ceny w wybranych utworach kolegow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug czlowieka odrodzenia nalezy zyc wedlug natura a, takze jej sprawami, pamietac, iz wszystko przemija ale nalezy przy tym afirmowac zycie a,

takze w pelni tu korzystac. Wedlug stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i wypracowac spokoj lezacy wewnatrz broniacy przed

atakami fortuny.

38. Ustal, ktore wraz z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego istnieja nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem wydaje sie

byc wydany przy 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat ustroju

wspanialym uszczesliwiajacym wszelkich obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru doskonalego obywatela Rzeczypospolitej

oraz morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze przy Rzeczypospolitej gwoli roznych jednostek jest rozne prawo. Na

przyklad prawo karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla ludzi z roznorodnych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty a, takze inne gwoli

mieszczan. Mniemam ze, ten problem wydaje sie byc nadal biezacy. Tak aktualnie bylo a, takze jest, iz ludzie posiadajacy wplywy a, takze takze zamozni

podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co typowy obywatel, lecz zazwyczaj istnieja traktowani w duzej mierze lzej, w bardzo wielu sytuacjach moga

sie chociazby kupic. Czesto osobistosci na wielkich stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie przy ich sprawie jest o wiele przedluzone. Kolejnym

problemem, ktory to porusza Modrzewski jest rola nauki a, takze wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka jak rowniez wspolzaleznosc moce

panstwa a, takze jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe uczelni i ulepszyc sytuacje

finansowa nauczycieli. Wspolczesnie wynagrodzenia instruktorow sa skromne i kazdy z fachowcow odchodzi ze szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i

jest zatrudnionych nadal wraz z dobrej decyzji. Ostatnio prowadzona jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie przy malych miasteczkach,

zamknieto a, takze dzieci niejednokrotnie musza kroczyc do ludzi odleglych w duzej mierze kilometrow. Ponadto szkoly odgrywaja zazwyczaj za male

fundusze na wzrost pracowni a, takze zakup obslugi naukowych, czasem nawet dzieki utrzymanie. Po ksiedze na temat wojnie ale juz mowi, ze kazda

walka powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a odrzucic tych, jacy je wywoluja. Rowniez obecnie w wojnach gina niewinni

ludzie badz zolnierze walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia dotyczace spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwie w 5

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte rozwazania nad struktura panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - kazdy mieszkaniec wydaje sie byc obywatelem a,

takze panstwo musi mu dac mozliwosc szczescie, - o ceny czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek musi byc legalnie przygotowany w

celu pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno pilnowac panstwo, - nalezy zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie dziedziny zycia (urzedy

miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od czasu pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej chlop byl karany smiercia). Autor proponowal zaplanowac nowy przepis

prawny wraz z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow dzieki drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron przy neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci wraz z wojny odrzucic sa faktycznie wielkie, aby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny

oznacza zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu przy 1551 r. Modrzewski proponuje: - skonstruowac kosciol narodowy

niezalezny od czasu Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez jednostek

wyksztalconych a, takze szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy dzieki rzeczy zbyteczne, takie jak wspaniale domy jak rowniez sute biesiady.

Proponuje fundusze przeznaczone dzieki ten zamysl wykorzystac przy inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie dzieki dotowanie

szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie informacji i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie.

Modrzewski proponuje przejecie kurateli nad szkolami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz 1-wszy prawo kroczenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. W ten sposob pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, czyli brak milosci ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny wydaje sie byc

podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie ceny (Bog a, takze ojczyzna) winny sie zestawiac w jakas calosc. Obywatele

powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra lacznego, dla porzadna ojczyzny powinno sie poswiecic caloksztalt: majatek, moce, zdrowie, fuks, a

nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna byc zgoda, albowiem laczy go jedna kult, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do ktorych moga sprawic niezgodni obywatele - spory

sejmowe, wojny domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze narod

wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche,

zazdrosc, oblude a, takze obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej w celu tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona wraz z przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego postaci rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, zle funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo a, takze herezje. Wedlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo lokalne od szesciuset lat

opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, zeby stara kult ustapila nowatorskiej. Jednak heretycy nie istnieja spojni,

odrzucic tworza jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo trwac, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej wydaje sie byc jednosc a, takze zgoda, ktorej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie byc naprawic niezgode u

katolikow, ale u heretykow to niemozliwe, albowiem rozmaitosc wiar przeszkadza przy przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela

panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie dzieki wszystkich dziedzinach zycia, takze publicznego, jak i prywatnego. Heretycy

nie sa w stanie nawet chronic panstwa przed poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest sprawne do wygrania wojny.

Skarga wzywa zatem krola w celu obrony religii katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia

jednosci religijnej przy narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow a, takze pozbawienia cechujaca je ochrony sadowej. Rownoczesnie

podwaza legalnosc a, takze znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Zbytnio prawa sprawiedliwe uwaza

tworzone, umieszczone dzieki tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione gwoli porzadku,

sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca roznowiercow),

odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim zamet (istnialo wtenczas wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze dzieki problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia norm ograniczajacych a, takze naruszajacych

przywileje Kosciola a, takze krola. W tym samym czasie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. biezace sadzenie a, takze

bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod tych propozycji

herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc a, takze brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne w celu matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa one szacunek jak rowniez do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, przy chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla wage problemow a, takze zjawisk, ktore to maja miejsce w kraju

jak rowniez proponuje reperacje istniejacego postaci rzeczy. Jednoczesnie przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie owych chorob dojdzie do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek w celu ojczyzny wyrazal zarowno przy

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O rzetelnej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy gwoli

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej przy Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic sa w stanie jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna liczne analogie w celu wydarzen politycznych tego okresu.

Priam wykazuje zaskakujace zwiazek do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Rada Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu.

Spostrzec mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie dzieki polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, ze

nie przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie czlowieka poczciwego" odszukac mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace go sprawy a, takze swoj strach o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, ktore to dostrzega przy owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do wybitnych Ci skladow literackich.

M. Rej od czasu 1541 r. byl kalwinem, stad przy jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna dojrzec w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany wraz z pozycji

kalwina i przy duzej czesci stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych poprzez protestantow, co jest przede wszystkim widoczne przy krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje wraz z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat

lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, zamilowanie do

egzystencji w przepychu i sztuczne zawyzanie liczby swietych, dzieki ktorych nieprzerwanie pobierane istnieja daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia

ksiezom danin a, takze „koled―, ktore sa wedle niego jedynie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego a, takze zabobonnego

chlopa.

Wiele wraz z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow jednak takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym koloryt sporow religijnych renesansu a, takze pomagajac

wspolczesnemu czytelnikowi odgadnac istniejace przy owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi

epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia go i

kosztuje ponad powszednich ludzi. Aczkolwiek mnich ow jest faktycznie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osobistosci,

uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow zbyt swietych, chetnie ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu

pochowal wydaje sie byc anegdotka na temat plebanie, ktory to pochowal swojego psa dzieki cmentarzu nieopodal grobow lojalnych. Gdy parafianie

poczuli sie urazeni a, takze poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana,

jednak z psa uczynil parafianina. Jest to wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a,

takze lekcewazenie zasadniczych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, co w pasyja plakala, przesadza nawiazanie w celu czesto wysuwanego przez

protestantow postulatu odprawiania nabozenstw przy zrozumialych gwoli wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie

odrzucic rozumieja lacinskiej liturgii, odrzucic wzruszaja cechujaca je spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo

przy odprawianej mszy swietej wydaje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega nieszczescie ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety przy „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnym utworach wielokrotnie nawiazywal w celu filozofii stoickiej - sam pragnal stanowic stoikiem. Byl

przekonany, iz jest konfidencjonalny osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala,

jak bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata wlasne

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow niedawnych zrzucony

I miedzy insze, jeden wraz z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim warunki, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, sen wieczny

malej oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych

a, takze zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal wraz z ta zasada. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, ulzyc sobie samodzielnie,

rownoczesnie stara sie dowiedziec, co obecnie historia sie wraz z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego egzystowania. Brak wydaje sie byc na

odrzucic odpowiedzi wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne wraz z miejsc ostatecznych:

"raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz po smierci,

w celu miejsc w ktorych przebywala przed wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole przy zycie pozagrobowe

("Gdzieskolwiek wydaje sie byc, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to przy ostatnim wraz z TRENOW, w ktorym opowiada

swoj sen - we snie ukazala jemu sie oryginal z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze swoim coreczka wydaje sie byc

szczesliwa. Wizerunek ojca zmienia sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie istnienie Jana dzieki wsi pozostalo zaklocone przy sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej

Urszulki). Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do formy starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala

osoby zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca - stracil ukochana coreczke, odrzucic rozumie, czemu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta poprzez

nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja sprawy pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia nadal drecza, pustka po odejsciu

coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga zwienczenie, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W jakas strone, przy ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana zostala jego wiara w uczciwosc boska, wykonuje to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga a nawet w punkcie

kulminacyjnym w celu zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje przy watpliwosc tresc calego egzystencji i dotychczasowych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, iz corka stanie sie dziedziczka swoim wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu dzieki swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna bolu, rozpaczy,

strachu. W obliczu zgonu corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata

swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, pewien z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to

niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca spoczynek: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - mowi matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej selekcji - Urszula poprzez sen wieczny w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, ktorych bohaterami istnieja pasterze badz rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako rodzaj mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wczytania czy piesni spiewane poprzez bohaterow, w celu epiki – fabula a, takze narracja, w celu dramatu natomiast - dialogowe partie tekstu,

wypowiedzi a, takze rozmowy poszczegolnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie na ogol z humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie czesto tlem gwoli

prezentowania zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej dzieki noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy portret wsi polskiej Ostatnia wraz z

panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; uciazliwa, codzienna praca w polu i przy gospodarstwie wywoluje radosc innym ludziom wsi a, takze

jest gwoli nich motywem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Kto twe wczasy, kto pozytki?

Moze dodac za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy przy literaturze polskiej siegnal po

motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za rzeczywistego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

wydaje sie byc nietypowa, hhg bowiem prace panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje

zatem nie idea, ale strategia, w jaki zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta dzieki motywach

ludowych i narzeka razem wraz z Oluchna dzieki ciezka prace oraz dzieki srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki

tej dziewczyny sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna dobroc czlowieka. Nasz kraj wies finiszu XVI stuleciu jest, wedle Szymonowica,

pomieszczeniem wyzysku: pomieszczeniem, gdzie wielokrotnie dochodzi w celu naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw dotkliwych,

pokazuje ujemne strony egzystencji na wioski, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji otoczenia i konstruujac utwor usredniony raczej w celu antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle

natury, a jej przedmiotem istnieja cierpienia, rozterk i uciechy, jakie ciagnie ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa dzieki spotkanie wraz z ukochanym

ponizej umowionym jaworem nikt dzieki nia odrzucic czeka. Wytwarza to podejrzenie o zdrada i zwiazek z rozna pasterka – Doryda, co konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza pobliskich zarosli

wybiega Filon a, takze uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial wylacznie przekonac sie na temat jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze przy tej sielance wydaje sie byc, faktycznie charakterystyczne

gwoli sentymentalizmu, zwrocenie uwagi dzieki swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu milosci na

zachowanie czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zywocie do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa kategoria w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak koloryt

jego wierszy wykracza daleko poza czysto renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, co powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz z zmiany wiary, gdyz prawdopodobnie Mikolaj przy mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy szok swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go niepewnosci, czy asortyment ktorego dokonal, byl sluszny i pod dostatkiem

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy a, takze wszechmocny, jednak,

z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzisiaj i zostala wydana posmiertnie w tomiku

„Rytmy, abo wiersze polskie― jest idealnym obrazem ludzi niepewnosci a, takze lekow. Przede wszystkim wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety

w dwoch sonetach – IV a, takze V.

Sonet IV: O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, wydaje sie byc wyrazem niepokoje poety na temat wynik bezustannej

walki, ktora kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne a, takze pokusy doczesne,

ktore odciagaja czlowieka od czasu Boga. Az do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej batalii

z silami ciemnosci czlowiek jest samotny, a stawka jest w koncu zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi jedynie obecnosc Boga, na pomoc

jakiego kazdy czlowiek powinien rachowac, bowiem wylacznie z pomoca Boska mozna zwyciezyc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy swojego

ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci sprawy swiata tegoz, stanowi przy znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co duchowe, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest uczucie do Boga. Bog wydaje sie byc wielki a, takze dokonaly, czlowiek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc

odciaga czlowieka od czasu Boga, zakloca mu koncepcje do egzystencji wiecznego a, takze do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie

zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza wraz z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla ogolnie znana internautom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi wylacznie kostium historyczny, maske (pretekst), pod

jaka autor ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest mocne, a jak slabe. Meritum rozwazan pisarza ma koloryt

uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w kazdym czasie), aczkolwiek najbardziej interesuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI stuleciu, wowczas w dalszym

ciagu silna a, takze znaczaca na starym kontynencie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow przed

tym, iz niewlasciwa polityka moze sprawic do upadku panstwa, tak jak Troje. Po tekscie istnieja fragmenty swiadczace o takich intencjach pisarza.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita kwestia wladacie") wydaje sie byc skierowana w celu rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jak

maja wykonywac powierzona im wladze. Winni wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat dobro publiczne. Na

zakonczenie liryk przestrzega, iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany dzieki polskich sejmach (swiadczy o tym polski strategia glosowania poprzez rozstapienie jak rowniez obecnosc

marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialnosci

zbyt losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych interesach, malo natomiast jest Antenorow

troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodzi magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w celu pijanstwa a,

takze obzarstwa, oraz niezdolna w celu zadnego wysilku, a przede wszystkim do defensywy ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy tacy ludzie beda potrafili w

przyszlosci rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku ciebie rzadzonego tak jak w Troi.

5. Po kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec rzeczy

narodowych. Glowny z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest

synonimem prywaty, nieliczenia sie wraz z dobrem ciebie, realizowania swoich celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, jakkolwiek sprzeczna wraz z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia

jej, wydaje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by poprzez atak zaskoczyc wroga,

nadszarpnac go a, takze nie przyjac do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza poniewaz tematy najbardziej istotne, biezace i zlozone. Swoje

poglady na panstwo przedstawil przy piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo w charakterze dobrowolna organizacja spoleczna zaistniala dla przyrzeczenia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Krol

elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie rodowe, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za mezobojstwo (wczesniej

wydal juz dzielo "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten klopot; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, lub wysoka grzywna

[120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i udostepnienia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O wiedzy potrzebnej w celu rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, oraz ci co sa dzieki jego czele powinni oferowac

przyklad,

dwoch. "O milosci ku ojczyznie" - liczy 6 chorob Polski: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, wyczerpanie wladzy krolewskiej,

niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, iz milosc w celu ojczyzny podstawowym obowiazkiem obywatela, upadek ojczyzny

rownowazny wraz z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Nieszczesliwie jej nie istnieje, Skarga boi sie, iz fakt ten moze byc wykorzystany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

4. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje sie

byc wykorzystywana poprzez magnaterie w celu osiagniecia swoich celow, co prowadzi w celu anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). wymaga wolnosci wlasnej

dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie dzieki jej zlych synow, strach o losy

Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste w celu nieba to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna

pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Naszego

kraju, jesli jej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na obszarze niezaleznosci od czasu papiestwa a, takze cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

- zakaz apelacji od lokalnych sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla wszelkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie przy pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje rozwazania o zywocie szlachcica od czasu narodzin do smierci. Zastanawia sie morzem edukacja a, takze

wychowaniem podopieczni szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Informujac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauczania Rej docenia dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczowe oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez taniec a,

takze spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez swoich

zaslug. Zbytnio wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka dzieki manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy dzieki wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach rok, przynosza wiele pozytku,

jak rowniez dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i parki warzywne, zeby niczego poprzez caly dwanascie miesiecy nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu pisarza do wykonywania zadan na wioski swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow a,

takze warzyw jak rowniez innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi wypoczywac w lekkim towarzystwie druhow i dzinki, zaleca uciechy, polowania, lowienie ryb, co zapewnia pozytek a, takze daje uciecha.

Dbajacy na temat fortune pisarz zaleca przy wolnym, zimowym czasie pochwycic sie handlem zbozem, kupowac je taniej i sprzedawac drozej przy innych

strefach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym przede wszystkim ksztaltowanie swoim charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal na temat urzedach

publicznych nie ceniac ich zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko wiec, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie jawi sie byc pozbawiony wad, poniewaz oprocz wiedzy uzytkowej przedstawiciel tegoz

wysokiego postaci spolecznego musi posiadac tez gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow dzieki Podole przy 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl przy niej wlasne przemyslenia na temat tego wydarzenia oraz sugestie, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety

na najazd Tatarow dzieki Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc dzieki napastnikow jak rowniez mysl na temat powetowaniu strat i

zabezpieczeniu sie przed napascia Turkow, silniejszych o wiele od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci barier Kochanowski proponuje

opodatkowanie szlachty, co wyraza slowami: "Skujmy talerze dzieki talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka a, takze

niesmiertelnej - poety. Dusza poety jego zdaniem jest jak ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i odrzucic znajacy barier. Piesn

ponizsza przekazuje intencjonalnosc wlasnej ceny Kochanowskiego w charakterze poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie byc cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale

zycia dzieki wsi. Piesni te wkomponowane sa przy obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej dzieki noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w

wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego wraz z kultem wody i Kupaly - bozka

ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia przy jednosci wraz z natura. Formuluje pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym

wysilku. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala egzystencji na wioski w zespole rodzinnym. Profesja ziemianina dzieki roli przeciwstawiona

jest innym, niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie wraz z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza,

a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, przede wszystkim epikureizmu a, takze stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie prowadzic w zyciu. Duzy

wplyw dzieki tworczosc poety mialo tez spotkanie wraz z Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z istota znakomitego naszego poety, ktory to jako pewien z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Lecz nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jak wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten wydaje

sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci ludzkiej, jest takze uwidocznieniem mysli wlasnej ceny

Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze czasochlonnie po swoim smierci beda czytane a, takze podziwiane poprzez

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie tematy z egzystencji codziennego, co bylo zwykle dla owczesnych humanistow, do ktorych niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego przykladami moga byc: Piosenka XXIII jak rowniez

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte przy tej drugiej przemyslenia pokazuja wyraznie dzieki znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej, jakkolwiek

nie da sie zamaskowac zawartej przy niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, odrzucic bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego

rozwazania na ten temat zostaly zawarte w szczegolnosci w Piesniach XII a, takze XIX. Wianek, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, jaka

pielegnowana przy sercu czlowieka moze byc gwoli niego rownoczesnie "nagroda a, takze placa" jak rowniez swoista ozdoba zycia. Jawnie z cnota

zwiazana wydaje sie byc tak okreslana dobra slawa, tzn. porzadna opinia u wspolczesnych, oraz po zgonu pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, odrzucic stronil od czasu rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc ogolne wsrod owczesnej szlachty. Z

pewnoscia jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo tez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest fraszka "Na most

warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie wraz z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy przy "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala ona pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl przy niej wlasne przemyslenia a, takze sugestie,

jak w przyszlosci wzmocnic obrone barier, ale najbardziej emanuje wraz z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich napastnikow.

Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat a, takze stworzeniu nowatorskiej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow. Pozostalym

jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze wszelkie zalety stanowiace

cnote istnieja cenne, jednak najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo otwarta sciezka do niebios, Tym,

co sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, przy pozniejszym momencie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej przy Czarnolesie, aby tam konstruowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem

ziemianina. Liryk opowiada na temat poboznej a, takze spokojnej codziennosci gospodarza. W celu porownania wspomina takze na temat ludziach

tulajacych sie po swiecie przy poszukiwaniu bitew i kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie byc zyc dzieki roli, albowiem ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz ze zbirow uzyskanych z

ofiarnej pracy gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki a, takze pola, oraz nastepnie caloksztalt znosi w celu stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej

pracy stale znajdzie czas na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby badz w lesie zastawia potrzask,

dzieki czemu w domu nigdy nie zabraknie jedzenia. Po zagrodzie naturalnie pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze na temat

wychowaniu malolata pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i zazenowanie. Poeta chce, aby swoim wnuki dotychczasowy dobrze

wychowane i by posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i

humanista, ale takze glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy myslicielskie znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa – to

renesansowa pochwala zycia, milosci, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, ktorym holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby lapac w

pulapke dzien, a, takze stoickie, zeby przywolac spoczynek, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta przy „Piesniach―

posiadala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i

epikureizmu. Idee gloszone przez jego zasobow byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz obiektem zycia czlowieka jest fuks, rozumiane w charakterze zycie harmonijne z regulami cnoty,

gwarantuje czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie w celu

korzystania z uciechy zyciowych. Wobec przemijalnosci otoczenia, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta zacheca do uzywania z

chwili, cieszenia sie wraz z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie

zaobserwowac przy Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji czlowieczej, jaka

byla odrzucic wolna od czasu sprzecznosci. Stad fraszki dotychczasowy tak odmienne. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona

czy Zenona zalecal dystans do otoczenia i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz

bez watpliwosci blizszy byl Zenon od czasu Epikura. Dzialanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie filozofii antycznej

zmierzanie do szczescia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania kazdej chwili, ktora niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac smutkow, ktore

zdolaly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce

„Na domek w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi go o to, co wydaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta

chce boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane

sumienie, humanistyczna zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra tegoz

swiata odrzucic zapewniaja rzeczywistego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna jedynie dzieki wiernosci sobie a, takze

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm a, takze przekonan. Specjalne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna wraz z fraszek –

„Na zdrowie―. Pochwale egzystencji w zgodzie z przyroda odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc otoczenia:

jego przemijalnosc i stalosc wobec faktycznie krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, albowiem wyrosly wraz z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc sprawy i

umiejacego ze stoickim spokojem sledzic otaczajaca go rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, przy

korzystaniu wraz z rozumu, ale rowniez w uciechy „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia a, takze wizji

Boga, jako ogromnego Architekta, spotykamy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem wobec Boga, jednak

tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego uzywac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do szczescia, uczyly jak uwolnic sie od czasu trosk a, takze cierpienia jak rowniez obawy przed

smiercia. Naszym dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety przy ustalone poprzez myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, w ktorym poeta wraz z ironia wypowiada sie na temat madrosci, jaka powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie wraz z problemami,

oferowac sile sakralna i solidne szczescie jak rowniez czynic solidnym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie przy swych

piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, odrzucic potrafi odszukac w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie dzieki tej

harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii renesansowego tworcy po zgonu Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek

pocieszeniu a, takze ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta odrzucic trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal wraz z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow po porwana poprzez Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska a, takze stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac

rozne postawy polityczne mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem w celu rozwazan fauny i flory ogolnej.

Po konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, jakkolwiek w porzadnym stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w katastrofy greckiej,

nastepuje podzial dzieki:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob dzieki scenie odrzucic przekracza 3

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez

poetow problemow. Ukazane konflikty kierowac maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal przy nagrode zbyt wyrok przy sporze bogin, wine zatem ponosi lacha, ktora go nagrodzila.

Sa jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tej okolicy takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie byc tu ustalic glownego bohatera, bowiem postepuje tu zuch zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed ktorym stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno poniewaz stawiac prywatny interes dzieki rowni wraz z sprawa

panstwie

odstepstwem od czasu reguly wydaje sie byc rowniez odrzucic umieszczenie godnosci ktoregos wraz z bohaterow przy tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin badz

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Wlasnoscia szczegolna skladow z tegoz okresu wydaje sie byc epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny wraz z zycia dworu: O

doktorze Hiszpanie — huczna zabawe, w Az do Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni wraz z tego okresu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie

przynaszaja, / A przy tym przy zlote gesle albo przy lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek swiatowy, ponad caloksztalt

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany takze

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych.

Kochanowski jednak nawet w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie,

kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka Az do gor a, takze lasow, napisana w

chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na wlasne zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie wraz z przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, iz podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza

(starogrecki idol, ktory mial dar przemieniania sie przy rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta a, takze przedmioty). Dzisiaj zas pyta z porzadnym niepokojem:

„dalej co stanie sie? ―

dwoch. Czarnolas.

Dominuje tutaj calkowicie inny samopoczucie, inne istnieja tez tematy. W wielu utworach pisarz opisuje czar natury (Na lipe), podnosi wartosc mieszkaniu

rodzinnego (Na dom przy Czarnolesie), wyznacza pytania myslicielskie (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma miec na pieczy /

Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie dzieki lonie fauny i flory, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje morzem ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, albowiem wlasne istnienie bylo gwoli Kochanowskiego

najbardziej istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, iz w

swoim zyciu najwazniejsza byla swoim poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbyt raz me rymy odrzucic gina, / Ale jak ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) a, takze nawet polski pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie przy pamieci tylu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, bedacych wlasnoscia roznych rodzajow i typow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow a, takze zagadnien wraz z zycia czlowieka, porusza sprawy jednostki, jak rowniez calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez przedstawienie w istnienie prostego

programu wartosci. Istota ludzka i swoim dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka tegoz pisarza przy, odniesieniu w celu w/w przedmiotu, na wstepie powinno sie stwierdzic, ze tematyka swoim utworow odnosi

sie do jednoczesnie zwyklego czlowieka, jak i ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie istnieja odczytywane w charakterze wskazowka gwoli

jednostki, lecz dla wszelkich, bowiem wykorzystywac sie moze do tych propozycji kazdy, albowiem ich problematyka ma koloryt uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta przy zaledwie kilku wersach przy lapidarny strategia przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w

trakcie ktorej doktor planuje odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie wraz z nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych

komnaty doktora i zachecaja go w celu kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja slowa wypowiedziane poprzez glownego bohatera: „Trudny (... )

nalezacy do mnie rzad wraz z tymi pany: szedlem kimac trzezwo, oraz wstane na gazie. ― Fraszka ta dysponuje na celu osmieszenie a, takze krytyke

pijanstwa. Jego skutki i niekontrolowane zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Ludzie takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz

przede wszystkim niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem stanie sie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien pamietac o tym, iz cialo czlowiecze ulega po smierci rozpadowi, w zatem kazdy musi usilnie starac sie, aby zostawic po w piwnicy dobre

wspomnienie. Nie jest wlasciwym czlowiekiem ten, kto rozumuje tylko na temat piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na darmo

Pan odroznil czlowieka od zwierzat, dajac jemu rozum a, takze mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba

ojczyznie, dla zapewnienia w piwnicy dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako ktory moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych mozliwosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem

wymowy powinien szkolic swych odbiorcow wlasciwych praw wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania rzetelnej

wolnosci. Ale juz ludzie majacy odpowiednia moc i odwage powinni wraz z bronia przy reku wojowac z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie przy walce

przekazac zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw przy spoleczenstwie, zahacza wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze okazac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac w celu walki w charakterze jedna, zwarta calosc, gotowa

poswiecic caloksztalt dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow przy utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

hhg tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci dostalo sie

w celu niewoli. Hanba Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma faktycznie rozwinietej cywilizacji; nie

umie budowac domkow, tylko gniezdzi sie przy namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia na temat Polaku madrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy odrzucic

pomysla juz wczesniej o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie moze ulec odmianie: „Nowa przypowiesc Polak w piwnicy

kupi, iz i przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej doswiadczen o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jawi sie byc glupi. Azeby to pokazac potrzeba czynow, a

dokladnie – wysilku w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to wlasnie odroznia polski narod od

czasu plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zagadnienie i klopot calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednak sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Czyni to

gwoli pieniedzy: „kazaniu sie odrzucic dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma dzieki celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal dzieki strazy porzadku juz od czasu

poczatku egzystowania naszego ciebie, ale badz takie postepowanie duchownych moze okazac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni

doglebnie sie zastanowic morzem dalszymi swoimi wlasnymi losami, aby problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest takze problemem narodu, poniewaz komponuja go pojedynczy ludzie. Jesli zawiedzie pewien

element przy calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc ukladu organicznego – panstwie –

mozna tu zaczac do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodzi nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze jakas z

pobudek upadku niepodleglosci Polski przy XVI przy.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty dzieki wzorach starozytnych.

Utwor ten zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna przy 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta wraz z

mitologii a, takze przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz zle

spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal wraz z antyku:

chor stoi poprzez caly czas dzieki scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora a, takze Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany dzieki zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o zdarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona do okreslonego watku – sporu na temat Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, co

ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw istot, ich zachowan; od patriotow poczawszy,

oraz na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, wlasne losy spaja z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory to wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie morzem

konsekwencjami wszystkich czynu, odrzucic reprezentuje biznesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma koloryt uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, wzmacniany na projektach antycznych.

Kawalek ten zostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego wraz z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta

z mitologii i hhg jeden wraz z epizodow wojny trojanskiej. Po utworze tymze latwo odszukac fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow jak rowniez zle

ludzie. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal wraz z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Kondycje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec brak parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zaprojektowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie przed palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie przy innych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych cenach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i pustka, co czlowiecze

nie jest mnie obce―. Po odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg ustaw postaci, cechujaca je zachowan; od czasu

patriotow zaczynajac, a dzieki zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, oddany sprawom ciebie, zabiega na temat utrzymanie noclegu, swoje losy laczy

wraz z losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny dzieki sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem a, takze intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty przy utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega przed

zgubnym zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w ponizszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie

nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale kompletnego narodu.

Tresc dramatu dysponuje charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zaprzata wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze wlasnie w naszej epoce tworzy sie atrakcyjny w Polsce legenda sielskiej,

cichej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa przy „Nad

Niemnem― itd. Nie wydaje sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Do niej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot czlowieka poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Od razu oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, uczucie i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa wraz z „Piesni na temat Sobotce―:

„wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu dzieki prace, jaka

wszystkim podaruje radosc a, takze rozrywke, jaka tez zapewnia zadowolenie. Taki obraz prezentuje „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na domek w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza frakcja sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze pozostala wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies istnieja skloceni,

uwazaja egoistycznie, istnieja chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb

egzystencji. Ksiadz odrzucic spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od czasu wiernych. Facio musi wykonywac prace na panskim polu, praca nie

jest wesola piesnia - jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei wraz z

„Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― M. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie tematy

podejmuje autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac - nie pomija Modrzewski zadnej z istotnych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje komponuja: „Sad, Wojsko, Kosciol,

Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza frakcja dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w tej dziewczyny mysl, ze „bez norm nie moze

stanowic prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska dzieki cala Europe, demokratyczna idea, wazna byc moze jak odkrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad - w

odczuciu wspolczesnego czlowieka niewiarygodny przy swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic odrzucic otrzymuje sankcje, a

plebejusz traci istnienie. Za co? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze czlowiek ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za co innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac powinien rowniez

kontrole wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama wylacznie szlachta prosperowac nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc a, takze nam a,

takze bydlu, o ile zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow przed wyzyskiem a, takze samowola panow, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm wraz z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych a, takze zaczepnych), oraz zwolennikiem zgody i noclegu,

chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, albowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage w celu edukacji malolata obywatela a, takze do wagi

zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy a, takze rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc

finansowania szkol, ktore wazniejsze jest przy dalszym rozrachunku niz wydatki na rozne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie byc bardzo swobodnie

zapamietac, albowiem dzis wydaje sie byc on takze aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze swiecka

przy panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane przy literaturze.

W czasach renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Sugestie te powstale sa przy „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac

sie darami fauny i flory w kazdej porze rok. dbajac na temat harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt medrzec, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu ani

starosc, ani smierc. Charakteryzuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug rozumu i przy bliskosci wraz z natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki przy utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze

muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro przeszlo prywate, odrzucic

zaluje jej swoich dobr, a takze a, takze zycia - taki wzor ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie tylko w celu tworzenia, to czlowiek wszechstronny,

oprocz talentu posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja tworcy tacy jak Jan Kochanowski,

Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wytlumacz w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne a, takze lansujaca

pochwalane. Przykladem tak znakomitej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem oraz

Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski kreatorow tego okresu o losy ojczyzny. Po

„Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Dialog ten wydaje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych

gwoli polskiego systemu spolecznego stanow a, takze pietnuje zachowania kazdej wraz z stron. I tak Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu,

zasobow wojennych myt i starostw. Pan mowi o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci,

hazardzie a, takze nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O

obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko

urodzonym, ale odrzucic posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal kierowania sie wylacznie dobrem narodu i

biznesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal

koniecznosc respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie

uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i swoim legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska

w zyciu Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w szkolach publicznych a, takze nakladow dzieki

ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

zapatrzenie we wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje

slabosci toczace Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej dzieki Podolu przy 1575 r.

Poeta wskazuje jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga przy

boju a, takze wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski przy dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ten niesie przy sobie tresci uniwersalne, hhg sytuacje ciebie w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret

dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on umiarkowany, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, odrzucic unosi

sie ambicja wowczas gdy chodzi na temat dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie w celu szantazu a,

takze przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten hhg

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden wraz z nich.

Dorobek poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje przy rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej ciebie tematyki. Postury patriotyczne wykazuja

niemal kazdy humanisci, wszelkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko przy „Zywocie czlowieka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o swoim spoleczny forma,

odnajdujemy glownie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada nieprawidlowosci,

ktore to zauwaza przy panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow, lecz mysli na temat

zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, zle sprawuje sie w sejmie („Pewnie

Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - mowi Pleban). Wiec Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A nam

prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i charakteryzuje

owa „poprawe kraju― przy pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna role przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, lecz bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne

do tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do jej synow - czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Ukazujac szesc chorob spolecznych -

obojetnosc wobec ojczyzny, zachlannosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa a, takze grzechy przeciw

Bogu - glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, przy XVI stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie

rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony wiary katolickiej, wojny z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia w celu poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga uwaza, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda jej obywateli, kult katolicka, potezny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic odgrywaja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych spotykamy tez przy licznych fraszkach, a najlepsza pozycja

wydaje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym internautom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnym zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem.

Jest bez watpliwosci najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od czasu Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal na temat ksztalt

swego stylu, na temat forme trzymanych gatunkow a, takze o zrecznosc jezyka, jak rowniez o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal przy Akademii

Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dotychczasowy mu tez obce jezyki klasyczne: lacina,

greka, hebrajski, studiowal takze epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu i

terazniejszych tworcow lokalnych. Nawiazania w celu antyku przy dorobku Kochanowskiego widac chocby w doborze uprawianych typow, poeta pisze

piesni, fraszki, dramat wedle regul imponujacych, elegie. Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez przy propagowaniu filozofii starozytnych, przy odwolaniu

sie do tworczosci Horacego, przy podejmowaniu powodow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety

jako indywidualnosci i wybranca postawionego przeszlo tlumem.

Ten wybitny czlowiek zapisal sie w przeszlosci literatury polskiej nie tylko w charakterze poeta a, takze dramaturg, lecz takze w charakterze tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze myslicielskie poglady tworcy, ktory uznaje swiat

zbyt wielka melodie, znajduje duze wartosci fauny i flory i wioski, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom przy Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij pojecia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. w charakterze nazwy epoki uzyto tegoz terminu dopiero w XVIII wieku we Francji - poczatkowo gwoli

okreslenia zapozyczen i modeli wloskich przy sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli okreslenia czasow panowania

Franciszka I, jak nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W powyzszym znaczenie zdefiniowanie to pozostalo przyjete poprzez nauke

niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedlug niego odrodzenie mialo

stanowic poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ponizsza wywarla wiele sporow a, takze polemik.

Kategorii "Odrodzenie" swiadomie uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu aczkolwiek odrodzenia antyku

lecz okres swietnosci sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za posrednictwem mistrzom starozytnym, ale potem sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke przy dziejach kultury trwajaca we Wloszech od czasu XIV w celu poczatkow XVI wieku, oraz w krajach Europy polnocnej

od finiszu XV do oporu XVI stuleciu. Jest mezczyzna rezultatem zagmatwanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie faktory jak: kryzys

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Norwegia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia umyslowe

a, takze religie, najistotniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot a, takze kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, dzieki plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej obiektem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i bawic

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie wraz z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek okazuje w srodku

badan a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku w charakterze o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do

postepu osobowosci uznajac wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania a, takze ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki

ludzkiej. Po mysl humanizmu czlowiek wydaje sie byc wielce przydatny, liczy sie swoim talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode,

czar, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w srodku swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem

i pustka co czlowiecze nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do postepu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za formalny jej

start uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen

religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W rok 1529 - protest mniejszosci luteranskiej przy Spirze dzieki sejmie.

Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze mozna ja oddawac indywidualnie, iz nalezy

wyjasniac je dzieki jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie moze dawac udzielenia

rozgrzeszenia czyli uwolnienia jednostek od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze kazdy czlowiek dysponuje swoj los zapisany przy

gwiazdach. Oddane jest jemu niebo badz pieklo, oraz zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i zbieranie

dobr. Dobrobyt to zasluga, a bezczynnosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Wielkiej brytanii. Ruch ten powstal wraz z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana,

jaka i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani tez jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne. Arianie

potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Po polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy literatury polskiego odrodzenia nie byli obojetni dzieki sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem istnieja wydane

przy 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one w celu literatury religijnej, lecz istnieja doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie

panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zdejmowanie krzywd

spolecznych i norm niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Kazanie I - "O wiedzy potrzebnej w celu rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia przy problematyke. Autor charakteryzuje slabosci, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zachowywanie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni stanowic ci, jacy stoja na prowadzeniu narodu.

Kazanie II - "O milosci ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc chorob Polski. Zawsze sa to: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesluszne prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania poswieca pisarz pierwszej chorobie,

tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", jaka plynie wraz z "chciwosci domowego lakomstwa". Po sposob oczywisty i wzruszajacy mowi Skarga

o wlasnej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci w celu ojczyzny, milosci

dla tej dziewczyny samej. Najscie skierowany wydaje sie byc w strone www magnatow dbajacych jedynie na temat swoje majatku. Widmo tonacego

okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, podopieczni jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, albowiem laczy

cechujaca je jedna kult, nakazujaca uczucie blizniego, ten sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Brak tej zgody szczegolnie dzieki

sejmach budzi u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV a, takze V - "O

naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc prawdziwa porazka dla Naszego kraju, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako jedynie prawdziwej, prowadzacej do zgody i w celu potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza postacia rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, jakiego nie mozna aczkolwiek

utozsamiac wraz z absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu. Poddani

winni istnieja swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co wydaje sie byc jednoznaczne

wraz z upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Liczy prawa niesluszne, m.

in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, aczkolwiek podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc w celu ojczyzny,

oburzenie na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Bog ochroni Polske od czasu zguby. Tytulowe grzechy jawne

to: brak sprawiedliwego a, takze sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki,

kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Naszego kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej tresc zwiazana

wydaje sie byc z poczatkowym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech

podstawowych stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty przy realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia

zasadnicze problemy ciekawe owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy wykorzystywania zup roznych metod oczyszczania

wody, czy brak stalego programu obronnego panstwie. Wiele takze uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno -

obyczajowy zycia ogolnego Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia wraz z praktyki

wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna

interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie

przy jedzeniu a, takze piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden wraz z pierwszych

lokalnych utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie w celu rodakow wraz z prosba, aby pomysleli ostatecznie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby na wlasna reke stanac w celu obrony

barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem ten, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia w piwnicy dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych mozliwosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest umrzec mlodo, jednak w

strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo a, takze umrzec przy zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu w oparciu o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij pojecia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy przy wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly w celu komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w

przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka w charakterze czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia w charakterze wiecznej wojny o byt

2. wizerunek uczonego a, takze badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny neutralnosc, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. brak tematow tabu, zakazanych, caloksztalt powinno znajdowac odzwierciedlenie przy sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, cienkie bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Odcienie i zdrowie mieszkancow. Wydaje sie on absolutny podziwu gwoli prostoty a, takze kontaktu wraz

z natura. Wies, wspomnienia, w charakterze miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta polaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w tamtym

miejscu zyjacych. Istnieja oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego egzystencji. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

uczucie do wioski, tamtego egzystencji, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii

pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako unikatowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora po stracie partnera sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, oraz kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, potezny, wzor wykonywania zadan na wioski. Nagle zachorowal. Baby go leczyly, jednak to odrzucic pomagalo. Nie stac go na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede przy chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie

byc starsza niewiasta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) a, takze mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci egzystencji.

Mlodosc, swiezosc i spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - brak wlasnej decyzji na kolejny los, uciazliwa wizja, bitwa o byt, przetrwanie

4. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie przy plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne dysponuje ukazywac klopoty duchowe czlowieka. Te dziedziny ludzkich zagrozen

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Wizerunek Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Zejscie - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 czesciowy zbiorek wraz z roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety byl

odrebny, glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzew dzikiej rozety i limba pelnia role symboli. Glowny z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie w celu

zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie zatem do losow czlowieka. Przechowuje sie zatem jak czlowiek (samotny, czuje sie zagrozony przez

ryzyka, zadumane dysponuje skronie), wydaje sie byc wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak

ten probuje sie jednak chronic przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez burze. Ow firma

symbolem uplywu czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" przy III swieci juz prochnem, w IV nastapil aktualnie calkowity rozklad.

Podobnie wydaje sie byc z osoba, ktory dzieki starosc wydaje sie byc chorowity, w mniejszym stopniu przydatny w celu zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie

nie jest latwe). W utworze tym zostal przedstawiony procedura zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie wraz z Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn ten wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad koncowy i koniec swiata. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja

zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma koloryt symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow wyraza charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka. Sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w ponizszym utworze rozumuje o potedze ducha. W porownaniu do

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego koloryt skazony wydaje sie byc niemoca.

Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy przy Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi a, takze przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Odmiana barw a, takze odcieni. 4 opisy okreslonego

krajobrazu zmieniajacego sie ponizej wplywem czasu dnia.

1-wsza. Dzwiek: jeki, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, rezonans

2. Zapach: ziola

trzy. Wzrok: odcien, ksztalt

4. Nastroj: zachwyt, zaduma morzem wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i wydaje sie byc piekna, ochrania sie, wydaje sie byc delikatna, wyszukuje

wsparcia zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w trakcie burzy pozostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza boi sie burzy drzy przed jej moca, ale dazy do przezycia. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta kurczowo

podtrzymuje sie egzystencji. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly opowiastke starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, albowiem dbal mezczyzna o zrecznosc jezyka, forma swojego wzoru i forme

uprawianych typow, a przede wszystkim posiadl calosciowa wiedze. Swoim obfita dzielo nierozerwalnie spaja sie wraz z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa nabazgrane wedlug regul klasycznych,

- duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy tworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o swoim wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac go ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie niemal boska moc tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik w piwnicy stawiam), czyli przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - stosowac zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

przemija,

b) stoicka - zachowac umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi przy zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

- Piesn IX - rozkosz zycia, powinno sie sie bawic, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszego biura czeka jutro

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, iz zgadnie co nan jutro przypadnie

- Piesn V (Ten pan zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa ceny materialne, lecz moralne: bycie czlowiekiem uczciwym,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc wraz z tego

co sie dysponuje.

- Piosenka XX - w zyciu wydaje sie byc czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie pod zadnym pozorem bawic, jednak mozna a, takze zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas caloksztalt zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom przy Czarnolesie" – ograniczenie koniecznosci materialnych, zabieganie o zdrowie.

- liczne nawiazania w celu mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. przy piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. przy trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl wielokrotnie

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z podstawowych nurtow epoki baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych

tradycji, wprost tworzyl swoja szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal dzieki roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny

wklad w zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany

przy srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po w piwnicy ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych

skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel literatury sarmackiej, przy swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ten ukazuje portret panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii, kleski.

Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach a, takze wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna wymaga obrony a, takze pieniedzy dzieki wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, jaka przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem. Ukazal

przy niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu liryk panujace zwiazki w wojsku,

poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie moze spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow wraz z Turkami przy bitwie

ponizej Chicimiem przy 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc w celu ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie wraz z 10 czesci dosc detalicznie opisujacych w pierwszej

kolejnosci obustronne przyrzadzania, a potem bardzo uwaznie, dzien po dniu zdarzenia pamietnej batalii, az do rozpoczecia ukladow a, takze

zaprzestania prac wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych rzeczy: nad skonczonym obrazem goruje uczucie milosci do

ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke jednostek wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych dzieki sprawy

ojczyzny. Poucza, iz uwage terazniejszych nalezy odwrocic na sprawy naprawde zasadnicze: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, przy sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnym wspolczesnych. Prezentuje w tych

propozycji zywy portret owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia wiadomosci o Polsce XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim przy Rawie. Po 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciw Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od

chwili nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl dzieki wsi przy krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami,

oraz wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

Glowna czesc zawiera 1656-1666 r i obejmuje opis wydarzen wojennych, czyli taki okres jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa w

celu Danii, walka z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu istnieja niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, charakterystycznych cechach, gatunku religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i napastliwoscia.

„Pamietniki― istnieja dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo jej zgola odrzucic dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i wylacznie szlachte uwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami przy walce a, takze

sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

- w istniejacym stanie sprawy nie zauwaza przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw dzieki zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: zbior dodatnich wlasciwosci odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore istnieja przeciwienstwem

gwoli zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i przy obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak z czasem

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady dzieki obowiazki spoleczne

wobec ojczyzny, cenienie a, takze obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie w celu zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem pociagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania postawa,

jaka doprowadzila w celu upadku I Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne istnieja dwa wzory kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i

tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przede wszystkim tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one

bogactwem i rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Autor w strategia mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu danymi jak:

hiperbola, metafora, porownanie, antyteza, elitarne epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje szeroka kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ),

ktorej zajeciem jest ukazanie zycia a, takze urody przy pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi mocny kontrast wraz z pierwszym - jest dwubarwny (czern

a, takze biel, bodziec smierci a, takze rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza zmiennosc uczuc, wynika wraz z kaprysu. Proponuje to gre z

czuciem, nastroj uciechy dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego wraz z

sytuacja nieboszczyka - przeszukiwanie przeciwienstw. Odsetek druga - zestawienie porzadku trupa wraz z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca

puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od czasu nich uwolnic. Pointa:

przed miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow dzieki nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ukazal zalety psa i rozpacz wlasciciela po jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie przy slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym jak rowniez slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota grunt

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty polskiej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem). Bral

wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl dzieki wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji jak rowniez

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa one cennym podlozem w innym sensie: oddaja wiernie postawy i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja wizerunek

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Cechami Paska wydaje sie byc przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci w srodku stanowej, wyobrazenie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad roznymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza one swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie przy poemat wielorakich

refleksji dzieki tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

wlasnym przywilejow, oraz zaniedbujacych zadania. Mialy one postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach postaci rycerskiego

a, takze wojennego rzemiosla. Porownanie terazniejszych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo

terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy wraz z wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – zawartoscia wiersz wydaje sie byc mysl, iz kobiety istnieja niestale przy uczuciach.

Pomysl ta wyrazona jest przy wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore wydaje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono pelny szereg sprawy niemozliwych a, takze stwierdzono, iz predzej mozna je zrealizowac (uspokoic zatrzesienie, wiatr

zamknac w wor) niz spostrzec stalosc przy uczuciach panie.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, a nawet szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota a, takze okrucienstwo tez moga zostac tematem gwoli artysty. Np.

„Do trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa glebokim zywiolem specjalisty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany smak,

erudycja, ciekawostki tez istnieja w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego zgubie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sprawy. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna reprezentowana jest w charakterze piekna a, takze zmyslowa niewiasta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie brzydka

a, takze nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku a, takze ich oddzialywanie na istnienie umyslowe epoki.

W porzadnym uproszczeniu rozmawiamy, ze przy literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, zasadnicze prady. Glowny - uprzejmy – rozwijajacy sie

dzieki dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miejscowosci,

tetniacych swoich zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ten typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza atrakcyjna stala

sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska posiadala wiec zaskoczyc odbiorce,

panowac mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

modeli zachodnich, im skladajacy zachwyt, a wraz z niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, lokalnych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo ponizsza wlasnie literatura, odmiennie

anizeli nurt uprzejmy, przykladala olbrzymia wage w celu rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj lokalny rodowod

uznawala za najwazniejszy tworcami tegoz nurtu istnieja: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten oznacza sie takze sarmackim od czasu

slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. a, takze oddzialywujacej dzieki pozniejsze epoki.

Podzial literatury na dwa nurty wydaje sie byc wygodny, lecz nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec uprzejmy

i dotychczasowy siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Lecz byly takze miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn a, takze Naborowski istnieja poetami, jacy znacznie sie roznia –

mozna zatem mowic co najmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie przy XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je przy starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna role jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm dysponuje dwa znaczenia - od razu oznacza sposob zycia szlachty przy XV a, takze XVI stuleciu, drugie - rozbudowana ideologie

szlachecka. Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje wzrost zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska

posiadala poczucie, iz Polska przesadza przedmurze religii chrzescijanskiej - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej dzieki

wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie

na temat szczegolnej pozycji polityczno - religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - na temat

szczegolnej pozycji jaka pelni Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - istnienie na wioski, fascynacja

przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze skladniki orientalizmu, wyrazajace sie przy

zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje w celu laski, czego swiadectwem wydaje sie byc najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie w celu Danii. Osiadl na stale przy krakowskim, dokad sady skazaly go dzieki infamie a, takze banicje. Swoim pamietniki mieszcza okres sluzby

wojskowej. Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Istnieja doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych propozycji

obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii a, takze

milosci fauny i flory - wraz z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym przy mowe potoczna, laczyl wielokrotnie polski wraz z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna wraz z pierwszych lokalnych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym przy latach 1688 - 1696

"Moralia", przy 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie wiele wagi w celu konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt odrzucic respektuje. Autor zwraca

obserwacje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne nastawienie szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie czemu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, iz represje odrzucic

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go okolicznosc, ze w kraju, ktory nie istnieje za co oplacic

armii, ludzie odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja wydatkow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny

byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo rok 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z nietypowym realizmem

pisarz kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest dzieki mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory ustaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos odrzucic reprezentuje zadnej z ludzi postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz z strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia wszelkich mszy, oraz mysli jedynie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk biednej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic potem formy obronnej kraju, albowiem szlachta przy wojsku

wykazuje chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki przy „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich przy sluzbie

wojskowej. Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych przy utworach Po. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka rzeczy szlachty a, takze panstwa. Niejednokrotnie

poddaje krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ukazal stan lezacy wewnatrz

panstwa naszego, ktore chyli sie ku upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze sa w stanie sluzyc pociechom do

uciechy. Wszyscy dbaja o wlasne dobro, odrzucic interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady systemu spolecznego. Polacy

uwazaja tylko na temat zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku

upadkowi. Szlachta aczkolwiek zyje tylko dla siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez ona sama. Po wierszu "Kto

mocniejszy ten lepszy" Potocki porusza klopot nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malutkiego lisa, ktory to nie moze

obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Wczesnym

rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, albowiem jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy

ponizej Chocimiem przy 1621r. Poemat opisuje proces bitwy a, takze rokowan. Calosc przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w

Boga i swoim pomoc przy zwyciestwie morzem poganami. Patriotyzm widac przy przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi mezczyzna o obrone

ojczyzny odwolujac sie w celu czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest przy

nich opinii, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska istnieja zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty przy XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosc znaczna

lokalizacje w literaturze XVII przy. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do zobrazowanych faktow istnieja znakomitym podlozem poznania

jednostek i obyczajow tamtych czasow. Pierwsza frakcja zawiera opis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on przy wielu wyprawach wojennych.

Pasek opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia,

ktora przedstawil w oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji w celu walki

zapewnia mu szwung zdobycia lupow, a odrzucic milosc w celu ojczyzny. Pasek mowi tez o odbytych podrozach obcych, ktore dotychczasowy wynikiem

swoim zainteresowan a, takze ciekawosci. Pasek opisuje tez msze swieta, do ktorej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl przy

licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem wydaje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo w celu pojedynku Paska

z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory odrzucic chcial wojowac w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni go. W koncu

Pasek zabil natreta i odcial reke swoim bratu. Jednakze taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W strefach Krakowa upatrzyl

sobie kandydatke na malzonke. W drugiej czesci charakteryzuje swe zaloty i decydujaca rozmowe wraz z ukochana. Ow czesc "Pamietnikow" zawiera

wielki obraz egzystencji ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za prawdziwy stan rzeczy. Swoja wlasna klase uwaza

za godna przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty nacechowane jest troska o posiadanie i zalety wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie portret

typowego sarmaty. Bohater uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki.

Istnieja pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym dzieki gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

dwoch. Monolog skierowany do partnera, wziety przy cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego w charakterze utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar a, takze ulomnosci czlowieczych. Zdajac w piwnicy sprawe wraz z ich oddzialywania

na istnienie polityczne przy owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym twierdzenia, do ktorych konfliktow a, takze klesk sa w stanie one sprawic, stal sie

ich najglosniejszym przeciwnikiem. Az do walki wraz z nimi uslugiwaly mu glownie bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie skadinad jak klechdy, ukazuja portret zycia przy XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tamtych czasow. Krasicki

obnazal a, takze osmieszal przy nich najbardziej znaczne wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i dorazny, rownie wielokrotnie sa aczkolwiek uniwersalne a,

takze ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie stanowic nie

tylko moralizatorem, lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Od razu utwor ten jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest wymieniony juz przy

tytule, oraz przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nietrafne pochodzenie, za mlody ilosc lat, zbyt

sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie a, takze przesadna dbalosc o nauke i tradycje. Zarzuty te pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle bezsensowne i absurdalne, iz domyslec sie mozna, ze w taki sposob Krasicki ukazuje zalety

mistrza. Tak wiec satyra ta faktycznie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia gwoli jego strategii wewnetrznej, oraz jednoczesnie wydaje

sie byc atakiem dzieki sarmacje, dzieki jej wady i zle przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje opilstwo. Jest ona skonstruowana na zasadzie dialogu, rozmowki prowadzonej poprzez dwoch

szlachcicow. Jeden wraz z nich opowiada o suto zakrapianych biesiadach i na temat przykrych cechujaca je konsekwencjach. Mowa satyry wydaje sie

byc pesymistyczna - wymeczony alkoholem szlachcic odchodzi, by odnalezc ukojenie przy... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez zwykle cechy

Polakow, ktorzy przy alkoholu stale sa odwazni, swietnie znaja sie dzieki polityce, a przy tym uwielbiaja dyskutowac i ponizej lada pretekstem wywolywac

awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasem minionymi. Okazuje sie, ze przy Rzeczypospolitej historia sie

coraz gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep, wiarolomstwo, rozpusta.

Taki brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie ceny stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zlaczona byla wraz z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym weryfikacja zjawisk

przedstawiana byla przy sposob niekwestionowany i jowialny. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana w celu fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

cudzyslow, przez co pisarz chcial podkreslic swoj dystans od pogladow bohatera. Odejscie od prostej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej przy satyrach

dialogowych, szczegolnie natomiast w ludzi, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze stanowic uznany zbyt reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo dzieki dyskretne sugerowanie odpowiedniej

tresci i unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna fama w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje siegaja V.

przy. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab wraz z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Scala w w piwnicy elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malutko znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym

sposobem przedstawiania i stylem wypowiedzi. Tematyka utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze

karmelitow. Mnisi walcza przy uzyciu sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek posrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co wiele

trunku mial mozliwosc pomiescic a, takze na widok ktorego to naczynia kazdy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem pelnym patosu,

opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl wraz z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, jaka wynika wraz z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego przedstawiaja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt

tamtych czasow. Swoistym komentarzem do kompletnego zbioru wydaje sie byc „Wstep w celu bajek―. Po sposob zartobliwy autor wymienia rozne

czlowiecze wady, deklarujac ze spotykamy ludzi perfekcyjnych, ale to tak wyjatkowe postawy, iz mozna gryzie miedzy klechdy wlozyc.

Historia „Szczur a, takze kot― wydaje sie byc atakiem dzieki jedna wraz z najgorszych wad ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej okolicy

tak zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta istnieja konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem

szczur to zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest wraz z

sprytem, drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera niezaprzeczalne pouczenie, iz w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora,

poniewaz stale trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki przy klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem wszechstronny, wazny faktycznie dla kazdej zywej:

zamilowanie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie

aktualnie w niewoli i odrzucic zna smaku wolnosci, odrzucic rozumie jej. Akceptuje wlasne zycie przy klatce a, takze uwaza, iz jest to cos normalnego.

Jednakze stary czyzyk nie zgadza sie wraz z twierdzeniem malolata. On kiedys byl wolny, zostal aczkolwiek uwieziony. W zadnym razie nie przyzwyczai

sie w celu niewoli, stale bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac ta bajke, wskazuje sie dzieki fakt, iz powstala ona po pierwszym rozbiorze

Naszego kraju, moze zatem Krasicki chcial napisac na temat nieszczesciu wlasnym rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei przy bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden wraz z nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, lecz zyl przy nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, lecz byl roznorodny. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal jednostek

naturalne, danymi, jakimi istnieja, Jan ale juz znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej a, takze

najniebezpieczniej komunikowac ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna w duzej mierze wiecej uzyskac.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest historia "Jagnie a, takze wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w kuli

ziemskiej dominuje ustawa silniejszego, ze racja wydaje sie byc po stronie internetowej tego, ktory ma moc. Potwierdzeniem naszej smutnej

prawdziwosci jest opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem moce,

bezwzglednosci a, takze okrucienstwa). Jak pyta, jakim prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys,

niedysponowany i przy lesie", oraz nastepnie pozostanie pozarte.

Historia „Filozof― ukazuje uczonego czlowieka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca co wiecej wiare przy Boga

a, takze smieje sie ze wszelkich swietych. Jednakze gdy maleje na jego zasobow choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko przy Pana Boga―,

ale takze w „upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo osobistosci sa chwiejni we swoich pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje,

ze wielokrotnie teoretyczne wiedzy nie asystuja w zyciu.

A zatem rzeczywistosc w bajkach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki a, takze

zaprezentowane odbiorcy.

79. Zanalizuj role literatury oswiecenia przy dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: przy Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Naszego

kraju. Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko wraz z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z glebokiej troski na temat kraj,

wraz z leku przed utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej obiektem powinno stanowic szczescie

ojczyzny. Poniewaz fuks spoleczenstwa wyplywa z uzytecznosci wszystkich swoim mieszkancow, wiec, jak pisal koncem edukacji krajowej stanowic

powinna uzytecznosc obywatela. Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki morzem szkolnictwem, czymze poparl stanowczo program

reform Komisji Oswiaty Narodowej.

Mnostwo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej czesci obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby przy jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac

sie za tronem dziedzicznym. Gadal o potrzeby utworzenia stalej armii, gdzie utrzymanie wynagradzac bedzie szlachta.

Osobne miejsce w swoim dzielach zaprzata krytyka polskiej magnaterii, jaka wini zbyt upadek panstwie. Pisal: Wraz z samych panow zguba Polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal system reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Ponizej swoim

przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie prognozuje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet dzieki spoleczny a, takze polityczny relikt

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra dzieki

owczesne ludzie.

Do ewidencje utworow powinno sie jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly wtenczas wiersze anonimowe

np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych w celu

zmian przy stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan wraz z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal w trakcie kilkunastu dzionki, w czasie przerwy w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma mezczyzna

charakter swietny – zachowana zostala regula trojjednosci: czasu, miejsca a, takze akcji, brak jest takze scen masowych, calosc natomiast utrzymana

wydaje sie byc w jakiejs konwencji. „Powrot posla― zostal napisany dzieki zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na

opinie publiczna jak rowniez na postawe polityczna poszczegolnych poslow.

Kawalek ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc

transformacji ustrojowych Naszego kraju, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak multum zwolennikow pro

krolewskiemu a, takze patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem a, takze ukazal chojrakow

jednoczesnie poszczegolnych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego otoczenia jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia

dialogow prezentujacych poszczegolne poglady jak rowniez racje polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― beda przedstawieni w charakterze prawi a,

takze wzorowi obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony). Natomiast ich wrogowie to: tata Teresy –

Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest zapelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, dzieki tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka klopoty, jakie tworzy szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, co doprowadza w celu upadku Naszego kraju,

podobnie jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory to wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku swojego zycia

potezna i wyzwolona z ponizej obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory to wiele mowi, ale najczesciej bez sensu; dziwi

sie, iz Starosta zezwala na wszelkie dziwne zachcianki swojej malzonki (modnej); wreszcie okazuje sie, iz Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny:

uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim istnieja przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, odrzucic respektujacym praw moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest wydac corke

przymusem za partner, aby wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje go bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski prezentuje jego

brak zainteresowania znaja, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; tez jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos,

liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete ustawa szlachty, do ktorego mozna naturalnie niezle zapracowac; Szarmancki wydaje sie byc czlowiekiem,

ktory to roztrwonil mienie rodzicow dzieki zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac szanse finansowa, jak moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz

posagu odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego go nie nauczyly, niczego interesujacego sie odrzucic

dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o duzej roli slowa jako przybory oddzialywania dzieki spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk dzieki indywidualna sytuacje czlowieka. Dzialanie na wzrost tego stylu mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja odrzucic sprzyja postepowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal uczucie

– byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on najmniejszy udzial przy tworzeniu dorobku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Esencja jego bylo rozumienie olsniewajaca jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Poza literatura

rokoko najpelniej pozostalo zrealizowane przy malych formach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, przy

eleganckiej ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, przy malarskich miniaturach, milosnej sferze obrazow

francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od czasu 1730 w celu 1822. rozpoczyna sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw Konarski,

ktory to wypowiada sie w 3 dziedzinach egzystencji:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. Po 1740 wlozyl na fiuta szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam oryginalne metody ksztalcenia. Byl mezczyzna pijarem a, takze z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w

kierunku ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 rok oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 rok oddano w celu uzytku ogolnego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozumuje naukowej panstwie. Na sejmie

konwokacyjnym przy 1764 rok krolem Naszego kraju zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole

Szlachcicow. Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna a,

takze wszechstronna wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane dzieki

angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy dzieki tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania

reform. Redagowany przy pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

biezace i odmienne tematy. Na lamach tego miesieczniki pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton, dokument, listy w

celu redakcji a, takze odpowiedzi dzieki nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica, biora w

obrone mieszczan a, takze chlopow, odpowiadaja o klopotach gospodarczych a, takze politycznych Naszego kraju. Wydawany poprzez 21 czasow. Z

inicjatywy krola przy 1765 rok zalozono w stolicy polski pierwszy przy dziejach Naszego kraju staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego zasobow

gmach znany jako Operalnia, w ktorym zaczely miec miejsce trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego

„Natreci―. Po 1766 rok dla teatru zaczyna konstruowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze na

starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewny majatek. Krol przekazal go na rzecz

planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej caloksztalt prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i

Krakowska ), ktorym podlegaly uczelni wydzialowe a, takze podwydzialowe, te zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi.

Wiedza w szkolach miala odbywac sie przy jezyku polskim. Komisja zdawala sobie kwestie, ze dla zapewnienia wlasciwego poziomu nauczania

potrzebne istnieja dobre ksiazki dlatego przy 1775 rok powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, jakiego celem bylo opracowanie a, takze wydanie

oryginalnych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego mistrza. Brali przy nich

wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy przyjemne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego dzieki przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, lecz jego

historia siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy przy sobie skladniki bohaterskie a, takze komiczne. Efekt komiczny

osiagniety zostaje przez celowe uzycie kontrastu pomiedzy blaha zawartoscia, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym a, takze podnioslym

sposobem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, jaka wybucha pomiedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych

dopiero puchar, co wiele trunku mogl ulokowac, na widok ktorego kazdy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac

narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam

wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wtedy kuflem od czasu wina legl z slawnej reki ojca

Zefiryna―. Zamiarem utworu wydaje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Odsetek pierwsza tegoz poematu na temat charakterze konfesyjnym to wspanialy hymn

dzieki czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – dysponuje poczucie mocy, jest tworca, gra dzieki gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od czasu innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie zrownowazony Bogu. Podlozem jego macy jest

uczucie, ogarniajaca pelny narod. Po imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy

przy uniesieniu. Swoim pragnienie potegi bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce go sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli

jego porzadna. Pycha popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a wylacznie madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga na temat zlo panujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory tez poswiecil sie

dla porzadna ludzi. Konrad jest zatem indywidualista, samotnie pragnacym przerobic swiat. Mimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo wydaje

sie byc sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny polega wiec dzieki buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w reputacja szczescia ludziom, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on przy pyche a, takze megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos przy dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest wylacznie proba oceny ruchu listopadowego i pobudek jego katastrofy.

Nalezy zaznaczyc, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie w celu Paryza, dokad uczestniczyl przy

wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich prasy emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego

pokusil sie mezczyzna o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze tymze Slowacki chcial dac riposta na watpliwosc dlaczego

zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka role powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, iz rzady ludzi ludzi

dotychczasowy jedna wraz z przyczyn katastrofy. Ale odrzucic jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku wydaje sie byc zamach dzieki cara. Ludnosc jest przy tej sprawie podzielone. Jedynie mlodzi

oficerowie pragna wojny. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly bedaca sposobem dzialania. Narod,

reprezentowany poprzez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, jaka nienawidzi cara i chce powstania, lecz potrzebuje przywodcow.

Wynik glosowania, ktore dysponuje przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz ponosi

kleske. Mozemy zatem przy dramacie odczytac caly proces powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( atak Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana a, takze calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, cechujaca je pragnienie

wolnosci jest w tej okolicy oceniane w charakterze bardzo pomocne i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki entuzjazm zostal zmarnowany,

niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od czasu narodu ofiar jakich odrzucic znala dotad historia Naszego kraju. Krytykowal ludzie, ktoremu

zabraklo zdecydowania przy walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narodowosc, niz

uratowac go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia przy niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory to jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa

przeszlosci i postepu. Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

zatem rozumiane a, takze doceniane poprzez wspolczesnych. Nie wczesniej po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub stanowiska pochowku.

―. Charakterystyczne, wydaje sie byc takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie cechujaca je smierci badz po zgonu. Smierc uwydatnia

dopiero cechujaca je wielkosc. Poeta uwaza, iz moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie swoim dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

rzeczywistego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi w celu grobu, przy ktory odrzucic sklada cialka bohatera. To symbol przezycia

idealow Bema - wojny o niepodleglosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―.

Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze

mezczyzna do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo sen

wieczny Browne’a wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych a,

takze uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - ciemna noc z twarza Murzyna―. Po ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, czlowiek nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze przetrwac historie a, takze budzic w celu walki narody. Ale przedtem wielka koncepcja Browna

bedzie przez roznych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, swoim wielkosci. Melodia Chopina wydaje sie byc przedstawiona

poprzez Norwida w charakterze ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu, nieosiagalnego

dla ludzi. Esencja sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona wraz z ludowosci, sztuka to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny absolut. Idealu

tegoz nie mozna uzyskac ale mozna don sklaniac sie. Muzyka czyni z jednostek istoty bardzo dobre. Miara naszej doskonalosci wydaje sie byc

porownanie w celu hostii. Po wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na

bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu hipoteza mowiaca, iz zniszczenie materialu nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie tez w

tamtym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie odrzucic znajduja szczescia za egzystencji, a nawet po smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa,

ktoremu po zgonu Atenczycy postawili statue wraz z zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono dwa groby. Pokrewne byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest wraz z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl przy cieniu obszernych ludzi, odrzucic

doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tu wierszu pragnal pokazac, jak wielka wartosc musi zaplacic kazda indywidualnosc za wlasna odmiennosc,

nietuzinkowosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzetelne, kiedys prawdziwe, niosa przyszlym pokoleniom przeslanie,

ktore istniec bedzie faktycznie dlugo jak pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, stylowe.

96. Omow na wybranych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do tradycji dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady 3 jednosci: czas miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miech, miejsce: fabula rozgrywa sie w wielu

miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja koloryt rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy

wypadek rom. mieszal konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem.

liryczne: duze monologi przy Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: opowiesci

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek dama Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. sen senatora),

porzadku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie dzieki historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa mysli wolnosci dobrze poswiecic pelny narod, anizeli ocalic go ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia przy niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to

jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa przeszlosci i postepu.

Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―,

ktorym przykryta wydaje sie byc „anielska psyche narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal dzialalnosc sil

politycznych o zakresie demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac przy „Potopie― dwie plaszczyzny historyczne, historie wielka, zwiazana wraz z najazdem Szwedow, oraz opowiastke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz odrzucic oddzielal cechujaca je od wlasnej osoby, dzieki czemu historia ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Wraz z tej warstwy wywodza sie bohaterowie a, takze

zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa dzieki ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je zatem autor przy wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie w celu panstwa a, takze monarchy. W celu

Sienkiewicza swoim bohater na temat wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy

ekranu sa nieskomplikowane, autor podkresla kilka zasadniczych typow cechujaca je charakteru. Wlasnosci typowe istnieja najlepiej zauwazalne w

charakterystyce Zagloby, glownego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia w szczegolnosci funkcje rozbrojenia patosu a, takze

grozy, otoz posrednio sluzy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej wraz z

obcym najezdzca przez pelny narod lokalny oraz metryka grozy polozenia naszego kraju podczas najazdu. Ukazanie wojny wraz z Szwedami w

charakterze ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najwieksza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc a, takze szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie swoim moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez

mistrza, brak brawury, by zapozyczyc po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku

powstania byla nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa przy scenie spisku.

Samotna bitwa szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju pogladu

uswiadamia Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we

wlasne moce i izolowali sie od czasu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu przy walce.

Ukazujac szeroko przyczyny kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem dzieki perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc jak rowniez brak wiary narodu we wlasne mozliwosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji

katastrofy w dzialach wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie klarownie do

powstania, zawiera wiele aluzji a, takze mozna zwazac go zbyt utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i przecietny Polak nie istnieje prawa wstrzymac sie ponizej Termopilami, dokad

Grecy walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Nieszczesliwie Polakom tegoz brak. Poeta

nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie szczedzac slow oskarzajacych rodakow wyznaje:

„Mowie - bom smutny - i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wyzebral udzialu przy powstaniu, otoz identyfikuje sie z narodem -

oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wobec

powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk odrzucic odnotowano, pisarz pokazuje nam tylko represje popowstancze (

wydarzenia wraz z 1823 rok, zwiazane wraz z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy otrzymac wiadomosc z zwiazku

naocznych swiadkow – harmonijne z prawdziwoscia historyczna. Wychodza takze liczne postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy takze

odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o cierpieniach, walce a, takze tragedii narodu

przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II czesci,, Dziadow―

Zawarty jest klopot winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach, jakie

wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, oraz Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje przy

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu

doczesnym cierpien a, takze goryczy. Blogie zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw a, takze pieszczot odrzucic uprawnia w celu uzyskania

szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud po ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic pozostalego czlowieka a, takze patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. W celu widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia odrzucic postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie wolno uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec odczucia innych,

odrzucic kpic wraz z nich a, takze samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV czesci,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny punkt widzenia na istote milosci. Dusze kochankow, wedle niego,

istnieja przeznaczone dla siebie przez Boga i zwiazane na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc razem z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, rozbieznosci majatkowych a, takze nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i

konwencjom krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom ustawa do osobistego szczescia jak rowniez szydzi wraz z tych jacy w dostaniu bogactwa

upatruja szczescie. Wedlug nauki moralnej wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za

egzystencji zazna mezczyzna szczescia ziemskiego, bo tego typu fakt tez opoznia a, takze utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem zasadnicze wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac przy niej na temat natchnienie, wsparcie w robieniu dziela

-sklada sie wraz z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka po siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, niebios,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chojrakow ( istnieja nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele przede wszystkim sredniej szlachty, choc ukazuje

sie takze arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu badz klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska –

pochod Napoleona dzieki Moskwe).

Brak jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - otoczenia bogow a, takze ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie