1
Narz
ę
dzie pracy socjalnej nr 26
Arkusz obserwacji dziecka małego (od 0 do 3 roku
ż
ycia)
1
Przeznaczenie narz
ę
dzia:
Etap I (1b) – Ocena / Diagnoza (Pogł
ę
bienie wiedzy o sytuacji zwi
ą
zanej z problemem osoby/ rodziny)
Zastosowanie narz
ę
dzia: fakultatywne
Rodzaj narz
ę
dzia: specjalistyczne
Wypełnia: pracownik socjalny
Sygnatura: FS_PwR_26
Imi
ę
i nazwisko dziecka ____________________________________________________________________
Imi
ę
i nazwisko matki/ opiekuna _____________________________________________________________
Imi
ę
i nazwisko ojca/opiekuna _______________________________________________________________
Data urodzenia dziecka ____________________________________________________________________
I. ROZWÓJ FIZYCZNY DZIECKA
1. Czy dziecko zostało urodzone o czasie
tak,
nie
2. Waga urodzeniowa dziecka _______________________
3. Liczba punktów w skali Apgar _______________________
4. Która ci
ąż
a _______________________
5. Który poród _______________________
6. Poród siłami natury
, cesarskie ciecie
7. Inne istotne informacje dot. porodu i połogu /np. skomplikowany porod, wydłu
ż
ony pobyt w szpitalu
dziecka lub matki, depresja poporodowa, inne/
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
8. Konsultacje pracownika socjalnego z :
a. lekarzem rodzinnym – data i cel konsultacji
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
b. poło
ż
n
ą
– data i cel konsultacji
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
c. piel
ę
gniark
ą
ds. szczepie
ń
– data i cel konsultacji
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
1
Narz
ę
dzie zostało opracowane przez Zespół ds. narz
ę
dzi pracy socjalnej.
2
9. Analiza rozwoju dziecka od 0 do 1 roku
ż
ycia (obserwacja)
2
1 m-c
unosi główk
ę
w pozycji na brzuchu
zaciska r
ę
k
ę
na przedmiocie (np. podanym palcu)
reaguje na d
ź
wi
ę
k
wykonuje ruchy ssania (smoczek)
przestaje płaka
ć
na widok matki lub jej głos
2 m-c
wysoko unosi głow
ę
w pozycji na brzuchu i utrzymuje j
ą
ś
ledzi poruszaj
ą
ce si
ę
obrazy
odwraca głow
ę
w kierunku d
ź
wi
ę
ku
zaczyna wydawa
ć
pojedyncze d
ź
wi
ę
ki
u
ś
miecha si
ę
3 m-c
w pozycji na brzuch opiera si
ę
na przedramionach unosz
ą
c głow
ę
utrzymuje grzechotk
ę
w r
ę
ku, potrz
ą
sa ni
ą
ś
ledzi przedmiot
"gruchanie", wydaje d
ź
wi
ę
ki artykułowane
o
ż
ywia si
ę
na widok ludzi, reaguje mimik
ą
, odpowiada u
ś
miechem na u
ś
miech
4 m-c
umie siedzie
ć
podparte poduszkami
przewraca si
ę
z boku na plecy i z pleców na bok
si
ę
ga r
ę
k
ą
do przedmiotu. Bawi si
ę
zabawk
ą
w r
ę
ku, prowadzi j
ą
do ust
odró
ż
nia ojca i matk
ę
odpowiada d
ź
wi
ę
kiem gdy si
ę
do niego przemawia
ś
mieje si
ę
gło
ś
no
5 m-c
umie podci
ą
gane za r
ę
ce usi
ąść
obur
ą
cz si
ę
ga po przedmiot
poznaje siebie w lustrze
ś
mieje si
ę
gło
ś
no, "zna si
ę
" na
ż
artach
bawi si
ę
zabawkami
6 m-c
siedzi trzymaj
ą
c si
ę
si
ę
ga po przedmioty jedn
ą
r
ę
k
ą
gaworzy (pierwsze sylaby)
otwiera usta na widok jedzenia
bawi si
ę
nogami (stopy przyci
ą
ga do ust)
7 m-c
siedzi samo nie podparte (krótko)
pełza na brzuchu (do tylu)
przekłada zabawk
ę
z r
ę
ki do r
ę
ki
szuka schowanej zabawki
powtarza wielokrotnie sylaby
je ły
ż
eczk
ą
pragnie aktywnego kontaktu z inn
ą
osob
ą
2
Tabela opracowana na podstawie M. Bogdanowicz, B. Kisiel, M. Przasnyska, Metoda Weroniki Sherborne w terapii i
wspomaganiu rozwoju dziecka, Warszawa, 1992 oraz Encyklopedia zdrowia Zdrowie.med.pl i
www.zdrowie.med.pl/nasze_dzieci/ndzieci_02.html
3
8 m-c
siedzi samo bez podparcia
umie usi
ąść
samo
sta
ć
trzymaj
ą
c si
ę
pełza w przód
wyrzuca zabawki z łó
ż
ka
chwyta trzyma palcami
samo je herbatnik
reaguje l
ę
kiem na obce osoby
bawi si
ę
w chowanego ("a kuku")
9 m-c
pewnie siedzi i stoi trzymaj
ą
c si
ę
raczkuje
stawia pierwsze kroki trzymaj
ą
c si
ę
na
ś
laduje ruchy ('pa-pa', 'kosi-kosi')
siada na nocniku
reaguje na swoje imi
ę
10 m-c
staje samo trzymaj
ą
c si
ę
wyjmuje klocki z pudełka, wkłada palce w otwory
rozumie proste zlecenia (daj, we
ź
, rozumie zakazy)
pije z kubeczka
11 - 12 m-c
staje bez podparcia
podnosi zabawki kucaj
ą
c
chodzi trzymane za r
ę
k
ę
lub kilka kroków samo
wkłada mniejsze przedmioty do wi
ę
kszych, otwiera pudełka
wskazuje nazwany przedmiot
mówi 'mama', 'tata'
serdeczno
ść
wobec innych
wysadzone w por
ę
korzysta z nocnika
Tabela opracowana n/podstawie danych mgr B. Kisiel i M. Bogdanowicz.
II. OD
Ż
YWIANIE
10. Karmienie dziecka
a. sztuczne – nazwa mleka ___________________________________________________________________
b. piersi
ą
– na
żą
danie (przez jaki okres) ________________________________________________________
c. mieszane – sztucznym mlekiem i piersi
ą
______________________________________________________
11. Czy i co jest aktualnie wprowadzane do jadłospisu? _________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
III. OPIEKA ZDROWOTNA
12. Czy dziecko posiada aktualne szczepienia?
tak,
nie – dlaczego ____________________________
_________________________________________________________________________________________
4
13. Jak si
ę
nazywa i gdzie si
ę
znajduje (adres, telefon, e-mail) :
a. O
ś
rodek zdrowia_________________________________________________________________________
b. Lekarz rodzinny: imi
ę
i nazwisko:____________________________________________________________
c. Piel
ę
gniarka
ś
rodowiskowa imi
ę
i nazwisko____________________________________________________
14. Kiedy i na co dziecko ostatnio chorowało___________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
IV. ROZWÓJ UMYSŁOWY
15.Czy u dziecka stwierdzono zaburzenia rozwoju psychomotorycznego?
a. tak, jakie
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
b. nie
16. Jaki jest plan leczenia, rehabilitacji dziecka – konieczno
ść
regularnych wizyt u jakich specjalistów?
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
V. HIGIENA DZIECKA/ OBSREWACJA PRACOWNIKA SOCJALNEGO
17. Obserwacja przez pracownika socjalnego /data, ocena sytuacji, wnioski/
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
VI.
Ś
RODOWISKOWE UWARUNKOWANIA ROZWOJU DZIECKA:
18. Opis rodziny pochodzenia rodziców, najbli
ż
szego otoczenia, mo
ż
liwo
ść
wpływu warunków
zamieszkania na rozwój dziecka itp.
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
Data wypełnienia Arkusza ___________________________________________________________________
Nazwisko i imi
ę
pracownika socjalnego dokonuj
ą
cego obserwacji ____________________________________
5
ARKUSZ OBSERWACJI DZIECKA - ANALIZA NORMATYWNA ROZWOJU 2 LATKA
3
/przeprowadzana po uko
ń
czeniu 2 r.
ż
./
Dziecko 2 letnie – psychomotoryczna norma rozwojowa - powinno
−
chodzi
ć
−
biega
ć
– mo
ż
e by
ć
jeszcze niezdarnie
−
na
ś
ladowa
ć
dorosłych ok. sprz
ą
tanie
−
mówi
ć
o sobie w 3 osobie
−
rozpoznawa
ć
znajome twarze na zdj
ę
ciach
−
u
ż
ywa
ć
ły
ż
eczki i trafia
ć
ni
ą
do buzi
−
my
ć
r
ę
ce, próbowa
ć
je wyciera
ć
−
stara
ć
si
ę
pomaga
ć
w prostych czynno
ś
ciach ok. przynie
ść
ś
mietniczk
ę
jak mama zamiata
−
pi
ć
z kubka
−
bawi
ć
si
ę
„na niby”
−
rozbiera
ć
si
ę
(tzn. zdejmowa
ć
jak
ąś
cz
ęść
garderoby)
−
bazgra
ć
na kartce spontanicznie
−
układa
ć
wie
żę
z 4 klocków (ale nie z takich ł
ą
czonych typu Lego tylko z takich jak drewniane
−
posługiwa
ć
si
ę
chwytem p
ę
setowym od ok. 18 m-ca
−
umie
ć
wydoby
ć
kamyk z butelki (a najpierw go tam wrzuci
ć
– forma wydobycia dowolna)
−
umie
ć
ok. 20 słów oprócz mama, tata
−
wskazywa
ć
cz
ęś
ci ciała
−
nazywa
ć
prosty obrazek
−
spełnia
ć
proste polecenia
−
kopa
ć
piłk
ę
−
rzuca
ć
piłk
ę
−
próbowa
ć
podskoczy
ć
−
wchodzi
ć
po schodach krokiem przestawnym (mo
ż
e by
ć
za r
ę
k
ę
)
Konsultacje ze specjalistami
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
Data wypełnienia Arkusza ___________________________________________________________________
Nazwisko i imi
ę
pracownika socjalnego dokonuj
ą
cego obserwacji ____________________________________
3
Na podstawie: Penelope Leach, Twoje dziecko – od momentu narodzin do pi
ą
tego roku
ż
ycia, Wydawnictwo GiG,
Warszawa 1992., pod redakcj
ą
Witolda S. Gomułki i Wojciecha Rewelskiego oraz Encyklopedia Zdrowia, Wydawnictwo
Naukowe PWN – wydanie drugie, tom II – s.1137 do 1154.
6
ARKUSZ OBSERWACJI DZIECKA - ANALIZA NORMATYWNA ROZWOJU DZIECKA 3 LETNIEGO
4
/przeprowadzana po uko
ń
czeniu 3 r.
ż
./
Dziecko 3 letnie – psychomotoryczna norma rozwojowa
−
umie si
ę
be problemu komunikowa
ć
, cho
ć
nie zawsze u
ż
ywa do tego reguł gramatycznych
−
potrafi opowiedzie
ć
o problemie i zakomunikowa
ć
swoje potrzeby- u
ż
ywaj
ą
c prostych zda
ń
−
jest bardzo ruchliwe i sprawne fizycznie
−
biega, poskakuje, psoci
−
schodzi i wchodzi po schodach
−
wi
ę
kszo
ść
trzylatków potrafi je
ź
dzi
ć
na 3-kołowym rowerku
−
potrafi kopa
ć
, rzuca
ć
piłk
ę
−
sprawnie omija
ć
przeszkody, skaka
ć
na 1 nodze, kr
ę
ci
ć
si
ę
wokół własnej osi
−
umie si
ę
koncentrowa
ć
przez kilkana
ś
cie minut na danej rzeczy, je
ś
li zainteresuje go dana czynno
ść
−
jest bardzo ciekawe – zadaje du
ż
o pyta
ń
−
zna przeznaczenie wi
ę
kszo
ś
ci urz
ą
dze
ń
w domu
−
ch
ę
tnie na
ś
laduje dorosłych
−
umie samo si
ę
ubiera
ć
– nadal jednak potrzebuje pomocy ze strony dorosłych
−
umie korzysta
ć
z toalety
−
samodzielnie zjada posiłki
−
ma coraz lepsz
ą
pami
ęć
−
zaczyna rozró
ż
nia
ć
poj
ę
cia: dzisiaj, jutro
Konsultacje ze specjalistami
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
Data wypełnienia Arkusza ___________________________________________________________________
Nazwisko i imi
ę
pracownika socjalnego dokonuj
ą
cego obserwacji ____________________________________
4
Na podstawie: Penelope Leach, Twoje dziecko – od momentu narodzin do pi
ą
tego roku
ż
ycia, Wydawnictwo GiG,
Warszawa 1992., pod redakcj
ą
Witolda S. Gomułki i Wojciecha Rewelskiego oraz Encyklopedia Zdrowia, Wydawnictwo
Naukowe PWN – wydanie drugie, tom II – s.1137 do 1154.
7
INSTRUKCJA
1. Cel narz
ę
dzia
−
Opis i analiza sytuacji dziecka w rodzinie zagro
ż
onej wyst
ą
pieniem przemocy
w rodzinie
poprzez analiz
ę
poziomu zaspokojenia potrzeb dziecka w ró
ż
nych obszarach jego
ż
ycia.
−
Uzyskanie informacji o stanie zdrowia i rozwoju dziecka, profilaktyka zdrowotna – poprzez kontrol
ę
szczepie
ń
, odpowiedniego od
ż
ywiania, obserwacj
ę
kolejnych etapów rozwojowych – pod k
ą
tem
wyst
ę
powania nieprawidłowo
ś
ci, które na tym etapie
ż
ycia s
ą
jeszcze mo
ż
liwe do wyrównania.
2. Grupa docelowa
−
Dzieci w wieku 0-3 z rodzin, gdzie stwierdza si
ę
wyst
ą
pienie kilku istotnych zagro
ż
e
ń
wyst
ą
pienia przemocy
w rodzinie
– na podstawie obserwacji i wnikliwej analizie tabeli czynników ryzyka wyst
ą
pienia przemocy
w
rodzinie
.
3. Sposób wykorzystania narz
ę
dzia
a) okoliczno
ś
ci w jakich stosuje si
ę
narz
ę
dzie
−
Arkusz stosuje si
ę
po przeprowadzeniu Wywiadu – rozpoznaniu sytuacji w rodzinie i/lub po
przeprowadzeniu innego wywiadu w rodzinie w wyniku którego pracownikowi socjalnemu nasunie si
ę
potrzeba poszerzenia informacji o sytuacji dziecka lub dzieci w rodzinie. Narz
ę
dzie ma charakter
fakultatywny.
−
Obserwacj
ę
przeprowadza co miesi
ą
c pracownik socjalny w rodzinach wysokiego ryzyka wyst
ą
pienia
przemocy
w rodzinie
– w przypadku zdiagnozowania wyst
ą
pienia kliku czynników ryzyka. Podejmuje
równie
ż
kontakt ze słu
ż
b
ą
zdrowia – poło
ż
n
ą
, lekarzem rodzinnym, specjalistami.
−
Z uwagi na specyfik
ę
okresu rozwojowego nie ma mo
ż
liwo
ś
ci powtórzenia obserwacji w stosunku do tego
samego dziecka.
b) zastosowanie pyta
ń
−
Arkusz składa si
ę
z 3 cz
ęś
ci:
o
Pierwsza przeznaczona jest do obserwacji dziecka w wieku 0-1, zawiera analiz
ę
6 czynników
wpływaj
ą
cych w sposób zasadniczy na prawidłowy rozwój dziecka, których monitoring jest niezb
ę
dny
przy istnieniu w niektórych rodzinach okre
ś
lonych deficytów opieku
ń
czo-wychowawczych, których
efektem jest zagro
ż
enie zaniedbania dzieci, niezaspokojenia ich podstawowych potrzeb.
o
Druga cz
ęść
opisuje norm
ę
psychomotoryczn
ą
dwulatka, tutaj zadaniem pracownika socjalnego jest
obserwacja poziomu rozwoju dziecka, a w razie deficytów motywowanie rodziców/opiekunów do ich
wyrównywania poprzez kontakt z lekarzem, innymi pracownikami słu
ż
by zdrowia lub udzielanie
wsparcia ze strony specjalistów – pedagoga, psychologa itp.
o
Trzecia cz
ęść
oprócz wykazu co potrafi
ć
powinien trzylatek, winna by
ć
poszerzona o kontakt
pracownika socjalnego ze
ś
rodowiskiem przedszkolnym, poradni
ą
psychologiczno-pedagogiczn
ą
i
uzyskiwaniem na bie
żą
co informacji na temat funkcjonowania dziecka w tym
ś
rodowisku i jego
ewentualnych problemach. Uzasadnienie celowo
ś
ci – dlaczego pracownik socjalny ma si
ę
tym
zajmowa
ć
i dlaczego nale
ż
y t
ą
kwesti
ę
uj
ąć
w zagadnieniu przemocowym le
ż
y w tym,
ż
e zaniedbanie
tych kwestii na tym etapie
ż
ycia dziecka niesie wiele negatywnych skutków dla
ż
ycia dziecka i staje si
ę
dla niego
ź
ródłem cierpie
ń
zarówno fizycznych jak i emocjonalnych.
c) na co warto zwróci
ć
uwag
ę
−
Pracownik
socjalny
zaniepokojony
sytuacj
ą
dziecka,
winien
ka
ż
dorazowo
kierowa
ć
jego
rodziców/opiekunów do podj
ę
cia kontaktu z odpowiednimi specjalistami: lekarzem rodzinnym, neurologiem,
stomatologiem, ortoped
ą
, rehabilitantem, psychologiem itp., a w razie zaniedba
ń
ze strony rodziców
niezwłocznie zawiadomi
ć
odpowiedni s
ą
d rodzinny z wnioskiem o wgl
ą
d w sytuacj
ę
rodziny/dziecka.
−
Z uwagi na specyficzny charakter zagadnienia przemocy
w rodzinie
w stosunku do dzieci, która najcz
ęś
ciej
dokonywana jest przez osoby z najbli
ż
szego otoczenia np. rodziców, opiekunów, dziadków itp., które
wspólnie zamieszkuj
ą
i dzieci ci
ą
gle podlegaj
ą
ich wpływom, wskazane jest aby diagnoza sytuacji dziecka
odbywała si
ę
na podstawie obserwacji dziecka w rodzinie, podczas wizyt domowych pracownika
socjalnego, podczas wizyt rodziny, w
ś
wietlicy socjoterapeutycznej, analizie dokumentów zebranych ze
ś
rodowiska przedszkolnego, poradni psychologiczno-pedagogicznej, placówek słu
ż
by zdrowia i innych
instytucji, gdzie mo
ż
liwe jest uzyskanie informacji na temat sytuacji i kondycji psychofizycznej dziecka.
Bezpo
ś
rednie (wprost) diagnozowanie przemocy
w rodzinie
wobec dziecka przez pracownika socjalnego
zagro
ż
one jest bowiem bł
ę
dem, szczególnie je
ś
li mowa o przemocy emocjonalnej, seksualnej. Obecnie
zarówno literatura jak i praktyka mówi, aby domnieman
ą
ofiar
ę
przemocy
w rodzinie
– dziecko –„słucha
ć
”
jeden raz, ma tego dokona
ć
specjalnie przeszkolony psycholog- biegły s
ą
dowy.
−
Do obowi
ą
zków pracownika socjalnego powinno nale
ż
e
ć
zawiadomienie odpowiednich słu
ż
b o
podejrzeniach co do wyst
ę
powania przest
ę
pstwa przemocy
w rodzinie
. Wyj
ą
tek stanowi sytuacja , kiedy w
sposób bezpo
ś
redni jest zagro
ż
one zdrowie lub/i
ż
ycie dziecka poprzez stosowanie wobec niego przemocy
w rodzinie
, drastyczne zaniedbanie potrzeb dziecka, porzucenie go, pozostawienie bez opieki,
pozostawanie dziecka pod opiek
ą
nietrze
ź
wych rodziców/rodzica. Wówczas pracownik socjalny podejmuje
przy współpracy i wsparciu innych słu
ż
b czynno
ś
ci interwencyjne, zgodnie z obowi
ą
zuj
ą
cymi przepisami
prawa.
d) informacje dodatkowe
8
−
Arkusz mo
ż
e by
ć
uzupełniany opiniami i obserwacjami innych specjalistów.