„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Alicja Klimowicz

Organizowanie różnych form spędzania czasu wolnego
346[04].Z2.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr Ewa Goliszek
mgr Grażyna Mokrzycka



Opracowanie redakcyjne:
inż. Danuta Szczepanik



Konsultacja:
dr Dorota Koprowska

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[04].Z2.01.
„Organizowanie różnych form spędzania czasu wolnego”, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu opiekun w domu pomocy społecznej.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

4

3. Cele kształcenia

5

4. Materiał nauczania

6

4.1. Pedagogika czasu wolnego – zadania i zakres zainteresowań

6

4.1.1. Materiał nauczania

6

4.1.2. Pytania sprawdzające

9

4.1.3. Ćwiczenia

9

4.1.4. Sprawdzian postępów

10

4.2. Funkcje czasu wolnego

11

4.2.1. Materiał nauczania

11

4.2.2. Pytania sprawdzające

12

4.2.3. Ćwiczenia

12

4.2.4. Sprawdzian postępów

13

4.3. Aktywizacja mieszkańców w domu pomocy społecznej

14

4.3.1. Materiał nauczania

14

4.3.2. Pytania sprawdzające

18

4.3.3. Ćwiczenia

18

4.3.4. Sprawdzian postępów

19

4.4. Diagnoza społeczna

20

4.4.1. Materiał nauczania

20

4.4.2. Pytania sprawdzające

21

4.4.3. Ćwiczenia

22

4.4.4. Sprawdzian postępów

23

4.5. Metody pracy socjalnej w aktywizacji podopiecznych domu pomocy

społecznej

24

4.5.1. Materiał nauczania

24

4.5.2. Pytania sprawdzające

27

4.5.3. Ćwiczenia

27

4.5.4. Sprawdzian postępów

28

4.6. Organizacja czasu wolnego w placówkach pomocy społecznej

29

4.6.1. Materiał nauczania

29

4.6.2. Pytania sprawdzające

31

4.6.3. Ćwiczenia

32

4.6.4. Sprawdzian postępów

32

5. Sprawdzian osiągnięć

33

6. Literatura

38

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy na temat, organizowania czasu

wolnego podopiecznym, aktywizowaniu mieszkańców w domu pomocy społecznej, diagnozy
społecznej, oraz metod pracy socjalnej aktywizowaniu podopiecznych.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.

Schemat układu jednostek modułowych

346[04].Z2

Aktywizacja osób starszych

346[04].Z2.01

Organizowanie różnych

form spędzania czasu

wolnego

346[04].Z2.02

Stosowanie terapii

zajęciowej w procesie

aktywizacji podopiecznego

346[04].Z2.03

Integrowanie

podopiecznego ze

środowiskiem lokalnym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

–

użytkować komputer,

–

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu gerontologii i geriatrii,

–

rozpoznawać problemy społeczne ludzi starych i niepełnosprawnych,

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

współpracować z osobami starszymi,

–

współpracować indywidualnie i w grupie,

–

współpracować w zespole opiekuńczo-terapeutycznym,

–

rozróżniać wypoczynek czynny od wypoczynku biernego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

określić zasady i metody organizacji czasu wolnego,

−

dokonać wstępnej diagnozy aktywności mieszkańców w domu pomocy społecznej,

−

rozpoznać sytuację podopiecznego w aspekcie psychicznym, fizycznym, duchowym,
socjalnym,

−

stworzyć warunki do aktywnego i twórczego życia mieszkańców,

−

wykorzystać w aktywizacji podopiecznego metody pracy socjalnej,

−

zastosować formy działania służące tworzeniu więzi społecznych we wspólnocie
mieszkańców,

−

zachęcić podopiecznych do pełnienia ról w domu pomocy społecznej zgodnych
z możliwościami i zainteresowaniami,

−

zapewnić podopiecznym bierne lub czynne uczestnictwo w kulturze,

−

dobrać formy aktywizacji do indywidualnych możliwości podopiecznych i warunków
w domu pomocy społecznej,

−

zorganizować określone formy zajęć aktywizujących,

−

ocenić przebieg procesu aktywizacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Pedagogika czasu wolnego – zadania i zakres zainteresowań

4.1.1. Materiał nauczania

Pedagogika czasu wolnego jest jednym z elementów składowych pedagogiki jako nauki

o wychowaniu. Rozwinęła się na gruncie realnych potrzeb nowożytnych społeczeństw.
Pedagogika czasu wolnego jest dyscypliną tworzącą wzory postępowania zgodnie
z potrzebami jednostki. Jest nauką zdolną w każdej sytuacji do skutecznego działania, która
przeciwdziała powierzchownemu kultowi rekreacji i wypoczynku i stwarzania założenia do
wszelkiej działalności instytucji wczasowych [20, s. 184].

Charakterystyczny dla współczesnego świata wzrost ilości czasu wolnego, oznacza stałe

aktywizowanie człowieka i wypełnianie czasu pożytecznymi czynnościami, zgodnie
z zainteresowaniami i potrzebami. Sytuacja ta wpływa na zmianę jakości życia.
Zmiana ta może pójść w dwóch kierunkach i doprowadzić do podwyższenia bądź obniżenia
jakości życia.

Podstawową sprawą jest poznanie i analiza mechanizmów ludzkiego działania przy

zagospodarowaniu czasu wolnego.

Człowiek jest istotą bio-socjo-kultularną i wszystkie strefy ludzkiej istoty stanowią

jedność wzajemnie się dopełniającą.
Rozwój osoby ludzkiej polega, zatem na:

−

rozwoju biologicznym – wymaga właściwej pielęgnacji, wyrównywaniu, braków
organizmu,

−

rozwoju społecznym – wzrastaniu w grupy społeczne oraz przyswajaniu odpowiednich
ról,

−

rozwoju kulturalnym – wzrastaniu w wartości kultury materialnej i duchowej.

Działalność pedagogiczna w zakresie czasu wolnego powinna być ukierunkowana na

realizację zadań:

−

profilaktycznych – polegających na eliminowaniu i minimalizowaniu niekorzystnych
zjawisk w obrębie czasu wolnego,

−

kreacyjnych – dostarczenie inspiracji, twórczych wzorców i realizacji wartości wyższego
rzędu [20, s. 186].

Istnieje wiele definicji czasu wolnego, np. wg Aleksandra Kamińskiego, czas wolny jest to

czas nieprzeznaczony na pracę zarobkową (normalną i dodatkową), systematyczne kształcenie
się, zaspakajanie elementarnych potrzeb fizjologicznych i stałe obowiązki domowe, który
można wykorzystać na odpoczynek, życie rodzinne i pracę społeczną [13]. Przez czas wolny
rozumie się na ogół ten czas, który pozostaje człowiekowi do jego swobodnej decyzji po
wykonaniu czynności związanych z zaspokojeniem potrzeb biologicznych i higienicznych (sen,
jedzenie, toaleta) oraz czynności obowiązkowych (praca, nauka, obowiązki rodzinne, dojazdy
do pracy lub nauki). Czas wolny oznacza czas, w którym człowiek ma znacznie większą, niż
kiedy indziej możliwość wyboru czynności, którym pragnie się zajmować. Czas wolny
charakteryzują trzy cechy: dobrowolność (zajęcie nie może mieć charakteru obowiązkowego),
niezarobkowość (nie może stanowić podstawowego źródła dochodu) oraz przyjemność [6].

W znaczeniu potocznym – czas wolny jest to czas bez obowiązków przeznaczony na

zajęcia dowolne takie jak:

−

rekreacja i wczasy (odpoczynek, rozrywka, zabawa),

−

wypoczynek (wypoczynek bierny i czynny),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

−

praca nad sobą (zajęcia sportowe, uczestnictwo w działalności społecznej,
samodoskonalenie),

−

odpoczynek (spędzanie czasu na spoczynku, wypoczynek bierny),

−

zabawa (wypoczynek czynny, aktywny),

−

rozrywka (wypoczynek czynny, zabawa bez określonych reguł),

−

gra (wypoczynek czynny, zabawa wg określonych reguł),

−

hobby

(zamiłowania

osobiste,

przyrodnicze,

artystyczne,

ogólnokulturalne,

kolekcjonerskie).

Czas jest naszym najcenniejszym dobrem, jest więcej wart niż pieniądze. Naszym

najważniejszym zadaniem jest efektywnie wykorzystać czas wolny i zrobić z tego czasu jak
najlepszy użytek.

Aby go lepiej wykorzystać należy dokładnie przeanalizować sposób, w jaki jest on obecnie

wykorzystywany, a następnie rozważyć możliwość bardziej efektywnego rozplanowania
wolnego czasu zgodnie z zainteresowaniami i potrzebami.

Czas wolny możemy przeznaczyć na:

−

odpoczynek (rys. 1),

−

rozrywkę (rys. 2),

−

rozwój zainteresowań i uzupełnianie wiedzy (rys. 3),

−

kontakty społeczne (rys. 4).

Rys. 1. Odpoczynek [opracowanie własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Rys. 2. Rozrywka [opracowanie własne]

Rys. 3. Zainteresowania i uzupełnianie wiedzy [opracowanie własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Rys. 4. Kontakty społeczne [opracowanie własne]

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumiesz pod pojęciem pedagogika czasu wolnego?
2. Jak brzmi definicja „czasu wolnego” wg A. Kamińskiego?
3. Jak brzmi definicja „czasu wolnego” wg Encyklopedii Pedagogicznej?
4. Jakie znasz cechy charakteryzujące czas wolny?
5. Jakie znasz przykłady zajęć realizowanych dobrowolnie w czasie wolnym?
6. W jaki sposób efektywnie wykorzystasz czas wolny?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Po zapoznaniu się z rysunkami 1, 2, 3, 4 z Poradnika dla ucznia, podaj definicję czasu

wolnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokładnie przyjrzeć się rysunkom 1–4 zamieszczonym w materiale nauczania,
2) przygotować opisy rysunków,
3) określić definicję czasu wolnego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz papieru A4,

−

flamastry,

−

tablica flipchart

−

rysunki 1-4 z Poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Ćwiczenie 2

Przygotuj propozycję spędzania czasu wolnego dla osoby starszej, niepełnosprawnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z różnymi sposobami spędzania czasu wolnego,
2) dokonać wyboru sposobów spędzania czasu wolnego preferowanych przez osoby starsze,

niepełnosprawne,

3) opisać propozycje spędzania czasu wolnego przez osoby starsze, niepełnosprawne.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film z prezentacją form spędzania czasu wolnego,

−

rzutnik multimedialny,

−

ekran,

−

arkusz papieru A4,

−

flamastry,

−

tablica flipchart,

−

poradnik dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić pojęcie pedagogika czasu wolnego?





2) zdefiniować pojęcie czasu wolnego?





3) wymienić cechy charakteryzujące czas wolny?





4) rozróżnić elementy czasu pracy od czasu wolnego?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

4.2. Funkcje czasu wolnego

4.2.1. Materiał nauczania

Czas wolny w życiu jednostki pełni wiele różnych funkcji, które są wzajemnie rozdzielone

a jednocześnie uzupełniają się i przenikają tworząc cały zakres czynności rekreacyjnych.

Każda z tych czynności pełni funkcję rekreacyjną, J. Pięta wyróżnia: wypoczynek i pracę

nad sobą, odpoczynek i zabawę, grę i rozrywkę oraz zajęcia hobbystyczne. Szczególne miejsce
wśród wymienionych funkcji zajmuje triada: odpoczynek, zabawa i praca nad sobą, zwaną też
triadą funkcji czasu wolnego [20, s. 30].

Odpoczynek jest formą wypoczynku biernego, a istota jego polega na odreagowaniu

zmęczenia i znużenia utrudniających lub uniemożliwiających prawidłowe funkcjonowanie
ustroju, a tym samym zapobieganiu niebezpiecznym chorobom.
Celem odpoczynku jest odzyskanie sił fizycznych i równowagi psychicznej, chęci do pracy
i aktywności.

Cel ten osiąga się poprzez sen nocny i odpoczywanie dzienne. Sen nocny jest podstawą

odpoczynku, a odpoczynek dzienny sprowadza się do spędzania czasu w spokoju. Spokój to
odizolowanie od hałasów, gwarnych rozmów, od obecności innych osób. Przede wszystkim
spędzanie czasu w samotności lub w grupie zaprzyjaźnionych osób. Spokój daje poczucie
bezpieczeństwa, wyciszenie emocjonalne oraz zmniejsza agresję.

Potrzeba pełnego wypoczynku kojarzy się z nie myśleniem i nic nie robieniem, można przy

tym leżeć, siedzieć, czytać, spacerować itp.
Tak rozumiany odpoczynek jest czymś w rodzaju zabiegu leczniczego i spełnia ważną funkcję
zdrowotną. Warunki dobrego odpoczynku to życzliwość otoczenia, bezpieczeństwo socjalne,
kontakt z przyrodą, własne mieszkanie.

Zabawa jest wypoczynkiem czynnym realizowanym poprzez aktywność umysłową

i fizyczną. Zabawa w przeciwieństwie do odpoczynku nie wymaga spokoju i ciszy, izolacji,
lecz zmienności, bogactwa wrażeń, przygody, poznawania nowych ludzi i sytuacji,
współzawodnictwa. Uczestniczymy w zabawie dla samej zabawy, gramy dla samej gry,
satysfakcji z wygranej, uprawiamy turystykę dla przeżycia wrażeń, podziwianie krajobrazów,
poznawania zabytków kultury.

Kompensacyjna funkcja zabawy polega na tym, że odrywa od monotonności dnia

codziennego, obowiązków, przymusu, wyzwala od nudy i znużenia.
Zabawa posiada wieloraki sens i spełnia ważną rolę w życiu każdego człowieka. Rola zabawy
wpływa na przedłużenie młodości, nawet do późnej starości, dbanie o sprawność fizyczną,
zdrowie, dobry humor, zainteresowanie światem, kulturą, postępami nauki i techniki
[20, s. 45].

Zabawa ułatwia przystosowanie do życia, pozwala podejmować obowiązki z optymizmem

i wiarą w siebie. Zaspokaja też potrzebę prestiżu szczególnie poprzez uczestnictwo w kulturze,
np.: teatr, wystawy dzieł sztuki, odwiedzanie muzeów. Zabawa ma też pozytywny wpływ na
pracę zawodową.

Praca nad sobą jako funkcja czynności wczasowych to dobrowolne i samodzielne

samodoskonalenie i samokształcenie. Praca nad sobą jest jedną z najważniejszych funkcji czasu
wolnego oddziałuje na cała osobowość ludzką poprzez rozwijanie wyobraźni, twórcze
myślenie, inteligencję, poszukiwanie własnego miejsca w społeczeństwie.

Dobrowolne wykonywanie pracy zgodnej z zainteresowaniem i zamiłowaniem, nawet, jeśli

wymaga wysiłku i dyscypliny ma ogromne znaczenie wychowawcze. Zajęcia kształcące
(amatorstwo artystyczne, majsterkowanie, amatorstwo techniczne, itp.) podejmowane w czasie
wolnym zawierają elementy pracy nad sobą i wpływają na rozwój osobowości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Natomiast zajęcia sportowo-rekreacyjne, turystyka kwalifikacyjna zawierają znaczny

udział elementów pracy nas sobą i mają duży wpływ na doskonalenie sprawności fizycznej
i utrzymanie dobrego stanu zdrowia.

Zarówno turystyka jak i sport zwiększają aktywność ruchową, która pozwala człowiekowi

utrzymywać wysoki poziom sprawności i wydolności ustroju.

W pracy nad sobą w czasie wolnym duże znaczenie mają zajęcia kulturotwórcze, które

polegają na upowszechnianiu i wzbogacaniu kultury. Rozbudzają one wrażliwość intelektualną
i uczuciową człowieka, zwiększają mądrość życiową, ułatwiają tworzenie nowych wartości
kulturalnych, realizować jakąś część swojego życia, swej osobowości. Często na wskutek
kulturoterapii dochodzi do pełnej regeneracji sił i podjęcia przez człowieka działalności
twórczej.

Z. Dąbrowski wyodrębnia cztery funkcje czasu wolnego [5]:

−

wypoczynek,

−

rozrywka,

−

rozwój zainteresowań,

−

poszukiwanie własnego miejsca w społeczeństwie.
Prawidłowa organizacja czasu wolnego spełnia szereg ważnych i wartościowych funkcji

(doskonali wiedzę, dostarcza nowe przeżycia i doświadczenia, rozwija osobowość oraz
pozwala znaleźć właściwe miejsce w społeczeństwie).

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na czym polega istota odpoczynku i funkcji czasu wolnego?
2. Jaka jest rola zabawy w życiu człowieka?
3. Na czym polega kompensacyjna funkcja zabawy?
4. Co jest istotą pracy nad sobą w czasie wolnym?
5. Jakie są funkcje czasu wolnego wg Z. Dąbrowskiego?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj różne formy spędzania czasu wolnego dla jednego podopiecznego uwzględniając

funkcje czasu wolnego wg Z. Dąbrowskiego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z różnymi forami spędzania czasu wolnego,
2) zapoznać się z funkcjami czasu wolnego wg Z. Dąbrowskiego,
3) przygotować możliwie szczegółową charakterystykę podopiecznego (stan zdrowia,

zainteresowania, itp.),

4) zaplanować formę spędzania czasu wolnego uwzględniając funkcje czasu wolnego

wg Z. Dąbrowskiego dla wybranego podopiecznego,

5) przygotować swoją pracę na arkuszu A4.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz papieru A4,

−

flamastry,

−

tablica flipchart,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Ćwiczenie 2

Przygotuj projekt form spędzania czasu wolnego dla grupy podopiecznych uwzględniając

funkcję wolnego czasu wg J. Pięty.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z różnymi formami spędzania czasu wolnego,
2) zapoznać się z funkcjami czasu wolnego wg J. Pięty,
3) przygotować charakterystykę wybranych podopiecznych,
4) przygotować projekt proponowanych form spędzania czasu wolnego dla grupy

podopiecznych uwzględniając funkcję wg J. Pięty,

5) przygotować swoją pracę na arkuszu A4.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz papieru A4,

−

flamastry,

−

tablica flipchart

−

poradnik dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić pojęcie: funkcje czasu wolnego w ujęciu psychohigienicznym?





2) określić rolę zabawy w życiu człowieka?





3) przedstawić kompensacyjną funkcję zabawy?





4) określić istotę pracy nad sobą w czasie wolnym?





5) wymienić funkcje czasu wolnego wg Z. Dąbrowskiego?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

4.3. Aktywizacja mieszkańców domu pomocy społecznej

4.3.1. Materiał nauczania

Aktywizacja to w potocznym rozumieniu „uaktywnianie się” [27, s. 6] – jest to zespół

działań mających na celu włączenie człowieka do udziału w różnych dziedzinach życia, inaczej
– prowadzenia aktywnego trybu życia.

Aktywność – to synonim życia, stały i dostosowany do możliwości danej osoby wysiłek.

Jest on warunkiem prawidłowego rozwoju, umożliwia prowadzenie twórczego i harmonijnego
życia, jest podstawą leczenia wielu chorób, opóźnia procesy starzenia. Jest to taki obszar
działalności, który daje człowiekowi szanse wyrażania siebie w formie dostępnej i bardzo
indywidualnej, określonej jego możliwościami, upodobaniami i zwyczajami.

Brak aktywności, kontaktów, pomocy ze strony innych osób, daje poczucie własnej

nieprzydatności, prowadzi do poczucia krzywdy, izolacji i osamotnienia.

Celem aktywności człowieka jest:

–

utrzymywanie sprawności fizycznej i zdrowotnej,

–

usamodzielnianie, pobudzanie zaradności,

–

nauka współżycia w grupie i w środowisku,

–

utrzymanie (bądź obudzenie) wiary w sens życia,

–

rozwijanie różnych zainteresowań,

–

stymulowanie procesów wyobrażeń i twórczego działania, rozwijanie osobowości [31,
s. 702].
Celem aktywizacji w odniesieniu do mieszkańców domów pomocy społecznej może być

dodatkowo:

–

wyrobienie u podopiecznych poczucia społecznej użyteczności,

–

zapewnienie poczucia bezpieczeństwa,

–

adaptacja do nowych warunków życia,

–

podtrzymywanie dotychczasowych więzi rodzinnych,

–

niwelowanie agresji,

–

podmiotowe traktowanie podopiecznego, likwidowanie nudy i jednostajnego trybu życia,

–

pokonanie trudności w kontaktach z pracownikami domu pomocy społecznej.
W procesie aktywizacji każdy mieszkaniec domu pomocy społecznej jest traktowany

indywidualnie i podmiotowo. Konkretyzacja celu i rodzaju aktywizacji odbywa się
w odniesieniu do indywidualnego mieszkańca i przy jego współudziale, a także przy wyborze
przez niego takiej formy wśród zaoferowanych propozycji, która jest dla niego z wielu
powodów lepsza i najbardziej odpowiada jego potrzebom, zainteresowaniom i możliwościom.
Stosowanie różnych form aktywizacji jest uzależnione od dwóch grup czynników:
1) indywidualnych właściwości podopiecznych,
2) czynników związanych z warunkami, jakimi dysponuje dom pomocy społecznej.

Do pierwszej grupy czynników należy zakwalifikować: wiek, zainteresowania,

wykształcenie i rodzaj wykonywanego zawodu przed zamieszkaniem w domu pomocy
społecznej, stan psychiczny, samopoczucie podopiecznego, osobowość podopiecznego.

Do drugiej grupy czynników zaliczamy [29]:

–

standard domu pomocy społecznej (odpowiednie warunki lokalowe, brak barier
architektonicznych, istnienie odpowiednio przygotowanych pomieszczeń, jak: sale
gimnastyczne, rehabilitacyjne, aktywizujące, biblioteka, co pozwala prowadzić kilka form
terapii),

–

autorytet pracowników realizujących program aktywizacji,

–

zaakceptowanie podopiecznego takim, jakim on jest.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Aktywizacja mieszkańców domów pomocy społecznej przebiega w czterech etapach:

Etap I – postawienie diagnozy społecznej,
Etap II – opracowanie planu aktywizacji,
Etap III – realizacja planu,
Etap IV – ocena przebiegu aktywizacji.
Postawienie diagnozy społecznej

Obejmuje zgromadzenie danych o podopiecznym dotyczących jego zainteresowań,

schorzenia, wieku, możliwość wykonywania danej czynności, występujących problemów
i trudności w przystosowaniu się do nowych warunków domu pomocy społecznej.
Opracowanie planu aktywizacji

Jest to opracowanie planu postępowania z daną osobą lub grupą osób o podobnych

problemach lub zainteresowaniach.

Przy opracowaniu planu aktywizacji należy uwzględnić:

–

specyfikę domu pomocy,

–

predyspozycje podopiecznego i ocenę, w jakim stopniu może on współpracować czy
współpracuje z personelem,

–

specyfikację pracy personelu,

–

środki materialne.
Dla potrzeb terapii zajęciowej należy opracować:

–

plan pracy indywidualnej,

–

plan pracy grupowej.

Realizacja planu

Plany indywidualne i grupowe powinny być elastyczne. Realizacja planu polega na

wykonaniu określonych czynności, określonych form zajęć aktywizujących. Plan może być
realizowany w odpowiednio wyposażonych i przystosowanych:

−

pracowniach aktywizujących,

−

bezpośrednio w pokoju mieszkańca,

−

warsztatach aktywizujących zorganizowanych w domach pomocy i poza nimi.

Ocena przebiegu procesu aktywizacji

Etap ten polega na gromadzeniu danych dotyczących przebiegu procesu aktywizacji

i efektów terapii. Przy ocenie należy również podać trudności, które wystąpiły w czasie
realizacji planu aktywizującego, przyczyny ich powstania oraz sposób ich rozwiązywania.
Ocena ta, zarówno zbiorowa, jaki indywidualna powinna być wykorzystana jako
doświadczenie do ustalenia i modyfikowania zajęć aktywizujących i przeprowadzona po
każdych odbytych zajęciach.

Do oceny aktywności mieszkańców domów pomocy społecznej można posłużyć się skalą

aktywności mieszkańców (SAM) i zapotrzebowania na opiekę.

Skala aktywności spełnia cztery funkcje [16, s. 31–33]:

−

ułatwia gromadzenie i dokumentowanie danych o Mieszkańcu,

−

stanowi podstawę do oceny cech grupy,

−

pozwala określić aktualne zapotrzebowanie na opiekę,

−

pozwala ocenić zmiany, jakie zaszły na poziomie aktywności mieszkańców domu pomocy
społecznej po realizacji przyjętych programów aktywizacji.
Arkusz aktywizacji mieszkańca domu pomocy społecznej powinien zawierać:

l.

Imię i nazwisko.

2. Wiek.
3. Rodzaj schorzenia.
4. Datę przybycia do domu pomocy społecznej.
5. Rodzaj zainteresowań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Podstawowym celem stosowania arkusza aktywizacji mieszkańca jest zbieranie informacji

o osobach mieszkających w domu pomocy społecznej. Arkusz aktywizacji należy prowadzić
przez cały okres pobytu mieszkańca domu, należy go stopniowo uzupełniać wprowadzając
nowe dodatkowe czynności czy umiejętności, które podopieczny nabył w czasie pobytu
w DPS.

Część I – aktywność mieszkańca DPS (wypełniony na przykładzie – w dniu 10.11.2003 r.

została przyjęta nowa mieszkanka do DPS, w wieku 80 lat, poruszająca się przy pomocy kuli.
Jest osobą aktywną w zakresie samoobsługi, bardzo interesuje się książkami, dużo czytała, ale
obecnie ze względu na choroby oczu musiała znacznie ograniczyć czytanie. Czas wolny spędza
słuchając radia i oglądając telewizję. Lubi spacery i wycieczki, ale boi się samotnie z nich
korzystać ze względu na problemy z chodzeniem).

Tabela 1. Aktywność mieszkańca DPS [16, s. 31]

Czynność

S

O

PP

N

Sen

X

Poruszanie się

X

Mycie

X

Ubieranie

X

Jedzenie, picie

X

Porozumiewanie się

X

Czesanie

X

Kąpiel

X

Golenie

X

Ścielenie łóżka

X

Wychodzenie z sali

X

Wychodzenie z budynku

X

Korzystanie z ubikacji

X

Wykonywanie czynności w pokoju

X

Czynności w budynku

X

Czynności poza budynkiem

X

Twórczość, odtwarzanie, prace ręczne

X

Udział w wycieczkach

X

Udział w spacerach

X

Udział w imprezach w budynku

X

Udział w imprezach poza budynkiem

X

Czytanie książek

X

Czytanie prasy

X

Oglądanie TV, wideo

X

Słuchanie radia

X

Inne

Część II – udział w zajęciach aktywizujących

1. Rodzaj zainteresowań mieszkańca domu pomocy społecznej (informacje uzyskane

w wywiadzie środowiskowym, rozmowach indywidualnych z mieszkańcami domu pomocy
społecznej, na podstawie obserwacji).

2. Zaproponowana forma terapii:

a) muzykoterapia,
b) biblioterapia,
c) estetoterapia.

3. Data rozpoczęcia terapii 2.05.2007 r.,
4. Przebieg aktywności w zajęciach aktywizujących.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Tabela 2. Udział w zajęciach terapeutycznych [16, s. 33]

Aktywność mieszkańca DPS

Rodzaj wykonywanych zajęć aktywizujących

S

O

PP

N

1. Wspólne słuchanie muzyki, udział w koncertach

X

2. Czytanie książki w odcinkach przez opiekuna

X

3. Słuchanie nagrań na taśmach magnetofonowych

X

4. Spacery w ogrodach DPS w obecności opiekunki

X

Symbole literowe wykorzystane w arkuszu:
S – czynność wykonuje samodzielnie,
O – czynność wykonuje z ograniczeniem,
PP – czynność jest wykonywana przy pomocy innych osób,
N – podopieczny nie wykonuje danej czynności.

5. Data zakończenia terapii 2.08.2007 r.
6. Inne uwagi – po tym okresie oferty zajęć aktywizujących możemy poszerzyć o wycieczki

i biwaki organizowane za miastem.

Podstawowym celem zastosowania arkusza aktywizacji mieszkańca jest zebranie

informacji o osobach mieszkających w domu pomocy społecznej. Punkty tematyczne zawarte
w arkuszu są podzielone na kategorie. Zadaniem badającego jest zaznaczenie czynności, którą
mieszkaniec wykonuje samodzielnie lub przy pomocy innych osób. W tym wypadku nie jest
ważne, z jakich źródeł otrzymujemy informacje ( wywiad, obserwacje). Ważne jest natomiast,
aby były one wiarygodne i obiektywne.

Aktywizacja podopiecznego powinna objąć wszystkie możliwe zakresy:

−

czynności codziennego życia (np. w zakresie samoobsługi),

−

czynności higienicznych i porządkowych w najbliższym otoczeniu (łóżko, kącik, pokój),

−

czynności wykonywane na rzecz innych podopiecznych (pomoc innym, która daje
poczucie przydatności dla innych, poczucie, że człowiek jest potrzebny innym ludziom),

−

czynności na rzecz domu (np. dyżur w pokoju, na piętrze, przydzielone czynności
w domu, w otoczeniu domu).
Twórcza aktywność (życie twórcze) – obszar aktywności, który daje człowiekowi szansę

wyrażenia siebie w formie dostępnej i bardzo indywidualne określonej jego wewnętrznymi
i zewnętrznymi dyspozycjami j może mieć formę biernego i czynnego uczestnictwa w kulturze
lub sztuce.

W domach pomocy społecznej ten obszar aktywizacji koncentruje się przede wszystkim

w formie różnorodnej terapii zajęciowej, która pozwala człowiekowi na realizację takiej formy
twórczości, która odpowiada jego indywidualnym uzdolnieniom i możliwościom.

Jedną z form aktywizacji jest tzw. kulturoterapia. Wiąże się ona z wykorzystaniem

wszelkiego rodzaju sztuki do celów aktywizujących.

Kulturoterapię można wykorzystać między innymi dla wywołania aktywności pacjenta,

który skierować może ową aktywność na własne cele zdrowotne.

W zależności od rodzaju środka kulturowego zastosowanego w terapii istnieje wiele

dziedzin kulturoterapii o różnym znaczeniu terapeutycznym. Do nich zalicza się, np.:

−

terapię za pomocą tańca, tzw. choreoterapię,

−

terapię przez przygotowanie i udział w spektaklach teatralnych,

−

terapię przez kontakt z pięknym otoczeniem, tzw. estetoterapię,

−

terapię przez udział w grach i zabawach, tzw. ludoterapię,

−

terapię przez czytanie, recytowanie, pisanie wierszy,

−

terapię przez kontakt z pięknem przyrody, przez spacery po lesie, tzw. silwoterapię i nad
brzegiem morza, tzw. talasoterapię [11, s. 8],

−

terapię przez zajęcia i pracę w pracowniach tkackich, rzeźbiarskich, ceramicznych,
itp., czyli ergoterapię.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Kulturoterapia ma różnorodny wpływ na człowieka, zarówno zdrowego jak i chorego. Nie

tylko rozszerza wiedzę, zwiększa mądrość życiową, przez co człowiek może stawiać przed
sobą nowe cele i skuteczniej radzi sobie z problemami, ale również pozwala na oderwanie się
od codziennych trudności, umożliwia wypoczynek.

Często na skutek kulturo terapii dochodzi do pełnej regeneracji sił i podjęcia przez

człowieka działalności twórczej. Charakterystyczną dla skutków kulturo terapii jest także
przekształcanie mniej wartościowych lub szkodliwych mechanizmów na bardziej wartościowe,
np. negatywne nastawienie do życia na pozytywne lub rozładowanie napięcia emocjonalnego
stymulującego agresję i wprowadzenie w przyjemny nastrój, dający poczucie ładu, spokoju,
pewności.

Szczególną rolę przypisuje się tu oddziaływaniu muzyki – muzykoterapia na emocje

człowieka.

Szczególną rolę przypisuje się aktywizowaniu ludzi w podeszłym wieku i przewlekle

chorych poprzez biblioterapię. Odpowiednio dobrana książka czy czasopismo może spełniać
różnorodne zadania w zależności od potrzeb. Na przykład aktualna prasa zbliża
podopiecznego do rzeczywistego świata, rozbudza zainteresowania, dostarcza informacji,
skłania do bardziej aktywnej postawy życiowej. Lektura może spowodować poprawę nastroju,
może odwrócić uwagę od nieprzyjemnych sytuacji, obniżyć niepokój i napięcie, pomaga
zrozumieć motywy postępowania innych ludzi, pokazuje czytelnikowi, co jest potrzebne do
rozwiązania jego problemu.

Proponowane zajęcia muszą być dostosowane do:

−

wieku mieszkańca, stanu psychicznego, poziomu intelektualnego,

−

jego zainteresowań,

−

wcześniejszej aktywności związanej z wykonywanym w przeszłości zawodu,

−

rodzaju dysfunkcji,

−

stopnia niepełnosprawności.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest aktywizacja?
2. Co to jest aktywność?
3. Co rozumiemy pod pojęciem braku aktywności?
4. Jakie znasz cele aktywności?
5. Od jakich czynników uzależnia się stosowanie form aktywności?
6. Jakie są funkcje skali aktywności?
7. Jakie znasz zakresy aktywizacji podopiecznego?
8. Jakie znasz dziedziny kulturoterapii?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj plan aktywności dla podopiecznej, na podstawie opisu przypadku.

W dniu 10.V.2007 r. została przyjęta do Domu Pomocy Społecznej nowa mieszkanka (lat 84)
poruszająca się na wózku. Mieszkanka wymaga pomocy osób drugich przy czynnościach dnia
codziennego. Wolny czas spędza czytając książki, lubi słuchać radia, szczególnie „Radio
Maryja” i oglądać seriale telewizyjne. Bardzo chce chodzić na spacery, ale sama sobie nie
radzi, potrzebuje osoby, która będzie jej towarzyszyć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ocenić aktywność mieszkanki posługując się arkuszem aktywności mieszkańca DPS,
2) wskazać rodzaj zainteresowań mieszkanki,
3) opracować pisemnie plan aktywności dla mieszkanki DPS.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

symulowana dokumentacja podopiecznego DPS,

−

arkusz aktywności mieszkańca,

−

arkusz papieru A4,

−

flamastry,

−

tablica flipchart,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Opracuj plan aktywności dla podopiecznego domu pomocy społecznej poruszającego się

na wózku. Podopieczny jest osobą starszą, bardzo wesołą, lubi dużo czytać, interesuje się
filmem ze szczególnym uwzględnieniem filmów przyrodniczych. Chętnie opowiada o swoich
przeżyciach i dzieli się doświadczeniem.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyjaśnić pojęcie aktywności,
2) zidentyfikować i zapisać zainteresowania podopiecznego,
3) przygotować plan aktywności zgodnie z zainteresowaniami.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

symulowana dokumentacja podopiecznego DPS,

−

arkusz papieru A4,

−

flamastry,

−

tablica flipchart,

−

arkusze aktywności mieszkańców,

−

poradnik dla ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcia: aktywność, aktywizacja, brak aktywności?





2) określić cele aktywności człowieka?





3) wymienić i opisać etapy aktywizacji mieszkańca?





4) wypełnić arkusz aktywizacji mieszkańca?





5) określić zakresy aktywizacji podopiecznych?





6) określić dziedziny kulturoterapii?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

4.4. Diagnoza społeczna

4.4.1. Materiał nauczania

Diagnoza społeczna jest jednym z podstawowych pojęć pedagogiki społecznej. Oznacza

rozpoznanie przyczyn występowania niepokojącego stanu danej jednostki, a z drugiej strony
rozpoznanie sił tkwiących w jednostce i jej najbliższym otoczeniu pozwalających na
przezwyciężenie występujących trudności [22, s. 221].

Rozpoznanie środowiska powinno obejmować wiedzę i umiejętności w stawianiu pełnej

diagnozy środowiskowej w skład, której wchodzą:
1. Diagnoza indywidualna, skoncentrowana na człowieku starym, niepełnosprawnym

tzw. case study.

2. Diagnoza rodzin, obejmuje wszystkich członów rodziny, głownie w zakresie sprawności

opieki, określeniu zakresu pomocy, która wynika z indywidualnych problemów i potrzeb.

3. Diagnoza społeczności lokalnej – ze szczególnym zwróceniem uwagi na realizację usług

opiekuńczych w środowisku społecznym oraz ustalenie zasad współpracy z innymi
instytucjami pomocy społecznej, służby zdrowia dla podopiecznych i ich rodzin [14,
s. 95].

Diagnoza indywidualna

Diagnoza indywidualna składa się z dwóch rodzajów informacji.
Pierwszy rodzaj informacji dotyczy dysfunkcji oraz ograniczeń. Aby uzyskać takie

informacje, należy określić:

−

jakie sprawności zostały ograniczone lub w ogóle nie występują, lub tez mogą ulec
znacznemu pogorszeniu ze względu na przebieg choroby np. w reumatoidalnym zapaleniu
stawów, w stwardnieniu rozsianym, cukrzycy, chorobie Alzheimera, chorobie Parkinsona,
otępieniu starczym, itp.,

−

jakie czynności codziennego życia nie są wykorzystywane lub są wykorzystywane
w ograniczonym stopniu, wymagają pomocy i wsparcia (jakiego rodzaju pomocy,
wsparcia i od kogo),

−

które dysfunkcje ograniczają rozwój, a w związku z tym wymagają szczególnego
wsparcia z zewnątrz.

Drugi rodzaj informacji skupiony jest na potencjale, jakim dysponuje osoba starsza,

niepełnosprawna i obejmuje określenie:

−

jakie sprawności zostały zlikwidowane, a które dają nadzieję na poprawę i przywrócenie,

−

w co należy wyposażyć osobę (np. okulary, wózek inwalidzki, protezę, drobny sprzęt
ortopedyczny, itp.),

−

jak wyposażyć miejsce jej zamieszkania, np.: uchwyty w łazience, przy łóżku, w ubikacji,
w kuchni, podnośniki, komputer,

−

jakie ćwiczenia podnoszące lub przywracające jej sprawność powinna wykonywać, aby
zwiększyć możliwość samodzielnego życia,

−

które z zachowanych sprawności stanowią szczególną podstawę dla dalszego rozwoju
i dają szanse na aktywne i twórcze życie.

Gromadzenie tych informacji ułatwia przygotowanie diagnozy indywidualnej i określenie

ograniczeń i potencjału osoby starszej, niepełnosprawnej.
Diagnoza rodzinna – wydolność opiekuńcza rodzinny.

Przy ustaleniu diagnozy rodzinnej bierze się pod uwagę ocenę deficytu funkcjonowania

rodziny oraz przyczyn tego deficytu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Należy określić:

−

w jakich funkcjach, z jakimi problemami rodzina nie radzi sobie lub radzi sobie w sposób
niewystarczający zaburzający jej normalną egzystencję, powodujący jej częściową lub
całkowitą dysfunkcjonalność,

−

jakie są tego przyczyny, deficyty funkcjonowania,

−

jaki powinien być zakres pomocy

.

Pierwsza grupa danych gromadzonych na temat rodziny będzie skoncentrowana na

określaniu obszarów zagrożeń i dysfunkcji normalnej egzystencji rodziny.

Drugi rodzaj danych niezbędnych w diagnozie rodzinnej dotyczy potencjału rodziny:

w jakim zakresie jest samodzielna, a co należy zmienić, aby stymulować jej wewnętrzne siły do
radzenie sobie w sytuacji, w której się znalazła.
Analiza czynników zewnętrznorodzinnych – diagnoza społeczności lokalnej

Czynniki zewnętrznorodzinne związane są ze społecznością lokalną. Należy określić

potencjał tej społeczności, który może wspomagać, wzmacniać, wspierać i wyrównywać
szanse osób starych, niepełnosprawnych. W diagnozie społeczności lokalnej należy brać pod
uwagę dwa aspekty.

Pierwszy aspekt obejmuje ograniczenie barier, jakie napotyka osoba starsza,

niepełnosprawna żyjąca w tej społeczności. Chodzi o wskazanie barier, przeszkód
architektonicznych utrudniających przemieszczanie się osoby w terenie, oraz barier typu
społecznego, jak: brak tolerancji i akceptacji tych osób i ich rodzin, co utrudnia im normalne
funkcjonowanie społeczne. Pomoc socjalna w tym wypadku polega na likwidowaniu
i minimalizowaniu istniejących barier.

Drugi aspekt diagnozy społeczności lokalnej to wskazanie i określanie potencjału zasobów

materialnych i społecznych istniejących w środowisku.

W domu pomocy społecznej postawienie diagnozy społecznej obejmuje: zgromadzenie

danych o podopiecznych na temat zainteresowań, schorzeń wieku starego, możliwości
wykonywania danych czynności, występujących problemów i trudności w przystosowaniu się
do nowych warunków.

Informacje do postawienia diagnozy uzyskuje się z dokumentów stanowiących podstawę

przyjęcia osoby do domu pomocy społecznej, prowadzonych rozmów oraz obserwacji
zachowań i reakcji mieszkańców. Jednocześnie rozpoznaje się siły i możliwości, jakimi
dysponuje podopieczny w celu przezwyciężenia występujących trudności.

Zebrane informacje pozwalają ocenić psychospołeczną kondycję podopiecznego,

występujące problemy i ustalić ogólny plan aktywizacji.

Diagnoza społeczna powinna być z czasem uzupełniana danymi pozwalającymi na

opracowanie szczegółowego programu aktywizacji.

Bardzo ważne jest, by do zbierania i dokumentowania tych danych posługiwać się

arkuszem aktywizacji mieszkańca domu pomocy społecznej, który ułatwia postawienie
diagnozy.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest diagnoza społeczna?
2. Co rozumiesz pod pojęciem diagnozy indywidualnej?
3. Co oznacza pojęcie diagnozy rodzinnej?
4. Co rozumiesz pod pojęciem diagnozy społeczności lokalnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj diagnozę społeczną sytuacji mieszkanki domu pomocy społecznej na podstawie

opisu sytuacji.

W dniu 14.05.2006 r. została przyjęta nowa mieszkanka (lat 90), porusza się bardzo powoli
i ostrożnie przy pomocy balkonika. Mieszkanka uskarża się, że słabo widzi i słyszy. Wymaga
pomocy w zakresie samoobsługi i utrzymania czystości w pokoju. Domaga się na stałe
przydzielenia opiekunki, która będzie jej pomagać w czynnościach dnia codziennego.
Interesuje się poezją, muzyką i życiem innych mieszkańców. Nie chce przebywać sama, ciągle
domaga się towarzystwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zgromadzić dane o podopiecznej, dotyczące jej zainteresowań, stanu zdrowia, stopnia

aktywności w zakresie samoobsługi,

2) określić, jakie czynności codziennego życia wymagają pomocy i wsparcia,
3) ustalić potencjał, siły i możliwości jakimi dysponuje osoba starsza niepełnosprawna,
4) przy dokumentowaniu danych posłużyć się arkuszem aktywizacji mieszkańca,
5) określić najważniejsze pierwszoplanowe potrzeby.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz A4,

−

flamastry,

−

tablica flipchart,

−

arkusz aktywizacji mieszkańca,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Przygotuj diagnozę społeczną wybranego mieszkańca przebywającego w domu pomocy

społecznej na podstawie przeprowadzonej obserwacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zgromadzić wszystkie informacje z dokumentacji mieszkańca, prowadzonych rozmów

z mieszkańcem na dotyczących stanu zdrowia, zainteresowań, stopnia aktywności
w zakresie samoobsługi

2) określić, jakie czynności codziennego życia wymagają pomocy i wsparcia,
3) ustalić potencjał, siły i możliwości jakimi dysponuje osoba starsza niepełnosprawna,
4) przy dokumentowaniu danych posłużyć się arkuszem aktywizacji mieszkańca,
5) określić najważniejsze pierwszoplanowe potrzeby.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

symulowana dokumentacja podopiecznego DPS,

−

arkusz A4,

−

flamastry,

−

tablica flipchart,

−

arkusz aktywizacji mieszkańca,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie diagnozy społecznej?





2) zdefiniować pojęcie diagnozy indywidualnej i rodzinnej?





3) ustalić diagnozę społeczności lokalnej z punktu widzenia przeszkód

architektonicznych?





4) wymienić bariery typu społecznego?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

4.5. Metody pracy socjalnej w aktywizacji podopiecznych domu

pomocy społecznej

4.5.1. Materiał nauczania

W pracy socjalnej wyróżnia się trzy metody pracy środowiskowej:

l) metoda indywidualnego przypadku (casework),

2) metoda pracy grupowej,
3) metoda organizowania środowiska.

Metodę indywidualnego przypadku można określić jako działanie „twarzą w twarz”,

naturalny dialog między ludźmi. Sens tej metody tkwi w bezpośrednim, osobistym,
indywidualnym kontakcie terapeuty z mieszkańcem domu i dobieraniu zajęć najwłaściwszych
dla danej osoby z uwzględnieniem jej sprawności i możliwości psychofizycznych. Jedną
z najważniejszych funkcji tej metody jest dostarczenie podopiecznemu doświadczeń
i motywacji, których brakuje w jego życiu i zaspokajaniu jego potrzeb. Przy zastosowaniu tej
metody należy przyjąć zasadę, że nie ma osób nienadających się do uczestnictwa w zajęciach
aktywizujących [19, s. 65].

Metoda pracy grupowej – służy do pracy z mieszkańcami, którzy mają określone

trudności ze społecznym funkcjonowaniem w domu pomocy społecznej lub łączą ich podobne
zainteresowania, na przykład lubią śpiewać, czytać, uprawiać sport, gotować. Praca grupowa
stwarza warunki, w których jednostki pomagają sobie nawzajem.

W warunkach domu pomocy społecznej są to:

1) grupy zainteresowań – skupiają osoby o podobnych zainteresowaniach. Zajęcia te nie

tylko zaspokajają potrzeby, ale także pobudzają i rozwijają zainteresowania. Do takich
zajęć należą na przykład: plastyka, robótki ręczne, teatr, chór, gry, czytelnictwo,

2) grupy rekreacyjne, których głównym celem jest zapewnienie wypoczynku, odprężenia,

sprawności fizycznej, tj. sport, turystyka, organizowanie zabawy,

3) grupy wyznaniowe – skupiają osoby o tych samych przekonaniach religijnych,

światopoglądowych,

4) grupy przyjacielskie – skupiają osoby lubiące przebywać ze sobą, wzajemnie aprobujące

swoje cechy charakteru i osobowości,

5) grupy aktywizujące – skupiają osoby, które mają problemy emocjonalne, zdrowotne,

przystosowawcze do nowych warunków, itp. Zbiorowe doświadczenie osób z podobnymi
problemami – samotnych, opuszczonych przez rodzinę, chorych – ułatwia zrozumienie
istoty trudności,

6) grupy samopomocowe, obejmujące wszystkie formalne i nieformalne organizacje –

nastawione są na świadczenie sobie wzajemnej pomocy i na kształtowaniu wzorów
życzliwości. Zaspokajają potrzebę wspólnoty, redukują poczucie samotności,

7) grupy decyzyjne – Rada Mieszkańców – udział mieszkańców w ustalaniu sposobów

zaspokajania potrzeb socjalnych, form prowadzenia terapii zajęciowej, form opieki
[16, s. 35–36].

Metoda organizowania środowiska – w domach pomocy społecznej może być określana

mianem otwartego uczestnictwa w życiu lokalnego środowiska. Polega na organizowaniu
otwartych imprez jednorazowych i cyklicznych (koncert chóru, wieczór poezji). Przykładem
takiej działalności może być zorganizowanie Dnia Babci, Dnia Dzidka, Dnia Dziecka, wspólne
ogniska, dni otwarte DPS.

Aktywizacja – organizowanie zajęć aktywizujących Domu Pomocy Społecznej dla osób

cierpiących na demencję [14, s. 95].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Tabela 3. Różne formy zajęć aktywizujących

Różne formy zajęć aktywizujących

Cel i sposób postępowania

1. Prosta gimnastyka – nieforsowna

Poprawa ogólnej kondycji – dostosowanej do możliwości
mieszkańca.

Proste,

codzienne

ćwiczenia

ruchowe

aktywizujące – 10 minut pod nadzorem rehabilitanta

2. Spacery

–

korytarze domu

–

posesja domu

–

ogrody domu

Wyciszenie emocjonalne, zmiana napięcia mięśniowego.
W zależności od samopoczucia i warunków atmosferycznych
spacery z mieszkańca pod rękę lub w asekuracji towarzyszącej.

3. Wybiórcze słuchanie radia i programów

telewizyjnych oraz tematycznych nagrań
wideo

Utrzymywanie i stymulowanie zainteresowań oraz trening
pamięci trwałej i świeżej.
Systematyczny przegląd programów radiowych, telewizyjnych
i nagrań wideo

–

zaznaczeniem odpowiednich

–

selektywne prezentowanie ich

4. Rozmowy o charakterze biograficznym –

wiek dziecięcy, młodzieżowy, szkoła,
relacje rodzinne, stosunki społeczne,
praca zawodowa, itd.

Aktywizacja sfery pamięciowej z uwzględnieniem czynnika
emocjonalnego. W trakcie rozmowy oglądanie albumów,
widokówek, obrazów oraz innych pamiątek.

5. Operowanie miłymi i miękkimi

przedmiotami z wykorzystaniem rąk
i dłoni (maskotki, chusteczki, ręcznika,
piłeczka miękka, wełna)

Sprawianie

mieszkańcom

miłych

doznań.

Ćwiczenie

koordynacji ruchowej ręki i dłoni.
Systematyczne zajęcia zgodnie z potrzebami mieszkańców
z użyciem stosownych tematycznych przedmiotów.

6. Układanki, puzzle, proste zajęcia

o charakterze konstrukcji

–

układanie dat, nazw, itp.

–

układanie prostych historyjek
obrazkowych,

–

proste działania naukowe

Ochrona poczucia tożsamości i samoświadomości. Ćwiczenia
na wyobraźnie przestrzenną – 2 razy w tygodniu.

7. Zajęcia poznawcze w zakresie uwagi,

pamięci, spostrzegania, myślenia.

Stymulowanie i podtrzymywanie kompetencji poznawczej –
próbki wiadomości z różnych dziedzin, np. geografii, historii
itp. Ćwiczenia na proste rozumowanie, krzyżówki, gry
planszowe, układanie klocków, rysowanie, malowanie,
lepienie z plasteliny, itp.

8. Czytanie głośne, oglądanie kolorowych

czasopism, opowiadania bajek, baśni,
wspomnienia.

Korzystne wpływanie na nastrój. Czytamy znane bajki, baśnie,
legendy kończące się szczęśliwie. Wspomnienia nacechowane
pozytywnym ładunkiem emocjonalnym

9. Muzykowanie – odtwarzanie prostych

struktur rytmicznych śpiewanie,
nucenie melodii i piosenek.
Muzykoterapia – słuchanie utworów
muzycznych o charakterze
terapeutycznym.

Celem jest osiągnięcie stanów psychicznych takich jak
wyciszenie, relaksacja, aktywizacja, mobilizacja. Słuchanie
przedwojennych piosenek, np. popularne tanga, piosenki
H. Ordonówny czy M. Foga. Korzystanie i wydobywanie
dźwięku z instrumentów, tj: cymbałki, bębenki – jest formą
ekspresji, daje możliwość wyrażania swojego rodzaju mowy.
Zajęcia 1 raz w tygodniu po 30 min.

10. Komunikacja werbalna i niewerbalna

(gesty, symbole, mimika, pantomimika).

Celem

jest

podtrzymywanie

kompetencji

językowej

i sprawności komunikacyjnej.
Komunikacja słowna powinna być jak najprostsza i wyraźna.
Można ją wspomagać sygnałami niewerbalnymi.
Z mieszkańcami należy rozmawiać jak najwięcej, mówiąc do
nich, przypomnieć, jaki jest dzień, godzina, gdzie są, jacy
ludzie ich otaczają, jaki ma plan zajęć na dziś, itp. Pomaga im
to w odnajdywaniu się w rzeczywistości.

Zajęcia aktywizujące muszą być dostosowane do indywidualnych potrzeb, zainteresowań

oraz możliwości mieszkańca i powinny sprawiać mu przyjemność.

Komunikujemy mu nasze zadowolenie z jego aktywności i okazujemy uznanie dla każdego

nawet najmniejszego sukcesu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Cieszymy się z tego, co udało mu się osiągnąć nawet wtedy, jeśli dana czynność nie

została doprowadzona do końca.

Celem rozmaitych metod aktywizujących jest trening intelektualnych i ruchowych

zdolności, które mieszkaniec jeszcze posiada tak, aby utrzymywały się możliwie jak najdłużej,
jak też najdłużej zachował swoją samodzielność oraz złagodzić objawy choroby.

Aktywizacja – organizowanie zajęć aktywizujących w Domu Pomocy Społecznej dla osób

starych i przewlekle chorych.

Tabela 4. Różne formy zajęć aktywizujących i sposób postępowania.

Różne formy zajęć

aktywizujących

Cel i sposób postępowania

1. Usprawnienie fizyczne.

Utrzymanie lub poprawienie dotychczasowej kondycji fizycznej mieszkańca
poprzez:
– codzienne aktywizujące ćwiczenia ruchowe (10 minut) – prowadzone pod

nadzorem rehabilitanta,

– zajęcia o charakterze rekreacyjno-wypoczynkowym w tym: wycieczki,

ogniska, grillowanie, spacery na świeżym powietrzu, itp.

2. Usprawnienie psychiczne. Ułatwienie rozumienia, nawiązywanie i podtrzymywanie poprawnych relacji

międzyosobowych.
Sfera poznawcza:
– procesy intelektualne z uwzględnieniem ćwiczeń z zakresu pamięci,

uwagi, spostrzegania, myślenia.

Sfera emocjonalno-motywacyjna
– rozpoznawanie swoich emocji i ich skutków,
– poznawanie swoich silnych stron i ograniczeń,
– poznawanie swoich możliwości i umiejętności,
– kontrolowanie emocji,
– przyjmowanie odpowiedzialności za swoje działania,
– elastyczność przystosowania się do zmian,
– dążenie do osiągnięcia lepszych rezultatów,
– umiejętności społeczne,
– otwartość na innych, na inność
– rozwiązywanie sytuacji problemowych, konfliktów
– współpraca z innymi w trakcie zajęć.

3. Formy audytoryjne oparte

na obserwacji,
współuczestnictwie
biernym- mieszkaniec jest
odbiorcą.

Aktywizowanie i zachęcanie do współuczestniczenia w zajęciach w pokojach
dziennego pobytu i w pokojach mieszkańców przez:
– wspólne słuchanie muzyki,
– oglądanie wystąpień teatralnych, koncertów,
– głośne czytanie książki czasopism, gazet.
Prowadzenie indywidualnej rozmowy z mieszkańcem i wzbudzanie
zainteresowania różnymi propozycjami.

4. Kompetencje społeczne

codziennego życia – różne
formy aktywizujące.

Podtrzymywanie umiejętności dostosowania się jednostki do zwyczajów,
form, standardów zachowań przyjmowanych przez społeczeństwo.

5. Kształtowanie i utrwalanie

nawyków higieny osobistej
i utrzymywanie czystości.
otoczenia.

Wyrabianie samodzielności, czystości osobistej i otoczenia poprzez:
– zwracanie uwagi na czystość osobistą, ubranie, uczesanie itd.,
– sprzątanie po zajęciach, utrzymywanie w czystości i porządku swojego

stanowiska po zajęciach.

6. Muzykoterapia –

słuchanie utworów
muzycznych o charakterze
terapeutycznym.

Zabawy ruchowe z
podkładem muzycznym,
wyklaskiwanie utworów,
zagadki muzyczne itp.

Stwarzanie odpowiedniego nastroju do pracy, ułatwianie nawiązywania
kontaktów, ograniczanie konfliktów, wyciszenia emocjonalnego, sprawianie
przyjemności.
Przykłady zajęć:
– wspólne słuchanie muzyki,
– udział w koncertach, spektaklach teatralnych,
– udział w próbach chóru, wspólne śpiewanie,
– naśladowanie głosów ptaków, zwierząt,
– rozróżnianie dźwięków.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

7. Biblioterapia,

prowadzenie terapii
opartej na słowie
(czytanie, recytowanie
wierszy, pisanie wierszy,
dyskusje, opowiadanie,
rozmowy).

Rozbudzanie zainteresowań, dostarczanie informacji, poprawianie nastroju,
obniżanie niepokoju i napięcia, rozumienie postępowania innych ludzi.
Przykłady:
a) głośne czytanie książki w odcinkach, prowadzenie dyskusji,
b) wykorzystywanie nagrań na taśmach magnetofonowych, filmy,

wideokasety,

c) prowadzenie kronik, albumów,
d) odczyty, prelekcje, pogadanki.

8. Gry, zabawy, konkursy

Usprawnianie fizyczne i psychiczne, pobudzanie pomysłowości, odwagi,
mobilizacja do dalszej pracy.
Przykłady: gry świetlicowe, warcaby, szachy, układanki,
Zabawy, np. andrzejkowe, walentynki, zgaduj-zgadula itp.

9. Zajęcia plastyczne

(malarstwo, rysunek,
wykonywanie pudełek,
modelowanie, wycinanki,
ozdoby choinkowe itd.)

Umożliwienie wyrażania przeżyć, odreagowanie emocji i napięć, np. wspólne
wykonanie obrazka poprzez:
– robienie małych kuleczek z kolorowego papieru i przyklejanie, żeby

powstał obrazek

– wydzieranie drobnych kawałków z kolorowego papieru lub kolorowych

czasopism i naklejanie na karton

– pokolorowanie rysunków kredkami lub farbami

10. Ergoterapia – terapia

pracą na rzecz domu
pomocy.

Osiągnięcie jak największej aktywności i samodzielności życiowej
mieszkańca:
– praca we własnym pokoju (sprzątanie w pokoju, układanie w szafie,

ścielenie łóżek, itp.),

– prace porządkowe na posesji domu,
– prace w ogródkach przydomowych,
– prace podopiecznych w radzie mieszkańców domy.

11. Organizowanie

otwartych wspólnych
imprez dla mieszkańców
domu i środowiska
lokalnego.

Przełamywanie izolacji osamotnienia, pozwala zaistnieć w życiu lokalnej
społeczności i budować więzi emocjonalne.
Przykładem takiej działalności może być:
– zorganizowanie Dnia Babci, Mamy z udziałem dzieci ze szkoły,
– wspólne grillowanie, organizowanie ogniska z uczestnictwem

mieszkańców domu i organizacji lokalnych.

4.5.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest metoda indywidualnego przypadku?
2. Co rozumiesz pod pojęciem metoda pracy grupowej?
3. Jak zrozumiesz metodę organizowania środowiska?
4. Co to jest program aktywizacji socjalnej mieszkańca w DPS?
5. W jakim celu stosujemy różne metody terapeutyczne u osób cierpiących na demencję?
6. Jakie znasz zajęcia terapeutyczne, które przyczyniają się do usprawnienia fizycznego osób

starych?

7. Jakie znasz zajęcia, które usprawniają psychicznie osoby starsze?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj propozycję gier, zabaw, konkursów aktywizujących podopiecznych cierpiących

na demencję.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ocenić aktywność fizyczną i psychiczną podopiecznych cierpiących na demencję,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

2) ustalić rodzaj zainteresowań podopiecznych dementywnych,
3) przygotować propozycje gier i zabaw oraz konkursów, które będą aktywizować

podopiecznych, poprawią ich ogólną kondycję i zapewnią trening pamięci trwałej
i świeżej,

4) opisać przygotowane gry, zabawy oraz konkursy na papierze A4,
5) zaprezentować na forum grupy przygotowane propozycje gier i zabaw.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz papieru A4,

−

flamastry,

−

tablica flipchart,

−

przykładowe formy zajęć aktywizacji podopiecznych dementywnych,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Opracuj scenariusz zajęć aktywizujących dla osób starszych, mających problemy

z samodzielnym poruszaniem się.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś

1) zapoznać się z różnymi formami aktywizującymi dla osób starszych,
2) ustalić rodzaj zainteresowań i potrzeb osób starszych,
3) przygotować różne formy aktywizacji osób starszych i zapisać je na arkuszu A4,
4) zaprezentować na forum grupy opracowany scenariusz.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz papieru A4,

−

flamastry,

−

tablica flipchart,

−

przykładowe scenariusze zajęć aktywizujących,

−

poradnik dla ucznia.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie metoda indywidualnego przypadku?





2) zdefiniować pojęcie: metoda grupowa?





3) określić metodę organizowania środowiska?





4) zróżnicować metodę indywidualnego przypadku od metody

grupowej?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

4.6. Organizacja czasu wolnego w placówkach pomocy

społecznej

4.6.1. Materiał nauczania

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Polityki Społecznej z dnia 19 października 2005 r.

[25] w sprawie domów pomocy społecznej, dom pomocy społecznej funkcjonuje w sposób
zapewniający właściwy zakres usług, zgodny ze standardami określonymi dla danego typu
domu, w oparciu o indywidualne potrzeby mieszkańca domu.

W celu określenia indywidualnych potrzeb mieszkańca domu oraz zakresu usług, dom

powołuje zespoły terapeutyczno-opiekuńcze składające się w szczególności z pracowników
domu, którzy bezpośrednio zajmują się wspieraniem mieszkańców.

Do podstawowych zadań zespołów terapeutyczno-opiekuńczych należy opracowywanie

indywidualnych planów wsparcia mieszkańców oraz wspólna z mieszkańcami domu ich
realizacja. Indywidualny plan wsparcia powinien być przygotowany w terminie 6 miesięcy od
dnia przyjęcia mieszkańca do domu.

Dom Pomocy Społecznej funkcjonuje w oparciu o indywidualne plany wsparcia

mieszkańca domu, opracowywane z jego udziałem, jeżeli udział ten jest możliwy ze względu
na stan zdrowia i gotowość mieszkańca do uczestnictwa w nim.

Działania wynikające z indywidualnego planu wsparcia mieszkańca koordynuje pracownik

domu, zwany pracownikiem pierwszego kontaktu, wskazany przez mieszkańca, jeżeli wybór
ten jest możliwy ze względu na jego stan zdrowia i organizację pracy domu. Pracownicy
pierwszego kontaktu działają w ramach zespołów terapeutyczno-opiekuńczych.

Zadania pracowników domu pomocy społecznej w związku z aktywizacją mieszkańców

mają charakter wspierający. Istotą wsparcia stanowi działanie, którego celem jest umiejętność
radzenia sobie osoby wspieranej w życiu, aktywizowanie jej do działania i mobilizowanie do
wykorzystywania zasobów osobowych, fizycznych i psychicznych.

Organizacją czasu wolnego w domu pomocy zajmują się specjaliści tacy jak: muzycy,

plastycy, terapeuci zajęciowi, ale jest to też zadanie dla całego zespołu terapeutyczno-
opiekuńczego. Każdy dom powinien, więc wypracować odpowiednie, wynikające z potrzeb
i możliwości mieszkańców założenia programu aktywizacji uwzględniając:

–

aktywne uczestnictwo w samoopiece,

–

aktywizację w ramach terapii zajęciowej w celu zwiększenia tych obszarów aktywności,
które umożliwiają rozwój i uczestnictwo różnego typu interpersonalnych kontaktach
społecznych.

Bardzo ważną funkcję w aktywizowaniu mieszkańców spełnia dzienny plan pracy domu.

Wyznacza on konkretny stały rytm dnia, daje mieszkańcom możliwości dopasowania do niego
osobistego rytmu codziennych czynności a także poczucie bezpieczeństwa, że nikt nie będzie
poganiał, że samemu można zaplanować kolejność tych czynności.

Dzienny plan dnia powinien spełniać pewne wymogi ze względu na potrzebę

mieszkańców. W domu pomocy społecznej dla ludzi starych, przewlekle chorych należy brać
pod uwagę czas przeznaczony na wstanie, poranną toaletę, czynności porządkowe, zjedzenie
śniadania oraz odpoczynek w różnych porach dnia z powodu gorszego samopoczucia czy
zmęczenia. Ważnym elementem stałego rytmu stanowią Msze Święte i wspólne odmawianie
modlitwy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Tabela 5. Dzienny plan działania (np. poniedziałek)

8.00 – 9.00

śniadanie

9.00 – 12.00

−

zajęcia aktywizujące organizowane w pokojach dziennego pobytu, w świetlicy

i pracowni terapii zajęciowej,

−

zajęcia plastyczne – wspólne wykonanie obrazka przez robienie małych kuleczek

i przyklejanie żeby powstał obrazek,

−

gimnastyka – aktywizujące ćwiczenia ruchowe 10 minut prowadzone pod

nadzorem rehabilitanta.

13.00 – 14.00

obiad

14.00 – 16.00

czas wypoczynku – np. „drzemka” po obiedzie, lub wspólne picie herbaty, kawy,
soków, rozmowy towarzyskie.

16.00 – 18.00

zajęcia aktywizujące:

−

gry świetlicowe,

−

czytanie prasy, książek,

−

spacery po korytarzu domu, posesji domu,

−

zajęcia kulinarne: przygotowanie kruchych ciasteczek.

18.00 – 19.00

kolacja

19.00

czas wypoczynku, słuchane radia, TV, wspólne modlitwy.

Również ważną funkcję pełni tygodniowy plan pracy domu. Obejmuje on stałe zajęcia,

które występują w ciągu tygodnia oraz te związane z konkretnymi datami (uroczystości,
rocznice, święta). Plan tygodniowy pozwala na planowanie czynności w okresie dłuższym niż
dzienny rytm dnia, wnosi on pewien porządek, wprowadzając stałe dni spotkań
poszczególnych grup osób tworzących dodatkową wspólnotę, np. uczestnicy chóru,
wspólnego czytania, wspólnego słuchania muzyki. Tygodniowy plan pracy dostarcza
mieszkańcom ważnego elementu w ich życiu oczekiwanie na następne spotkanie, na kolejny
tydzień.

Zajęcia stałe w Domu Pomocy Społecznej dla osób starych przewlekle chorych
Grupa I – osoby leżące

9.00–9.30

– Nabożeństwo – poniedziałek, piątek, sobota,

9.30–10.30 – rozmowy indywidualne, spotkania z kapelanem w piątek,
10.30–11.30 – rehabilitacja przyłóżkowa – prowadzona przez rehabilitanta
11.30–12.30 – zajęcia aktywizujące – biblioterapia, słuchanie taśm magnetofonowych,

czytanie książek, czasopism,

13.00–14.00 – obiad,
14.00–16.00 – odpoczynek, wspólne rozmowy, picie herbaty, odwiedziny wolontariuszy, 2x

w tygodniu (wtorek, czwartek).

Dni wolne – sobota, niedziela (odwiedziny rodzin, bliskich)
Grupa II – osoby chodzące

9.00–9.30

– Nabożeństwo – poniedziałek, piątek, sobota,

9.30–10.30

– spotkanie z kapelanem, rozmowy indywidualne,

10.30–11.30 – rehabilitacja prowadzone przez technika rehabilitacji,
11.30–13.30 – zajęcia aktywizujące w pokojach dziennego pobytu, w świetlicy domu:

–

gry świetlicowe,

–

zajęcia plastyczne,

–

muzykoterapia.

13.00–14.00 – obiad,
14.00–16.00 – biblioterapia, czytanie książek, czasopism, recytowanie wierszy, dyskusje,

rozmowy – codziennie,

16.00–18.00 – spotkania modlitewne, 2x w tygodniu (wtorki i czwartki),
18.00

– kolacja.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Miesięczny plan uwzględnia specyfikę pór roku oraz dostosowuje do nich formy

aktywności poza domem (wycieczki, zawody sportowe) i w Domu (np. przygotowanie
pisanek, ozdób na choinkę, prezentów świątecznych). Zajęcia powinny być różnorodne, tak
aby umożliwiały uczestnictwo w nich osób o różnym poziomie sprawności. Zajęcia
aktywizujące powinny być przyjemne dla osoby, która z nich korzysta.

W związku z tym należy przygotować możliwie zróżnicowaną paletę zajęć, zarówno pod

względem liczby potencjalnych uczestników (zajęcia indywidualne, w parze, małej grupie,
dużej grupie) jak i pod kątem różnego rodzaju propozycji. Typowa oferta spędzania wolnego
czasu dzieli się na:

–

aktywność o charakterze ciekawych przeżyć, doświadczeń (na przykład wycieczka piesza,
wycieczka rowerowa, wyjście do ZOO),

–

oferta kulturalna (na przykład wyjście do kina, oglądanie telewizji, słuchanie koncertu),

–

zajęcia, w których podopieczny samodzielnie działa, zmierzając w kierunku określonego
celu (na przykład malowanie, rysowanie, fotografowanie, sport)

.

Prawdziwe zadowolenie podopiecznych uzyskamy wtedy, gdy oferta będzie odpowiadała

ich indywidualne zainteresowaniom.

Czas wolny powinien być okresem, w którym ma miejsce coś szczególnego, zupełnie

odbiegającego od codziennej monotonii, charakterystycznej tylko dla tych właśnie wolnych
chwil.

Zatem celem powinny być ciekawe, nowe, fascynujące przeżycia, jakie staną się udziałem

naszych podopiecznych. Zajęcia realizowane w czasie wolnym muszą polegać na przeżyciu
sukcesu i przyjemności – wtedy nasz podopieczny z chęcią będzie brał w nich udział. Warunki,
które powinny być spełnione przy organizowaniu czasu wolnego podopiecznych:

−

podopieczni powinni być jak najwcześniej wdrażani w planowanie i przygotowanie
oferty,

−

powinni mieć możliwość dokonywania wyboru tego co im najbardziej odpowiada, na co
mają ochotę,

−

uczestnictwo musi być dobrowolne, tylko wówczas możemy mówić o spędzaniu czasu
wolnego, a więc jak najdalej od wszystkiego co obowiązkowe i konieczne,

−

zajęcia powinny być zaakceptowane i pozytywnie przyjęte przez mieszkańców, wtedy
mogą być kontynuowane w przyszłości,

−

każda oferta musi uwzględniać stan zdrowia, niepełnosprawność i zainteresowania,

−

zadania i role realizowane w czasie tych zajęć powinny być powiązane z doświadczeniami
typowymi dla codziennego życia mieszkańców,

−

podopieczni powinni mieć zaplanowane zajęcia, znać wcześniej czas i miejsce ich
realizacji, natomiast treść oferty może być niespodzianką,

−

należy też pamiętać, że najważniejsze jest samo uczestniczenie w zajęciach przy
minimalnej ingerencji opiekuna.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie jest podstawowe zadanie zespołu opiekuńczo-terapeutycznego?
2. Co jest istotą wsparcia mieszkańca?
3. Co to jest dzienny plan dnia?
3. Co obejmuje tygodniowy plan pracy z mieszkańcami?
4. Co odróżnia tygodniowy plan pracy od miesięcznego planu pracy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj dzienny plan zajęć aktywizujących dla podopiecznej w wieku 82 lat,

przejawiającej oznaki depresji, odczuwającej samotność i zrezygnowanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować stałe godziny spożywania posiłków przez mieszkańców,
2) zaplanować godziny stałych zajęć takich jak: nabożeństwo, spotkanie z kapłanem,

psychologiem, zajęcia rehabilitacyjne itp.

3) przygotować w formie pisemnej godzinowy plan zajęć aktywizujących na jeden dzień.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz papieru A4,

−

flamastry,

−

tablica flipchart,

−

przykładowy dzienny plan zajęć aktywizujących,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Przygotuj tygodniowy plan zajęć aktywizujących dla osoby chorej (niewydolność krążenia,

cukrzyca) przebywającej od kilku lat w DPS.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować aktywizację mieszkańców w ich codziennym życiu, wyrabianiu

samodzielności,

2) zaplanować zajęcia utrzymujące dobrą kondycję fizyczną i psychiczną mieszkańca,
3) zaplanować wspólne imprezy dla mieszkańców DPS i środowiska lokalnego,
4) przygotować tygodniowy plan zajęć aktywizujących na arkuszu A4.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz papieru A4,

−

flamastry,

−

tablica flipchart,

−

przykładowy tygodniowy plan zajęć aktywizujących,

−

poradnik dla ucznia.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić istotę wsparcia mieszkańca ?





2) określić podstawowe zadanie zespołu opiekuńczo-terapeutycznego ?





3) przygotować dzienny plan dnia dla osób starych i niepełnosprawnych?





4) przygotować tygodniowy plan pracy dla osób starych i niepełnosprawnych?





5) scharakteryzować miesięczny plan pracy dla osób starych i niepełnosprawnych?





6) wskazać różnicę między planem dziennym, tygodniowym a miesięcznym?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko

jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na

później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Czasem wolnym jest

a) praca zarobkowa.
b) praca dodatkowa.
c) całokształt życia po pracy.
d) spełnianie obowiązków rodzinnych, społecznych.

2. Sposoby spędzania czasu wolnego polegają na

a) wykonywaniu pracy zawodowej.
b) wykonywaniu codziennych obowiązków rodzinnych.
c) racjonalnym wykorzystaniu czasu na odpoczynek, rozrywkę, kulturę, rozwijanie

zainteresowań.

d) wykonywaniu dodatkowej pracy zawodowej

3. Czasu wolny wg Z. Dąbrowskiego spełnia funkcje

a) rekreacyjne, kulturalne.
b) wypoczynku, rozrywki, rozwojowi zainteresowań i uzdolnień, poszukiwanie własnych

miejsc w społeczeństwie.

c) edukacyjne, wychowawcze.
d) psychokompensacyjne, psychoedukacyjne.

4. Jedną z podstawowych funkcji czasu wolnego jest

a) regenerowanie sił fizycznych i psychicznych.
b) zwiększenie dóbr materialnych.
c) awans i kariera zawodowa.
d) zwiększenie grona znajomych i przyjaciół.

5. Aktywizacja w potocznym rozumieniu to

a) wyrobienie poczucia społecznej użyteczności.
b) prowadzenie aktywnego trybu życia.
c) niwelowanie agresji.
d) zapewnienie poczucia bezpieczeństwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

6. Brak aktywności objawia się

a)

poczuciem krzywdy, izolacji i osamotnienia, nieprzydatności.

b)

utrzymywaniem sprawności fizycznej i zdrowotnej.

c)

utrzymaniem wiary w sens życia.

d)

rozwijaniem różnych zainteresowań.

7. Aktywizacja mieszkańca domów pomocy społecznej przebiega w następujących etapach

a) planowanie diagnozy społecznej, realizacji planu, kontrola planu.
b) planowanie diagnozy społecznej, planowanie realizacji planu, ocena przebiegu

aktywizacji.

c) ustalenie celu, planowanie realizacja planu.
d) ustalanie indywidualnych potrzeb mieszkańca, planowanie, realizacja planu.

8. Arkusz aktywizacji mieszkańca składa się z

a) część I – aktywności mieszkańca DPS, część II – udział w zajęciach terapeutycznych.
b) informacji dotyczącej aktywizacji mieszkańca Domu Pomocy Społecznej.
c) propozycji zajęć terapeutycznych.
d) przebiegu procesu aktywizacji i etapów terapii.

9. Arkusz aktywizacji stosuje się w celu

a) zdiagnozowania potrzeb mieszkańców.
b) przygotowania propozycji zajęć terapeutycznych.
c) zebrania informacji o mieszkańcu i uzupełniania dodatkowych czynności czy

umiejętności które nabył w czasie pobytu w DPS.

d) opracowania planu postępowania z daną osobą lub grupą osób.

10 Aktywizacja podopiecznych powinna objąć

a) czynności życia codziennego, czynności na rzecz Domu , czynności na rzecz innych.
b) czynności porządkowe i higieniczne, prace na rzecz Domu oraz czynności w zakresie

samoobsługi.

c) czynności życia codziennego, czynności na rzecz innych osób oraz czynności

porządkowe.

d) czynności życia rodzinnego, czynności higieniczne i porządkowe, wykorzystywane na

rzecz osób innych oraz na rzecz domu pomocy społecznej.

11. Diagnoza środowiskowa składa się

a) diagnozy indywidualnej, rodzinnej oraz diagnozy społeczności lokalnej.
b) analizy czynników zewnątrz rodzinnych.
c) analizy czynników wewnątrzrodzinnych.
d) analizy czynników wewnątrzrodzinnych i czynników zewnątrz rodzinnych.

12. Diagnoza indywidualna to

a) określenie, które dysfunkcje podopiecznego ograniczają rozwój i wymagają wsparcia

i pomocy.

b) zebranie informacji o dysfunkcjach i ograniczeniach oraz o potrzebach jakim

dysponuje podopieczny.

c) informacje o potencjale podopiecznego, jakie sprawności dają nadzieję na poprawę

i przywrócenie.

d) zdiagnozowanie potrzeb u osoby, u której wystąpiły ograniczenia sprawności

fizycznej, psychicznej lub umysłowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

13. Diagnoza rodzinna dotyczy

a)

ustalenia z jakim problemami rodzinna sobie nie radzi.

b) określenia potencjału rodzinny.
c)

oceny deficytu funkcjonowania rodziny oraz określenie potencjału rodziny.

d) analizy poziomu sprawności fizycznej i psychicznej rodziny.

14. Diagnoza społeczności lokalnej dotyczy

a) wskazywania barier architektonicznych, przeszkód jakie napotyka niepełnosprawny

żyjący w tej społeczności.

b) wskazywania i określenie potencjału zasobów materialnych i społecznych istniejących

w środowisku.

c) wskazywania barier, typu społecznego, jak: brak tolerancji i zaakceptowania tych

osób i rodzin.

d) analizy czynników zewnętrzno rodzinnych – określenie potencjału społeczności oraz

wskazania jakie bariery architektoniczne ograniczają, przemieszczanie się osoby oraz
barier typu społecznego.

15. Metodę indywidualnego przypadku można określić

a) bezpośrednim osobistym indywidualnym kontaktem terapeuty z mieszkańcem

i dobraniem najwłaściwszych dla danej osoby zajęć terapeutycznych.

b) współpracą z podopiecznymi i ustaleniem ich potrzeb.
c) współpracą w grupie z osobami o podobnych zainteresowaniach.
d) zakresem dysfunkcji ograniczających rozwój i wymagających szczególnego wsparcia

przez opiekunów.

16. Metodą pracy grupowej jest

a) organizowanie środowiska i włączanie podopiecznego do uczestniczenia w życiu

środowiska lokalnego.

b) praca z podopiecznymi, którzy mają określone trudności ze społecznym

funkcjonowaniem w domu i łączenie ich na podstawie podobnych zainteresowań
w grupy wsparcia, wyznaniowe, terapeutyczne, itp.

c) udział podopiecznych w radzie mieszkańców domu.
d) udział mieszkańców w pracy na rzecz domu i w otoczeniu.

17. Organizacją czasu wolnego dla mieszkańców domu zajmują się

a) pielęgniarki.
b) pokojowe.
c) specjaliści tacy jak: muzycy, plastycy, terapeuci zajęciowi.
d) wolontariusze.

18. Dzienny plan pracy domu

a) obejmuje stałe zajęcia terapeutyczne.
b) uwzględnia specyfikę pór roku np. święta, wycieczki.
c) obejmuje aktywne uczestnictwo w samoopiece.
d) umożliwia mieszkańcom dopasowanie do niego osobistego rytmu codziennych

czynności oraz dokonywanie wyboru udziału w zajęciach terapeutycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

19. Tygodniowy plan domu pomocy społecznej

a) pozwala na planowanie stałych zajęć, wprowadza stałe dni spotkań poszczególnych

grup oraz planowanie czynności w dłuższym okresie.

b) uwzględnia specyfikę pór roku.
c) uwzględnia specyfikę działania, dopasowanie do osobistego rytmu codziennych

czynności związanych z samoobsługą.

d) pozwala na aktywne uczestnictwo w samoopiece.

20. Oferty spędzania czasu wolnego powinny charakteryzować się

a) stałymi i zaplanowanymi zajęciami terapeutycznymi.
b) aktywnością zapewniającą „indywidualne przeżywanie” oraz zajęciami w których

samodzielnie działa podopieczny.

c) ofertami kulturalnymi, np. wyjście do kina, oglądanie TV, słuchanie koncertu itp.
d) Obowiązkami i pracami na rzecz domu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Organizowanie różnych form spędzania czasu wolnego

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1.

a

b

c

d

2.

a

b

c

d

3.

a

b

c

d

4.

a

b

c

d

5.

a

b

c

d

6.

a

b

c

d

7.

a

b

c

d

8.

a

b

c

d

9.

a

b

c

d

10.

a

b

c

d

11.

a

b

c

d

12.

a

b

c

d

13.

a

b

c

d

14.

a

b

c

d

15.

a

b

c

d

16.

a

b

c

d

17.

a

b

c

d

18.

a

b

c

d

19.

a

b

c

d

20.

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

6. LITERATURA

1. Birkenbihl U.V.: Gry i zabawy umysłowe. Wydawnictwo Kos, Katowice 2006
2. Błędowski P.: Polityka społeczna RFN wobec problemów starości. Polityka Społeczna nr

10, 1996

3. Błędowski P.: Pomoc społeczna i opieka nad osobami starszymi w RFN. Interart,

Warszawa 1996

4. Bondarowicz M.: Zabawy w grach sportowych. WSiP, Warszawa 1995
5. Dąbrowski Z.: Czas wolny dzieci i młodzieży. PZWS, Warszawa 1986
6. Encyklopedia Pedagogiczna. Fundacja Innowacyjna, Warszawa 1993
7. Garlin Ch.D., Seabury B.A.: Działania interpersonalne w pracy socjalnej. Warszawa 1996
8. Gurzycka A.: Rozwój i kształtowanie zainteresowań. Wyd. 2 popr. WSiP, Warszawa

1989

9. Hale G.: Poradnik dla niepełnosprawnych. Muza S.A., Warszawa 1996
10. Hulek A.: Świat ludziom niepełnosprawnym. Warszawa 1992
11. Izmańska A: Formy aktywizowania mieszkańca domu pomocy społecznej. WZPS, Chełm

1994

12. Jaroszuk Z., Czakon W.: Gry i metody. Lublin 1996
13. Kamiński A.: Czas wolny i jego problematyka społeczno-wychowawcza, Wrocław 1965
14. Kawczyńska-Butrym Z.: Niepełnosprawność – specyfika pomocy społecznej. BPS,

Katowice 1996

15. Korczak C.: Higiena. PZWL, Warszawa 1998
16. Kozaczuk L.: Terapia zajęciowa w Domach Pomocy społecznej. BPS, Katowice 1999
17. Kulesza

E.M.:

Rozwijanie

przedmiotowo-zabawowej

działalności

dzieci

niepełnosprawnych umysłowo w stopniu lekkim. Akademia Pedagogiki Specjalnej,
Warszawa 2000

18. Meder J. (red.): Praca socjalna z osobami z zaburzeniami psychicznymi. Biblioteka

Pracownika Socjalnego. Śląsk, Katowice 2002

19. Mikołajewicz W.: Pracownik socjalny jako profesjonalista – praca z indywidualnym

przypadkiem – jako nowa metoda pracy socjalnej. Praca socjalna, 1990 nr 1-2

20. Pięta J.: Pedagogika czasu wolnego. Wyższa Szkołą Ekonomiczna, Warszawa 2004
21. Pijanowski L.: Przewodnik gier. Orenda, Warszawa 1997
22. Pilch T., Lepelczyk J.: Pedagogika społeczna. Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1993
23. Pilecki J. (red.): Usprawnienie, wychowanie i nauczanie osób z głębokim upośledzeniem

umysłowym. Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2000

24. Ploch L.: Jak organizować czas wolny dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo?

Warszawa 1997

25. Rozporządzeniem Ministra Polityki Społecznej z dnia 19 października 2005 r. w sprawie

domów pomocy społecznej. Dz.U. Nr 217 poz. 1837

26. Seiwert L.J.: Jak organizować czas. Warszawa 1993
27. Skorupska S.: Mały słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1969
28. Szczepankowska B., Mikulski J. (red): Osoby niepełnosprawne w środowisku lokalnym.

Wyrównywanie szans. Warszawa 1999

29. Świetlice terapeutyczne. Biuletyn informacyjny, WZPS 1994 nr 4
30. Tetzchner S.: Wprowadzenie do wspomagających i alternatywnych sposobów

porozumiewania się: nauka znaków oraz używania pomocy komunikacyjnych przez dzieci,
młodzież i dorosłych z zaburzeniami rozwojowymi. Stowarzyszenie „Mówić bez słów”,
Warszawa 2002

31. Tomaszewski T.: Psychologia praca zbiorowa. PWN, Warszawa 1978
32. Tyszkowa M.: Aktywność i działalność dzieci i młodzieży. Warszawa 1990