Kusnierz_743[02].O1.05

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Charakterystyka podstawowych surowców włókienniczych naturalnych

i chemicznych

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Charakterystyka materiałów włókienniczych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3.Inne materiały pomocnicze

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o materiałach pomocniczych

i dodatkach stosowanych w kuśnierstwie.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

Schemat układu jednostek modułowych

743[02].O1.03

Charakteryzowanie maszyn

i urządzeń stosowanych

w kuśnierstwie

743[02].O1

Podstawy zawodu

743[02].O1.01

Przestrzeganie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej

oraz ochrony środowiska

743[02].O1.02

Sporządzanie rysunku technicznego

i odzieżowego

743[02].O1.04

Określanie właściwości skór

futerkowych

743[02].O1.05

Charakteryzowanie dodatków

i materiałów pomocniczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

scharakteryzować podstawowe surowce włókiennicze pochodzenia naturalnego,

–

scharakteryzować surowce włókiennicze sztuczne i syntetyczne,

–

wyjaśnić pojęcia: tkanina i dzianina,

–

scharakteryzować sploty tkackie,

–

rozpoznać sploty tkackie zasadnicze i pochodne,

–

określić wpływ splotu na wygląd powierzchni i właściwości tkanin,

–

scharakteryzować właściwości użytkowe dzianin,

–

scharakteryzować wyroby plecione i wskazać ich przeznaczenie w kuśnierstwie,

–

scharakteryzować włókniny i określić ich przeznaczenie w kuśnierstwie,

–

określić właściwości i zastosowanie laminatów,

–

scharakteryzować wyroby włókiennicze futropodobne

−

futra sztuczne,

–

rozpoznać skóry odzieżowe naturalne miękkie

−

licowe, welurowe, nubukowe,

–

rozpoznać rodzaje podszewek,

–

scharakteryzować właściwości nici konfekcyjnych,

–

scharakteryzować pasmanterie tkane

−

tasiemki krawieckie, taśmy gumowe, gurty,

–

scharakteryzować pasmanterie plecione

−

sznurki, galony, taśmy ozdobne,

–

określić wady i uszkodzenia wyrobów włókienniczych,

–

określić rodzaje zapięć i ich zastosowanie,

–

dobrać zapięcia do wyrobów futrzarskich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Charakterystyka podstawowych surowców włókienniczych

naturalnych i chemicznych

4.1.1. Materiał nauczania

Materiały włókiennicze produkowane są z włókien różniących się pochodzeniem,

właściwościami oraz sposobem ich otrzymywania.
Według pochodzenia włókna dzielimy na naturalne, chemiczne. Włókna naturalne są
otrzymywane z roślin (bawełna, len, konopie) i ze zwierząt (owce, wielbłądy, króliki).
Włókna chemiczne są otrzymywane drogą przemysłowego przetwarzania różnych surowców
naturalnych (włókna sztuczne) i na drodze syntezy chemicznej (włókna syntetyczne).

Rys. 1. Klasyfikacja surowców włókienniczych [1, s. 20, 60]

Włókna roślinne

Włókna roślinne dostarczane są w postaci włókien nasiennych lub włókien pochodzących

z łodyg albo łupin owoców.
Do najbardziej znanych i najpowszechniej stosowanych włókien roślinnych należą bawełna,
len i konopie.
Bawełna

Włókien bawełny dostarcza roślina o nazwie bawełnica. Bawełnica należy do rodziny

roślin ślazowatych. Bawełnica jest rośliną jedno

−

lub dwuletnią o wysokości od 1do 3m.

Liście ma trój

−

lub pięciopalczaste, kwiaty osadzone są na długich szypułkach.

Po przekwitnięciu powstaje torebka owocowa wielkości orzecha włoskiego. Wewnątrz
torebki znajdują się nasiona pokryte delikatnymi włosami, tj. włóknami bawełnianymi.
Gdy torebka dojrzeje, pęka, a włókna podobne do pęczków waty wydostają się na zewnątrz.

Chemiczne

Naturalne

Surowce włókiennicze

onop

Roślinne

Zwierzęce

Sztuczne

Syntetyczne

łna

lozo

łko

ido

Jedwabne

łna

cza

łna

łą

ów

ębo

Uwłosienie ssaków

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Bawełnica: a) gałązka kwitnąca, b) pęknięta torebka [4 , s. 10]

Zebraną bawełnę poddaje się sortowaniu, suszeniu, odziarnianiu, polegającym

na usunięciu nasion i oczyszczeniu. Po tych operacjach pozostają na nasionach bardzo krótkie
włókienka (tzw. podwłosie) nie nadające się do przędzenia, które po usunięciu nasion bywają
używane do wyrobu pewnych gatunków włókien  sztucznych. Z zebranej bawełny otrzymuje
się, po jej odziarnieniu i oczyszczeniu, od 30 do 40 % włókna nadającego się do przędzenia.
Włókno  bawełny  oglądane  pod  mikroskopem  ma kształt  spiralnie  skręconej  wstążki.  Wolny
koniec  włókna  jest  zaostrzony  i  zamknięty,  drugi  oderwany  od  ziarna  jest  otwarty.  Przekrój
poprzeczny włókna jest podobny do kształtu fasoli.

Rys. 3. Włókna bawełny pod mikroskopem: a) kształt podłużny włókna, b) przekroje poprzeczne włókna

[1, s. 26]

W stanie surowym włókno bawełny jest delikatne, cienkie oraz wytrzymałe

na rozciąganie i zginanie. Wytrzymałość bawełny w stanie mokrym jest większa niż w stanie
suchym.  Włókna  i  wyroby  bawełniane są  miękkie,  miłe  w dotyku,  o  puszystej  powierzchni.
Charakteryzują  się  ponadto  dobrymi  właściwościami  higienicznymi,  dobrze  wchłaniają
wilgoć, nie  sprawiając  przy  tym  wrażenia  mokrych. Największą  ilość  bawełny  przerabia  się
na  tkaniny  odzieżowe,  bieliźniane,  pościelowe.  Z  przędzy  bawełnianej  wyrabia  się  także
dzianiny,  zwłaszcza  bieliźniane,  nici  do  szycia  i  haftu,  tasiemki,  koronki  itp.,  jak  również
materiały techniczne i opatrunkowe, np. watę i gazę lekarską. Bawełnę przerabia się również
z dodatkiem włókien chemicznych. Wyroby te noszą nazwę bawełnopodobnych.
Len

Roślina dostarczająca włókien lnianych nosi nazwę lnu pospolitego. Len włóknisty jest

rośliną jednoroczną, dochodzącą do 1,5 m wysokości, o drobnych liściach i drobnych
kwiatach, przeważnie barwy niebieskiej. W czasie wzrostu łodyga lnu zmienia swoją barwę
od zielonej poprzez żółtozieloną do żółtej lub brunatnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Uprawa lnu: a) kwitnący len, b) dojrzały len [4, s. 14]

W łodydze lnu wyróżnia się trzy warstwy komórek: korę, drewno i rdzeń.

Rys. 5. Wycinek powiększonego przekroju poprzecznego łodygi lnu [1, s. 29]

Warstwa kory składa się z nabłonka, który chroni roślinę przed szkodliwym działaniem

czynników  zewnętrznych  oraz  z  komórek  wzmacniających  łodygę.  W  warstwie  kory
położonej  bliżej  środka  łodygi  występuje  tkanka  łykowa,  którą  stanowią  pęczki  komórek,
przebiegające  wzdłuż  całej  łodygi.  Komórki  włókniste  i  niewłókniste,  występujące
w łodydze, są spojone substancją kleista, zwaną pektyną.

Warstwa drewna w łodydze składa się ze zdrewniałych komórek. Środek łodygi stanowią

komórki,  które  tworzą  rdzeń.  W  miarę  dojrzewania  łodygi,  komórki  tej  warstwy  wysychają
i na ich miejscu tworzy się wolna przestrzeń wypełniona powietrzem.
Pojedyncze  włókno  lniane  wydobyte  z  łodygi,  stanowi  włókno  techniczne.  Włókno
techniczne  składa  się  z  wielu  pęczków  krótkich  i  cienkich  włókien  elementarnych.  Włókna
elementarne  są  ze  sobą  spojone  pektyną  i  stanowią  pęczki  włókna.  Na  ich  powierzchni
znajdują  się  widoczne  pod  mikroskopem  rysy  i  zgrubienia.  Przekrój  poprzeczny  pęczka
włókien ma kształt zbliżony do wieloboku.

Rys. 6. Włókna lnu pod mikroskopem: a) włókna elementarne, b) pęczek włókien elementarnych, c) przekrój

poprzeczny pęczków włókien elementarnych [1, s. 31]

Włókna  lniane  odznaczają  się dużą wytrzymałością  na rozciąganie  i połyskiem oraz wysoką
higroskopijnością,  ale  małą  izolacyjnością  cieplną,  Są  sztywniejsze  i  twardsze  w  dotyku
od bawełny.  Z  lnu  wyrabia  się  tkaniny  pościelowe,  obrusowe,  ścierkowe,  odzieżowe
oraz dekoracyjne.  W  celu  zwiększenia  sprężystości  tkanin  lnianych  stosuje  się  mieszanki
z włóknami  syntetycznymi.  Z  lnu  wyrabia  się  także  nici,  sznurki,  sieci  rybackie,  tkaniny
techniczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Konopie

Konopie są rośliną jednoroczną włóknodajną, należącą do rodziny pokrzywowatych, są

rośliną jednoroczną. Włókno techniczne konopi ma budowę podobną do włókna lnu. Ma ono
długość 1,5–2,0 m, jest grubsze, twardsze, mocniejsze i sztywniejsze od włókna lnu. Nitek
konopnych używa się do wyrobu grubych i mocnych tkanin, jak: płótna na żagle, namioty,
worki, plandeki, a przede wszystkim w powroźnictwie do wyrobu sznurków i lin okrętowych.
Włókna zwierzęce

Włókna zwierzęce pochodzą z uwłosienia zwierząt lub z wydzielin gąsienic owadów.

Największe znaczenie spośród włókien pochodzących z uwłosienia zwierząt ma wełna.
Wełna

Wełna jest włóknem pochodzącym z różnych ras owiec, wielbłądów, królików.

W zależności  od  sposobu  otrzymywania,  rozróżnia  się  wełnę  żywą  (strzyżoną),  martwą.
Wełnę  żywą  otrzymuje  się  poprzez  strzyżenie  owiec  za pomocą  nożyc  ręcznych  lub
maszynek  elektrycznych.  Strzyżenia  dokonuje  się  raz  w  roku,  w wyjątkowych  przypadkach
dwa  razy.  Całkowita  okrywa  włosowa  owcy  po  zestrzyżeniu  nie rozpada  się,  ponieważ  jest
sklejona wydzielinami skóry i stanowi zwarte runo owcze.

Rys. 7. Runo owcze [1, s. 41]

U owiec o włosach jednolitych cienkich np. merynosów, runo składa się z wyrównanych
włosów skupionych w formie słupków. Runo owiec o uwłosieniu mieszanym jest zbudowane
z nierównych licznych kosmyków.

Rys. 8. Zestrzyżone runo owcze: a) słupki wełny, b) kosmyki [3, s. 276]

Jakość wełny w runie nie jest jednolita. Najlepsza wełna pochodzi z łopatek i boków,

gorsze  gatunki  uzyskuje  się  z  kończyn  i  podbrzusza.  W  związku  z  tym  wełnę  sortuje  się
w zależności  od  miejsca,  z  którego  została zestrzyżona.  Wełna  w  runie  jest  zanieczyszczona
słomą, źdźbłami  roślin, piaskiem oraz zawiera  naturalne wydzieliny skóry, tzw. tłuszczopot.
Im  cieńsza  jest  wełna,  tym  zawiera  więcej  tłuszczopotu.  W  celu  usunięcia  tłuszczopotu,
surową wełnę pierze się w ciepłej wodzie z mydłem.

Zanieczyszczenia roślinne wełny usuwa się mechanicznie, np. przez wytrząsanie.

W przypadku trudnych do usunięcia zanieczyszczeń stosuje się oczyszczanie chemiczne, tzw.
karbonizację. Karbonizacja polega na działaniu na wypraną, mokrą wełnę roztworem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rozcieńczonego kwasu siarkowego, który powoduje osłabienie celulozy. Zanieczyszczenia
roślinne ulegają pokruszeniu i dają się łatwo usunąć. Po karbonizacji wełna musi być
wypłukana.

Włókno wełny, zwane włosem, jest zbudowane z trzech warstw: naskórka, warstwy

korowej  oraz  rdzenia,  a  w  przekroju  poprzecznym  ma  kształt  zbliżony  do  koła.  Naskórek
składa się  z  łusek ułożonych dachówkowato na powierzchni włókien. Ilość  łusek,  ich kształt
i układ  zależą  od  rasy  owcy,  z  której  wełna  pochodzi.  Pod  warstwą  naskórka  występuje
warstwa korowa,  składająca  się  z  komórek,  od  których  zależy wytrzymałość włókna.  Rdzeń
włosa  zawiera  substancje  pigmentowe  nadające  wełnie  naturalne  zabarwienie.  Rozróżnia  się
włosy  bezrdzeniowe,  włosy  przejściowe,  które  mają  rdzeń  przerwany  albo  jego  ślady,
oraz włosy rdzeniowe, które mają wyraźny rdzeń, ciągnący się wzdłuż całego włókna.

Rys. 9. Włosy wełny owczej pod mikroskopem: a) włos bezrdzeniowy, b) włos przejściowy, c) włos rdzeniowy,

d) przekroje poprzeczne włosów wełny,

1 – widok zewnętrzny włókna, 2 – przekrój wzdłużny włókna [1, s. 43]

Włosy bezrdzeniowe, zwane puchem, są to przeważnie włókna cienkie, miękkie i sprężyste.
Włókna te są najbardziej wartościowym surowcem. Włosy rdzeniowe są grubsze, sztywne,
mało sprężyste. Włókna wełny nie są proste, lecz wygięte wzdłuż łuków. Właściwość ta nosi
nazwę karbikowatości.

Rys. 10. Kształt karbików wełny [1, s. 44]

Im  włókno  jest  cieńsze,  tym  więcej  karbików  przypada  na  1  cm  długości.  Karbikowatość
włókien  wełny  przyczynia  się  do  zwiększenia  objętości  powietrza  we  włóknie,  co  sprawia,
że wyroby wełniane charakteryzują się bardzo dobrą izolacyjnością cieplną.
Włókna  wełny  odznaczają  się  elastycznością,  giętkością  i  ciągliwością.  Cechy  te  sprawiają,
że materiały wełniane są mało gniotliwe i miękkie. Wyroby z wełny trudno się zwilżają wodą.
Natomiast  przesycone  gorącą  parą  wodną  stają  się  podatne  na  formowanie.  Wełna  jest
włóknem o najwyższej higroskopijności i może wchłonąć do 50% pary wodnej nie sprawiając
wrażenia  mokrej.  Rozpuszcza  się  dość  dobrze  w  zasadach,  natomiast  jest  odporna
na działanie  kwasów.  Włókna  wełny  pod  wpływem  tarcia,  podwyższonej  temperatury,
wilgoci  oraz  środków  alkalicznych  spilśniają  się,  tzn.  tworzą  zbita  masę,  co  jest
spowodowane łuskowatą powierzchnią włókien oraz ich karbikowatością.
Tkaniny  wełniane  stosowane  są  w  wyrobach  krytych,  a  także  w  wyrobach  łączonych,
w których część elementów odzieży jest wykonana z materiału wełnianego, a część ze skór.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tkaniny i dzianiny wykonane z żywej wełny, spełniające wymagania jakościowe określone
przez Międzynarodowy Sekretariat Wełny w Londynie, oznacza się znakiem „Woolmark”.

Rys. 11. Znak „Woolmark” [1, s. 42]

Jedwab naturalny

Jedwab naturalny jest włóknem pochodzącym z oprzędu gąsienicy motyla nocnego

z rodziny  prządek,  zwanego  jedwabnikiem  morwowym.  Samica  motyla  jedwabnika  składa
400÷500  jajeczek.  Jajeczka  te  przechowuje  się  w  pomieszczeniu  o  temp.  2÷4°C.  Z  chwilą
ukazania  się  liści  na  morwie,  ożywia  się  je,  podgrzewając  w  temp.  17÷18°C,  następnie
do temp. 27°C. Wylęgnięte w tych warunkach gąsienice żywią się intensywnie liśćmi morwy.

Rys. 12. Jedwabnik morwowy: a) gąsienica na liściu morwowym, b) kokon z poczwarką wewnątrz [4, s. 10]

Pod koniec okresu swojego życia, który trwa 30÷36 dni, gąsienica rozpoczyna snucie

oprzędu.  Na  zewnątrz  gąsienica  wydziela  jedną  nić,  która  składa  się  wewnątrz  z  dwóch
włókien elementarnych spojonych ze sobą substancją kleistą, tzw. serycyną. Po wytworzeniu
oprzędu,  gąsienica  przeobraża  się  w  poczwarkę.  Oprzęd  z  zawartą  w  nim  poczwarką  nosi
nazwę kokonu. Zebrane kokony poddaje się zaparzaniu gorącą parą lub gorącym powietrzem,
a następnie kokony rozwija się. Całkowita długość włókna w kokonie wynosi około 3000 m,
natomiast długość włókna, która daje się odwinąć z kokonu wynosi 1000m. Rozwinięte nitki
z kilku kokonów łączy się razem  i  nawija na  motowidłach w  motki. Otrzymany jedwab  nosi
nazwę  jedwabiu  surowego,  czyli  greży.  Na  skutek  obecności  serycyny  jedwab  surowy  jest
sztywny  i  bez  połysku.  W  celu  usunięcia  kleistych  substancji,  poddaje  się  go  częściowemu
lub całkowitemu  odklejeniu  przez  gotowanie  w  roztworze  mydła.  Po  procesie  tym  jedwab
staje  się  miękki,  lśniący  i  podatny  na  barwienie.  Przekrój  poprzeczny  włókna  ma  kształt
zbliżony do trójkąta z zaokrąglonymi wierzchołkami.

Jedwab naturalny odznacza się dużą higroskopijnością, wysokim połyskiem i dużą

wytrzymałością. Jedwab jest najcieńszym włóknem spośród wszystkich włókien naturalnych.
Jedwab naturalny jest używany do wyrobu tkanin sukienkowych, bluzkowych, krawatowych,
apaszek, nici odzieżowych i specjalnych chirurgicznych. Z jedwabiu naturalnego wyrabia się
tkaniny na czasze balonów, spadochronów oraz niektóre tkaniny techniczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Włókna sztuczne

Włókna sztuczne są to włókna produkowane z polimerów naturalnych, tzn.

występujących w przyrodzie, np. celulozy, białka.
Włókna wiskozowe

Do najbardziej rozpowszechnionych włókien sztucznych
należą włókna wiskozowe. Surowcami wyjściowymi
do produkcji

włókien

wiskozowych

są:

celuloza

drzewna,  ług  sodowy  i dwusiarczek  węgla.  Arkusze
celulozy  zanurza  się  w  roztworze  ługu  sodowego,
a następnie   dwusiarczku  węgla,  w  wyniku  czego,
otrzymuje

się

ksantogenian

celulozy,

który

rozpuszczeniu  w  NaOH  staje  się  gęstą,  lepką  cieczą
i otrzymuje się tzw. wiskozę. Wiskozę wprowadza się do
maszyn  przędzalniczych,  gdzie  pod  zwiększonym
ciśnieniem  jest  przeciskana  przez  dysze  przędzalnicze,
zanurzone w kwaśnej kąpieli. W dnie dyszy znajdują się
otworki  o  średnicy  stanowiącej  setne  części  milimetra

i jest ich od 15 do 15000, zależnie od żądanej grubości
nitki. Zespół nitek wytryskujący z jednej dyszy zostaje
nawinięty na szpulę, czyli cewkę.

Rys. 13. Przędzenie na mokro [4, s. 29]

Włókna  celulozowe  są  higroskopijne,  o  dużym  połysku,  odporne  na  brudzenie.  Wyroby
z tych  włókien  są  mało  odporne  na  gniecenie  i  podwyższone  temperatury,  a  w  stanie
wilgotnym  mają  małą  wytrzymałość.  Włókna  celulozowe  używa  się  do  wyrobu  tkanin
i dzianin  wykonywanych  całkowicie  z  tego  tworzywa  lub  jako  domieszki  do  włókien
naturalnych  i  syntetycznych.  Wyrabia  się  z  nich  także  tkaniny  ubraniowe,  płaszczowe,
podszewkowe, a także pasmanterię oraz nici.

Włókna syntetyczne

Włókna syntetyczne otrzymuje się z polimerów wytworzonych ze związków

chemicznych pochodzących m.in. z ropy naftowej, gazu ziemnego.
Włókna poliamidowe

Podstawowymi

surowcami

produkcji

włókien

poliamidowych są: ropa naftowa i smoła pogazowa,
otrzymywana przy suchej destylacji węgla. Z surowców tych
uzyskuje

się

tzw.

kaprolaktam,

będący

produktem

wyjściowym do otrzymywania włókien poliamidowych, który
po stopieniu i wymieszaniu z wodą przetwarza się
w poliamid, a następnie formuje się w taśmę i zestala.
Włókna są formowane metodą przędzenia na mokro.

Włókna  poliamidowe  wyróżniają  się  bardzo  wysoką
wytrzymałością  na  rozciąganie  i  ścieranie,  niewielką
higroskopijnością,  małą  wrażliwością  na  wodę,  temperaturę
i związki chemiczne.

Rys. 14. Przędzenie metodą stopu [4, s. 29]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Włókna poliamidowe są niepalne, przy temperaturze 215°C ulegają zmiękczaniu, a przy

wyższych  temperaturach  topią  się.  Włókna  poliamidowe  odznaczają  się  wyjątkową
sprężystością.  Stosowane  są  do  produkcji  wielu  wyrobów,  m.in.  pończoch  damskich, tkanin
sukienkowych,  wstążek,  tasiemek,  koronek,  dzianin  bluzkowych  i  bieliźnianych.  Włókna
poliamidowe  stosowane  są  również  do  produkcji  wyrobów  technicznych:  np.  kordy
samochodowe,  samolotowe,  tkaniny  spadochronowe,  materiały  filtracyjne,  taśmy
dekoracyjne, sieci rybackie.
Nazwy  handlowe  polskich  włókien  poliamidowych  to:  Stilon  (  włókna  ciągłe)  i  Polana
(włókna odcinkowe).
Włókna poliestrowe

Surowcami wyjściowymi do produkcji włókien poliestrowych jest kwas tereftalowy,

otrzymywany  z  ropy  naftowej  oraz  glikol  etylenowy  otrzymywany  z  etylenu.  Pierwszą
czynnością  jest  otrzymywanie  na  drodze  estryfiakcji  związku  wielkocząsteczkowego
poliestru. Płynny polimer po przejściu przez dysze szczelinowe tężeje, tworząc cienką taśmę.
Taśmę  tnie  się  na  małe  płatki,  które  są  bezpośrednim  surowcem  do  formowania  włókien.
Proces snucia  i  wykończania  włókien poliestrowych jest podobny do procesów stosowanych
przy wywarzaniu włókien poliamidowych.
Włókna poliestrowe charakteryzują się:

−

wysoką wytrzymałością na rozciąganie,

−

wysoką odpornością na tarcie,

−

bardzo wysoką sprężystością,

−

niską higroskopijnością,

−

wysoką zdolnością do stabilizacji termicznej, tj. zachowania trwałych kształtów
nadanych im na gorąco,

−

podatnością na elektryzowanie się,

−

dużą odpornością na działanie zasad.

Włókna  poliestrowe  stosuje  się  samoistnie,  jak  i  w  mieszankach  z  wełną,  bawełną,  lnem
i  sztucznymi  włóknami  celulozowymi.  Z  włókien  tych  wytwarza  się  tkaniny  i  dzianiny
sukienkowe, ubraniowe, płaszczowe i bluzkowe, firanki, krawaty itp. oraz w coraz większym
stopniu tkaniny techniczne.
Włókna  poliestrowe  produkowane  są  w  Polsce  pod  nazwa  handlową  Elana  (włókna
odcinkowe) i Torlen (włókna ciągłe).
Włókna poliakrylonitrylowe

Surowcem wyjściowym do produkcji włókien poliakrylonitrylowych jest akrylonitryl.

Ogólna zasada otrzymywania tych włókien jest podobna do produkcji poprzednio
omówionych włókien poliestrowych i poliamidowych. Produkuje się je tylko jako włókna
cięte. Polskie włókno to Anilana.

Odznaczają się one dużą odpornością na działanie czynników atmosferycznych, dużą

wytrzymałością na zrywanie i gniecenie. Są ponadto odporne na działanie kwasów i zasad.

Włókna te mogą być stosowane samodzielnie lub w mieszankach, najczęściej z wełną.

Włókna  poliakrylonitrylowe  są  szeroko  stosowane  do  wytwarzania  wyrobów  dzianych,
których  struktura  i  przeznaczenie  wymagają  dużej  puszystości,  miękkości  i  izolacyjności
cieplnej,  jak:  swetry,  szale  itp.  Stosowane  są  również  do  wyrobu  tkanin  sukienkowych
i dekoracyjnych, drapanych tkanin kocowych, dywanów oraz sztucznych futer.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak klasyfikujemy surowce włókiennicze?
2.  Jak klasyfikujemy włókna naturalne i chemiczne?
3.  Jakie  właściwości  i  zastosowanie  mają  włókna  pochodzenia  naturalnego:  bawełna,  len,

konopie, wełna, jedwab?

4. Jak produkuje się włókna wiskozowe, poliamidowe, poliestrowe, poliakrylonitrylowe?
5. Jakie właściwości i zastosowanie mają włókna wiskozowe, poliestrowe, poliamidowe,

poliakrylonitrylowe?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozróżnij włókna wełny, bawełny i poliestrowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko zgodnie z wymaganiami ergonomii i bezpieczeństwa pracy,
2)  zapoznać się z obsługą mikroskopu,
3)  z  pęczków  włókien  wełny,  bawełny  i  poliestrowych,  pobrać  za  pomocą  pincety

pojedyncze włókna,

4) pojedyncze włókna umieścić na szkiełkach przedmiotowych i przykryć je szkiełkiem

nakrywkowym,

5) umieszczać kolejno przygotowane preparaty na stoliku mikroskopu i przeprowadzić

obserwacje przy różnych powiększeniach,

6) na podstawie przeprowadzonej obserwacji narysować obrazy oglądanych podłużnych

widoków włókien i porównać je ze zdjęciami zamieszczanymi w poradniku dla ucznia,

7)  nazwać poszczególne włókna i podać ich charakterystyczne cechy budowy,
8)  wyniki zapisać w zeszycie ćwiczeń,
9)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

pęczki włókien wełny, bawełny, poliestrowych,

–

mikroskop z oprzyrządowaniem,

–

pinceta,

–

zeszyt ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Porównaj właściwości włókien wełny i włókien poliestrowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wypełnić tabelkę wg wzoru, używając określeń: duża, mała,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rodzaj włókna

Właściwość

wełna

poliestrowe

Wytrzymałość na
rozciąganie

Sprężystość

Podatność na spilśnianie

Podatność na elektryzowanie

Higroskopijność

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zeszyt ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Porównaj wytrzymałość na rozciąganie nitki bawełnianej suchej i mokrej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  rozerwać ręcznie suchą, a następnie mokrą nitkę bawełnianą,
2)  porównać wytrzymałość nitki w stanie suchym i mokrym,
3)  wyniki zapisać w zeszycie ćwiczeń,
4)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

próbki nitek bawełnianych,

–

zlewka z wodą,

–

zeszyt ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) sklasyfikować surowce włókiennicze?



2) sklasyfikować włókna naturalne i chemiczne?



3) określić zastosowanie włókien: bawełny, lnu, konopi, wełny,

jedwabiu naturalnego?



4) omówić sposoby produkcji włókien: wiskozowych, poliamidowych,

poliestrowych, poliakrylonitrylowych?



5) omówić zastosowanie włókien: wiskozowych, poliamidowych,

poliestrowych, poliakrylonitrylowych?



6) rozróżnić włókna pod mikroskopem?



7) porównać właściwości włókien?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Charakterystyka materiałów włókienniczych

4.2.1. Materiał nauczania

Materiały włókiennicze są wyrobami, które powstają w wyniku różnorodnych procesów

produkcyjnych.

Podstawowe materiały włókiennicze są wyrabiane z nitek. W przeważającej ilości są to

wyroby płaskie, których grubość jest bardzo mała w stosunku do długości i szerokości.
Zależnie od systemu splatania nitek rozróżnia się następujące rodzaje tych wyrobów:
–

tkaniny, które powstają z dwóch układów nitek, przeplatających się pod kątem prostym,

–

dzianiny, w których nitki tworzą oczka wzajemnie się przeplatające,

–

wyroby plecione, w których nitki przeplatają się między sobą nie tworząc
wyodrębniających się układów,

–

przędziny, które powstają przez odpowiednie przeszycie nitek lub przez wszycie nitek
w tkaninę.

Rys. 3. Wyroby z nitek: a) tkanina, b) dzianina, c) plecionka d) przędzina [1, s. 113]

Obok materiałów z nitek w kuśnierstwie stosowane są materiały wytwarzane

bezpośrednio z włókien. Ze względu na rodzaj połączeń włókien wyróżnia się dwie grupy
materiałów: filce i włókniny.

Filce są to wyroby włókiennicze otrzymywane przez spilśnienie włókien wełny oraz ich

mieszanek z innymi włóknami.

Włókniny to wyroby włókiennicze otrzymywane z odpowiednio uformowanej luźnej

masy różnych włókien połączonych przeszywaniem, igłowaniem lub sklejaniem.

W kuśnierstwie stosowane są również inne materiały włókiennicze, np.: materiały

powlekane, laminaty, futra sztuczne.

Tkaniny

Tkaniną jest nazywany płaski wyrób utworzony z dwóch układów nitek osnowy i wątku.

Osnowa przebiega wzdłuż tkaniny, a wątek prostopadle do niej. Obrzeża tkaniny nazywają się
krajkami.

Rys. 4. Ogólny schemat tkaniny [6, s. 85]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Osnowa i wątek przeplatają się ze sobą według określonego porządku, który nazywamy

splotem.  Najmniejszą  liczbę  nitek  wątku  i  osnowy,  po  której  porządek  przeplatania  obu
układów  nitek  w  tkaninie  powtarza  się,  nazywamy  raportem  splotu.  Każda  nitka  osnowy
tworząc  splot  przechodzi  na  przemian  nad  i  pod  określoną  liczbą  nitek  wątku.  Jeżeli  nitka
osnowy  przechodzi  górą,  to  odcinek  ten  tworzy  pokrycie  osnowowe.  Jeżeli  natomiast
na pewnym odcinku wątek pokrywa osnowę, to odcinek ten tworzy pokrycie wątkowe.

a) b)

Rys. 5. Pokrycia: a) osnowowe, b) wątkowe [6, s. 94]

Na rysunku splotu zakreskowane pole papieru

kratkowanego

oznacza

pokrycie

osnowowe,

a nie zakreskowane pokrycie wątkowe.
W  lewym  dolnym  rogu  rysuje  się  raport  splotu,
oznaczając  pokrycie  osnowowe  barwą  czarną.
Do oznaczania  splotu  stosuje  się  też  cyfrowy
wyróżnik  raportu  splotu,  wyrażony  w  postaci
ułamka,  w którym  nad  kreską  podaje  się  liczby
pokryć  osnowowych,  a  pod  kreską  liczby  pokryć
wątkowych w  raporcie  splotu. Rozróżnia  się  raport
osnowowy (R

) i raport wątkowy (R

Rys. 6. Rysunek splotu płóciennego [6, s. 96]

Sploty tkanin dzieli się na następujące grupy:

−

sploty zasadnicze,

−

sploty pochodne: od splotów zasadniczych i kombinowane.

Tabela 1. Podział splotów [2, s. 12]

Sploty zasadnicze

Sploty pochodne od zasadniczych

płócienny

rypsowy
panama

skośny osnowowy i wątkowy

skośny wzmocniony
skośny łamany tzw. „jodełka”
skośny wielorządkowy

atłasowy i satynowy

atłasowy wzmocniony
atłasowy nieregularny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sploty zasadnicze

Rys. 7. Splot płócienny

= R

= 2 [1, s. 120]

Splot płócienny
W  splocie tym  nitka  wątku przebiega kolejno  pod  jedną
i nad  jedną  nitką  osnowy.  Splot  płócienny  nadaje
tkaninie  gładką  powierzchnię  i  pewną  sztywność.
Wygląd  lewej  i prawej  strony  tkaniny  jest  jednakowy.
Splot  ten  stosuje  się  do  wyrobu  tkanin,  których
wytrzymałość  na  wyciąganie  i  wyszarpywanie  nitek
powinna  być  duża,  np.  przeznaczonych  na  bieliznę,
odzież  sportową.  Jest  to  splot  najczęściej  stosowany
w tkactwie.

Rys. 8. Splot skośny

= R

= 3 [1, s. 120]

Splot skośny (rządkowy)
Na  powierzchni  tkanin  o  splotach  skośnych  powstają
skośne  rządki.  Nachylenie  ich  zależy  od  gęstości
ułożenia  nitek  wątku  i osnowy.  Do oznaczania  kierunku
rządków  przyjmuje  się  litery  S  i  Z.  Jeżeli  rządki  po
prawej  stronie  tkaniny  biegną  w  górę  ku  prawemu
brzegowi,  to  po stronie  lewej  biegną  w  górę  ku  lewemu
brzegowi tkaniny, a zatem prawa strona ma inny wygląd
niż  lewa  strona.  Tkaniny  o  splocie  skośnym  są  bardziej
miękkie  i porowate  niż  tkaniny  o  splocie  płóciennym
wykonane z tych samych nitek. Splot ten i jego odmiany
stosuje

się

często

tkanin

wełnianych

i wełnopodobnych.

Rys. 9. Splot atłasowy

= R

= 5 [1, s. 121]

Splot atłasowy
W splotach atłasowych, podobnie jak w skośnych, wątek
przebiega  nad  lub  pod  większa  liczbą  nitek  osnowy.
Liczba  nitek  w  raporcie  wynosi  co  najmniej  5.  Punkty
przeplotu nitek nie tworzą ciągłych skośnych linii lecz są
rozproszone  w  określonym porządku  i  wobec  tego  mało
widoczne,  przez  co  powierzchnia  tkaniny  jest  gładka
i zależnie od połysku nitek mniej lub bardziej lśniąca.

Rys. 10. Splot satynowy

= R

= 5 [1, s. 121]

Splot satynowy
Jeżeli  w  miejscach  przeplotu  osnowa  pokrywa  wątek,
a pozostała  powierzchnia  splotu  jest  pokryta  luźno
leżącymi  nitkami  wątku,  to  splot  taki  nazywa  się
satynowym.  Przy  splocie  satynowym  po  lewej  stronie
tkaniny

występuje

odpowiedni

splot

atłasowy

i odwrotnie.
Sploty satynowe i atłasowe stosuje się przede wszystkim
w tkaninach z nitek lśniących z jedwabiu naturalnego,
ciągłych

włókien

chemicznych

lub

bawełny

merceryzowanej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sploty pochodne od splotu płóciennego

Rys. 11. Splot rypsowy

= 2, R

= 4 [1, s. 122]

Splot rypsowy
Odznacza

się

delikatnymi

prążkami

(żeberkami)

poprzecznymi

lub

rzadziej

podłużnymi.

Splotem

rypsowym wytwarza się tkaniny na suknie, okrycia
damskie, wstążki oraz tkaniny dekoracyjne i meblowe.

Rys. 12. Splot panama

= R

= 4 [1, s. 122]

Splot panama
Powstaje  przez  przeplatanie  się  dwóch  lub  więcej  nitek
osnowy  z  taką  samą  liczbą  nitek  wątku,  wskutek  czego
na powierzchni  tworzą  się  kwadraciki.  Tkaniny  o takim
splocie  są  bardziej  przewiewne  i  miękkie  od  tkanin
o splocie  płóciennym.  Tkaniny  o  splocie  panama  używa
się na koszule letnie, bluzy sportowe.

Sploty pochodne od splotu skośnego

Rys. 13. Splot skośny wzmocniony

= R

= 4 [1, s. 123]

Splot skośny wzmocniony
Powstaje przez powiększenie liczby pokryć osnowy
lub wątku. Stosując ten splot, uzyskuje się tkaninę
o dobrej układalności i dużej wytrzymałości.

Rys. 14. Splot skośny łamany zwany

jodełką

=6, R

= 4 [1, s. 123]

Splot skośny łamany zwany jodełką
W  splocie  tym  skos  prawy  zmienia  się  w  regularnych
odstępach  w  lewy.  Splot  ten  często  stosowany  jest
w  tkaninach  ubraniowych,  płaszczowych  i  niektórych
bieliźnianych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wpływ splotu na właściwości tkanin

Rodzaj zastosowanego splotu wpływa na:

−

wytrzymałość na rozciąganie – im więcej w splocie punktów przewiązań osnowy
z wątkiem, tym tkanina wykazuje większa wytrzymałość na rozciąganie,

−

odporność na ścieranie – im mniej przewiązań osnowy z wątkiem, tym tkanina staje się
bardziej odporna na ścieranie,

−

podatność do układania się – im więcej przewiązań osnowy z wątkiem, tym tkanina staje
się sztywniejsza i mniej podatna na układanie się,

−

gładkość powierzchni – im dłuższe pozostają w splocie odcinki nitek nie przewiązanych,
tym powierzchnia tkaniny jest gładsza i z większym połyskiem,

−

izolacyjność cieplna – zastosowanie splotów złożonych ( np. o dwóch warstwach wątku)
można zwiększyć nie tylko wytrzymałość na rozciąganie ale i izolacyjność cieplną.
W kuśnierstwie największe zastosowanie mają tkaniny podszewkowe. Stanowią

estetyczne  wykończenie  wyrobów  futrzarskich,  wzmacniają  je  i  ułatwiają  ich  zakładanie.
Materiały  podszewkowe  muszą  się  charakteryzować  śliską  powierzchnią,  wysoką
odpornością na ścieranie i na mięcie, dobrą odpornością barwnika na tarcie, pot.
Bardzo  rozpowszechnionym  rodzajem  podszewek  stosowanych  w  kuśnierstwie  są  tkaniny
o splocie atłasowym oraz dzianiny osnowowe z ciągłych włókien syntetycznych. Materiały te
charakteryzują  się dobrą wytrzymałością na ścieranie, ale gorszymi od podszewek z włókien
wiskozowych,

właściwościami

higienicznymi.

Rodzaj

podszewki

pod

względem

zastosowanego  surowca,  splotu,  koloru,  powinien  być  skoordynowany  z  materiałem
zasadniczym wyrobu futrzarskiego.
Produkowane  są  również  podszewki  o  przeznaczeniu  specjalnym.  Do  wykonania  kieszeni
wewnętrznych  stosuje  się  tzw.  kieszeniówki.  Są  to  tkaniny  bawełniane  lub  poliestrowo–
bawełniane  o  splocie  skośnym  łamanym  lub  skośnym  wzmocnionym.  Charakteryzują  się
wysoką wytrzymałością na ścieranie.

Dzianiny

Dzianiny wytwarzane są w procesie mechanicznym, zwanym dzianiem. Podstawowym

elementem budowy dzianiny są oczka.

Rys. 15. Pętla oczka [7, s. 13] Rys. 16. Układ oczek w rządku i kolumience [7, s. 13]

Układ zadzierzgniętych oczek uszeregowanych jedno nad drugim jest nazywany

kolumienką.  Natomiast  układ  zadzierzgniętych  oczek  uszeregowanych  obok  siebie  nazywa
się  rządkiem.  Oczka  niezależnie  od  ich  budowy  i  układu  mają  stronę  prawą  i  lewą.  Prawą
stroną  oczka  jest  ta,  na  której  są  widoczne  odcinki  łączące  wierzchołek  i  podstawę  oczka.
Lewą stroną oczka jest ta, na której jest widoczny wierzchołek i łączniki oczka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podstawowymi cechami charakteryzującymi dzianinę jest liczba rządków i kolumienek

oraz grubość. Im więcej rządków i kolumienek oczek przypada na odcinek określonej
długości, tym dzianina jest bardziej ścisła. Grubość dzianiny zależy od grubości użytej nitki
i rodzaju splotu.

Surowcami dla przemysłu dziewiarskiego są nitki z włókien naturalnych, sztucznych

i syntetycznych. Dzianiny produkuje się na specjalnych maszynach dziewiarskich lub ręcznie
szydełkiem lub na drutach. Na maszynach dziewiarskich produkowane są dzianiny rządkowe
i kolumienkowe. Dzianiny rządkowe przy wyciąganiu nitki dają się łatwo pruć, natomiast
w dzianinach kolumienkowych oczka nie ulegają pruciu.

Rys. 17. Dzianiny rządkowe [4, s. 74]

Rys. 18. Dzianiny kolumienkowe [4, s. 74]

Dzianiny są bardziej miękkie i przyjemniejsze w noszeniu niż tkaniny, gdyż są wykonane

z  nitek  o  małej  ilości  skrętów  oraz  przeplatanie  nitki  w  wyrobie  dzianym  jest  znacznie
luźniejsze  niż  wątku  i  osnowy  w  tkaninach.  Luźna  struktura  dzianin  zapewnia  ich  dobre
właściwości  higieniczne,  niegniotliwość  i  dużą  sprężystość.  Może  jednak  występować
w wyrobach  tego typu  tendencja  do  mechacenia  i pillingowania.  W wyrobach  dziewiarskich
z jedwabi  modyfikowanych,  występuje  niekorzystne  zjawisko  zaciągania  oczek,  które
znacznie obniża ich jakość. Zależnie od układu oczek oraz różnego rodzaju nitek i ich barwy
otrzymuje się wielką rozmaitość dzianin jedno- i wielobarwnych, gładkich i wzorzystych.

Dzianina odznacza się dużą rozciągliwością i elastycznością, w związku z czym do jej

konfekcjonowania muszą być stosowane takie maszyny, których ściegi charakteryzują się
również odpowiednią elastycznością.

W wyrobach futrzarskich dzianiny wykorzystywane są do ocieplania (watolina) oraz

do konfekcjonowania  elementów  tzw.  wyrobów  „łączonych”,  np.  rękawów,  mankietów,
obrzeży  kurtek  i  płaszczy.  Na  elementy  te  wykorzystywane  są  dzianiny  wysokiej  jakości,
o dużych  walorach  estetycznych  i  higienicznych,  a  ich  zastosowanie  daje  możliwość
zmniejszenia zużycia skór futerkowych.

Wady i uszkodzenia tkanin i dzianin

Wady tkanin mogą pochodzić z surowca przędzalniczego, z wadliwego przędzenia,

tkania lub wykończenia tkanin. Większość wad występujących w tkaninach stanowią błędy
tkackie. Do ważniejszych błędów naruszających wygląd zewnętrzny tkanin wytwarzanych
z różnych rodzajów surowca, o różnym przeznaczeniu użytkowym zalicza się:
–

zabrudzenia jednonitkowe i wielonitkowe występujące na powierzchni tkaniny na skutek
wrobienia zabrudzonych odcinków przędzy,

–

zgrubienia powstające na skutek wrobienia pojedynczych lub podwójnych nitek przędzy
o zwiększonej średnicy lub na skutek tworzenia się skrętek, nalotów,

–

blizny (brakujące nitki) powstające na skutek miejscowego odcinka braku jednej
lub kilku nitek osnowy lub wątku,

–

nieprawidłowy przeplot polegający na przeplocie nitek niezgodnym z raportem splotu
w skutek nieprawidłowego przewlekania do nicielnic lub nieodszukania wątku,

–

dziury, są to miejscowe wyrwy, przebicia, przecięcia tkaniny lub miejscowe
wielonitkowe nie przeplecenia nitek osnowy z wątkiem,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

rozrzedzenia polegające na miejscowej zmianie gęstości wątku na całej szerokości
tkaniny,

–

nieprawidłowy

druk

polegający

przesunięciach,

niedodrukach,

zaciekach

lub załamkach wzoru.

Do błędów wykończalniczych zalicza się: nierównomierność barwy, smugi apreterskie.
Inne błędy to:
–

uszkodzone brzegi na skutek oderwania, rozerwania, rozsunięcia, itp.,

–

uszkodzone krajki przez rozerwanie, postrzępienie,

–

zniekształcone krajki występujące na skutek nieprawidłowego przeplotu lub zaciągnięcia
itp.

Błędy tkaniny wyraźnie widoczne jak np. nitki na powierzchni tkaniny nie związane splotem,
duże plamy i zabrudzenia smarem z maszyn, dziury w tkaninie itp. zaznacza się czerwoną
nitką na krajkach tkaniny.
Szczegółowy opis błędów tkanin oraz ich klasyfikacja znajduje się w normie PN–93/P–06709.

Rys. 19. Błędy tkanin [1, s. 160−161]

Błędy występujące w dzianinie można podzielić na:

−

błędy przędzy,

−

błędy powstałe w wyniku złej pracy maszyny,

−

błędy spowodowane niewłaściwą obsługą maszyn.

Błędy  pierwszej  grupy  można  ograniczyć  do  minimum  przeprowadzając  staranną  kontrolę
przędzy  przeznaczonej  do  dziania.  Przędza  o  zbyt  dużej  nierównomierności  grubości  lub
skrętu  wywołuje  w  dzianie  zgrubienia  lub  pocienienia,  które  uwidaczniają  się  w  dzianinie
w postaci  pasów  poprzecznych  lub  podłużnych.  Zabrudzenia  w  przędzy  powstałe  w  wyniku
niewłaściwego  jej  magazynowania  bądź  transportu,  nieodpowiedniej  konserwacji  maszyn
występują  w  dzianinie  tworząc  na  jej  powierzchni  pasy,  które  nie  zawsze  dają  się  usunąć
w procesie wykończania.
Do błędów dzianin, będących wynikiem złej pracy maszyn, możemy zaliczyć:

−

błędy ścisłości, które przejawiają się w dzianinie o zmiennych wymiarach oczek
w postaci pasów,

−

błędy splotu, uwidaczniają się w postaci spuszczonych oczek, nabierania kilku oczek
na jedną igłę. W splotach wzorzystych może wystąpić zdeformowanie wzoru.

Do błędów wynikających z nieprawidłowej obsługi maszyn można zaliczyć:

−

dziury, które powstają w wyniku niezauważenia złamania igły, zrywów nitek,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zrywy nitek, najczęściej powstają z powodu skrzywienia igły lub zbyt dużego napięcia
przędzy.

Obok wymienionych mogą występować błędy wykończenia. Błędy te mają na ogół charakter
analogiczny do błędów wykończenia tkanin.

Włókniny

Włókniny to wyroby włókiennicze utworzone z masy luźnych, odpowiednio

uformowanych włókien, poddanych następnie wiązaniu.

Produkcja włóknin przebiega w następujących etapach:

–

przygotowanie mieszanki włókien,

–

zgrzeblenie czyli tworzenie jednolitej warstwy włókien, tzw. runa,

–

łączenie włókien,

–

wykończanie.
Łączenie włókien może się odbywać następującymi metodami:

–

przeszywanie, które odbywa się na maszynach (Maliwatt lub Arachne) zaopatrzonych
w zestaw igieł zasilanych nićmi;

–

igłowanie, które odbywa się przy użyciu specjalnych igieł z nacięciami, które
przekłuwając runo powodują przeciąganie pojedynczych włókien, które stają się
dla włókniny elementem wiążącym,

–

klejenie.

Wykończanie włóknin w zależności od potrzeb prowadzi się poprzez barwienie, drukowanie,
nanoszenie apretur, wytłaczanie powierzchni.

Surowcami

produkcji

włóknin

są

włókna:

bawełniane,

wiskozowe,

poliakrylonitrylowe, poliestrowe.
W wyrobach futrzarskich stosowane są włókniny ocieplające oraz klejone. Włókniny
ocieplające stosowane są zamiast tradycyjnej watoliny, produkowanej z włókien naturalnych.
Pozwala to na znaczne obniżenie ciężaru gotowego wyrobu, przy polepszeniu właściwości
ciepłochronnych.

Włókniny sztywnikowe zwane wkładami klejonymi, przykleja się do dermy skór

futerkowych  na  specjalnych  prasach  przy  podwyższonej  temperaturze  i  odpowiednim
docisku, względnie przy pomocy żelazka. W tym celu na włókninę nanoszony jest punktowo
łatwo  topliwy  klej,  który  w  podwyższonej  temperaturze  topi  się  i  dzięki  temu  trwale
przymocowuje  włókninę  do  skóry.  Przyklejona  włóknina  nadaje  gotowym  wyrobom  lepszy
wygląd estetyczny oraz utrwala kształt wyrobu.

Laminaty

Laminaty to wyroby włókiennicze powstające przez trwałe połączenie płaskiego wyrobu

włókienniczego z innym materiałem, którym może być pianka z tworzywa syntetycznego np.
poliuretanowa.
Materiały laminowane pianką poliuretanową wytwarza się przez:
–

laminowanie  termiczno  –  płomieniowe:  tkanina  i  pianka  po  odwinięciu  są  kierowane
między  wałki  kalandrujące.  Przesuwająca  się  obok  palnika  pianka  zostaje
powierzchniowo  nadtopiona,  tworząc  warstwę  sklejającą,  która  pod  dociskiem  wałków
kalandra  łączy  tkaninę  z  pianką.  Po  przejściu  nad  urządzeniem  chłodzącym,  gotowy
laminat zostaje nawinięty na urządzenie odbierające.

–

klejenie – może odbywać się na mokro i na sucho. Sposób mokry oparty jest na łączeniu
tkaniny z pianką bezpośrednio po naniesieniu warstewki kleju, bez jego podsuszania
Suszenie odbywa się dopiero po złączeniu tkaniny z pianką na bębnie suszącym. Klejenie
suche polega na naniesieniu kleju na tkaninę i ostrożnym podsuszeniu go w celu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

odparowania  rozpuszczalnika.  W  takim  „suchym"  stanie  następuje  połączenie  tkaniny
z pianką  pod  lekkim  dociskiem  wałków  kalandrujących.  Wyroby  trójwarstwowe
otrzymuje  się  w  metodzie  klejenia  przez  powtórne  laminowanie  sklejonej  z  materiałem
pianki.

–

pikowanie (przeszywanie).

Laminaty  są  materiałami  lekkimi,  o  dobrej  odprężności,  ciepłymi,  o  stabilnych  wymiarach,
łatwymi w konserwacji, trudnymi do konfekcjonowania.  W wyrobach  futrzarskich  laminaty
stosowane  są  do  ocieplania,  jednak  mają  mniejsze  znaczenie  niż  włókniny  i  tradycyjne
materiały ocieplające.

Futra sztuczne

Futrem sztucznym nazywamy wyroby włókiennicze futropodobne, które swoim

wyglądem zewnętrznym imitują różne rodzaje skór naturalnych.
W  zależności  od  sposobu  produkcji  rozróżnia  się  futra  sztuczne:  tkane,  dziane  i  klejone.
Najszersze  zastosowanie  ma  metoda  otrzymywania  futer  dzianych,  gdyż  pozwala
na wykorzystanie  mieszanek  różnych  włókien,  co  daje  możliwość  uzyskiwania  różnych
imitacji przypominających futra naturalne.

Surowcami do wytwarzania futer sztucznych są włókna wełniane, wiskozowe,
poliakrylonitrylowe, poliamidowe. Dodatek włókien syntetycznych zapobiega m.in.
spilśnianiu się wełny i splątaniu runa.
Futra sztuczne powinny:
–

mieć trwale zamocowane runo, włókna okrywy nie powinny wypadać, w tym celu lewą
stronę wyrobu pokrywa się klejem lateksowym,

–

mieć runo odporne na ścieranie,

–

być barwione barwnikami o dużej trwałości na światło, wodę i tarcie.

Futra sztuczne wykorzystywane są w produkcji odzieży
damskiej,  męskiej,  dziecięcej  (futer,  kurtek,  czapek,
kołnierzy).  Szeroko  są  stosowane  do  produkcji
podpinek  ocieplających  do  płaszczy,  kurtek  oraz
na odzież sportową.
Przy  rozkroju  sztucznych  futer  podobnie  jak  przy
futrach  naturalnych  musi  być  uwzględniony  kierunek
włosa.  Skrojone  elementy  szyje  się  na  maszynach
kuśnierskich,  zabezpieczając  brzegi  futra  cienką
podklejoną taśmą.

Rys. 20. Furo sztuczne imitujące lisy [11]

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak zbudowana jest tkanina, dzianina, włóknina?
2.  Co nazywamy splotem tkackim?
3.  Jakie są zasadnicze sploty tkackie?
4.  Jak rodzaj splotu wpływa na właściwości tkaniny?
5.  Jak rozpoznaje się dzianinę rządkową, a jak kolumienkową?
6.  W jaki sposób wytwarza się dzianiny,
7.  W jaki sposób wytwarza się laminaty?
8.  Jakie są rodzaje futer sztucznych?
9.  Jakie błędy i wady mogą występować w tkaninach i dzianinach?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Porównaj budowę tkaniny i dzianiny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obejrzeć otrzymane próbki tkaniny, dzianiny, wykorzystując lupę,
2)  wypruć nitkę z każdego materiału i zaobserwować sposób przeplatania nitek,
3)  nazwać poszczególne materiały,
4)  wkleić do zeszytu ćwiczeń próbki ocenianych materiałów, a następnie opisać i porównać

ich budowę,

5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

próbki tkaniny, dzianiny,

–

lupa,

–

igła preparacyjna,

–

zeszyt ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj rodzaj splotu tkackiego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać z kolekcji tkanin próbki o splotach zasadniczych: płóciennym, skośnym,

atłasowym i satynowym, wykorzystując lupę,

2)  wkleić próbki tkanin do zeszytu ćwiczeń wg poniższego wzoru,
3)  wykonać schemat rysunku splotu dla poszczególnych tkanin,
4)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Nazwa splotu

Próbka tkaniny

Schemat splotu

Oznaczenie splotu

płócienny

skośny

atłasowy

satynowy

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kolekcja tkanin odzieżowych o różnych splotach,

–

plansze lub foliogramy z rysunkami splotów: płóciennego, skośnego, atłasowego,
satynowego,

–

lupa,

–

igła preparacyjna,

–

zeszyt ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Rozróżnij futro sztuczne wykonane na krosnach i na maszynach dziewiarskich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć dokładnie w katalogach próbki futer sztucznych,
2) wybrać z kolekcji futer sztucznych próbki wykonane na krosnach i na maszynach

dziewiarskich,

3)  wyjaśnić czym kierowałeś się dokonując wyboru poszczególnych rodzajów próbek,
4)  wkleić próbki wybranych materiałów do zeszytu ćwiczeń, opisać je,
5)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

katalogi futer sztucznych,

–

kolekcja futer sztucznych,

–

lupa,

–

przybory do pisania,

–

zeszyt ćwiczeń,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 4

Sporządź katalog materiałów włókienniczych stosowanych w kuśnierstwie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zgromadzić próbki materiałów włókienniczych stosowanych w kuśnierstwie,
2) posegregować próbki na tkaniny, dzianiny, włókniny, laminaty, futra sztuczne

i porównać z katalogiem materiałów włókienniczych,

3) wykonać katalog i opisać poszczególne próbki,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zebrane przez ucznia próbki materiałów włókienniczych stosowanych w kuśnierstwie,

–

katalog próbek materiałów włókienniczych,

–

lupa,

–

nożyczki,

–

karton A-4,

–

skoroszyt lub segregator,

–

przybory do pisania,

–

klej,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 5

Rozpoznaj błędy tkanin.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obejrzeć otrzymane od nauczyciela próbki tkanin z błędami,
2)  zidentyfikować rodzaj błędu w każdej próbce, wykorzystując katalog błędów oraz normę,
3)  nazwać zauważone błędy,
4)  wkleić  próbki  tkanin  z  błędami  do  zeszytu  ćwiczeń,  opisać  je  i  podać  przyczyny  ich

powstawania,

5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki tkanin z błędami,

−

katalog tkanin z błędami wraz z opisem,

−

zeszyt ćwiczeń,

−

nożyczki,

−

klej lub taśma klejąca,

−

przybory do pisania,

−

norma PN–93/P–6709 Tkaniny. Błędy,

−

przybory do pisania,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić budowę tkaniny, dzianiny, wyrobu plecionego?



2) scharakteryzować i rozróżnić sploty tkackie: zasadnicze i pochodne?



3) określić wpływ rodzaju splotu na właściwości tkaniny?



4) wyjaśnić sposób wytwarzania dzianin?



5) scharakteryzować

włókniny

wskazać

ich

zastosowanie

w kuśnierstwie?



6) określić zastosowanie włóknin w kuśnierstwie?



7) rozróżnić futra sztuczne wykonane różnymi technikami?



8) określić właściwości i zastosowanie laminatów w kuśnierstwie?



9) rozróżnić błędy i wady tkanin i dzianin?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Inne materiały pomocnicze

4.3.1. Materiał nauczania

Skóry naturalne

Przy konfekcjonowaniu niektórych skór futerkowych dość często wykorzystuje się skóry

bez  włosa,  takie  jak  skóry  podszewkowe,  welurowe,  licowe  i  inne.  Skóry  te  najczęściej
stosowane  są  w  celu  zmniejszenia  zużycia  cennych  rodzajów  skór  futerkowych
lub do produkcji  wyrobów  tzw.  „łączonych”,  gdzie  skóry  futerkowe  łączone  są  ze  skórami
bez włosa dla uzyskania ciekawych efektów i poprawy wyglądu estetycznego.

W przypadku skór długowłosych o gęstej okrywie włosowej, jak np. lisów polarnych

i pospolitych, dzięki zastosowaniu do galonowania skór podszewkowych lub welurowych
uzyskuje się bardziej „płaskie” futro, co znakomicie rozszerza asortyment produkowanej
konfekcji i pozwala zaoszczędzić duże ilości cennych skór.

Do najważniejszych skór odzieżowych wykorzystywanych w futrzarstwie należą: skóry

podszewkowe, anilinowe oraz welurowe.
Skóry podszewkowe

Skóry podszewkowe wyprawiane są różnymi metodami z różnego surowca. Najczęściej

skóry  podszewkowe  wyprawia  się  w  stanie  naturalnym  lub w  postaci  barwionych  na kolory
pastelowe.  Skóry  barwione  muszą  wykazywać  wysoką  odporność  na  tarcie  na  sucho  i  na
mokro.
Odmianą skór podszewkowych są skóry wykończane od strony lica przez szlifowanie. Skóry
takie  mogą  być  barwione  lub  wykończane  w  stanie  naturalnym.  Skóry  podszewkowe
wykorzystuje  się  w  futrzarstwie  przy  konfekcjonowaniu  skór  długowłosych  metodą
galonowania.
Skóry anilinowe i półanilinowe

Skóry anilinowe są to skóry wykończone farbami, w których stosuje się pigmenty

przeświecające, nie maskujące naturalnego uziarnienia lica. Skóry anilinowe różnią się tym od
boksów zwykłych, że rysunek ich lica jest widoczny, a skóra jest bardzo miękka i niezbyt gruba.

Rys. 21. Rysunek lica skóry

cielęcej [4, str. 121]

Rys. 22. Rysunek lica skóry

koziej [4, str. 121]

Rys. 23. Rysunek lica skóry

jagnięcej [4, str. 121]

Skóry półanilinowe, to takie skóry, w których lico jest lekko zeszlifowane, a w farbach

kryjących zastosowano pigmenty, lecz wykończenie jest podobne do anilinowego.

Skóry anilinowe wykorzystywane są w futrzarstwie przede wszystkim przy produkcji

wyrobów tzw. łączonych, w których niektóre elementy wyrobu, np. plecy, brzegi, paski,
przody, wykonane są ze skóry, a reszta wyrobu ze skór futrzarskich.
Welury

Skóry welurowe wyprawiane są z surowca koziego, cielęcego, świńskiego lub bydlęcego.

Charakterystyczną  cechą  welurów  jest  wykończenie  ich  od  strony  mizdry  przez  dokładne
oszlifowanie  w  celu  skrócenia  włókna  i  uzyskania  charakterystycznego  „zamszowego”
wyglądu.  Najlepsze  i  najbardziej  delikatne  są  welury  cielęce  i  kozie.  Grubość  skór

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

welurowych cielęcych, kozich i świńskich zależy od rodzaju surowca i waha się w granicach
od 0,5 do 1,2 mm.
Skóry welurowe używane są w futrzarstwie do rozszywania różnych rodzajów skór
futerkowych, podczas ich konfekcjonowania oraz do produkcji wyrobów „łączonych”.
Nubuki

Nubuki są to skóry wyprawione z surowca świńskiego, cielęcego, bydlęcego, garbowane

metodą chromową.  W  odróżnieniu  od skór welurowych  wykończane są  od  strony  lica  przez
delikatne  szlifowanie.  Skóry  te  barwi  się  na  jasne  kolory,  a  ich  wybarwienie  powinno  być
równomierne  i  odporne  na  tarcie  na  sucho  i  na  mokro.  Skóry  nubukowe  wykorzystuje  się
w futrzarstwie podobnie jak skóry welurowe.

Nici

Nici powstają przez skręcenie dwu lub więcej nitek pojedynczych i odpowiednie ich

wykończenie.  Podstawowymi  surowcami  do  produkcji  nici  odzieżowych  są  przędze
bawełniane  i  bawełnopodobne,  przędze  z  włókien  ciętych  poliestrowych  i  ciągłych
poliestrowych i poliamidowych oraz przędze rdzeniowe poliestrowo-celulozowe.

Ze względu na duże naprężenie nitki w maszynie w czasie procesu szycia, nici odzieżowe

muszą  się  odznaczać  szczególnie  dobrą  wytrzymałością  na  rozciąganie,  równomierną
grubością  i  gładkością.  Bardzo  ważną  rolę  w  procesie  wytwarzania  nici  zajmuje  obróbka
wykończalnicza.  Ze  względu  na  sposób  wykończania,  rozróżnia  się  nici:  matowe,
nabłyszczane i merceryzowane, białe lub barwione.

Nici stosowane w kuśnierstwie nie powinny mieć dużego wydłużenia względnego, gdyż

może  to  spowodować  uszkodzenie  szwów,  ponadto  nie  powinny  się  one  strzępić,  kurczyć
oraz  powinny  mieć  dużą  wytrzymałość.  Nici  kolorowe  powinny  być  odporne  na  tarcie  na
sucho  i na  mokro  oraz  na  działanie  wody.  Dobór  nici  do  szycia  określonych  wyrobów
futrzarskich zależy od rodzaju konfekcjonowanych skór i wielkości wyrobu. Na przykład przy
skórach  dużych  (owczych,  kozich,  cielęcych)  stosuje  się  nici  Nm  30,  40.  Przy  skórach
średnich:  króliczych,  karakułowych  Nm  40,  50,  a  przy  skórach  małych  i  cienkich:  suseł,
popielica, gronostaj-nici Nm 60, 70, 80.

Jedną z ważniejszych cech nici oznaczanych na opakowaniu (nawoju, szpulce) jest

grubość. Obok numeru metrycznego Nm, podaje się numer masowy Tt (tex), a także numer
handlowy Nh.

Numer metryczny Nm oznacza długość nitki w [m] o masie 1g. Im cieńsza jest nitka, tym

ma wyższy numer metryczny na przykład Nm 20 oznacza nitkę, której 20 m ma masę 1g.

Numer [tex] oznacza masę nici o długości 1000 m. Oprócz grubości nici podaje się liczbę

pojedynczych nitek i kierunek ich skrętu (Z lub S).

Tabela 2. Zależność między numerem handlowym, długościowym i masowym [6, s. 71]

Numer handlowy (Nh)

Numer długościowy (Nm)

Numer masowy Tt (dtex)

30/3

383x3

30/2

380x2

40/2

280x3

50/2

220x2

100

65/2

160x2

120

80/2

130x2

140

90/2

120x2

160

105/2

95x2

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do celów futrzarskich należy stosować nici wyższej jakości, gdyż wyroby futrzarskie

należą do wyrobów drogich, długotrwałego użytkowania.

Pasmanterie

Pasmanterie są to wyroby tkane, powstające z przeplatania się nitek osnowy i wątku pod

kątem prostym oraz wyroby plecione, w których nitki przeplatają się nawzajem i nie tworzą
między sobą kąta prostego. Powinny one być dobrane tak, aby podkreślały i uzupełniały
cechy użytkowe wyrobu. Spełniają one również funkcję zdobniczą.

Produkcja ich odbywa się takimi samymi technikami jak produkcja materiałów

odzieżowych. Istnieją, więc pasmanterie tkane, dziane, plecione i produkowane w sposób jak
włókniny. Niemal każdy rodzaj pasmanterii jest zdobiony kilkoma sposobami jednocześnie,
za pomocą mieszania włókien i kolorów, rodzajów splotów i przez odpowiednie procesy
wykończalnicze.
Największe zastosowanie mają taśmy tkane i plecione.
Taśmy tkane

Taśmy tkane są wyrabiane z bawełny, włókien sztucznych lub syntetycznych, tkane

splotem płóciennym, skośnym lub atłasowym.
Tasiemki krawieckie o splocie płóciennym lub skośnym łamanym służą do wzmacniania
brzegów odzieży i szwów.

Rys. 24. Tasiemki krawieckie: a, b – do obszywania dołów spodni,

c – do wzmacniania brzegów odzieży i szwów [9]

Taśmy paskowe, tzw. gurty, są wykonywane z nitek bawełnianych lub z włókien

sztucznych, tkane przeważnie splotem rypsowym i usztywniane apreturą z krochmalu lub
żywic syntetycznych.

Rys. 25. Taśmy paskowe [9]

Taśmy elastyczne są wytwarzane przeważenie z kauczuku syntetycznego i naturalnego.

Mają one osnowę z nitek gumowych, a wątek z bawełny lub ciągłych włókien sztucznych. Są
wyrabiane  także  gumy  okrągłe,  w  których  rdzeń  gumowy  jest  opleciony  nitką  bawełnianą
lub jedwabną.  Jakość  taśmy  poznaje  się  po  jej  rozciągliwości,  sprężystości,  gęstości  splotu
i grubości. Taśmy elastyczne służą: do ściągania w pasie kurtek, do zakończania rękawów.

Rys. 26. Taśmy gumowe [9]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Taśmy plecione

Taśmy plecione, w porównaniu z tkanymi z tego samego surowca, są bardziej

rozciągliwe i podatne na układanie. Wykonywane są z bawełny, wełny, włókien sztucznych
i syntetycznych, nitek metalowych i itp. Mogą być gładkie, wzorzyste, proste lub ząbkowane.
Używane są do lamowania, podszywania obrębów w odzieży, jak również do jej ozdabiania.

Rys. 27. Taśmy pasmanteryjne plecione [10]

Sutasz jest to wąska plecionka, utworzona z co najmniej dwóch podstawowych nitek,

oplecionych nitkami krzyżującymi się między nitkami podstawowymi tak, że na powierzchni
powstaje rowek. Sutasze wykonuje się przeważnie z włókien sztucznych.

Rys. 28. Sutasze [10]

Galony są splecione z metalowych nitek, gimp lub sznureczków. Służą do wykończania

sztandarów, do naszywek mundurowych, itp.

Rys. 29. Galony [10]

Zapięcia

Do zapinania wyrobów futrzarskich służą: guziki, klamry, haftki, zatrzaski, keski, zamki

błyskawiczne, taśmy rzepowe.
Guziki

Wielkość guzika określa jego średnica w milimetrach. Guziki mogą mieć różne kształty:

okrągłe,  podłużne,  owalne,  wypukłe,  kwadratowe,  kuliste,  płaskie  itp.  Guziki  w  wielu
rodzajach zapięć, poza rolą funkcjonalną, mogą stanowić jednocześnie ozdobę odzieży.
Do  przyszywania  guzika  służą:  uszko  metalowe  przytwierdzone  do  jego  spodu,  otworek
wydrążony w nóżce lub na spodzie guzika lub dwa, trzy otworki w guziku.
Guziki wyrabiane są z surowców naturalnych oraz żywic syntetycznych.
Guziki  metalowe,  z  mosiądzu,  niklu  lub  aluminium,  z  grawerowaną  lub  tłoczoną
powierzchnią, wykorzystuje się do blezerów, dżinsów i strojów ludowych.
Guziki  skórzane  z  imitacji  skóry  nie  są  odporne  na  wilgoć  i  ścieranie.  Używa  się  ich
do odzieży skórzanej, sportowej i blezerów.
Guziki  poliestrowe  są  odporne  na  działanie  wysokich  temperatur  i  procesów
konserwacyjnych.
Klamry

Klamry sa dodatkiem krawieckim o podobnym zastosowaniu do guzików. Służą jako

zapięcia pasków, rzemyków itp. Sporządza się je z tych samych surowców co guziki.
Klamry bywają jedno- i dwuczęściowe. Klamry stalowe, lakierowane lub niklowane służą
do zapinania ubrań sportowych i roboczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 30. Klamry: a) jednoczęściowa, b) dwuczęściowe [8]

Haftki, zatrzaski

Do zapinania futer służą oprócz guzików haftki, zatrzaski i zamki błyskawiczne. Guziki

w wielu rodzajach zapięć, poza rolą funkcjonalną, mogą stanowić jednoczesnie ozdobę
odziezy, haftki i zatrzaski natomiast służą do zapinania krytego. Powinny być zatem

po przyszyciu  niewidoczne.  Haftki  sporządza  się  z  drutu  stalowego
lakierowanego  na  czarno  lub  niklowanego,  a  także  z  drutu  mosiężnego
niklowanego.  Haftka  składa  się  z  dwóch  części:  z  hakowatego  konika
i pętelkowej kobyłki. Dolna część konika i kobyłki jest zakończona w formie
kółek,  które  służą  do  przyszywania.  Wielkość  haftek  może  być  różna.
Dużych  haftek  używa  się  do  futer  i płaszczy,  średnich  i  małych do odzieży
lekkiej. Rozróżnia się haftki proste i wygięte, z kobyłką półkolista lub płasko
ściętą albo też w kształcie kółka.

Rys. 31. Haftki [8]

Zatrzaski wyrabia się z blachy stalowej, mosiężnej lub z tworzyw sztucznych. Zatrzask

składa  się  z  dwóch  części  okrągłych:  wierzchniej  wypukłej  i  spodniej  wklęsłej,  tak
dobranych,  że  wypukłość  części  wierzchniej  dokładnie  przylega  do  wgłębienia  dolnej.
Wielkość  zatrzasku  jest  różna.  Dobre  zatrzaski  nie  powinny  się  giąć.  Powinny  się  łatwo
zapinać  i  niezbyt  łatwo  rozpinać.  Otworki  do  przyszywania  nie  powinny  mieć  ostrych
brzegów, aby nie przecinały nitki.

Rys. 32. Zatrzaski: a) z blachy stalowej; b) z tworzywa sztucznego [8]

Zamki błyskawiczne

Zamek błyskawiczny składa się z dwóch równoległych tkanych tasiemek bawełnianych

dowolnego  koloru,  których  brzegi  zwrócone  ku  sobie  są  zgrubione.  Do  brzegów  tych  są
przytwierdzone  w  równych  odstępach  metalowe  lub  plastykowe  cząstki  lub  zwoje  spirali.
Cząstki  tasiemki  prawej  i  lewej  tworzą  parę,  przy  czym  wypukłość  cząstki  jednej  tasiemki
wpada  w  wklęsłość  cząstki  drugiej  i  powoduje  sczepianie  się  cząstek  tak,  że  za  wodzikiem
zamek jest zamknięty, przed wodzikiem – otwarty.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Produkowane są zamki błyskawiczne nierozdzielne i tzw. rozdzielne, które rozpinają się

całkowicie. Zamki rozdzielne stosowane są do wiatrówek, kurtek. Długość zamka
błyskawicznego zależy od przeznaczenia.

b) c)

Rys. 33. Zamki błyskawiczne: a) z ozdobną spiralą , b) kryty, c) dwusuwakowy, d) metalowy oksydowany [8]

W konfekcji stosuje się często typ zamknięcia błyskawicznego zwany potocznie

„rzepem”.
Składa się on z dwóch taśm wykonanych z tworzywa sztucznego, jedna o specjalnej

konstrukcji  pokryta  jest  od  strony  wierzchniej  gęstą  warstwą
drobniutkich  haczyków,  a  druga  pętelkami.  Taśmy  te  wszywa  się
wzdłuż  linii  zapięcia  odziezy  w  ten  sposób,  że  powierzchnie  pokryte
haczykami  nakładają  się  na  powierzchnie  pokryte  pętelkami.
Zapinanie  odzieży  odbywa  się  przez  lekkie  dociśniecie  obu  warstw,
rozpinanie przez odłączenie jednej warstwy od drugiej. Zapięcia takie
stosuje się  m.in. w odzieży dziecięcej , sportowej, roboczej. W praniu
nie tracą swych własciwości.

Rys. 34. Taśma rzepowa [8]

Keski

Keski produkowane są ze stali lub tworzyw sztucznych pokrytych odpowiednimi

lakierami. Zapięcia te mają szerokie zastosowanie, ze względu na duże walory użytkowe
i trwałość.

Zapięcia te posiadają szczególnie szerokie zastosowanie przy odzieży damskiej

konfekcjonowanej włosem na zewnątrz.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie rodzaje skór naturalnych są stosowane w wyrobach futrzarskich?
2.  Jakie rodzaje nici stosuje się w konfekcjonowaniu wyrobów futrzarskich?
3.  Jakie znasz pasmanterie tkane i plecione?
4.  Jakie znasz rodzaje zapięć?
5.  Czym kierujemy się przy doborze zapięć do wyrobów futrzarskich?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zestaw kolekcję wyrobów pasmanteryjnych i określ ich zastosowanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zebrać próbki wyrobów pasmanteryjnych,
2)  obejrzeć próbki i porównać z katalogiem wyrobów pasmanteryjnych,
3)  podzielić zebrane materiały na dwie grupy: tkane i plecione,
4)  wkleić próbki do zeszytu ćwiczeń, podać ich nazwę i zastosowanie (wg tabeli),
5)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Próbka materiału

Nazwa

Zastosowanie

Wyroby pasmanteryjne tkane

Wyroby pasmanteryjne plecione

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

katalogi materiałów pasmanteryjnych,

–

próbki materiałów pasmanteryjnych zebrane przez ucznia,

–

lupa,

–

nożyczki, klej,

–

przybory do pisania,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Odczytaj grubość nici z etykiety lub szpulki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z treścią ćwiczenia,
2)  zebrać próbki nici maszynowych,
3)  odczytać z etykiet lub szpulek oznaczenia grubości nici,
4)  określić  dla  poszczególnych  nici  numer  handlowy,  długościowy  i  masowy,  korzystając

z tabeli zamieszczonej w poradniki dla ucznia,

5) wkleić do zeszytu ćwiczeń próbki nici i podać ich grubość,
6) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki nici maszynowych o różnej grubości zebrane przez ucznia,

−

zeszyt ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Scharakteryzuj skóry licowe, welurowe, nubukowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć próbki skór miękkich od strony lica i mizdry, wykorzystując m.in. lupę,

mikroskop,

2)  wybrać skóry licowe, nubukowe i welurowe,
3)  wkleić próbki skór do tabeli w zeszycie ćwiczeń i opisać je,
4)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

katalog skór naturalnych miękkich,

–

próbki skór odzieżowych,

–

lupa lub mikroskop,

–

zeszyt ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozpoznać skóry odzieżowe: licowe, welurowe, nubukowe?



2) scharakteryzować właściwości nici konfekcyjnych?



3) określić zasadę doboru nici do określonego rodzaju skór

futerkowych?



4) scharakteryzować pasmanterie tkane?



5) scharakteryzować pasmanterie plecione?



6) określić rodzaje zapięć stosowanych w wyrobach futrzarskich?



7) określić zasadę doboru zapięcia do wyrobów futrzarskich?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  20  zadań.  Do  każdego  zadania  dołączone  są  4  możliwości  odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają stosunkowo prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed

wskazaniem poprawnego wyniku.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Włókno, którego naskórek zbudowany jest z łusek to

a)  bawełna.
b)  wełna.
c)  jedwab.
d)  len.

2. Zdolność do spilśniania wykazują włókna

a)  wełny.
b)  bawełny.
c)  konopii.
d)  poliestrowe.

3. Elana, to nazwa handlowa włókna

a)  lnianego.
b)  bawełnianego.
c)  poliestrowego.
d)  wiskozowego.

4. Do produkcji futer sztucznych stosuje się włókna

a)  bawełniane.
b)  jedwabiu naturalnego.
c)  lniane.
d)  poliakrylonitrylowe.

5. Na krosnach produkuje się

a)  tkaniny.
b)  włókniny.
c)  dzianiny.
d)  filce.

6. Splot tkaniny to

a)  określony porządek przeplatania się ze sobą nitek osnowy i wątku.
b)  miejsce pokrycia osnowy przez wątek.
c)  miejsce pokrycia wątku przez osnowę.
d)  najmniejsza liczba powtarzających się nitek osnowy i wątku.

7. Do splotów zasadniczych tkaniny zalicza się splot

a)  płócienny.
b)  rypsowy.
c)  skośny wzmocniony.
d)  panama.

8. Najprościej kierunek osnowy w tkaninie można rozpoznać, gdy

a)  wykonana jest splotem płóciennym.
b)  posiada krajkę.
c)  jest jednobarwna.
d)  posiada okrywę włosową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Nubuki, to skóry naturalne

a)  z zeszlifowanym licem.
b)  wykończone od strony mizdry.
c)  z zeszlifowanym licem i powleczone.
d)  wykończone zestawami kryjącymi.

10. Dzianina, to wyrób

a)  w którym nitki przeplatają się pod kątem prostym.
b)  w którym nitki nie tworzą wyodrębnionych układów.
c)  który powstaje przez odpowiednie przeszycie nitek.
d)  w którym nitki tworzą oczka wzajemnie przeplatające się.

11. Zapięcia kryte przedstawione na fotografii, to

a)  haftki.
b)  zatrzaski.
c)  zamki błyskawiczne
d)  guziki.

Rysunek do zadania 11

12. Błąd tkaniny przedstawiony na fotografii, to

a)  zabrudzenie jednonitkowe.
b)   zgrubienie.
c)  blizna.
d)  nieprawidłowy druk.

Rysunek do zadania 12

13. Podszewką o przeznaczeniu specjalnym jest

a)  watolina.
b)  włóknina klejona.
c)  kieszeniówka.
d)  wyrób pleciony.

14. Z luźnych włókien wykonane są materiały odzieżowe

a)  włókniny i filce.
b)  włókniny i laminaty.
c)  filce i dzianiny.
d)  tkaniny i dzianiny.

15. Metodą „na mokro” wytwarzane są włókna

poliestrowe.

poliamidowe.

wiskozowe.

poliakrylonitrylowe.

16. Największą wytrzymałość na rozciąganie, spośród tkanin wykonanych z tych samych

nitek, wykazuje tkanina o splocie

a)  płóciennym.
b)  panama.
c)  skośnym.
d)  atłasowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Charakteryzowanie dodatków i materiałów pomocniczych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem: