Osobowość

Osobowość – względnie stabilne i trwałe cechy nie-poznawczego psychicznego życia danej osoby.
Obejmuje postawy i systemy wartości, uczucia, emocje,ambicje, aspiracje, kompleksy, stosunek do
samego siebie. Dotyczy elementów świadomych i nieświadomych.

Początki osobowości:

Wydaje się, że dzieci przy urodzeniu otrzymują surowy materiał na swoje osobowości i

temperament. Gdy dzieci rozpoczynały naukę w szkole, to te z „łatwej” grupy szybko adaptowały
się do nowej sytuacji z zadowoleniem i gotowością uczestniczyły we wszystkich zajęciach i
okazywały ogólnie przyjaźń i uspołecznienie, co było już widoczne we wczesnych tygodniach ich
życia. Z drugiej strony, grupa 'trudna”i „mało pobudliwa” przedstawiały więcej problemów, często
wykazując niechęć do przystosowania się, zawierania przyjaźni i uczestniczenia w różnych
zajęciach.

Dzieci wykazują zauważalne różnice w zachowaniu już w ciągu pierwszych tygodni, a nawet dni
życia. Bardzo prawdopodobne jest, że wynikają one z dziedziczności. Badania dzieci w wieku 12
tygodni (Thomas, Chess i Birch):

•

Łatwa grupa (40%) - regularność funkcji cielesnych; wysoki poziom adaptacyjności; ogólna
przyjacielska i pozytywna dyspozycja;normalna reakcja na bodźce

•

Grupa trudna (10%) - nieregularność funkcji cielesnych;słaba adaptacyjność; negatywne
reakcje na nowych ludzi i nowe sytuacje; ogólna kapryśność; nadmierna reaktywność na
bodźce

•

Grupa mało pobudliwa (15%) - mała aktywność; niski poziom adaptacyjności; inklinacje do
wycofywania się w obliczu jakiejkolwiek nowości;ogólnie niewielki negatywizm nastoju;
słaba reakcja na bodźce

Rola rodziców:
-dawanie bodźców i zainteresowania
-stawianie na wspieranie i ośmielanie dzieci
-cierpliwość
-stałość
-obiektywność
-współpraca z dziećmi

Wymiary temperamentu:

(ważne, trwałe elementy temperamentu, występujące w trakcie całego życia)

-emocjonalność
-aktywność
-uspołecznienie

Linijka czy termometr?
Cechy osobowości, względnie ustalona i trwała charakterystyka, przejawiająca się w różnych
sytuacjach, wymagają linijki podczas gdy stany osobowościowe, płynne i funkcjonujące wraz z
zmieniającymi się nastrojami,wymaga termometru. Cechy mogą wpływać na stany, lecz znajomość
czyichś cech nie mówi nam, jakich stanów doświadcza ta osoba w jakimś konkretnym momencie.

Cechy osobowości:

H.J.Eysenck

•

testy osobowościowe

a. inwentarz osobowości Maudsley
b. inwentarz osobowości Eysencka
c. kwestionariusz osobowości Eysencka

Analiza czynnikowa wskazywała na istnienie trzech głównych osobowości:
-ekstrawersja – wysokie wyniki w ekstrawersji wskazują na to, że jednostka jest przede wszystkim
zorientowana na zewnętrzny świat ludzi i doświadczeń, podczas gdy niskie wyniki pokazują, że jest
ona bardziej wycofująca się i bardziej skoncentrowana na wewnętrznych stanach umysłu
-neurotyzm – wysokie wyniki w neurotyzmie świadczy o tym, że jednostka jest skłonna do reakcji
lękowych i towarzyszącego im strachu, podczas gdy wyniki niskie wykazują dobrą równowagę
psychiczną
-psychotyzm – wysokie wyniki w psychotyzmie charakteryzują jednostkę, która jest względnie
twarda, agresywna i zimna, podczas gdy niskie wyniki wskazują na zależność i ciepło

R.B.Cattell

•

testy osobowościowe

a. kwestionariusz 16 czynników osobowościowych dla dorosłych
b. kwestionariusz osobowościowy szkół średnich (12-18)
c. dziecięcy quiz osobowości (8-12)
d. wczesnoszkolny quiz osobowości (6-8)
e. przedszkolny quiz osobowości (4-6)

Testy te mierzą do 16 różnych czynników takich jak m.in. pobudliwość, skrupulatność,

wstydliwość, silne superego, indywidualizm i skłonność do poczucia winy.

Zalety i wady podejścia opartego na cechach:

Zalety:
-pokazuje ono specyficzne, uważnie zidentyfikowane sfery osobowości, które można badać w
odniesieniu do innych zmiennych np. czy sukces w pracy idzie w parze z „E”, „N”, „P”.
-możemy tez popatrzeć na relacje personalne i sprawdzić, które typy osobowości wydają się ze sobą
najbardziej kompatybilne
-możemy badać grupy społeczne, popularność czy przywództwo i zobaczyć, jaką rolę odgrywa w
nich osobowość
-możemy spojrzeć na zmiany, które pojawiają się w osobowości wraz z wiekiem
-możemy spróbować odpowiedzieć na pytanie, czy pewne rodzaje budowy ciała idą w parze z
pewnymi typami osobowości

Wada:
-trudno ustalić jakiegokolwiek stałego wzorca korelacji pomiędzy cechami osobowości a innymi
zmiennymi ponadto korelacja ta jest w takim wzorcu słaba
-wykorzystywanie go do poszukiwania związków pomiędzy osobowością i innymi
psychologicznymi zmiennymi

Cechy osobowościowe a uczenie się – sugestie

•

Ekstrawertycy lepiej pracują w szkole podstawowej niż średniej, natomiast edukacja wyższa
działa na korzyść introwertyków. Wynika to z faktu, ze u większości ludzi ekstrawersja
nasila się do 14 roku życia, a następnie przez resztę życia wykonuje stały spadek w stronę

introwersji.

•

Dzieci, które odznaczają się wysokim poziomem neurotyzmu najlepszą pracę będą
wykonywać we względnie niestresującym środowisku, podczas gdy dzieci z niższymi
wynikami otrzymują optimum motywacji w środowiskach, gdzie naciski są raczej większe.

Zmienne osobowościowe nie mogą być postrzegane oddzielnie, gdy chodzi o ocenę ich wpływu na
uczenie się należy zatem patrzeć na nie w kontekście wielu innych zmiennych, które nieustannie
wchodzą z nimi w interakcje.

Nastój

– stan odczuwana o zmiennym czasie trwania i widoczny sposób związany zarówno z

cechami osobowości jak i stanami osobowości

Nastój ma wpływ na:
-uczenie się uczniów
-oddziaływa na wybiórczość uwagi
-charakter i zakres zapamiętywanego materiału
-ocenę ludzi i informacji
-postrzeganie przez dzieci swoich nauczycieli, treści lekcji i własne szanse na osiągnięcie sukcesu

Nauczyciele również ulegają zmieniającym się stanom, więc powinni oni być świadomi

swoich własnych nastrojów oraz efektu jaki mogą wywołać w klasie. Tak zatem, nauczyciel nie
powinien sobie pozwolić na luksus nastrojów, które w znaczący sposób różnicują zachowanie w
stosunku do indywidualnych dzieci oraz klasy jako całości. Lepiej jest, aby przemęczeni i nie
czujący się dobrze w danym dniu nauczyciele powiedzieli klasie o swoich nastrojach na początku
lekcji, tak aby dzieci mogły zrozumieć, dlaczego obserwowane przez nie zachowanie jest trochę
inne niż zwykle.

Styl poznawczy

Odnosi się do preferowanych sposobu funkcjonowania intelektualnego. Dlatego tez niekiedy
nazywany jest osobowością intelektualnego człowieka. Opisuje bowiem intelekt w terminach
preferowanego sposobu wykonania czynności poznawczych,a nie w terminach poprawności, czy
skuteczności owego działania. Style poznawcze dotyczą formalnych charakterystyk aktywności, w
tym przypadku umysłowej. Czyli kwestią badaną w ramach stylów poznawczych jest to jak ludzie
np. spostrzegają, myślą, rozwiązują problemy itd. a nie co spostrzegają, o czym myślą,c zy jakie
problemy rozwiązują.

1.zależność od pola - niezależność od pola (globalność-analityczność)
zależność od pola - tendencja do spostrzegania globalnego, w którym części doświadczane są jako
stopione z całością tzn. wyraża się trudnością do zdecydowania, która informacja należy do
ważnych kategorii w danej sytuacji, a która informacja należy do nieważnych i może zostać
zignorowana

niezależność od pola – tendencja do wyodrębniania poszczególnych części i spostrzegania ich jako
względnie niezależnych od całości

2.refleksyjność – impulsywność definiowana za pomocą dwóch wskaźników
a. szybkość znajdywania rozwiązań
b. poprawność rozwiązań

impulsywność – tendencja do szybkiego udzielania odpowiedzi i popełniania wielu błędów

refleksyjność – tendencja do długiego namyślania się i popełniania niewielu błędów

3.konkret-abstrakt
Jednostka ze stylem konkretnym ma tendencję do angażowania się w fizyczny, obserwowalny
świat,podczas gdy jednostka posługująca się stylem abstrakcyjnym preferuje niekonkretny świat
pojęć.

4.ogniskowanie - skanowanie
ogniskowanie – opóźnianie konstruowania hipotez, dopóki nie zgromadzą wystarczających
dowodów
skanowanie – bardzo szybkie formułowanie hipotezy i rozpoczynanie wszystkiego od początku,
jeżeli dana hipoteza okazuje się nie do obrony

5.przypadkowość - sekwencyjność
Osoba ze stylem przypadkowym ma tendencję do porządkowanie rzeczy w sposób nielinearny,
przypominający pajęczą sieć, podczas gdy jednostka ze stylem sekwencyjnym robi to krok po
kroku, stosując metodę drzewko

5.wewnętrzne – zewnętrze umiejscowienie kontroli (postrzeganie przyczyn w osobie lub w
czynnikach sytuacyjnych)
6.sztywność – giętkość kontroli (powtarzanie tych samych zachowań- dopasowanie się do
sytuacji)
7.zaostrzenie-wygładzanie (różnica pomiędzy napływającymi informacjami a wiedzą jaką
posiadamy)
8.wolne i szybkie poczucie czasu

Mechanizmy obronne ego
1.wparcie- ego spycha emocje, uczucia, nieprzyjemne wspomnienia do id, umieszczają je zatem
poza zasięgiem świadomości
2.zaprzeczenie – zaprzeczenie swoim własnym motywom czy emocjom, które sprawiają im
kłopoty
3.projekcja – obdarzanie innych cechami, których najbardziej obawiają się w sobie
4.regresja – powracanie do wcześniejszych form zachowania dziecięcego,skutecznego kiedyś w
ochronie ego przed lękami czy frustracją
5.racjonalizacja – powoływanie się na społecznie akceptowaną przyczynę zachowania, w
rzeczywistości wywodzącego się z motywów, do których istnienia nie chcą się przyznać nawet
przed sobą

Reakcja nauczyciela na sukces i niepowodzenie u dzieci

Popełnianie błędów nie jest oznaką niepowodzeni, lecz integralną i niezbędną częścią procesu

uczenia się.

Dzieci, które ciągle dostają niskie oceny i są krytykowane przez nauczyciela przed całą klasą

będą miały tendencję do poddawania się i ujawniania słabej motywacji nawet wtedy, gdy
teoretycznie są zdolne do wykonania zadania.
-jeżeli ich kontrola jest „zewnętrzna”, to mogą obwiniać innych albo sam przedmiot za swoje
niepowodzenia
-jeżeli jest „wewnętrzna”, mogą mieć poczucie, że wszystko jest ich winą, a efekt końcowy będzie
ten sam, jeśli dziecko dokonuje utrwalenia niepowodzenia

Kształtowanie postaw
-trzeba pomóc dzieciom w przyjęciu pozytywnej postawy wobec nowych możliwości aby
zainteresować je i zmotywować do odnoszenia sukcesów
-należy nagradzać dzieci za zmiany w zachowaniu
-postawy dzieci nakierowane na konkretną aktywność posiłkują się tym, że widzą one, iż to
działanie jest wykonywane dla nich przez osobę obdarzoną prestiżem
-połączone z tym pojęciem modelowania postawy dzieci posikują się również podawanym przez
nauczyciela przykładem, szczególnie w kwestiach zachowań społecznych
-wykazywanie się entuzjazmem

Postawy a zachowanie

Pewne postawy można cenić jako pożądane, ale niekoniecznie musi się to przejawiać w

zachowaniu np. dziecko może aprobować wartość uczciwości i wciąż czuć, że nie ma to
zastosowania w sytuacji, gdy przepisuje pracę domową od kolegi kilka minut przed lekcją.

Postawy są najbardziej zgodna z zachowaniom, gdy są silnie utwierdzone, szczególnie w

określonych sytuacjach i oparte na bezpośrednim doświadczeniu.

Cechy jednostki, charakteryzujące ludzi dojrzałych i dobrze przystosowanych:
-efektywne spostrzeganie rzeczywistości i tolerowanie niepewności
-akceptowanie siebie i innych takimi, jakimi są
-spontaniczność w myśleniu i zachowaniu
-skoncentrowanie raczej na problemami niż na sobie
-poczucie humoru
-wysoka kreatywność
-zdolność do przeciwstawiania się wzorcom i normom kulturowym, chociaż nie rozmyślnie

niekonwencjonalna

-troska o dobro ludzkości
-docenianie podstawowych doświadczeń życiowych
-głęboko satysfakcjonujące relacje interpersonalne raczej z niewielką liczbą ludzi niż z dużą
-obiektywne spojrzenie na życie

Zachowania prowadzące do samorealizacji

(Maslow)

-zdolność do doświadczania życia na sposób dziecka, z zaabsorbowaniem i koncentracją
-gotowość do wypróbowywania raczej nowego niż bezpiecznego i pewnego
-umiejętność wsłuchiwania się raczej we własne odczucia niż dawania posłuchu tradycji,
autorytetowi czy opinii większości, gdy poddawane jest ocenie doświadczenie
-uczciwość, która unika „gry”
-zgoda na bycie niepopularnym, jeżeli osobisty punkt widzenia nie jest taki sam jak większości

-gotowość do przyjęcia odpowiedzialności
-zdolność do częstej pracy przy każdym zadaniu
-gotowość do zidentyfikowania osobistych blokad psychicznych i odwaga, by je porzucili

Maslow zauważył, że samorealizujący się ludzie skłonni są do doświadczeń szczytowych,

doświadczeń wielkiego szczęścia i spełnienia, prawie mistycznego uczucia skoncentrowanej w
sobie perfekcji i do osiągnięcia celu.

Postawy

– względnie trwałe orientacje, które jednostki rozwijają wobec różnych obiektów i

kwestii napotykanych w trakcie całego życia i wyrażają, werbalnie jako opinie. Zetem postawy

zawierają wyraźne elementy wartości i przekonań, jak również zróżnicowanego stopnia
rzeczywistej wiedzy.

Funkcje postaw:
1.instrumentalne – pobudzone naszymi pragnieniami do przestrzegania rzeczy jako pasujących do

naszych potrzeb
2.oparte na wiedzy – zarządzane przez naszą potrzebę nadania światu sensu i naszemu życiu
3.wyrażające wartości – związane z naszymi moralnymi przekonaniami i odpowiadające naszym
pojęciom samych siebie
4.społecznie przystosowawcze- tworzone przez nasze pragnienia czucia się częścią społeczności

Źródło postaw:
-przejęte od autorytetów
-wyłaniające się raczej z reakcji emocjonalnych niż z jakiejkolwiek rozsądnej argumentacji

Postawy te prowadzą do:
-przedwczesnych osądów w ważnych kwestiach
-podejmowanie działań, które mogą być w rezultacie niewłaściwe i nawet niesprawiedliwe

Postawy a obrona ego

Postawy związane z obroną ego służą ochronie nas samych przed lękiem lub zagrożeniami ze

strony naszej samooceny. Możemy próbować usprawiedliwiać nasze postawy obrony ego na
gruncie społecznym, lecz w rzeczywistości mogą się one wywodzić z głęboko osadzonych
wewnętrznych kompleksów i niepewności.

Zainteresowanie

Powody,dla których dzieci się czymś interesują:
-interesowanie się rzeczami, które pomagają im radzić sobie z problemami i trudnościami w ich

życiu, ponieważ ostrzegają te zainteresowania jako „istotne”

-możliwość powstania w reakcji na wzmocnienie ze strony rodziców, a nawet w rezultacie

powiązanie tych zainteresowań z samymi rodzicami

Jak nauczyciele może pomóc rozwijać dziecku zainteresowania?

•

dostarczyć odpowiednich okazji

•

zademonstrować użyteczność zainteresowania samym dzieciom

•

powstrzymać się od wydawania osądów dotyczących kompetencji dzieci, jeśli idzie o
umiejętności związane z zainteresowaniem – dopóki nie będą miały okazji do rozwinięcia
tych umiejętności

•

nie powinien reagować gniewem, jeżeli dzieci już po otrzymaniu okazji nie przejawiły
takiego zainteresowania, jakiego oczekiwał nauczyciel

Dymensje Aptera

1.Zachowanie celowe i paracelowe

zachowanie celowe – wykorzystując bieżącą aktywność przede wszystkim jako środek prowadzący
do osiągnięcia określonego celu
zachowanie paracelowe – w trybie zabawy, w którym bieżąca aktywność jest najważniejsza, a
właściwy cel stanowi po prostu wymówkę dla zaangażowania się w daną aktywność

Przykład: Mogę płynąć, by ratować czyjeś życie (celowe)
Mogę płynąć dla samej przyjemności pływania (paracelowe)

Z szkolnego podwórka
zachowanie celowe:przygotowanie się do egzaminów, szczegółowe eksperymenty naukowe,

używanie potencjalnie niebezpiecznych przyrządów

zachowania paracelowe: sporty i zabawy, podziwianie muzyki, kreatywna eksresja

2.negatywizm – konformizm
negatywizm – zachowywanie się w sposób przeciwstawny wobec zewnętrznego naciksu

konformizm – zachowywanie się zgodnie z naciskami

3.władczość – zrozumienie
władczość – zachowywanie się w sposób silny i dominujący wobec innych
zrozumienie – zachowanie cechujące się wsparciem i zrozumieniem

•

Utrzymuje on, że zamiast ustalonych pozycji na tych dymensjach możemy przemieścić się z
jednego krańca w drugi zależnie od konieczności.

Osobowość a motywacja

a. motywy działające przeciwko popędom przetrwania: zainteresowanie innymi i
społeczeństwem, odmawianie sobie przyjemności, kierowanie się pobudkami altruistycznymi czy
sumieniem, uczciwością
b. motywy nie mające związku z popędami przetrwania: miłość do muzyki i sztuki, różne
rodzaje hobby, zachwyt nad naturą

•

Systemy motywacyjne rozwijają się w reakcji na silne wzmocnienie, ale jak wytłumaczyć
nagłe wybuchy entuzjazmu i zainteresowań bez widocznego źródła tego rodzaju zachowań
czy akty samopoświęcenia wtedy, gdy namacalne nagrody są o wiele mniejsze niż te, które
można uzyskać samolubnie.

Teoria atrybucji

(Weiner) zajmuje się wszystkimi sposobami przypisywania przyczyn sukcesów

i niepowiedzeń w naszym życiu osobistym i zawodowym. Teoria atrybucji pokazała, że najlepiej
motywowanymi studentami są ci, którzy:
-preferują sytuacje, których konsekwencje ich działań mogą być przypisane im samym
-uczą się przypisywać rezultaty wysiłkom
-są wrażliwi i reagują na wskazówki akcentujące znaczenie wysiłku w jakiejkolwiek dziedzinie

Osoba proaktywna patrzy przed siebie, antycypuje i podejmuje właściwe decyzje, podczas gdy
osoba reaktywna zazwyczaj reaguje na wydarzenia dopiero wówczas, kiedy się zdarzą.

Rep Test (zbiór Kelly'ego) – pozwala an zbadanie zmieniającej się natury przestrzeni
psychologicznej jednostki. Chociaż Rep Test nie mierzy emocji i uczuć w jakimś bezpośrednim
sensie, jednak daje nam to jasny obraz tego, jak poznawcze i afektywne doświadczenia jednostki
odnoszą się do siebie i razem konstruują czyjeś spojrzenie na rzeczywistość.

•

Badania pokazują, że czynniki genetyczne grają znaczącą rolę w determinowaniu ludzkiej
osobowości. Gdy dziecko rozpoczyna naukę w szkole, ten wczesny temperament zostanie w
duży stopniu zmodyfikowany przez uczenie się.

•

Nie można zmodyfikować osobowości dziecka, ale można mu pomóc w bardziej
efektywnym radzeniu sobie z samym sobą.