Historia sztuki nowoczesnej powszechnej 16.01.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/pienkospow040116.html

1 z 6

2008-02-28 10:08

przedmiot: Historia sztuki nowoczesnej powszechnej

prowadzący: dr Pieńkos data: 16.01.2004 aktualizacja: 25.04.2004

powrót

drukuj

kontakt

zapisz

15. Impresjonizm

Tendencja bardzo szeroka, należy zapoznać się z literaturą. Wielu artystów w wykładzi e pominiętych, np. Manet.

Twórczość impresjonistów była rewolucyjna w kilku aspektach:
- Od lat 60.-70. XIX w wielokrotnie podejmowano próby stworzenia
życia artystycznego alternatywnego w stosunku do nurtu oficjalnego,
popieranego przez państwo (którego głównym elementem był Salon).
Od lat 60.-70 niezależność staje się głównym hasłem, wyróżnikiem
wielu artystów i ich grup - miała ona oznaczać uniezależnienie od
oficjalnej organizacji życia artystycznego i oficjalnej sztuki.
Impresjoniści w 1874 r zorganizowali pierwszą swoją wystawę - po
raz pierwszy tak zorganizowana grupa pominęła nurt oficjalny (grupy
takie istniały wcześniej, np. nazareńczycy w Niemczech, prerafaelici
w Anglii, nie były jednak tak zorganizowane, nie miały własnych wystaw). Impresjoniści powołali
własną spółdzielnię, jej jedynym celem była możliwość niezależnego wystawiennictwa, brak zaś
wspólnej teorii, podbudowy programowej. 12 lat funkcjonowania grupy (do 1886 r) spowodowało, że
w latach 80. niezależne wystawy stały się oczywiste, usankcjonowane. Po raz pierwszy zadziałał
mechanizm, który z czasem doprowadził do rozbicia monopolu państwa, powstania niezależnych grup
artystycznych.
- Rewolucyjna była również technika malarska impresjonistów - tworzenie obrazu z drobnych plamek,
szeregu swobodnie nanoszonych punktów. Powstawał obraz mieniący się, będący nie do przyjęcia dla
ówczesnego widza - technika z czasem została doprecyzowana, zyskała miano puentylizmu. Jednakże
sama technika nie może być traktowana jako wyróżnik impresjonizmu - już barbizończycy podobnie
malowali, zaś nie wszyscy impresjoniści ją stosowali.
- Bardziej istotne było podejście impresjonistów do rzeczywistości - było to rozwinięcie postawy
realistów, artystów angielskich (zwłaszcza pejzażystów), efekt studiów nad malarstwem dawnym -
nowa postawa wyraża się słowie impresja, które stało się źródłem nazwy grupy.
Na pierwszej wystawie Claude Monet pokazał obraz z 1872 r Impresja, wschód słońca - widok portu
w Hawrze. Malarz nie przywiązywał uwagi ani do tytułu, ani do treści obrazu, ważne było światło,
wrażenia artysty, impresja. Jednakże do słówka przyczepili się krytycy, traktowali je pejoratywnie -
choć sztuka wrażeniowa była już częścią twórczości barbizończyków, Corota.

Mimo, że impresjoniści nie mieli swego programu, to w ich malarstwie widoczne są cechy wspólne:
obrazy impresjonistyczne nie przedstawiają tego, co przedstawiają - nie są ważne widoczne formy, lecz
impresja, wrażenie indywidualnego malarza powstałe pod wpływem zespołu zjawisk (powietrza, wody,
pejzażu) - każdy widzi je inaczej. Zarzuty, że nie widać u nich, tego co namalowali są trafne - bo nie to
było ich celem, malowali wrażenia, a nie faktyczne rzeczy. Jest to malarstwo subiektywne, obrazujące
indywidualną reakcję artysty, jednak nie do końca - nie jest to wymyślanie przedstawienia, lecz próba
oddania tego co widać (połączenie obiektywizm i subiektywizmu). Podobnie jak realiści impresjoniści
przedstawiali tylko to co widać, nie stosowali metafor, byli wierni temu co się widzi (ale co się widzi
subiektywnie) - głosili brak norm powszechnych, każdy artysta tworzy normy malując. Punktowy
sposób malowania był tylko środkiem, metodą do uzyskania tego.
Takie podejście widoczne jest głównie w twórczości największych artystów - inni impresjoniści często
pozostawali realistami, tyle że malującymi swobodniej.

15.1 Claude Monet
Był najdoskonalszy w oddawaniu chwilowego wrażenia - nawet
jego skończone obrazy zachowują ulotność, impresyjność, nie
zastygają. Jego dzieła niczego nie obrazują, widoczna jest
obojętność dla przedstawienia, zarazem są bardzo realistyczne, np.
Dworzec Saint Lazare z 1876 r.
Monet pozostał wierny temu podejściu przez wiele lat - do lat 20.
XX w namalował tysiące obrazów. Było to głównie malarstwo
pejzażowe, brak innych tematów - bo ta rzeczywistość jest najmniej
kreowana przez artystę. Dotyczyło to także pejzaży miejskich, np. Katedra w Rouen - seria wielu

Historia sztuki nowoczesnej powszechnej 16.01.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/pienkospow040116.html

2 z 6

2008-02-28 10:08

obrazów z lat 90. Choć budowla została przedstawiona pod różnymi kątami, w różnych kadrach, porach
dniach, nie są to studia architektoniczne - sama katedra nie jest ważna, nie istnieje, jest fantomem, za
każdym razem czymś innym.

Ostatni, największy cykl Monet tworzył od lat 90. do końca życia (ok. 1920) - obrazy ukazujące jego
ogród w Giverny w Normandii. Malował Lilie wodne (nenufary) i inne elementy ogrodu - ukazana
rzeczywistość nieistotna, ale prawdziwa, realistyczna (choć sam ogród nie był dziełem przypadkowym,
był kreowany przez Moneta). Dopatrywano się w tym malarstwie symbolizmu, deklaracji - ponieważ
świat jest zmienny, nieokreślony, dlatego może być tylko tak przedstawiany. Potwierdza to
konsekwencja, wytrwałość, długotrwałość pracy artysty.

15.2 Auguste Renoir
Jego twórczość wydaje się znacznie mniej ważka niż Moneta. Na
początku kariery dzieła Renoira były bliskie Monetowi, potem
jednak jego styl uległ kilkakrotnym przekształceniom, w końcowym
etapie jego twórczość miała walor tylko estetyczny, brak zaś waloru
oddawania rzeczywistości.
Bal w Le Moulin de La Galette z 1876 r - jego najbardziej znany
obraz, przedstawia tancbudę paryską - puentylistycznie
przedstawiona scenka z życia wielkiego miasta. Dzieło skadrowane
w sposób charakterystyczny dla impresjonistów - niestarannie, przypadkowo, postaci zlewają się ze
sobą, są niedookreślone. Stawiano Renoirowi zarzut, że nie potrafi zbudować postaci, jednak celem
było oddanie światła, impresji - obojętność na człowieka jako takiego, jest on tylko plamą barwną. Wg
impresjonistów nie ma w obrazie elementów ważniejszych - każdy jest równie ważny. Postawili
"kropkę nad i" w odchodzeniu od hierarchii tematów, konieczności przedstawiania rzeczy ważnych.

15.3 Edgar Degas
Był wyjątkiem pośród impresjonistów - malował mało pejzaży, więcej ludzi, powracał ciągle do tylko
kilku tematów, interesujących go momentów życia ludzkiego, malował też portrety. Tworzył obrazy i
pastele, choć nie istnieje w nich konkretny bohater, to interesują go sposoby objawiania się człowieka,
jego egzystowania. Są to impresje, jednakże przekazują one zarazem pewną prawdę o świecie ludzkim
(czego brak u Moneta). Tworzył serie obrazów przedstawiających wyścigi konne, tancerki, kąpiele.
Stosował charakterystyczne kadrowanie: często postaci, elementy są ucięte, wyjeżdżają z kadru.

Historia sztuki nowoczesnej powszechnej 16.01.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/pienkospow040116.html

3 z 6

2008-02-28 10:08

Tworzył migawki ze zwyczajności, jednak kadrowanie, nietypowe punkty widzenia nadają im
atmosferę dziwności. Przedstawiał czytelny, realny świat (prawie brak puentylizmu), zarazem
odkształcony, odchodzący od ujęcia realistycznego - sceny jakby podglądane, widziane z zewnątrz.
Często dużą część obrazu zajmują elementy zasłaniające scenę, np. drzwi, w efekcie widać tylko część
postaci - jest to potwierdzenie podejścia impresjonistycznego: chwilowego, wrażeniowego,
chwytającego przypadkowy rzut oka. Takie "nieudane spojrzenia" były przedtem w malarstwie
nieprzedstawiane, pomijane - Degas ukazuje rzeczywistość taką jaka jest: nieidealizowaną,
niewybieraną, niedoskonałą. Polemizuje z dotychczasową tradycją malarską, unika sytuacji
przedstawiających rzeczywistość typowo, konwencjonalnie - pozostał wierny tej stylistyce do końca
życia.

16. Neoimpresjonizm i postimpresjonizm
Neoimpresjonizm pojawił się efemerycznie na ostatniej wystawie impresjonistów, tworzyła go grupa
artystów, którzy potwierdzali podejście impresjonistyczne, ale chcieli je odnowić, z malarzy tych tylko
jeden okazał się istotny:

16.1 Georges Seurat
Na wystawie pokazał Niedzielne popołudnie na wyspie La
Grande-Jatte, będące manifestem neoimpresjonizmu. Ukazany
park położony na wyspie na Sekwanie, na przedmieściach
Paryża, służący wypoczynkowi, relaksowi - miejsce spacerów,
kąpieli itd. Scena typowo impresjonistyczna (neoimpresjoniści
nie wyszli poza podejście realistyczne, ukazanie otaczającej
rzeczywistości), jednakże przedstawiona w nowy sposób. Obraz
w bardzo dużym formacie, jakby była to scena historyczna
(impresjoniści malowali przeważnie w średnich formatach), malowany kilka lat (impresjoniści
malowali od razu, spontanicznie, bez szkiców i wypracowywania obrazu), zastosowana akademicka
zasada pracy, poszczególne elementy malowane osobno - w efekcie dzieło bardzo dopracowane,
starannie zakomponowane, będące chłodną konstrukcją. Obraz jest klasycyzujący, kojarzy się z
freskami, zaś puentylizm został w nim ujęty w rygorystyczną zasadę - zastosowane równe cętki, które
budują dzieło. Zamiast swobody żelazna zasada, brak luzu - od tej strony zanegowanie impresjonizmu,

Historia sztuki nowoczesnej powszechnej 16.01.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/pienkospow040116.html

4 z 6

2008-02-28 10:08

wyście z niego.
W latach 80. następował szereg prób (np. przez sięganie do sztuki dawnej), by
nadać obrazom monumentalizm, szlachetność dawnych dzieł, towarzyszyła temu
tęsknota za obrazami, które niosłyby sacrum, ukazywały rzeczywistość jako
ważną, świętą. Obraz Seurata jest połączeniem migawki z codzienności z freskiem
ukazującym wielkość, wspaniałość, świętość świata - służy temu rytm drzew,
postaci nawiązujące do fresków wschodnich lub greckich, odniesienia do fresków
renesansowych. W ówczesnej krytyce pojawia się pojęcie dekoratywizmu (różne
od dekoracyjności) - tęsknota do osiągnięcia ideału sztuki starożytnej lub
prymitywnej, gdzie ornament nie służy upiększeniu, lecz jest symbolem, znakiem,
niesie treść. Tutaj widoczna jest taka próba - scena tworzy pewien ornament, dzięki czemu
przedstawienie nabiera świętości rytuału.
Seurat tworzył krótko, w jego późniejszych obrazach ta skłonność wyraża się jeszcze mocniej, np.
obraz Cyrk jest migawką, chwilową sceną, która tworzy jednak ornament. Postaci, choć dynamiczne,
ruchliwe są zamrożone w pewien deseń, ornament - próba powrotu do twórczości dawnych artystów,
gdzie każda czynność miała wymiar sakralny.

16.2 Paul Cezanne
Postimpresjonista, w jego twórczości także pojawia się próba odmalowania wiecznych spraw,
odnalezienia ważności świata w rzeczywistości. W latach 70. należał do impresjonistów, do końca
życia pozostał wierny zasadzie impresjonistycznej mówiącej, że maluje się to, co się widzi. Malował
pejzaże (dużo w rodzinnej Prowansji), swoje otoczenie, martwe natury, portrety (dotyczy to okresu
dojrzałego i późnego, wcześniej było inaczej). Podobnie jak impresjoniści posługiwał się plamą, ale
szybko przybrało to określony kształt (choć nie tak rygorystyczny jak u Seurata) - celem było oddanie
nie tylko spontaniczności, pracy ręki, ale też wizji świata artysty. Malował zawsze bardzo długo,
wszystkie dzieła można uznać za nieskończone (odwrotnie niż u impresjonistów, gdzie wszystkie
obrazy były skończone, nawet szkice). Ponieważ uważał, że rzeczywistości nie można oddać wciąż
korygował swoje obrazy, dążył do ideału (zarazem wykluczonego przez jego filozofię). Masa jego
obrazów została niezamknięta, nieskończona - był to wyraz bezsiły w próbie oddania światła, ukazania
jego praw.

Jego impresje zbudowane są z kryształów, elementów geometrycznych, z czasem
obrazy stawały się coraz bardziej skomponowane, wykalkulowane.
Również w martwych naturach widoczna jest skłonność do porządkowania,
geometryzowania, np. Błękitny wazon - impresjonistycznie nieprawidłowo,
krzywo skadrowany, zarazem została uzyskana absolutna równowaga poprzez
zastosowanie kolorów i plam - ład nie przedmiotów, lecz plam, kolorów,
światłocienia. Jest to też widoczne w obrazach niedokończonych, ledwie
zaczętych - już plamy na gruncie tworzą kompozycję.
Wielkie kąpiące się
Ostatnia wielka praca, malowana w latach 1903-06. Kilka wersji, niedokończone. Wielki format,
odpowiednik Niedzieli Seurata - obraz ostateczny, powracający do klasycyzmu. Zastosowana klasyczna
kompozycja piramidalna, układ nawiązujący do tradycji renesansowych, XVII w, ale w oparciu o
rzeczywistość studiowaną całe życie. Nie ważne co - ważna budowa dzieła, harmonia.

Historia sztuki nowoczesnej powszechnej 16.01.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/pienkospow040116.html

5 z 6

2008-02-28 10:08

16.3 Vincent van Gogh
Zaliczany jest do czołowych postimpresjonistów, teoretycznie nie wyszedł poza impresjonizm - typowy
zestaw tematów, ok. 1886-87 malował całkowicie impresjonistycznie (najsłabsze prace w jego
dorobku). Później wrócił do swojej stylistyki, w dziełach przedstawiał bardziej swoje odczucia, niż to
co się widzi - rzeczywistość służyła tylko oddaniu wewnętrznych odczuć artysty (dla porównania
Cezanne starał się oddać to co na zewnątrz, to co jest widoczne). U van Gogha świat zewnętrzny jest
tylko projekcją jego wnętrza - poczucia niemożności oddania rzeczywistości, pogodzenia się z nią. Np.
Pokój w Arles - napięcie nie jest ukazane w przedmiotach, ale w tym jak są one przedstawione - w
barwach, układach. Przejął od impresjonistów malowanie plamkami, ale nie są one wyrazem swobody,
lecz walki z płótnem, efektami uderzeń pędzla.
W jego najsłynniejszych obrazach (np. Kościół w Auvers) dramatyzm barwy, plamy dochodzi do
apogeum. Choć malował rzeczywistość widzialną, to była ona nieważna, była tylko projekcją tego, co
się przeżywa (nie impresją tego co się widzi, lecz oddaniem tego, co się czuje). Choć ikonografia
zbliżona do impresjonistów, to w efekcie malarskim zaprzeczenie ich podejścia, np. Droga z
cyprysami (Cyprysy, Nocny widok z cyprysami i gwiazdą) - zenit płomiennej ekspresji, objawiającej
się w formie.

16.4 Paul Gauguin
Przeszedł przez impresjonizm, ukształtował go on jako malarza, ale
Gauguin doszedł w nim do ściany - ok. 1886-87 r porzucił go
całkowicie, uznał że malarstwo impresjonistyczne jest malarstwem
realistycznym, pozostającym w tradycji niewolniczego przedstawiania
rzeczywistości, a próby oddania tego co się widzi są jałowe.
Postanowił przedstawiać to, co jest ważne - trzeba malować świat
wewnętrzny, należy oddawać to co się czuje, jaką się ma wiarę w
porządek rzeczy - zdrada zasad impresjonizmu.
Walka Dawida z Aniołem (Wizja po kazaniu) - obraz malowany i wystawiony w
Bretanii, gdyż chciał pozbyć się wpływu impresjonistów i całej tradycji malarskiej
- stąd wyjazd do krainy prymitywnej, ludowej. Nie jest to przedstawienie sceny
religijnej, lecz ukazanie wizji, jaką mają chłopki pod wpływem kazania - widzą ją i
w nią wierzą, traktują jako rzeczywistą, realną. Czerwone, jednolite tło, brak
planów - wszystko jest umowne, odrzucające europejski realizm, nawiązujące do
sztuki średniowiecza, dalekiego wschodu. Kolor umowny, odchodzący od
realizmu i impresjonizmu, brak przestrzeni, iluzji głębi, dekoratywne
przedstawienie formy.
Próba wypracowania nowych rozwiązań nie dotyczyła tylko porządku
malarskiego, lecz całej kultury - szukał ideału religijnego, społecznego, który
byłby alternatywny do europejskiego. Służyły temu podróże, których
zwieńczeniem był wyjazd na Tahiti, Markizy. Tworzył w Polinezji - chciał stać się Polinezyjczykiem,
tworzyć jak oni, jednakże jego twórczość była kontynuacją rozwiązań z Bretanii, nie odeszła od
efektów tamtej rewolucji. Otoczenie tahitańskie służyło ukazaniu nurtujących go problemów
europejskich - obraz Skąd przychodzimy, kim jesteśmy, dokąd idziemy miał być jego testamentem,

Historia sztuki nowoczesnej powszechnej 16.01.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/pienkospow040116.html

6 z 6

2008-02-28 10:08

dziełem ostatnim. Uważał, że tych kwestii nie da się przedstawić europejską tradycją obrazową - bo
ukazuje ona powierzchnię świata, a nie głębię. Podjął próbę stworzenia nowej sztuki filozoficznej,
religijnej.

Z jego twórczości wywodzi się wielu artystów (np. ekspresjoniści, Munch), jest ona kwintesencją
symbolizmu, ukazaniem zupełnie nowych dróg w malarstwie.

powrót

kontakt

drukuj

zapisz