MODEL BUDOWY KOMÓRKI PROKARIOTYCZNEJ I EUKARIOTYCZNEJ

1.

Kształty komórek:

•

kulisty (np. jaja licznych zwierząt);

•

prostopadłościenny (np. komórki wielu nabłonków);

•

walcowaty (np. rurki sitowe);

•

wrzecionowaty (np. komórki mięśniowe gładkie);

2.

Komórka eukariotyczna – jądrowa.

3.

Komórka prokariotyczna – bezjądrowa.

PROKARIOTYCZNA

EUKARIOTYCZNE

BAKTERII

ZWIERZĘCA

ROŚLINNA

-

-

ruch cytoplazmy

ściana komórkowa z

mureiny

-

ściana komórkowa z

celulozy

błona komórkowa

białkowo-lipidowo-

węglowodanowa

błona komórkowa

białkowo-lipidowa

błona komórkowa

białkowo-lipidowa

genofor (nukleoid z

DNA)

jądro komórkowe z

jąderkiem

Jądro komórkowe z

jąderkiem

-

aparat Golgiego

aparat Golgiego

-

melanofory

chloroplasty

mezosomy

mitochondrium

mitochondrium

rybosomy

rybosomy

rybosomy

-

lizosomy

-

-

peroksysomy

peroksysomy

-

-

glioksysomy

-

siateczka

śródplazmatyczna

retikulum

endoplazmatyczne

-

-

wakuole

-

centriole

-

BUDOWA I FUNKCJE SKŁADNIKÓW KOMÓRKI EUKARIOTYCZNEJ

BUDOWA I FUNKCJE SKŁADNIKÓW KOMÓRKI EUKARIOTYCZNEJ

BŁONA KOMÓRKOWA

(plazmolema)

•

oddziela komórkę od środowiska
pozakomórkowego i zapewnia z nim
kontakt (glikokaliks)

•

zbudowana z białek i lipidów
(fosfolipidy);

•

występuje cholesterol w kom zwierzęcej;

•

półpłynność mozaikowej struktury –
przemieszczanie się białek i lipidów w

różnych płaszczyznach;

•

wybiórczość (selektywność) – zdolność
do kontrolowanego przepływu
większości substancji do i na zewnątrz
komórki (O

2

, CO

2

, H

2

O, mocznik –

przenikają swobodnie, glukoza,
sacharoza – słabo przenikają, białka,
kwasy nukleinowe – w ogóle nie
przenikają);

•

półprzepuszczalność – swobodne
przemieszczanie się wody (w czym
pośredniczą białka z kanałami wodnymi
– akwaporyny), co wpływa na ciśnienie
wewnątrzkomórkowe (turgor);

•

polarność – wynika głównie z
nierównomiernego rozłożenia jonów
dodatnich i ujemnych po obu stronach
błony, może to odnieść się do sposobu
przewodzenia impulsów nerwowych czy
recepcji bodźców;

•

asymetria – składniki lipidowe i białkowe
są rozmieszczone w błonie
asymetrycznie;

•

błona komórkowa powstaje przez
rozbudowywanie błon już istniejących;

SIATECZKA

ŚRÓDPLAZMATYCZNA

(retikulum

endoplazmatyczne)

siateczka

śródplazmatyczna gładka

•

jest wewnętrznym systemem błon
plazmatycznych;

•

kompartmencja – dzieli cytozol na
odrębne obszary;

•

przyjmuje postać kanalików, cystern lub
pęcherzyków;

•

błona siateczki jest cieńsza i płynniejsza
od błony komórkowej;

•

występują tracyloglicerole, fosfolipidy,
glikolipidy, cholesterol, hormony

siateczka

śródplazmatyczna

szorstka

sterydowe;

•

detoksykacja – toksyna łącząca się z
innymi związkami ulega neutralizacji,
przechodząc w substancję nieszkodliwą,
która zostaje usunięta z komórki;

•

brak rybosomów;

•

występuje w: komórkach śluzowych
żołądka i jelita cienkiego, komórkach
gruczołowych jąder;

•

w komórkach tkanki łącznej tłuszczowej
siateczka gładka umożliwia syntezę
tłuszczów zapasowych;

•

występują w niej rybosomy;

•

tutaj ostatecznie formują się białka
błonowe;

•

błona retikulum szorstkiego łączy się z
otoczką jądrową, a nawet ją
współtworzy;

•

występuje w: komórkach nabłonka
gruczołowego trzustki (wydzielanie
enzymów trawiennych); neuronach (ze
względu na dużą liczbę białek
przenośnikowych i wysokie tempo
metabolizmu);

APART GOLGIEGO

•

diktiosom – stos spłaszczonych cystern;

•

nie ma bezpośredniego połączenia z
siateczką śródplazmatyczną;

•

bezładnie rozrzucone w cytoplazmie;

•

modyfikuje, pakuje i przekazuje
zagęszczone substancje w obrębie i poza
komórką (białka, lipidy);

•

licznie występuje w komórkach
wydzielniczych trzustki;

LIZOSOMY

•

niewielkie, kuliste pęcherzyki;

•

zawierają liczne białka enzymatyczne;

•

mają zdolność rozłożenia wchłoniętych
substancji (białek);

•

występują w komórkach żernych układu
odpornościowego;

•

ich pH wynosi 5;

MIKROCIAŁA

peroksysomy

glioksysomy

•

niewielkie, pojedyncze pęcherzyki,
nieposiadające żadnych szczególnych
cech zewnętrznych

•

występują dość powszechnie w
komórkach eukariotycznych;

•

w nich utleniane są przy udziale tlenu
kwasy tłuszczowe i aminokwasy;

•

usuwają H

2

O

2

;

•

peroksysomy komórek wątroby
uczestniczą w detoksykacji (etanolu);

•

zawierają enzymy rozkładające kwasy
tłuszczowe do cukrów;

•

występują w komórkach nasion;

WAKUOLA

(wodniczka)

•

błona wakuoli – tonoplast białkowo-
lipidowy;

•

reguluje stan uwodnienia komórki;

•

magazynuje substancje zapasowe;

•

detoksykacja, dzięki przechowywaniu
metabolitów wtórnych, jak alkaloidy
(nikotyna, morfina, kofeina), glikozydy
(digitalna, scilaryna), garbniki (galo
tanina chińska) oraz antocyjanów
(czerwone lub niebieskie) i flawonów
(żółte);

•

rozkłada złożone substancje przez
enzymy hydrolityczne;

CYTOZOL

(cytoplazma)

•

płynny, złożony roztwór wodny;

•

występują w nim białka, lipidy, kwasy
tłuszczowe, wolne aminokwasy oraz sole

mineralne;

•

cytoszkielet tworzą struktury białkowe –
fi lamenty (aktynowe, pośrednie) i
mikrotubule, ułożone w cytozolu w
skomplikowaną przestrzennie sieć;

•

mikrotubule zbudowane są z tu
tubuliny, są one tworzone w
centrosomach; mikrotubule
współtworzą nie tylko cytoszkielet, ale
także rzęski i wici komórek
eukariotycznych;

RYBOSOMY

•

nie są otoczone błoną;

•

są miejscem syntezy białek;

•

składa się z podjednostki większej i
mniejszej;

•

zbudowane z białek i rybosomalnego
kwasu rybonukleinowego (rRNA);

CENTRIOLE

•

zbudowana z układu dziewięciu
podjednostek;

•

biorą udział w powstawaniu wrzeciona
podziałowego;

MITOCHONDRIA

•

oddzielone są od cytozolu dwoma
błonami białkowo-lipidowymi;

•

błona wewnętrzna tworzy wpuklenia,
tak zwane grzebienie mitochondrialne i
jest prawie nieprzepuszczalna dla jonów;

•

mają niewielką ilość własnego DNA oraz
rybosomy;

•

przetwarzają energię, utleniając proste
związki organiczne z substancji
odżywczych;

•

owalne lub cylindryczne organelle;

•

wewnątrz znajduje się koloidalna matrix
(macierz);

CHLOROPLASTY

•

oddzielone od cytozolu błonami;

•

mają niewielką ilość własnego DNA i
rybosomy;

•

wykorzystują pochłoniętą energię
świetlną do asymilacji CO

2

i syntezy

związków organicznych;

•

mają kształt dwuwypukłej soczewki;

•

zewnętrzna błona jest gładka i dobrze
przepuszczalna dla jonów;

•

wewnątrz znajduje się system
spłaszczonych błoniastych woreczków
(tylakoidów) zanurzonych w
jednorodnej, koloidalnej macierzy
(stromie);

•

powstają przez podział już istniejących
chloroplastów;

ŚCIANA KOMÓRKOWA

•

funkcja wzmacniająca i ochraniająca;

•

komórki scala warstwa zewnętrzna
ściany komórkowej, zwana blaszką
środkową, złożona przede wszystkim z
lepkich pektyn;

•

ściany pierwotne są miękkie i
elastyczne;

•

ściany wtórne są grubsze, sztywniejsze,
mają charakter celulozowy;

•

inkrustacja – polega na odkładaniu
substancji chemicznych między
elementy szkieletu celulozowego; w ten
sposób odkładane są np. Drewnik,
(drewnienie ściany, albo CaCO

3

lun SiO

2

(mineralizacja ściany);

•

adkrustacja to odkładanie substancji na
powierzchni ściany pierwotnej, np.
kaloza (polisacharyd) lub suberyna
(korkowacenie ściany);

JĄDRO KOMÓRKOWE

•

zawiera materiał genetyczny;

•

składa się ono z otoczki jądrowej

(wewnętrzna jest gładka, zewnętrzna
przechodzi w błonę siateczki
śródplazmatycznej szorstkiej; występują
pory jądrowe), kariolimfy (soku
jądrowego), chromatyny oraz jąderka;

•

zespiralizowanie chromatyny tworzącej
chromosom – DNA zostaje nawinięty na
8 histonów (oktamerów = nukleosom),
te nukleosomy łączą się ze sobą przez
pojedyncze białka, tworząc fibrylę
chromatynową, zwinięte spiralnie
fibryle chromatynowe tworzą spirale
(solenoidy) połączone białkami, mocno
ubite solenoidy tworzą nić
chromatynową, która następnie buduje
ramiona chromosomu;

CECHA

MITOCHONDRIA

CHLOROPLASTY

TYP PRZEMIAN

kataboliczne

anaboliczne

KLUCZOWY PROCES

BIOCHEMICZNY

oddychanie

komórkowe (etapy

tlenowe)

fotosynteza

SUBSTRATY

glukoza i tlen (także

kwasy tłuszczowe)

CO

2

i H

2

O

ZASADNICZE

PRODUKTY

CO

2

i H

2

O

glukoza i tlen

ŹRÓDŁO ATP

przede wszystkim

fosforylacja

oksydacyjna

fosforylacja

fotosyntetyczna

4.

Plastydy (ciała barwne):

•

chloroplasty (chlorofil);

•

chromoplasty (karoten, ksantofil);

•

leukoplasty (żadnych barwników);