1. Bilans oraz pozostałe części sprawozdania
finansowego jako źródło informacji
o organizacji gospodarczej
Celem niniejszego rozdziału jest omówienie:
•
istoty i zasad rachunkowości,
•
aktywów trwałych i obrotowych oraz źródeł ich pochodzenia,
•
zasad sporządzania i czytania bilansu,
•
typów operacji gospodarczych i ich wpływu na sumę bilansową,
•
segmentów rachunku zysków i strat,
•
przychodów oraz kosztów ich osiągnięcia,
•
metod amortyzacji środków trwałych,
•
istoty rachunku przepływów pieniężnych,
•
zasad przeprowadzania inwentaryzacji,
•
istoty rozliczeń międzyokresowych,
•
zasad tworzenia rezerw,
•
informacji prezentowanych w zestawieniu zmian w kapitale (funduszu) własnym,
•
elementów i układu informacji dodatkowej.
1.1. Rachunkowość jako międzynarodowy język biznesu
Podstawą rozwoju rachunkowości były potrzeby mierzenia zjawisk gospodarczych, potrzeby
rachunku ekonomicznego, a więc powiązania nakładów i wyników działalności gospodarczej.
Głównym celem rachunkowości jest pomiar wyników działalności gospodarczej, które warunku-
ją pomnażanie kapitału.
Rachunkowość jako nauka ma swój przedmiot i podmiot. Przedmiotem rachunkowości są wszyst-
kie transakcje gospodarcze wyrażone w mierniku pieniężnym, które powodują zmiany w sytuacji
finansowo-majątkowej danego podmiotu gospodarującego. Natomiast podmiotem rachunkowo-
ści są jednostki gospodarcze funkcjonujące na rynku. Rachunkowość ma charakter podmiotowy,
tzn. że wszystkie transakcje gospodarcze (zmiany w sytuacji finansowo-majątkowej) rozpatruje-
my z punktu widzenia jednego, konkretnego podmiotu.
12
BilaNS i iNNE SPraWozdaNia fiNaNSoWE Jako źródło iNforMaCJi o firMiE
Rachunkowość stanowi międzynarodowy język działań gospodarczych, mierzy, wycenia, doku-
mentuje i ujmuje w księgach rachunkowych wszystkie dokonane operacje gospodarcze, co zapew-
nia standaryzację i harmonizację sprawozdań finansowych.
Rachunkowość
stanowi logiczny, całościowy, zwarty system, który rozpoczyna się od pomia-
ru, udokumentowania i księgowego ujęcia operacji gospodarczych, a kończy sporządzeniem i za-
twierdzeniem sprawozdań finansowych.
Rachunkowość
jest językiem biznesu, integralnym elementem zarządzania – wspomaga po-
trzeby informacyjne zarządu w realizowanych przez niego funkcjach oraz odzwierciedla realia
finansowe jednostki.
Nadrzędnym celem rachunkowości jest opracowanie informacji o sytuacji majątkowej i finanso-
wej jednostki gospodarczej oraz efektach jej działalności. W związku z tym podstawową funkcją
rachunkowości jest funkcja informacyjna, która polega na dostarczaniu informacji do podejmo-
wania decyzji w procesie zarządzania. Przecież pomiar efektów gospodarowania i konkurencyj-
ności dokonywany jest na podstawie informacji płynących z rachunkowości.
Tabela 1. Komu potrzebne są informacje zawarte w sprawozdaniu finansowym?
Użytkownicy informacji
Rodzaj informacji finansowej
Dyrektor, właściciel firmy
•
potrzebuje informacji o sytuacji finansowej jednostki i jej efektywności,
•
chce wiedzieć, jak radzi sobie jednostka w porównaniu z rokiem ubiegłym,
•
zainteresowany jest przyszłością i sukcesem podmiotu gospodarczego.
Kredytodawca
•
musi ustalić zdolność kredytową jednostki gospodarczej, czy będzie ona w stanie
w terminie spłacać zadłużenie wraz z odsetkami,
•
musi mieć możliwość wyceny organizacji gospodarczej w przypadku
niespłacenia długu.
Akcjonariusz, inwestor
inwestując pieniądze, chce znać:
•
pozycję konkurencyjną spółki,
•
rozmiary ryzyka,
•
stopę zwrotu z zainwestowanego kapitału,
•
rentowność oraz plany rozwoju spółki,
•
informacje o dywidendach i przewidywanej stopie zwrotu z inwestycji.
Pracownicy firmy
•
chcą wiedzieć, czy spółka zapewni stabilne miejsce pracy,
•
czy będą regularnie otrzymywali wynagrodzenie,
•
czy możliwe są podwyżki i premie.
Konkurencja
•
interesuje ją wynik finansowy i statystyki biznesowe rywali,
•
interesuje ją udział w rynku, wielkość zysku, struktura kosztów.
Dostawcy
•
muszą wiedzieć, czy mają do czynienia z podmiotem stabilnym finansowo
i godnym zaufania,
•
chcą znać zdolność jednostki do terminowych dostaw i płatności za towary.
Urząd skarbowy
•
sprawdza wysokość naliczonego podatku przypadającego do zapłaty,
•
analizuje sprawozdania finansowe pod względem rzetelności i wiarygodności.
Klienci
•
są zainteresowani, czy jednostka jest zdolna do kontynuowania działania,
negocjowania cen,
•
chcą wiedzieć, jaka jest pozycja firmy na rynku.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: I. Olchowicz, A. Tłaczała, Sprawozdawczość finansowa, Difin, Warszawa 2004,
s. 19.
raChuNkoWoŚć Jako MiędzyNarodoWy Język BizNESu
13
Od dawna rachunkowość dostarcza informacji szerokiemu kręgowi użytkowników (m.in. in-
westorom, analitykom giełdowym, bankowcom), aby mogli oceniać sytuację finansową spółki,
a tym samym ograniczyć ryzyko inwestowania kapitału.
Podmioty gospodarcze prowadzące rachunkowość przygotowują roczne sprawozdanie finansowe
na dzień kończący rok obrotowy, czyli rok kalendarzowy lub inny okres trwający 12 kolejnych
pełnych miesięcy kalendarzowych, stosowany również do celów podatkowych. Należy zwrócić
uwagę, że struktura rocznego sprawozdania finansowego zależy od znaczenia podmiotu sporzą-
dzającego sprawozdanie w środowisku gospodarczym.
Do grupy podmiotów o dużym znaczeniu zalicza się m.in.:
•
banki,
•
zakłady ubezpieczeń,
•
jednostki działające na podstawie przepisów prawa o publicznym obrocie papierami wartościo-
wymi i funduszach powierniczych,
•
jednostki działające na podstawie przepisów prawa o funduszach inwestycyjnych i funduszach
emerytalnych,
•
spółki akcyjne,
•
pozostałe jednostki o znacznym rozmiarze działalności wyznaczonym wartościami trzech pa-
rametrów: średniorocznym zatrudnieniem, suma aktywów bilansu oraz przychodami netto ze
sprzedaży towarów i produktów i operacji finansowych za rok obrotowy.
Do drugiej grupy podmiotów zalicza się pozostałe jednostki gospodarcze prowadzące księgi ra-
chunkowe
1
.
Sprawozdanie finansowe
składa się z: bilansu, rachunku zysków i strat, informacji dodatko-
wej obejmującej wprowadzenie do sprawozdania oraz dodatkowe noty i objaśnienia. Jednostki
gospodarcze, których działalność ma duże znaczenie, sporządzają ponadto: zestawienie zmian
w kapitale (funduszu) własnym oraz rachunek przepływów pieniężnych.
Bilans
(balance sheet) jest fotografią (ujęciem migawkowym) jednostki gospodarczej sporządza-
nym na określony dzień, zawiera zestawienie wszystkiego, co posiada jednostka (aktywa) oraz
wskazuje, kto jest jego właścicielem (pasywa). Podaje aktualną sytuację finansową i majątkową
podmiotu gospodarczego. Jest to rachunek majątku.
Rachunek zysków i strat
jest kroniką wydarzeń ubiegłego roku obrotowego, wykazuje przy-
chody pomniejszone o koszty ich osiągnięcia. Jest to rachunek efektywności ekonomicznej.
Rachunek przepływu środków pieniężnych
(cash flow) rejestruje wpływy i wydatki gotówki,
informuje o zdolności generowania środków pieniężnych oraz potrzeb w zakresie ich wykorzy-
stania przez jednostkę.
Zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym
jest analitycznym rozwinięciem infor-
macji o kształtowaniu się poszczególnych pozycji kapitału (funduszu) własnego – przedstawione-
go syntetycznie w pasywach bilansu.
Informacja dodatkowa
stanowi integralną część sprawozdań finansowych, zawiera nieujęte
w bilansie i rachunku zysków i strat dane oraz wyjaśnienia niezbędne do tego, aby w sprawozda-
niu przedstawiono rzetelnie i jasno rezultat finansowy działalności gospodarczej.
1
B. Micherda, Podstawy rachunkowości. Aspekty teoretyczne i praktyczne, PWN, Warszawa 2005, s. 238–239.