matura matematyka podstawowa 2017

( matura_matematyka_podstawowa_2017.pdf )

http://www4.extrafiles.be/hd/matura_matematyka_podstawowa_2017#

Podobne: matura matematyka podstawowa 2015 pdf, operon matematyka podstawowa 2017, operon matematyka podstawowa 2013,

operon matematyka podstawowa 2014, operon matematyka podstawowa 2016, operon matematyka podstawowa 2012,

probna matura matematyka podstawowa 2015, matura matematyka rozszerzona 2016, matura matematyka zakres podstawowy 2014,

jednej. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie sluzace do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 2 rownorzednych przyczyny, ktore na nieszczescie wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: sprawa, w ktorej trzeba bedzie

dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami jak i rowniez kazda postanowienie doprowadzi sluzace do katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, pochodzace z ktorych obie sa jednakowo wazne jak i rowniez sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana sluzace do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko

cialko zmarlego pozostanie pohanbione, ale wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona wejdzie w zatarg z prawem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go zbytnio

zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze swoim sumieniem, prawo

boskie jak i rowniez wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia dzieki scenie proch doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy dzieki cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy

patrzy podobienstwo pomiedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w

charakterze wyzwolenie fita od tych propozycji. Losy herosa tragicznego stymuluja odbiorce sluzace do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a

skutkiem tego pozwalaja mu sie od chwili nich oswobodzic i osiagnac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc

jak i rowniez trwoge―, baczac na akcje tragedii. Nasza (jezeli przebywamy widzami) wspolczucie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast

trwoge – nieszczescie czlowieka, ktory to jest sluzace do nas podobny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii myslac o ludzi celach.

Fatum – inaczej los albo przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg zdarzen w

zyciu, jakich nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za sprawa wyrocznie winien spotkac jednostki i nie istnieje od tego ucieczki. Jest to zazwyczaj zapowiedz klopoty. Przykladem znajduja

sie dzieje rodu Labdakidow – od chwili Lajosa poprzez Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi a wlasnym wplywem

bohatera. Bohater jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego doboru. Dzialania tej prowadza sluzace do katastrofy. Staje sie on rownoczesnie ofiara

jak i rowniez winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w charakterze

siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka was, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow

ojczyzny. Nad jak Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca,

nie widziala sposobnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to dzieki ludziach jak i rowniez zeslali dywanom

w beczce Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom dzieki zlosc. Do tego zabil wolu i

podzielil go dzieki dwie czesci: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal halasuje w skore, oddzielnie natomiast kosci, znalazl je tluszczem i kazal

wybierac Zeusowi, ktora czastka ludzie moga miec skladac bogom. Zeus wybral druga czastka, myslac ze pod tluszczem jest najlepsze mieso. Odtad

tylko ta czesc osoby skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza sluzace do skal Kaukazu. Codziennie sep

wyjadal mu watrobe, ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal sie emblematem czlowieka cierpiacego z milosci do jednostek, czlowieka zbuntowanego

przeciwko bogom. To od chwili jego godnosci powstalo ustalenie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie milosci do

jednostek.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on zadedykowac sie dla osob, narodu. Przemawia

do Boga w imieniu jednostek Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie sluzace do Boga, twierdzi, ze dzierzy

taka energie jak Pan, jego piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to ogromna, piesn robienie, taka piesn jest moc, dzielnosc,

takowa piesn to niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, aby Bog

podarowal mu sila wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Pan mu jej nie da, to on odwroci od chwili Niego jednostek. Konrad okazuje sie byc

cierpiacym patriota, dla ktorego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, potrzebuje sie gwoli niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo

bogow. Wyslali poprzez niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga

smierci. Jako glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl on jednak dojsc do was cieni, gdyz zona nie zakopala tej ciala wedle jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic dzieki ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o zanim. Zyl

czasochlonnie, az wreszcie przypomniano osobiscie o zanim i wyslano Tanatosa poprzez jego istote. Za kare Syzyf proch wniesc szeroki kamien dzieki

gore. Syzyf wzial sie do robocie, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal mu sie jak i rowniez spadl. Tak bylo zbytnio drugim,

trzecim, dziesiatym wraz. Syzyf ciagle wznosi kamyczek, ale stale tuz przy wierzcholku on mu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, dzialalnosci nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji dzieki ziemiach naszych do robocie Syzyfa. Tok ten nie byl w stanie zniszczyc

polskosci tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna a mianowicie Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola

Krety, aby mu pozwolil wrocic do Tunezji. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla

doczepiane do ramion, by w ten sposob mogl z synem wrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie zbytnio wysoko, gdyz wosk byc

moze sie stopic i aby nie schodzil zbyt nisko wody, gdyz piora sa w stanie nasiaknac wilgocia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Zafascynowany

wynalazkiem wzbijal sie powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar

spadl na glebe. Stal sie on emblematem czlowieka tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore powyzej zdrowym rozsadkiem. Jego

utwor tragiczny, smierc nie jest zauwazona za sprawa nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem naprawde

Michas zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia za

sprawa Niemcow. Takze jego znikniecia nikt nie zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

poprzez Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi,

aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem

cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala wracac do malzonka na trzy miesiace po roku, wtenczas to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W

taki wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc transformacji por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie sluzace do wybranych przypadkow.

Antyk nieopodal Biblii, to podstawowe zalazek, z ktorej wyrosla jak i rowniez na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka

otoczenia zachodniego). Metody nawiazan sluzace do kultury antycznej sa przerozne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po

ludzie konkretne oraz kanony jak i rowniez zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu pisarzy, poetow. Pod tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i motywow.

Jezeli idzie o postury ludzkie albo wzorce osobowe to kultura grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna albo hedonistyczna. Bogowie i herosi

greccy znajduja sie nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety sluzace do jednego wymiaru - znajduja sie archetypami wrazen i wybuduj. Mitologiczne postacie zyja po nowej

swiadomosci w jakims wymiarze jaki to wytworzyla literatura staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit okazuje sie byc opowiescia, ktora przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To,

jakie mozliwosci niejasne pozostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por rok - legenda „Demeter jak i rowniez Kora"). Mity dla

starozytnych pelnily procedury poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bogow i

rytualnych obrzedow). Dzielimy je dzieki teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Literatura antyczna ustala zrodlo

nawiazan; bez jej znajomosci nie sposob w pelni uchwycic literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc sluzace do tworcow, gatunkow, archetypow,

toposow oraz filozofii (Demokryta pochodzace z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja sluzace do hasla carpe diem,

glosza tez, ze cnota okazuje sie byc dobrem najwazniejszym. Slowacki wspomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob

Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie byc wyrazem dazenia czlowieka sluzace do nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa,

racjonalnego myslenia, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze glob zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny wody, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali zaczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat

jak i rowniez czlowiek wystepuja w wyniku batalii bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego jak i rowniez

wytrwalego w ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i

Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze wzorce ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Same w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych stworcow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale fotografie i powody literackie. Wielokrotny obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

kultury srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serduszko strzala.

4. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami dotyczacymi

zyjacych. Pod taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew grozacej jej

surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. gdyby

pozostawila opoznienia brata dzieki pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w przypadku kolejnego doboru. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z niej na zaleta szczescia osobistego syna. Kiedy waha sie przed pobraniem ostatecznej

selekcji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz nie zyje. Tamtego

ciosu nie wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka partnera, a malzonka Kreona odbiera sobie zywot.

Kreon, bezustannie stawiany w przypadku wyboru, winien rozwazyc, albo powinien wyselekcjonowac dobro swojego ludu, albo dobro swej rodziny. Tej

nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja dzieki smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku pochodzace z nich.

Do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca sluzace do walki.

Po obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly mnostwo nasladowcow wsrod poetow

doby aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca powiazany byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny,

epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do batalii w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to pociagajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac po pierwszym zbioru

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje sluzace do trwania dzieki polu batalii i sluzace do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do

bohaterstwa, stosuje tzw. anty wzor – obrazuje, co oczekuje tchorza, jednostki, ktory nie chce odstapic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc fita wita wsrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj swietny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Liryk

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec spodziewanych pokolen, natomiast imie owego, ktory nie obcuje

wraz z sztuka, a przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... nikt cie pochodzace z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek serca nie wzruszysz, nikt nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze tymze nie idzie o bitwe na smierc i zywot; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka dzieki piesci, jaka podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie wam jutro. ―

Nigdy bog wie, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze szczescie jutro byc moze obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Los jest grymasny, a

zmienia sie naprawde szybko, ze niejednokrotnie ciezko jest sie nam chociazby zorientowac, podczas gdy przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, przedtem

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zyciowej Horacego jak i rowniez wypracowanej za sprawa niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza

pogladow stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze pod zadnym

pozorem nalezy miec uznanie rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Zyc nalezy wedle natura, zabierac od otoczenia tyle, jak

wiele potrzeba, nie za sporo, ale i nie za niewiele. Taka postawa zapewni blogosc, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze wyobrazenie, ze zapisywanie

wierszy zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia osobiscie za zycia poeta, okazuje sie byc jego dzielo. Poeta zapewnia tym samym

termin swojej pewnosci, ze dzierzy juz zagwarantowane wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc trwac bedzie po wierszach, po pamieci ludzi, ktorzy te wiersze pozostana kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki sluzace do czasow powstania powiesci. To rozbudowany dzielo wierszowany, ktory to ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych albo historycznych chwatow na tle zdarzen przelomowych gwoli danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Podlozem eposu znajduja sie mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie sluzace do muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon

w czynieniu dziela. Po „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w globie bogow― (takze bogowie wojuja po 2 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w globie ludzi― jak i rowniez ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia tylko w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane sluzace do wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac

wyraznie w sposobie opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny spis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne dzialalnosci wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione dzieki plaskorzezbie.

* Sa one opisane naprawde, ze mozna je bez trudnosci odtworzyc. To 10 scen – ujec z zycia pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, nieba, morza, 2 miast jak i rowniez zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego inny czlon okazuje sie byc rozbudowany naprawde, ze ustala odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) sluzace do walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od chwili toku nadrzednej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie

powiazanego z glowna fabula, np.: dokladny spis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo spondejow.

7. Wyjasnij, na czym polega piekno jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod krajow zachodniej Swiata -

tez i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy w charakterze cos

wspanialego, a one prowadza nas do zguby.

Mit na temat Edypie

Legenda ten mozna uznac zbytnio prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, po odniesieniu sluzace do

dorastajacych jednostek. Ogolnie kwestia biorac chodzi o to, ze kazdy ma po sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy zrywamy

pochodzace z dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy,

prywatny system zalety, stajemy sie innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga dzieci i nie rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje dzieci. Bogini nie zniosla tak znakomitej

zniewagi jak i rowniez jej dzieci: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale przychowek krolowej kilkoma strzalami pochodzace z luku. Nieszczesliwa

Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za sprawa caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja po kamien. Lecz i

wtenczas smutek srodku przebywajacej po glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit nasz przedstawia istote macierzynstwa jak i

rowniez wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili swoje dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

poprzez Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

wreszcie i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na

zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala wracac do malzonka na trzy miesiace po roku, wtenczas to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W

taki wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc transformacji por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja koloryt religijny

dwoch. maja koloryt uniwersalny, tzn. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o kwestiach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

5. mozna je przyrownac do zdarzen majacych polozenie w wspolczesnosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one tresc religijny jak i rowniez duchowy. Dzisiaj posiadaja walory kulturowe. Nie znaczy to

jednak, ze legendy odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Zostaly one gwoli nich naprawde cenne jak na przyklad Pismo Swiete.

Przywiazywano sluzace do nich wielka role. Obrazuje to argument, ze kultura i sztuka opierala sie na mitach. Malowidla dzieki wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, batalii bohaterow. Dzieki

mitom odkrywamy jakie posiadali poglady dzieki dane sprawy, o czym marzyli dawni osoby, np.:

na temat powstaniu jednostek opowiada mnie mit na temat Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza szkopul winy

jak i rowniez kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Fakt w tym, ze starozytni posiadali podobny punkt widzenia

na informacje sprawy, jak na przyklad my dzisiaj.

Wrocmy jednak do okresow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem od razu "piekno

jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich wykrywa sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni wiekow

mity zostaly i znajduja sie obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly one inspiracja gwoli poetow, stworcow i immych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie modelem jest wizja slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, niepojete,

pospolite, wlasne. W melodii - operetki Ofenbacha. Po przenosni a mianowicie powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele roznych.

Podsumowujac, po mitach zostaly utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu bylo szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal glob

i czlowiek, jaka okazuje sie byc jego natura i zastosowanie. Dawni osoby odpowiadali dzieki te testowania

opowiescia, jaka byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego tekstow antycznej.

Pojmowanie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec potrzeby

wyboru zalety przeciwstawnych jednak jednakowo fundamentalnych. Dzialania herosa sa z gory skazane dzieki niepowodzenie a sam swiadectwo

wyboru, bez wzgledu na to, ktore pochodzace z wartosci pozostanie wybrana winien doprowadzic sluzace do katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych chwatow to postacie tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim a boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka byc moze ja poznac za

witryny wladcy. Ustawa ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybor jednego powoduje

kolizje drugiego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa calkowicie rozne. Antygona jest

intensywna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Jest odwazna jak i rowniez energiczna. Chce uczcic smierc brata, chowajac go. Jednakze aby

to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena okazuje sie byc inna. Boi sie na temat swoje zywot i nie chce zlamac zakazu krola. Boi sie

wladcy jak i rowniez sprzeciwu w stosunku do niego. Jest oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze powyzej losem

swoim i wlasnym bliskich. Godzi sie dzieki smierc. Nie buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie poprzednio Kreonem. Okazalaby sie wtedy slaba jak i

rowniez przecietna osobowoscia.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale rownoczesnie zlamal prawo boskie. Totez zgineli tej bliscy. O ile

uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl przegrac caly wlasny autorytet a to moglo doprowadzic sluzace do anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze potrafi byc zacny i okrutny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako lek zapobiegawczy. Modelem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest on rzadny potegi. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj wplyw. Bezwzgledny

gwoli wrogow jak i rowniez zdrajcow. Jest tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. W czasie konfrontacji pochodzace z

synem Hajmon pokazuje mu jego braki i dominacje dumy powyzej rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce aby ojciec zobaczyl

prawdziwy wizja sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore

znajduja sie wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie sluzace do jego czlowieczych uczuc. Chce by spojrzal na to jak na przyklad zwykly czlowiek, a nie

krol. Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie potworem. Mimo, ze Hajmon zachodzi w obronie

demokracji po panstwie, tej ojciec fita nie slucha. Kreon mniema sie zbytnio nieomylnego. Nie zwaza dzieki wskazowki syna, ktory okazuje sie byc

mlodszy od chwili niego. Po przyplywie gniewu Hajmon okresla ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tu poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora pochodzace z postaci

okazuje sie byc wartoscia po „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z przeroznych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie bylo nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze nie sposob go unikac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest smierc Polinejkesa. Jest on znany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy panstwowej. Jest on wladca

dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Familia wedlug niej jest 1 i najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac

decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla Antygony smierc. Jej osoba jednak mniema, ze nie powinna

postapic inaczej. Role ktora narzucilo jej zycie odpowiada bez buntu. Ma sluzace do wyboru 2 mozliwosci jak i rowniez kazda zwienczona nieszczesciem.

Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona byc moze uniknac smierci. Dalsze zywot bedzie jednak pelne wyrzutow sumienia. Intencjonalnosc, ze potrafila by

nie dopelnic przymusu pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz smierc. Kreon takze uwaza, ze racja okazuje sie byc po jej stronie, winien jednak

dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Jest pelen rozterek, ma zastrzezen, w odroznieniu od chwili siostry Polinejkesa, ktora nieprzerwanie i

uporczywie zmierza sluzace do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde pochodzace z

nich okazuje sie byc przekonane na temat swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi sposobnosci kompromisu. I to jest rola tragedii.

Czytajac „Antygone― nadrzednej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, ktora daje blogosc i wewnetrzna harmonie. Jest

symbolem jak i rowniez personifikacja pewnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dzierzy Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy pozwalac Antygonie umrzec. Jest wichrzycielski i walczy z wdrozeniem. Walka

pochodzace z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny wystarczy. Nic nie moglo uchronic Antygony

poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej sprawy, a zwyciezyc mogla tylko jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje poprzednio nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine jak i rowniez oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku posiadamy do czynienia przede wszystkim z tragedia Kreona. Po utworze mozna odnalezc prawdziwosci uniwersalne

a mianowicie problem potegi, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt po imie zalety moralnych to glowne aspekty utworu. Jednostka

opowiadajaca sie po 1 ze witryn internetowych ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu tez

wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na mojej dziurki

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec kleska Kreona.

dziesieciu. Wymien gatunki literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie gatunki literackie, swietne z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie jak i rowniez wydarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie same, lecz w charakterze przyklady

uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania

waznych zawartosci. Wlasciwa interpretacja przypowiesci postuluje odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego.

Przypowiesc czesto posluguje sie emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dzierzy dwa zamiary, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc

exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie przeznaczona jest sluzace do

Boga. Do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy dzieki blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Moze to byc takze patetyczny utwor liryczny, o zawartosci

patriotycznej albo religijnej. Dzielo ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana sluzace do osoby albo instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odstepie miedzy

miastami, a takze dzieki trudy wycieczek, list stawal sie odmiana przekazu Slowa Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszystkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i finiszu swiata.

STROFOWANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany za sprawa duchowienstwo sluzace do wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez mozna tresc

pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs smierci, napisana dzieki czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

zalety. Tren okazuje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden pochodzace z podstawowych aktow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy dziela

sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z gatunkow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor nasz jest zazwyczaj wierszowany jak i rowniez bardzo rozbudowany.

Przedstawia on losy chwatow na tle zdarzen waznych gwoli danej wspolnoty. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu

okazuje sie byc jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie powiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien chocby takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

dziewictwo, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, natury, swiata jak i rowniez milosci. Zapatrywania filozoficzne sygnalizuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez myslenie, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z zycia panstwa, strukturze lub przedsiebiorstw. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna oraz

tym, ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Najczesciej opowiadanie blokuje sie sluzace do jednego watku fabularnego. Wyrazne dla przekazywania jest wystepowanie luznej

dzialaniu (w ktorej czesto powstaja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

jedenascie. Podaj cechy tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani po kozle cery, spiewali piesni obrzedowe

w kierunku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie dzieki dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) pochodzace z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, drugiego -

Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie sluzace do trzech osob. Aktorami zdolali byc tylko mezczyzni, grali wiec takze i

funkcje kobiece. Po tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny za sprawa zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA KILKU JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze wtem przebywac dzieki scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie prowadzilo sluzace do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu pokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dzierzy odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dzierzy podzialu dzieki akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii jak i rowniez nosi nazwe konfliktu tragicznego. Polega dzieki zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru jak i rowniez dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi fita do

kleski, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne znajduja sie przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt zalety i potrzeby, bowiem herosowie bronia

przeciwnych racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie

obronie jednostki. Z owego wzgledu, ze racje obu stron znajduja sie rownorzedne, zatarg tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, przewodzi

nieuchronnie sluzace do kleski chwatow. Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory to jest winien

smierci 3 osob (Antygony, jej narzeczonego, a osobistego syna a mianowicie Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore

beda fita dreczyly do konca zycia. Tragizm okazuje sie byc wywolany fenomenalna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od sily charakteru jak

i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja dzieki siebie smierc lub kleske. Nalezy dodac, ze na temat ich losie decydowalo po tragedii greckiej fatum a

mianowicie przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest poprzez stronie Antygony, bo po jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu

uniwersalnych wartosci, chocby takich jak odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim

pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez

ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza okazuje sie byc obrazem zycia codziennego,

inna zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie pochodzace z 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to okazy, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzech. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne znajduja sie osoby jak i rowniez wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego koloryt

5. moga miec zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na obreb by zasiac ziarna. Jedno upadlo dzieki droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i

pozostalo wypalone za sprawa slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny,

100-krotny. Ziarnem jest slowo boze, a gleba ogol ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna halasuje albo przyjac, albo odrzucic, ale rezultaty sa

jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu jak i rowniez jego 2 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czastka majatku jak i rowniez

wyruszyl po swiat. Dobrobyt roztrwonil jednak szybko dzieki zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze.

Gdy skruszony syn wrocil sluzace do ojca nasz sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie

z powrotow syna, ktory to byl jak na przyklad umarly, a teraz raz jeszcze ozyl. Ojcem jest Pan, ktory cieszy sie z wszystkich nawroconego grzesznika.

Jest to zawolanie do dostrzegania swoich brakow i katalogow naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie gwoli rannego jak i rowniez obrabowanego za sprawa zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej pomocy odmowili mu duchowni, jakich zadaniem okazuje sie byc niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze osoby powinni

okazywac innym spoleczenstwom milosc jak i rowniez milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wydarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie same, ale jako wzor uniwersalnych

prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje glebsze, uniwersalne

zawartosci. Przykladem moze stac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane za sprawa siewce padlo na przerozne

podloze. Przy jednym spotkaniu padlo dzieki droge jak i rowniez wydziobalo halasuje ptaki, nie wzeszlo dzieki kamiennym ziemi, ani pomiedzy cierniami.

Dopiero gdy ziarno trafilo dzieki zyzna glebe, wydalo zbior bogaty. Prosto odczytac istota uniwersalne tejze przypowiesci, wyszukac jej tresc, ktory odnosi

sie do ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc obejmuje nakaz, aby byc zyzna gleba, chlonnym

sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z edukacji. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda

posiada wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Pan cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl on

wczesniej jak i rowniez odszedl od chwili wiary, ale powrocil. Idea te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z

wloczegi. Powrot do rodziny traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada okreslone cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej

przypowiesci to Pan Ojciec a Jego synowie to typy ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze

sie pochodzace z wezwaniem sluzace do ciaglego powracania, dostrzegania wlasnym bledow jak i rowniez checi katalogow naprawy. Przebaczajacy

ojciec ustala alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka. Po dzis dzionek

samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego ogromnym cierpieniem autor probuje wyjasnic tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a w koncu i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde

cierpienie jest kara za grzechy. Hiob osobiscie walczy na temat swoja godnosc odpierajac katalogow racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego

nieszczescia. Hiob ustala symbol religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie dzierzy walor wychowawczy;

- czlowiek powinien uprawiac tajemnicze zamiary Opatrznosci, a nie halasuje badac;

a mianowicie Bog ostatecznie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie sluzace do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie sluzace do

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Zaliczane sa do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie sluzace do Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialko

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), a jego zywot podporzadkowane pozostalo wlasciwie przygotowaniu

sie sluzace do godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze stac sie sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw.

Franciszka. To tez wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do natury, do otoczenia. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze

jest to swoisty wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami swietnych wladcow byli: Karol

Duzy z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami

dla faceta sa: wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest zatem symbolem wspanialego wladcy jak i rowniez

doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci

narodu. Pelni na ziemi funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i mozgiem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry

pochodzace z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje odwaga, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego praworzadnosc i

troske o poddanych. Scena smierci krola zostala przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako

rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kumpli i damy swego serca, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie oraz swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym wyrazista inicjatywa

tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem tej zycia

okazuje sie byc walka po obronie religii chrzescijanskiej. Roland spelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scenka

smierci herosa, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w raju. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, mezny na jej

miejsce wybiera wzgorze, aby byc blizej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego postaci: miecz jak i rowniez rog. Po swej krancowej spowiedzi

wspomina wartosci nadajace sens tej zyciu. Po scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci osoby chcac stac sie ascetami wielokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim etapem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w wielorakie tematy. Lecz na plan pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory to oznacza

umieszczenie Boga po centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, ze mniej przyciagajacy. Przykladami moze stac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady zachowania sie przy stole ï‚® opcja wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna zawolanie

pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie autor opowiada na temat co powstaje na polu i wkrotce zostanie zebrane i wyszuka sie dzieki biesiadnym stole.

Udziela rad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Na koniec zacheca sluzace do przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi takze Boga na temat

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci dzieki wszystkich jednostek. Nazywany okazuje sie byc takze glownym savoir-vivrem polskim, gdyz obejmuje

zbior nakazow i pouczen, jak winien zachowac sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku do

kobiety, ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® wizja szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej esencja i wlasciwosciami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Odslania smierc w

charakterze wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten obrazuje smierc, ktora zaprasza sluzace do tanca przedstawicieli

roznych stanow.

Obraz ukazuje sie po tekstach, obrazach. Wszyscy osoby podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera myslenie, ze smierc zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

stosunki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak aby tego pragnal

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja robocie. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

po kosciele ale zostal w tym miejscu zabity.

Literatura sredniowiecza posiadala jeden zamiar parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy kulturalne i

uznawane w poszczegolnej epoce. Wzorce osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, pomyslne, idealne. Literatura sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj dzieki wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych dzieki Zachodzie, ktore to obyczaje jak i rowniez

wyzsza tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre maksymy zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie pomocy Bozej a mianowicie apostrofa. W dalszej kolejnosci autor mowi o tym jakie mozliwosci

rosnie dzieki polu jak i rowniez niedlugo pozostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad dziewczynom i mezczyznom. Pod

koniec przekonuje do przyswajania sobie porzadnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie uciechy na wszelkich

ludzi. Zwany jest tez pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zestaw nakazow jak i rowniez pouczen, jak na przyklad powinien oszczedzic sie

wobec stole rycerz. Wyraznie czuje sie w niniejszym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Innym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Zejscie ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza osoby

interesowali sie smiercia. Jej istota jak i rowniez cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza.

Ukazuje smierc jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw nasz ukazuje smierc, ktora zaprasza do tanca

przedstawicieli przeroznych stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie sluzace do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze stac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

stosunki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak aby tego pragnal

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja robocie. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

po kosciele ale zostal w tym miejscu zabity. Diagnozujemy tu zatarg spoleczny pomiedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo byc wyposazonym

przywileje. Pobudza sie wsrod nich buta.

Jest nadal duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana sluzace do dzis miesiaca, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace na

temat dacie jej powstania:

• piesn stanela w X w., a jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, ze powstala po 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala dzieki przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza wiadomosci, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego pochodzace z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo nasz

tekst sluzace do rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― dzierzy charakter piesni religijnej. To hymn sluzace do Chrystusa zwrocony do Mateczki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z

prosba o wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, aby Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, a po smierci przebywanie po

raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za sprawa „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc sluzace do wyrownywania zakresu sylabicznego, jakie mozliwosci z czasem, po XVI

po., doprowadzilo sluzace do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc

formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te,

ogarniajace czasem po kilka wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc klauzul

wersowych wynika tym samym, ze po kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa a mianowicie pojedyncze przekonanie lub jednorodny czlon

zdaniowy, wypowiadane pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy

tez opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny przebywanie, ï‚-

Po zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla na ogol muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw dzieki jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― stanela na terenie nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen po Szwajcarii. Po XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja one piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) jak i rowniez

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem przewazajacym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki, matematyczna precyzja

po ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore jej cechy. Wolno powiedziec, ze na naprawde przemyslane jak i rowniez staranie dopracowane od

witryny formalnej czekac bedziemy sluzace do czasow Kochanowskiego.

Polacy w tej chwili w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range tejze piesni, czyniac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja

polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla

znana kazdej osobie Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj koloryt hymnu zachowala do

XIV wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi pochodzace z 1407r., jednak juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za glowny hymn lokalny. Pierwsza jej zwrotka przeznaczona jest sluzace do Matki

Boskiej, druga sluzace do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: sluzace do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa a

Syna Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim jak i rowniez wieczne zywot po smierci. Uwage zwraca

symboliczna numer 4, sluzace do ktorej wielokrotnie nawiazywali osoby sredniowiecza, jaka wspoltworza po Bogurodzicy swiete osoby: Oryginal Boska,

Chrystus, Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy sporo historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych,

leksykalnych i fonetycznych, np. po funkcji wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego:

zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod

starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast gwoli, jaz zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy),

a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane znajduja sie rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, to znaczy rownolegly,

obustronny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Jest niezbitym argumentem na to, ze w

Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Ryk swietokrzyski to

glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Ale przede wszystkim slyszymy

tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek, spoleczenstwom opowiada wlasny

bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz Lamentu pochodzace z konca XV

wieku okazuje sie byc zabytkiem tekstow polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis zycia swietego, to znaczy hagiografia. Prezentuje jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy sklada slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, a bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wyzwania gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji duchowej sa tez znane jak i rowniez wciaz funkcjonujace modlitwy taki jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich zywocie i czynach,,

Legenda na temat sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty polaczona tematycznie pochodzace z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, znajduja sie rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Zachodzi w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), gama zdarzen,

rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior ustala psalterz., zostaly bardzo popularne w sredniowieczu,

opiewaja miare i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub polozenie np. terytorium szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on unikatowy,

wiec tym bardziej boli tej zniewazanie. Oryginal Boska obrazuje losy swojego Syna od momentu biczowania, za sprawa nalozenie cierniowej korony, bicie

go za sprawa Zydow, poprzez przybicie sluzace do krzyza. Ciagle wspolcierpi pochodzace z nim, stara sie czuc w podobny sposob On, rozmyslac

podobnie. Ale przede wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do roznych

matek, spoleczenstwom opowiada wlasny bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po miescie, postrzegana za

sprawa ludzi w charakterze szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 2 barw: czarnej i srebrnej.

Czarny a mianowicie prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie dzieki czarno, byc moze dlatego, ze jej cera juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny -

albowiem jej klaki sa w tej chwili siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez przerazenie spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal

powieszonych utracila jedno pochodzace z podstawowych zagadnien do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z

powodu straty swoich dzieci, ale tez z powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w ktoryms stopniu. W moim odczuciu Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa potrzeby

niesienia jej pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych dzieci lecz tez przyjmuje dzieki swoje barki

cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodocianych ludzi, ktorzy walczyli po obronie wlasnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja sluzace do

szalenstwa. Ale juz Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie na skutek smierci syna, wydarzenia sprzecznego z

sprawami naturalnymi, ale nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do szalenstwa lecz okazuje sie byc przepelniona nadzieja, ze nasza

jedna smierc, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma nadzieje, ze w tej chwili zadna matka nie stanie sie musiala naprawde cierpiec jak na

przyklad ona.

20. Wskaz cechy „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, ze uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana zostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane sluzace do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, miesci w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica,

Bogiem slawiena, odczuwali uwielbiona za sprawa Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka inna, ktora

mielibysmy okazje nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na

temat wysluchanie modlitwy, oraz wiecej specyficzne: na temat pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Zwrot ten pelni wielorakie procedury. Przede wszystkim okazuje sie byc

refrenem, czyli podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy stycznosc z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze stworzona zostala umyslnie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, inna dwukrotnie potezniejsza od czolowej, podwojone ksztalty wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze poszerzone wersy moga miec charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace wyraznie

zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych dzieki -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, a takze na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu po wersach dzieki rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + trzech;

* trzech. wers a mianowicie 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz

pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma cechy krasomowcze, czego dowodza czeste, wplecione po tekst apostrofy. Apostrofe

ustala cala glowna zwrotka, ktora obejmuje zbior wolaczy jak i rowniez dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. po tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy pochodzace z minionej ery historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl pochodzace z codziennego uzywania.

Tych nieuzywanych dzis wyrazen jest po „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali osobiscie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca po tych latach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory po centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl glob, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde.

Jednostki uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tejze filozofii

dominowala mysl na temat zyciu posmiertnym.

W tejze epoce dwa pojecia znajduja sie centralne: Pan i czlowiek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Jakkolwiek to czlowiek

zostal utworzony na wizja i zwiazek Boga jak i rowniez dzieki temu madry jest wyszukac w osobiscie doskonalosc jak i rowniez jednosc pochodzace z

Nim. Akcentuje ona fundamentalne wartosci jednostki, jego godnosc zdolnosc sluzace do samopoznania, sluzace do dokonywania nieograniczonego

wyboru, sluzace do zdobywania zdolnosci, do milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo sluzace do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i czlowiek znacza coraz mniej. Wszyscy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac dzieki filozofow pochodzace z tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc

harmonijnego postepowania. Jestesmy zobligowani przystanac na chwile i rozwazyc o wlasnej sytuacji. Modelem do nasladowania moze byc sw.

Franciszek, ktory to jest coraz mniej obecny w dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami tej nauki zostaly: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli

te wartosci, ktore przestaja byc dla nas zasadnicze.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne takie jak: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i otoczenia.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w basniach o paniach i na temat panach

„minionego czasu―. Jak jest to obecne w otaczajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, jakie mozliwosci najwazniejsze, to znaczy nasze

zywot. Zapominamy jak jest ono ulotne jak i rowniez kruche.

Afekt jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce po sredniowieczu. Modelem utworu moze stac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest obecny w wszelkiej epoce. Afekt to uczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci okazuje sie byc nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna wielokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Moze dzisiaj nie istnieje juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma mozemy

siegac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga oraz tym ktora wage dzierzy dla faceta honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil dzieki swojej powadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych w tej chwili w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wywodzi to stad, ze dotycza one czlowieka, a czlowiek sie

nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie warianty literackie. Pod polnocy Swiata i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca przebieg zdarzen

wybitnych chwatow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do

Portugalii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do gatunkow charakterystycznych gwoli tworczosci duchowej czego modelem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe ksztalty zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze stac sie

prowansalska poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do postepu hagiografii, dziedziny pismiennictwa wymagajacej sie opisywaniem

zywotow kultu religijnego, opartych dzieki legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―.

Utwory te mialy koloryt dydaktyczny. Sporzadzanie sie swiezych panstw jak i rowniez dynastii sprzyja historiografii to znaczy powstawaniu zbiorow dziel

historycznych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku religii chrzescijanskiej

rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany po kosciele po sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za sprawa ksiezy jak i

rowniez zakonnikow po kosciolach albo w celowo wyznaczonych do tego miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana

dramatyczna okazuje sie byc misterium, jakie mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla

najczesciej tematow ze Sedziwego i Nowatorskiego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow

zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek jednostki, odkupienie jak i rowniez sad zasadniczy. W dawnym ksztalcie misteria

zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz po Niemczech. Jedynym ze znanych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym

Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co poprzez lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z zycia Maryi. Wraz z czasow pozniejszego

sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za sprawa grzechy

jak i rowniez upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celem skierowanie jednostki na poprawna droge. Pierwotnym bohaterem

moralitetow byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna bitwe

miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy fajne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Wam utworow.

1-wsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku poprzez lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi po niej sluzace do glosu w szczegolnosci

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca sluzace do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

jednostki. W sredniowieczu w srodek swiata jednostki stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary jednostek, ktorzy

postrzegali Stworce po kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal katalogow glosy jak i rowniez raczyl podarowac

spokojne, pobozne zycie jak i rowniez miejsce po raju poprzez smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o zalety dobr

ziemskich i ostatecznych - smierci, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. Po sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez

cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie ustala jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem oraz duszy pochodzace z cialem. Pan stwarza

nadzieje wygrania tejze walki. Po utworze ukazuje sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc,

zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy otoczenia tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza,

ze nie sa one w stanie podarowac czlowiekowi rzetelnego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Tez "I nie milowac z trudem, i milowac". Szarzynski

upatruje prawdziwy cel milosci jak i rowniez piekna po Bogu. Korzyscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski wybral sciezke walki wraz z swiatem

zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe zalety, ktorych nie nalezy lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo dzierzy radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania sluzace do pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Po baroku tworzy sie typ czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego zycia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z uciech

zycia, jak na przyklad wiemy to wzorce osobowe zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

24. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 rok Jana Laskiego). Czas jej

powstania sluzace do dzis budzi zywe dyskusje badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu

powiazane sa pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy metrow. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy

wiernym tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest jawnie do Mateczki

Boskiej pochodzace z prosba na temat wstawiennictwo u Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do

Syna Bozego, obejmuje blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po smierci. Piesn okazuje sie byc zrodlem informacje o

slownictwie i postaciach gramatycznych owczesnej polszczyzny. Niedaleko slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela

(dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 persona liczby

pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel).

Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wew., budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica dzierzy charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla poza mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jakim

sposobem twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza).

Rownolegle stanowila wciaz nieodlaczna czastka wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko I oddaje panstwo pod opieke papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - w pierwszej kolejnosci polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem

tych kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, dziesieciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany poprzez polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia po

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz sluzace do kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i unikatowy polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i katalogow odbicie po literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie dzieki ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe cialko i demona. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie szybkie wziecie

srodku do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach ery sredniowiecza jak i rowniez ich podejsciu do religii.

Bunt autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie dzieki slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez

Daniel Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie sluzace do Boga

•umartwia swoja istote i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wokol legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie po obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- koncentruje w osobiscie

szlachetnosc jak i rowniez odwage, do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje po zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany

„slodkiej Francji― i wierny damie swojego serca. Zdecydowanie rycerz ery feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu.

Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy druh, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem po nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal dobrego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedle Boleslaw narodzil sie po

sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym za sprawa ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od malucha. Karol szeroki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka zostal przedstawiony po utworze Historia Tristana jak i rowniez Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla tez liryka milosna

zgodnie z zasada, ze kazdy rycerz winien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych wrazen i rozumuje poetow,

znajduja sie one predzej wyrazem tesknoty do milosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a spis uczuc rycerza -

calkiem stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Historia Tristana jak i rowniez Izoldy a mianowicie opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest

przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, tresciwym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo po parze wraz z zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial jednostek do myslenia o smierci, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala sluzace do tzw.

kwestii ostatecznych nieopodal sadu koncowego, piekla jak i rowniez nieba. Kosciol roznicowal smierc czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przygotowanie sie dzieki spotkanie wraz z

smiercia. Posiadaly temu poslugiwac: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi jak i rowniez swiatem. Przyklady

motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy przerozne wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, bezbarwna, zolte oczy i cialko, bez finiszu nosa jak i rowniez

warg, zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa po reku itp. Mowi pani, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale na wstepie grzesznikow, ksiezy

zyjacych po dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika tym samym, ze dywanom czlowiek minie

przez zywot skromniej, tymze jego zgromadzenie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 2 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― matka Jezusa zachodzi jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie krewna ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem a ludzmi

1-wsza zwrotka okazuje sie byc apostrofa sluzace do Matki Boskiej i obejmuje w osobiscie wiele okreslen skierowanych ponizej jej adresem.

„Bogurodzica, Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W drugiej zwrotce wierni zanosza sluzace do niej prosby co potwierdza modlitewny koloryt wiersza. Odkrywamy w niej prosby uniwersalne: o wysluchanie

modlitwy, na temat natchnienie rozumuje.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Mateczki Boskiej jak i rowniez jej syna. Osoba

komunikujaca w artykule jest Oryginal Jezusa. Jawi sie mnie jako forme cierpiaca, zalaca sie powyzej soba jak i rowniez swoim synem. Oplakuje swoje

dziecko, potrzebuje z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest nieporadna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest ono twe uroczystosci weselne

Co zes mi sluzace do obiecywal, tylko bano sporo..: ―

W tym utworze to wlasnie Oryginal Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi jednostek o uzalenie sie powyzej nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje sluzace do ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku jak i rowniez zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, ze autor widzial w Matce Boskiej przede wszystkim cechy czlowiecze chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w

ktorych uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest podstawowym problemem utworu. Marie tym

bardziej boli zniewazenie syna, gdyz jest on jej wylacznym dzieckiem. Odslania losy wlasnego syna od momentu biczowania za sprawa nakladanie

cierniowej korony, bicie go za sprawa zydow poprzez przybyciu sluzace do krzyza. Ciagle wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec w podobny sposob on, przeczuwac. Wie, ze to w tej chwili ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i dzieki blahy rzecz, dotyczy pewnego zdarzenia albo osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety

wyrazista puenta stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa

posiadala charakter przewaznie sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci przede wszystkim obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

samego zdarzenia. Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje ulatwienie budowy, nieskomplikowana skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos

szczegolu lub maksymy budowy). Charakter piesni wyplywa z jej zwiazkow pochodzace z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do starego

testamentu piesni Horacego nawiazal Kochanowski. Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej,

wyksztalcily sie rozne jej odmiany, powiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni popularne - ludowe,

zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet jak i rowniez uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a sluzace do poezji

polskiej wprowadzil fita Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej dziedziny wiedzy. Zachodzi czesto po tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne.

Kazania sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zniwa kazan przybraly

charakter utworow literackich nie zawsze pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja one o zywocie pasterzy albo wiesniakow. Rodzaj ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach nowozytnych

jak i rowniez oznaczal wtedy wierszowany dzielo o postaci monologu wlozonego w usta istot literackiej z reguly pasterza, pochodzace z przewazajacym

udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko sielanki narracyjne wystepowal

takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w sposob

realistyczny albo konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i rowniez niecheci

sluzace do miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z stosownym jej pragnieniem zwrotu sluzace do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory charakteryzuje zwiezlosc formy (wyrazny punkt kulminacyjny,

puenta), ograniczenie wielkosci postaci, przedlozenie tylko jednego watku, skupienie sie dzieki jednym tylko problemie, pewien punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech po renesansie. Stala sie srodkiem powtykania do tekstow srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem powszednim i

osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo nasz gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie

patriotyzmu. Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Pod sokalskie

mogily ) jak i rowniez nawolywanie sluzace do walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wiecej jest jednak glosow

wymownych, ze na temat ojczyzne trzeba sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat

M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P.

Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie sluzace do poprawy,

postepuje we wszelkich nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest powiazane z zleceniami pisarzy mnostwo pokolen. Najpelniejszy portret

dobrego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc jak i

rowniez dobro ojczyzny stawia wiecej niz wlasnpe, prywatne sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby reperacji, nie liczac sie

pochodzace z przykrymi gwoli niego konsekwencjami. Odrzuca chociazby przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac,

odwaznie obrazuje prawde chociazby ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest gwoli niego naczelna wartoscia. Poswieca

dla niej wszystko, chociazby osobiste ambicje i wlasne dobro. Sil dodaje mu przekonanie na temat slusznosci takiego postepowania jak i rowniez mysl, ze

zasluguje osobiscie nim na stale imie.

trzydziestu. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina po przekazie Metrow. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje

czytelnika sluzace do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy

jak i rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami

chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Jest jednak przeciwny panszczyznie. Ludnosc okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini,

pan ksiedza, a nam nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". Po "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl swoje

rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc towarow szkolnych, chocby takich jak gramatyka,

logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew).

Ceni praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzetelne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot, odrzuca

natomiast dziedziczenie poprzez przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

jednostki na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i robocie na wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez kompletny rok nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora sluzace do pracy dzieki wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz

roznych plodow rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci

przynosi pozytek i zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym momencie zajac sie handlem zbozem, kupowac

halasuje taniej jak i rowniez sprzedawac drozej w roznych okolicach.

Seks Reja sluzace do spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w niniejszym glownie modelowanie jego zakresu, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac katalogow

zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, albowiem oprocz zdolnosci praktycznej ambasador tego ogromnego

stanu spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza tez sympatii wspolzycie szlachcica sluzace do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, zapewniajac im mozg i mowe,

Dlatego tez, kazdy winien poslugiwac krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Kto ma podarunek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest

mezny - borykac sie w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wyzsza wartosc dzierzy oddanie zycia za slawe, niz smierc w zapomnieniu. „Piesn XII"

ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel batalii, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni na temat spustoszeniu Podola",

po klesce Polski pochodzace z Turcja. Definiuje postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi". We fraszce „O

kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca trwac wedlug przykazan. Pijanstwo,

sklonnosc do biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Wzor zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor jak i rowniez

la-sow". Podmiot wspomina wycieczki (Francja, Niemcy, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien korzystac pochodzace

z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i osoba wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stuleciu widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow sluzace do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Jest oburzony obojetnoscia

szlachty, niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Ofiaruje im bitwe, by placili na wojsko, na orez, by

walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac porzadna doborowa armie. Kochanowski potrzebuje by wojowal caly narod.

Zada patriotyzmu. O tej oburzeniu swiadczy ironiczne sfinalizowanie iz Polak jest glupiec przed jak i rowniez po krzywdzie. Mimo krzywdy nie pragna oni

zreperowac bledu. Nie ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie wyciagaja pochodzace z tragedii wnioskow. Nie umieja

ustrzec sie przed blizniacza sytuacja z czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi ale problem okazuje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

odstapic Helene poslom i uchronic ojczyzne od chwili wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne. Staje sie

to przewazajacym problemem pokazania interesow prywatnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Naszego kraju, swiadczy na temat podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Posiadaja dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez

madroscia. Solidnosc i wladza panstwa pozostaje w zaleznosci od poszanowania prawa jak i rowniez przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie wystepuje nic wiecej niz ojczyzne, czlowiek powinien

chociazby z rozkosza umierac zbytnio nia.

32. Wymien jak i rowniez omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jakie mozliwosci ludzkie nie

jest mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia jak i rowniez podziw gwoli

urokow natury. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo

szalec, kiedy okres po temu", "Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje sluzace do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal deficyt cierpienia,

uciecha duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole sluzace do zabawy wobec

dzwiekach muzy, w atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, ze nawet w toku zabawy trzeba zachowac, naprawde ceniony za sprawa Grekow,

umiar. Od starozytnych przejmuje tez ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci jednostki. Czestym powodem jego utworow jest dziewictwo, ktora

uznaje za najlepsza wartosc a mianowicie "Piesn na temat cnocie". Wyraza refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie

sluzace do koncepcji jednostki wyrazanej za sprawa Platona a mianowicie wylacznie pierwiastek duchowy u czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na dom w

Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne

wyobrazenie o wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemal boskiej mocy tworzenia. Bodziec

ten ukazuje sie po piesni "Niezwyklym i nie lada poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze tej wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich.

Nawiazuje tez sluzace do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do

gor jak i rowniez lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), po utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa

nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w tych propozycji pochwale cnot i zalet zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, haslo zalu,

pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Najczesciej poeta siega do Horacego, lecz zmienia

je, scala rozne powody w okreslonym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej, jednak przedstawiony w tym miejscu

problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal zatarg pomiedzy interesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W tym utworze prosto odnalezc urywki,

w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Slowa krytyki znajduja sie wyrazem glebokiej troski na temat losy osobistej ojczyzny.

Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe

pochodzace z odpowiedzialnosci ktora na tych propozycji spoczywa, moga miec sprawowac wladze nad pelnym narodem, stac na strazy prawa jak i

rowniez sprawiedliwosci. Nie wolno dywanom myslec na temat prywatnych biznesach, powinni byc wyposazonym wylacznie na mysli dobro ogolu. W

prekursorskim fragmencie tejze wypowiedzi choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie

doprowadzaly do upadku miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem

mlodych osob (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie sprawdza

sie dzieki obronce ojczyzny (mialo to zachecic ludzie mlodzi rycerska sluzace do grozacej w tej chwili wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil

tez do tragedii pewne detale, ktore pomimo umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak lokalny koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach,

starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy lokalny balagan). Sadza przewodnia calego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, ze panstwo ktorego

obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym tekstow antyku, silnie zwiazanym pochodzace z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym

wraz z pania a. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem gwoli Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni

Kochanowskiego znajduja sie przekladami rzymskiego poety. Sa one w dominujacej ilosci powazne, katalogow tematyka okazuje sie byc zas rozna.

Wystarczy doprowadzic do realizacji przegladu przeroznych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas poprzez temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda swiata,

natury i zycia, milosci. Zapatrywania filozoficzne przewaznie stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze stac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge jak i rowniez lament poprzez klesce

Polakow poniesionej w toku napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana gleba i osoby ( kobiety i dzieci ) uprowadzone przez wroga.

Poeta odwoluje sie sluzace do tych, ktorzy czuja nadal milosc sluzace do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu, przygotowania finansow

dla wojsk, mysli na temat kraju a nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie nasz rym: „Polak madry poprzez szkodzie―

Ale jesli mam racje i pochodzace z tego nas zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Polak sobie kupi,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i poprzez szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie baczac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego punktu dla wszystkich elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, wreszcie czlowieka

na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i osoby, bo dzierzy czyste serduszko i

owego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Dziewczyny za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita,

renesansowa wizje swiata. Oto kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga

na calym swiecie, chwali ksiega Boskie-od dalekiego kosmosu poprzez zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest artysta, poeta, tej tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie poprzez raz glowny o tym slyszymy,

przeciez Horacy w wlasnym „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie

stawiam trwalszy niz wraz z spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw przerozne wsi po literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Obszerny poemat zbudowany z dwunastu piesni na temat zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z noca swietojanska. To proba

zrobienia pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali zywot na wsi. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Autor nie wspomina o problemach i klopotach

codziennych, chociazby praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja

pelna zalet, gdzie dojrzewa sie grzecznie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Praca na roli choc ciezka daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne

utrzymanie, wysilek natomiast jest motywem do pychy. Po robocie mozna wypoczac wesolo zapedzajac czas dzieki tancach jak i rowniez spiewach.

Czlek zyje dzieki wsi po harmonii pochodzace z przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu,

albowiem to naturalnie oni demonstruja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak wyszukac spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci jak i rowniez staropolskich

weselach szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej

poczatkow 17 wieku jest wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, na temat

nierownosci spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten wizja mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciw

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora stale dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem pociagajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, ze stan ziemianski

jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzetelne powodzenie jak i rowniez radosc. Rozkoszy plynace pochodzace z zycia jednostki na wsi

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wspanialym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione po

obcowaniu po z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych na

temat swojej milosci prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na

tekst, stopien wlaczonej w tych propozycji mitologizacji jak i rowniez jezyk mozna podzielic dzieki dwa warianty. Pierwszy holduje dworskie konwencje i

obejmuje utwory, ktore sa albo przykladami, albo przerobkami idylli antycznej, albo tez zbiorem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, jednak

alegorycznych, kompletnych powiazan pochodzace z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek przedstawia Szymonowic

jednostek i stosunki dworskie. Bez watpienia obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Ow

wszystkie postacie wystepuja ponizej mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie znajduja sie prawdziwe ale sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednak

prawdziwe bez watpienia sa odczucia, szczescie jak i rowniez nieszczescie po milosci, jakich doswiadcza niemalze kazdy, tak jak i herosowie utworow

Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub wiecej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace

pochodzace z trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i oceny zycia, tak znakomitej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizja zycia

wiejskiego, chociaz rozni± sie od chwili siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze tymze poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie kobiety, narzekajace dzieki swoj zycie. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, pochodzace z ktorym poeta maluje tragedie ludu

wiejskiego, dzielem dloni tego ludu wszakze okazuje sie byc przepych wesela i zamozne zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie

zarysowuja zatarg miedzy panskim dozorca a mianowicie Starosta, ktory to wystepuje stale z przyrodzonym symbolem wlasnej wladzy a mianowicie

nahajka±, a chlopem zdecydowanie pedzonym sluzace do roboty.

Widzimy wiec w tej okolicy krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej tekstow. Jest on autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". To utwor na temat

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie. Tez

nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to wielokrotnie. Pan boi sie, albo czasem dzieki temu postepowaniu ogol wraz z ksiedzem nie znajda sie dzieki

lewicy, a wiec czy nie zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Nie atakuje nadal ksiedza, powiada tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach

w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore sa odpowiednio jarmarkami.

Jednostki znosza ksiedzu kury, winko, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie sluzace do

rozmowy Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze dzieki stu urzednikow, jeden okazuje sie byc sprawiedliwy jak

i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie chca odprawiac swoich procesow, chyba ze za rownoczesne swiadczenia. Rozmaite lapowki jak i rowniez daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate bez

zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac owego sporu wlacza sie jak i rowniez przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini

Mezczyzna Ksiedza, a nam nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im to

gesi, to kokosz. Pod spodem przymusem wykonac trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala na nowo zwozic zboza poki

nie wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka takze jest zawiklana, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie

pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec faceta, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie

szlachta ponosi na skutek zycia wiecej niz stan. Zbytki powoduja deficyt rozsadku jak i rowniez nieuchronne bankructwa. Chlop okazuje sie byc

zadowolony wraz z swego losu. Jest osoba uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan nie sa zaspokojeni. Pan karci Wojta

zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnoszace sie do zycia szlachty na wsi, omawia tok calego jej zycia. Po mlodosci wskazuje

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem militarnym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, a jezyka mozna

sie przyuczyc bez jej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic winien posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc wlasnych korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem jak i rowniez ozenic.

Alians malzenski trzeba zawierac pochodzace z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Do urzedow nie nalezy pretendowac. W czasie roku

przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa jak i rowniez krzewy na dzialce,

szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy pochodzace z truskawkami itp. Latem mozna z ludzi przygotowanych na

wiosne krzewow jak i rowniez drzewek byc wyposazonym owoce jak i rowniez pozytek. Sa juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki,

malineczki. W lecie gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek, jajka swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko gwoli

uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i osoby zle operuja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W ostepach

polowania z przyjaciolmi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. Na strychu wszystko przyrzadzane jest

to biesiady. Caloroczne zapasy daja wreszcie pozytek. Lecz i podczas zimy nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez mozna z

produktami, albo takze u handlarza sie zabawic i baranow i cielat kupiwszy niedrogo sprzedac, po innej obszarze drozej. Widzimy, ze Rej dba na temat

wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, a korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia dzieki wsi. Po Czarnolesie istnieje wiele ladnych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, celowo cenionym. Liryk zwraca atencje na to, jakie wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. Sa to

wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego popijania z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy obie strony posiadaly

wiecej zaufania. Chlop takze o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na tej niekorzysc. To jeden pochodzace z utworow w ktorym poeta zahacza problem

spoleczny w Polsce. Opisywanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni

spiewanych przez panny. Jest to dzielo oparty dzieki tradycjach uroczystosci poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin

swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Jest mowa na temat

milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie zrozumiale, jezeli wezmiemy pod atencje charakter opisywanej uroczystosci. Piosenka panny drugiej

mowi na temat tancu jak i rowniez radosci. Naklania wszystkich sluzace do pojscia po jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale zycia

wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wsi. Chlop utrzymuje ze swej pracy mojej dziurki i rodzine, a fach jego okazuje sie byc znacznie

spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza albo pisarza. Liczy nastepnie wszelkie przyjemnosci robocie, chwali wieczorne spiewy jak i rowniez

tance. Dzielo nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw dzieki uksztaltowanie herosa lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniami dlan form, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Na bazie tych zrodel

powstaly dwa glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w tej poezji znajdujemy echa

ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego oddzialywania

przyrody dzieki ludzka psychike. Zawiera tez pochwale jak i rowniez zachete sluzace do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach

zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji jak i rowniez

umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola jednostki w globie,

zastanawiaja powyzej nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale tez podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

niemal wszystkie przemyslenia i przy ich uzyciu mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Jemu za ksiega stworzenia otoczenia oraz jednostki, a takze melodie

miedzy nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, baczac na te czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postury

charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje katalogow syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze okazuje sie

byc miec czyste sumienie, radzi, aby korzystac z szansie do gry, ale rozwaznie i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej po sobie. Po „Piesni na temat cnocie― poeta stara sie

zbudowac swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu slowo „cnota― rozumiane jako bieglosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych wraz z swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, przede wszystkim zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty okazuje sie byc

obowiazkiem kazdego czlowieka, a najlepsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage sluzace do slawy

doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez osobiscie proces tworczy. W „Piesni o rzetelnej slawie― Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z apelem,

aby starali sie te banki pozostawic poprzez sobie slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada

poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory to z racji dzieki posiadany dar jest jednostka wybitna. Obraz lotu powyzej

roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego na temat, ze tej dziela pozostana tez swietne nie tylko rodakom, ale i hen poza

barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez sluzace do antyku. Slowa z piesni „Milo szalec, kiedy okres po temu― sa parafraza fragmentu

piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest szalec w stosownym miejscu jak i rowniez czasie―. Tez filozofia epikurejska i stoicka w nazwanych

wczesniej utworach zaczerpnieta zostala z antyku, podobnie takze horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII mozna odnalezc tez topos arkadii –

„Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu literatura parenetyczna wciaz pozostala atrakcyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy godne

nasladowania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie winien wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej majetnosci. Wskazowki

wlaczone sa po „Zywocie jednostki poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac uposazenia, rozkoszujac sie darami natury o

wszelkiej porze rok, dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Pokrewny model ziemianina pokazuje „Piesn

swietojanska na temat sobotce― nawet lepiej „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek taki proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlowiek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych za sprawa literature renesansowa mozemy tez wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swoich dobr nawet lepiej zycia. Tego rodzaju ideal stworzony jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a przede wszystkim literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal nadal jeden

schemat – typ renesansowego stworcy, humanisty. Takowa jednostka nie ogranicza sie do 1 dziedziny robienia, jest wszechstronna, oprocz

umiejetnosci niezbednych ma obszerna wiedze oraz zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A.

Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione za sprawa czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, rozumiana jako lojalnosc, patriotyzm, zywot zgodne pochodzace z natura. Adekwatny ozenek, obowiazki

gospodarskie jak i rowniez obywatelskie rozstrzygaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace dzieki roli jak i rowniez w ogrodzie, radosci plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie

obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym gospodarzem, dba na temat

swoja rodzine, z rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody, dobrego ojca jak i rowniez troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela.

„Poczciwosc nie wyplywa jednak pochodzace z dziedzicznego albo nadanego tytulu, nie jest oparta na weneckich przykazaniach moralnych i

etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach zechce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza korzyscia jest dziewictwo ( jak na

przyklad u stoikow) rozumiana w charakterze czyste sumienie, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra

doczesne ni umozliwiaja prawdziwego szczescia i pokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan.

Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jakas z fraszek. Podmiot liryczny uznaje wigor za jakas z kluczowych wartosci, w stosunku do

ktorej odmienne dobra traca swe istota. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne zywot w zgodzie z natura i nie szuka sporo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego zycia i tej prawdziwych zalety w niektorych utworach kompanow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug jednostki odrodzenia trzeba zyc wedle natura jak i rowniez jej sprawami, pamietac, ze wszystko mija ale trzeba przy tym afirmowac zycie jak i

rowniez w pelni z niego korzystac. Wedle stoikow trzeba ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i wyrobic spokoj lezacy wewnatrz broniacy

poprzednio atakami fortuny.

38. Ustal, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem okazuje sie

byc wydany po 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na temat ustroju

swietnym uszczesliwiajacym wszelkich obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru niesamowitego obywatela

Rzeczypospolitej oraz powyzej obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu

takze postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej gwoli roznych jednostek jest rozne

prawo. Miedzy innymi prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla osob z przeroznych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty jak i

rowniez inne gwoli mieszczan. Rozmyslam ze, nasz problem okazuje sie byc nadal obecny. Tak w tej chwili bylo jak i rowniez jest, ze ludzie posiadajacy

wplywy jak i rowniez takze zamozni podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co zwyczajowy obywatel, ale zazwyczaj znajduja sie traktowani o wiele

lzej, w ogromnej liczbie przypadkow moga sie chociazby kupic. Czesto osoby na kolosalnych stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie po ich kwestii

jest o wiele przedluzone. Pozostalym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest znaczenie nauki jak i rowniez wiedzy pod zadnym pozorem kazdego

czlowieka oraz wspolzaleznosc sily panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc

nowe szkoly i polepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Dzis wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i kazdy z fachowcow odchodzi ze szkol lub

standardowo zmaga sie z bieda i pracuje nadal pochodzace z dobrej decyzji. Ostatnio prowadzona jest reforma ale jednakze wiele szkol, szczegolnie po

malych miejscowosciach, zamknieto jak i rowniez dzieci czesto musza isc do ludzi odleglych o wiele kilometrow. W dodatku szkoly moga miec zazwyczaj

zbyt male srodki pieniezne na progres pracowni jak i rowniez zakup pomocy naukowych, nieraz nawet dzieki utrzymanie. Po ksiedze na temat wojnie

natomiast mowi, ze kazda walka powoduje klopoty i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez dzisiaj w wojnach

gina niewinni ludzie albo zolnierze walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie sluzace do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w przerozne ujecia odnoszace sie do spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja

postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy kraju w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - kazdy mieszkaniec okazuje sie byc

obywatelem jak i rowniez panstwo powinno mu zapewnic szczescie, a mianowicie o zalety czlowieka nie decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek winien byc

prawnie przygotowany sluzace do pracy, a ludzmi niezdolnymi do niej powinno opiekowac sie panstwo, a mianowicie nalezy zalozyc urzedy nadzorujace

wszystkie dziedziny zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Autor proponowal

opracowac nowy prawo prawny pochodzace z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow dzieki drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski twierdzi, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie sa naprawde wielkie, aby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny

okresla zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu po 1551 r. Modrzewski sugeruje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny

od chwili Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez jednostek

wyksztalconych jak i rowniez szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy dzieki rzeczy zbedne, takie jak wspaniale domy oraz sute biesiady. Proponuje

srodki pieniezne przeznaczone dzieki ten zamiar wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie dzieki dotowanie

szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie zdolnosci i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie. Modrzewski

sugeruje przejecie kurateli nad budami przez panstwo, a prawo do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po

raz glowny prawo kroczenia dziewczat sluzace do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej sluzace do chorob. Dzieki temu pietnuje on:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, to znaczy brak milosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Afekt ojczyzny okazuje

sie byc podstawowym przymusem kazdego obywatela i prawem Bozym. Ow dwie zalety (Bog jak i rowniez ojczyzna) winny sie laczyc w jakas calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra lacznego, dla rzetelna ojczyzny trzeba poswiecic wszystko: majatek, sily, zdrowie,

szczescie, a nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna stac sie zgoda, albowiem laczy fita jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do ktorych moga sprawic niezgodni obywatele - znaczny

sejmowe, wojny domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez narod

wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche,

zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

a mianowicie oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej sluzace do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa.

Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego postaci rzeczy

wymienia nadmierna wolnosc szlachecka, zle funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo

krajowe od szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, aby stara religia ustapila swiezej. Jednak heretycy

nie znajduja sie spojni, nie tworza jednosci. A gwoli Skargi zadne krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli dzierzy wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej okazuje sie byc jednosc jak i rowniez zgoda, ktorej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc naprawic niezgode

u katolikow, ale u heretykow to niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa

i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie dzieki wszystkich sferach zycia, takze publicznego, a takze prywatnego. Heretycy nie sa w

stanie nawet odpierac panstwa poprzednio poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest sprawne do wygrania wojny.

Skarga wzywa zatem krola sluzace do obrony religii katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz sluzace do

przywrocenia jednosci religijnej po narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow jak i rowniez pozbawienia katalogow ochrony prawnej.

Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Za prawa sprawiedliwe

uwaza zapisywane, umieszczone dzieki tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione gwoli

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim balagan (istnialo wtedy wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze dzieki problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia norm ograniczajacych jak i rowniez

naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Jednoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej a mianowicie np.

szybkie sadzenie jak i rowniez bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia

wsrod tych propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc,

niemoralnosc jak i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne sluzace do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa one szacunek oraz do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, po chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje on wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, jakie maja polozenie w kraju oraz

proponuje naprawe istniejacego postaci rzeczy. Rownolegle przepowiada on, iz rozplenienie sie tego typu chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek sluzace do ojczyzny wyrazal

zarowno po piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O rzetelnej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych

krytykowal wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i

sumiennej pracy gwoli dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej po Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Dzielo, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie sluzace do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic sa w stanie jedynie sluzace do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna najrozniejsze analogie sluzace do wydarzen

politycznych tego czasu. Priam wykazuje zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Podpowiedz Krolewska

obraduje na wzor polskiego Sejmu. Zauwazyc mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie dzieki polskim

dworze. Utwor ustala ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda polozone ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie jednostki poczciwego" wyszukac mozna schemat prawego

obywatela. Lecz podstawowym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace fita sprawy jak i rowniez swoj niepokoj o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, jakie dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna wyszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

widac w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany pochodzace z pozycji

kalwina i po duzej czesci stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za sprawa protestantow, jakie mozliwosci jest przede wszystkim widoczne po

krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych

katolickich na temat lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami,

zamilowanie do zycia w przepychu i nienaturalne zawyzanie wielkosci swietych, dzieki ktorych nieprzerwanie pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje

rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin jak i rowniez „koled―, ktore sa podlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem

prostego jak i rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow jednak takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym koloryt sporow wyznaniowych renesansu jak i rowniez pomagajac

wspolczesnemu czytelnikowi uchwycic istniejace po owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi

epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia fita i rowna

sie ponad typowych ludzi. Aczkolwiek mnich tamten jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci osoby, uwazajac

zabobonnych i prymitywnych mnichow zbytnio swietych, ochoczo ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu

pochowal okazuje sie byc anegdotka na temat plebanie, ktory to pochowal swojego psa dzieki cmentarzu nieopodal grobow oddanych. Gdy parafianie

poczuli sie urazeni jak i rowniez poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl

plebana, jednak z psa uczynil parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie

lapowek jak i rowniez lekcewazenie naczelnych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, ustala nawiazanie sluzace do

czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw po zrozumialych gwoli wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej

proponuje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja katalogow spiewane poprzez lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec

katalogow uczestnictwo po odprawianej mszy swietej okazuje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnym utworach wielokrotnie nawiazywal sluzace do filozofii stoickiej - osobiscie pragnal byc stoikiem. Byl

przekonany, ze jest poufaly osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo sie

mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow ostatnich zrzucony

I miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla poprzez nim dar, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych jak i

rowniez zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta zasada. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, ulzyc sobie osobiscie,

rownoczesnie stara sie dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie przebieg zdarzen sie pochodzace z Urszulka. Pyta o sposob pozagrobowego egzystowania.

Brak okazuje sie byc na nie odpowiedzi wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace

z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu

powrotow dusz poprzez smierci, sluzace do miejsc w ktorych przebywala poprzednio wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie

wieczne, w ogole po zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek okazuje sie byc, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie po raz kolejny ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to po ostatnim pochodzace z TRENOW, w ktorym

opowiada wlasny sen a mianowicie we snie ukazala mu sie matka z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze tej coreczka

okazuje sie byc szczesliwa. Postura ojca zmienia sie a mianowicie kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy sluzace do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie zywot Jana dzieki wsi pozostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do formy starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczescie:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, nie rozumie, dlaczego to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta za

sprawa nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale poprzez Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po

odejsciu coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo

moja wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W ktoras strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana zostala jego wiara w praworzadnosc boska, przewodzi to sluzace do zakwestionowania wszechmocy Boga

nawet lepiej w punkcie kulminacyjnym sluzace do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje po watpliwosc tresc calego zycia i dotychczasowych

przemyslen.

Poety - proch nadzieje, ze corka stanie sie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu dzieki swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolu, rozpaczy, trwogi.

W obliczu smierci corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie sluzace do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata

swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, pewien z wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu, ktory to

niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca blogosc: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - powiada matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej selekcji - Urszula poprzez smierc w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, jakich bohaterami znajduja sie pasterze albo rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

powtykania czy piesni spiewane za sprawa bohaterow, sluzace do epiki – fabula jak i rowniez narracja, sluzace do dramatu natomiast - dialogowe

partie tresci, wypowiedzi jak i rowniez rozmowy indywidualnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow

renesansowych wiaze sie z reguly z humanistyczna pochwala pociagajaca swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje sie

czestokroc tlem gwoli prezentowania zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej dzieki noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizja wsi polskiej Ostatnia

pochodzace z panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; ciezka, codzienna praca w polu i wobec gospodarstwie powoduje radosc sasiadom wsi jak i

rowniez jest gwoli nich motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi wesola!

Ktory glos twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze nadmienic za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec sluzace do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy po literaturze polskiej siegnal poprzez

motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil on

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia jakosci gatunku, okazuje

sie byc nietypowa, przedstawia bowiem prace panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje

zatem nie rzecz, ale sposob, w jaki to zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta dzieki motywach

potocznych i narzeka razem pochodzace z Oluchna dzieki ciezka prace oraz dzieki srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki niej sielanka Szymonowica potrafi wyszukac pierwotna dobroc czlowieka. Nasz kraj wies finiszu XVI stuleciu jest, podlug Szymonowica,

mieszkaniem wyzysku: mieszkaniem, gdzie wielokrotnie dochodzi sluzace do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw przykrych,

pokazuje ujemne strony zycia na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji otoczenia i tworzac utwor usredniony raczej sluzace do antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodocianych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle natury,

a jej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i uciechy, jakie obejmuje ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa dzieki spotkanie pochodzace z

ukochanym ponizej umowionym jaworem nikt dzieki nia nie czeka. Wywoluje to posadzenie o zdrada i stosunek z inna pasterka – Doryda, jakie

mozliwosci konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wtedy zza

osciennych zarosli wybiega Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko przekonac sie na temat jej milosci. Utwor zakonczony zostal

scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc,

naprawde charakterystyczne gwoli sentymentalizmu, zwrocenie uwagi dzieki swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i

rowniez wplywu milosci na styl zycia czlowieka.

43. Przedstaw wizja czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zywocie do dzis wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak koloryt jego wierszy

wykracza hen poza schludno renesansowe zaintrygowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jakie mozliwosci powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie sluzace do poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety

posiadaly podloze swiatopogladowe, wynikaly wraz z zmiany religii, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj po mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm.

Wywolalo to u poety prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go zastrzezen, czy wybor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i

dosyc uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy jak i rowniez

wszechmocny, jednak, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzis i zostala wydana

posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest doskonalym obrazem ludzi niepewnosci jak i rowniez lekow. W szczegolnosci wyraznie

widac niepokoje poety w 2 sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, okazuje sie byc wyrazem niepokoje poety na temat wynik

bezustannej walki, ktora kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne jak i rowniez pokusy

doczesne, ktore odciagaja czlowieka od chwili Boga. Do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej

walce z silami ciemnosci czlowiek jest osamotniony, a stawka jest jednak zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga,

na pomoc ktorego kazdy czlowiek powinien polegac, bowiem tylko z pomoca Boska mozna zwyciezyc szatana, glob i odepchnac pokusy osobistego

ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata owego, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co mentalne, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest uczucie do Boga. Bog okazuje sie byc wielki jak i rowniez dokonaly, czlowiek maly jak i rowniez pelen grzechu,

doczesnosc odciaga czlowieka od chwili Boga, zawadza mu sciezke do zycia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac tu wyraznie nawiazanie

zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla przez kazdego znana spoleczenstwom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi tylko kostium wiekopomny, maske (pretekst),

pod jaka autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl szkopul: kiedy panstwo jest potezne, a podczas gdy slabe. Sens rozwazan autora

ma koloryt uniwersalny (dotyczy kazdego was w wszelkim czasie), jednak najbardziej zajmuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI stuleciu, wowczas nadal

silna jak i rowniez znaczaca na starym kontynencie, ale w tej chwili z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec

rodakow poprzednio tym, ze niewlasciwa polityka moze sprawic do upadku panstwa, tak jak Troje. Po tekscie znajduja sie fragmenty swiadczace o tego

rodzaju intencjach autora.

1. 2 wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita sprawa wladacie") okazuje sie byc skierowana sluzace do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jak

na przyklad maja sprawowac powierzona dywanom wladze. Winni wyrzec sie mysli na temat osobistych zaletach i troszczyc sie na temat dobro ogolne.

Na zakonczenie poeta przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Przedstawienie narady trojanskiej wzorowany dzieki polskich sejmach (swiadczy na temat polski sposob glosowania za sprawa rozstapienie oraz

obecnosc marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, deficyt

odpowiedzialnosci zbytnio losy was. Przewazaja poslowie podobni sluzace do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych biznesach, malo

natomiast jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia ludzie mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna

sluzace do pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, a niezdolna sluzace do zadnego wysilku, a zwlaszcza do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie

persony beda zdolali w przyszlosci rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku was rzadzonego tak jak w Troi.

5. Po kreacjach nadrzednych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec kwestii

narodowych. Pierwszy z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie pochodzace z dobrem was, realizowania wlasnych celow kosztem narodu.

6. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca sluzace do wojny, jakkolwiek sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi

probami zapobiezenia jej, okazuje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by za sprawa atak

zaskoczyc wroga, nadszarpnac go jak i rowniez nie zgodzic sie do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza bowiem tematy w stopniu daleko idacym istotne, obecne i

zlozone. Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo w charakterze dobrowolna organizacja spoleczna stanela dla przyrzeczenia czlonkom spokojnego i szczesliwego

zycia. Krol elekcyjny (wybierany rowniez za sprawa chlopow), urzedy nie rodowe, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten szkopul; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie, albo wysoka

kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow nauczania i rozewrzenia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O madrosci potrzebnej sluzace do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, a ci jakie mozliwosci sa dzieki

jego czele powinni dawac przyklad,

dwoch. "O milosci ku ojczyznie" - oblicza 6 chorob Polski: deficyt milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, anarchia religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, ze milosc sluzace do ojczyzny podstawowym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie istnieje, Skarga boi sie, ze fakt nasz moze byc

wyczerpany przez sasiadow (wizjonerstwo),

4. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz okazuje sie byc

wykorzystywana za sprawa magnaterie sluzace do osiagniecia wlasnych celow, jakie mozliwosci prowadzi sluzace do anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza nieusprawiedliwione prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia odczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie dzieki jej zlych synow, niepokoj o

losy Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, ze dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste sluzace do nieba to:

brak sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna

pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek

Naszego kraju, jesli jej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

on na gruncie niezaleznosci od chwili papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie prawa (takie samo dla wszelkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej sluzace do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o zywocie szlachcica od chwili narodzin do smierci. Zastanawia sie powyzej edukacja jak i rowniez

wychowaniem dzieci szlacheckich, powyzej pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Informujac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

W wyzszym stopniu od edukacji Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczowe oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez

taniec jak i rowniez spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych

zaslug. Za wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka dzieki manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy dzieki wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w przeroznych porach rok, przynosza sporo

pozytku, jak rowniez dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i ogrody warzywne, aby niczego za sprawa caly rok nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O duzym zamilowaniu autora do robocie na wsi swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw oraz innych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w blogim towarzystwie kumpli i rodziny, zaleca gry, polowania, rybactwo, co pozyskuje pozytek jak i rowniez daje uciecha.

Dbajacy na temat fortune pisarz zaleca po wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, nabywac je taniej i sprzedawac drozej po

innych rejonach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych oraz sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie tej charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal na temat urzedach ogolnych nie ceniac

ich zbyt. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko zatem, ze byc moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za sprawa Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz niezaleznie od wiedzy praktycznej przedstawiciel owego

wysokiego postaci spolecznego winien posiadac takze gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica do przymusu sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow dzieki Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl po niej swoje przemyslenia odnosnie tematu tego zdarzenia oraz aluzje, jak z czasem wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety na

najazd Tatarow dzieki Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc dzieki napastnikow oraz mysl na temat powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie

poprzednio napascia Turkow, silniejszych o wiele od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci barier Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co

wyraza slowami: "Skujmy talerze dzieki talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka jak i

rowniez niesmiertelnej a mianowicie poety. Psyche poety w jego mniemaniu jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad glob, siegajacy niebios i nie

znajacy barier. Piesn nasza przekazuje przytomnosc wlasnej zalety Kochanowskiego w charakterze poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci

za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" okazuje sie byc cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za sprawa tylez panien, gloszacych chwale

zycia dzieki wsi. Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej dzieki noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w

wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem wody i Kupaly -

bozka ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia po jednosci pochodzace z natura. Wyraza pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznej pracy. W piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala zycia na wsi w zespole rodzinnym. Praca ziemianina dzieki roli przeciwstawiona

jest odmiennym, niemoralnym sposobom zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie zgromadzenie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie kierowac w

zyciu. Ogromny wplyw dzieki tworczosc poety mialo takze spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z odmiana znakomitego polskiego poety, ktory to jako pewien z pierwszych tworzyl

literature narodowa. Ale nawet on sam pisze w Piesni XXIV, ze jego psyche jest jak na przyklad wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym

dzielo ten okazuje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci czlowieka, jest tez uwidocznieniem

swiadomosci wlasnej zalety Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze czasochlonnie po tej smierci pozostana czytane

jak i rowniez podziwiane za sprawa wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie tematy z zycia codziennego, jakie mozliwosci bylo typowe dla owczesnych humanistow, gdzie

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego przypadkami moga byc: Piosenka XXIII oraz

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte po tej drugiej przemyslenia pokazuja wyraznie dzieki znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej,

jakkolwiek nie da sie zakamuflowac zawartej po niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego przemyslenia na

nasz temat zostaly zawarte w szczegolnosci w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Wianek, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora

pielegnowana po sercu jednostki moze byc gwoli niego rownolegle "nagroda jak i rowniez placa" oraz swoista ozdoba zycia. Bezposrednio z cnota

zwiazana okazuje sie byc tak zwana dobra slawa, tzn. rzetelna opinia u wspolczesnych, a po smierci pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie stronil od chwili rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc powszechne wsrod owczesnej szlachty.

Bez watpienia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty nie moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz zartobliwy "Na

most warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy po "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala pani pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl po niej swoje przemyslenia jak i rowniez sugestie,

jak na przyklad w przyszlosci podeprzec obrone barier, ale w stopniu daleko idacym emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc

na poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela

wspolrodakow. Innym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze wszelkie zalety

stanowiace cnote znajduja sie cenne, jednak najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta cenna do

nieba, Tym, jakie mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym czasie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej po Czarnolesie, aby tam aranzowac i dozyc wieku

starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" okresla na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem ziemianina. Pisarz

opowiada na temat poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania wspomina takze na temat ludziach tulajacych sie

poprzez swiecie po poszukiwaniu przygod i pieniedzy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej okazuje sie byc zyc dzieki roli, albowiem ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz ze zbirow uzyskanych z

ofiarnej pracy mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, a nastepnie wszystko znosi sluzace do stodoly. Wieczorem, po skonczonej

pracy stale znajdzie okres na rozmowy i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby albo w lesie zastawia potrzask,

dzieki czemu na strychu nigdy nie brakuje jedzenia. Po zagrodzie oczywiscie pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze na temat

wychowaniu malolata pokolenia, kladac najwiekszy nacisk na skromnosc i wstyd. Poeta zechce, aby tej wnuki zostaly dobrze wychowane i zeby

posiadaly te zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i

humanista, ale tez glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy myslicielskie znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa – to

renesansowa zgoda zycia, milosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, ktorym holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby chwytac

dzien, jak i rowniez stoickie, aby przywolac blogosc, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta po „Piesniach― posiadala

charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie sluzace do zalozen 2 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu.

Idee gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia jednostki jest szczescie, rozumiane w charakterze zycie harmonijne z zasadami

cnoty, umozliwia czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie sluzace

do korzystania z radosci zyciowych. Wobec przemijalnosci otoczenia, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do korzystania z

chwili, cieszenia sie pochodzace z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― mamy

mozliwosc zaobserwowac po Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka wszechstronnie, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji czlowieczej,

ktora byla nie wolna od chwili sprzecznosci. Stad fraszki zostaly tak rozne. Sprzyjala dywanom recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy

Zenona zalecal dystans do otoczenia i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez

watpienia blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Dzialanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie filozofii antycznej zmierzanie

do szczescia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, ktora niesie zywot. Przede wszystkim nalezalo unikac zmartwien, ktore zdolaly

zmacic szczescie.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie mu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce „Na

dom w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co wydaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta zechce

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, czyste

sumienie, ludzka zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra owego swiata nie zapewniaja rzetelnego

szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez przestrzeganiu nieprzemijalnych

norm jak i rowniez przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna pochodzace z fraszek – „Na zdrowie―.

Pochwale zycia w zgodzie z natura odnalezc mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na glob renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i wytrzymalosc wobec naprawde krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, albowiem wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze duzym spokojem sledzic otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie jednostki w harmonijnym zyciu, po

korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i takze w radosci „poki okres po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia jak i

rowniez wizji Boga, jako duzego Architekta, odkrywamy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem w stosunku do

Boga, jednak tez wizja czlowieka nalezytego, umiejacego wykorzystac swoj okres.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do szczescia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od chwili trosk jak i rowniez cierpienia oraz

obawy poprzednio smiercia. Ow dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety po ustalone za sprawa myslicieli zalety – polemika ze

stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta pochodzace z ironia wypowiada sie odnosnie tematu madrosci, ktora powinna umozliwic

czlowiekowi radzenie sobie pochodzace z problemami, dawac sile sakralna i trwale szczescie oraz czynic solidnym na przerazenie przed smiercia.

Kochanowski, ktory to wielokrotnie po swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi wyszukac w niej ukojenia. Treny wiec

dokonuja zalamanie dzieki tej harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w

Boga ustepuja jednak pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow poprzez porwana za sprawa Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu ukazac rozne

postury polityczne mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem sluzace do rozwazan natury ogolnej.

Po konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, aczkolwiek w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Tak jak w tragedii greckiej,

nastepuje podzial dzieki:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob dzieki scenie nie przekracza 3

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty przewodzic maja sluzace do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za sprawa wzbudzenie litosci

i trwogi. Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal po nagrode zbytnio wyrok po sporze bogin, wine zatem ponosi lacha, ktora fita nagrodzila.

Istnieja jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie tu takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno okazuje sie byc tu wyznaczyc glownego herosa, bowiem postepuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno bowiem stawiac osobisty interes dzieki rowni wraz z sprawa kraju

odstepstwem od chwili reguly okazuje sie byc rowniez nie umieszczenie godnosci ktoregos pochodzace z bohaterow po tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 2 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin albo

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Jakoscia szczegolna utworow z owego okresu okazuje sie byc epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia orszaku: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Tez piesni pochodzace z tego czasu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego

przewinienie przynaszaja, / A przy tym po zlote gesle albo po lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek swiatowy, ponad

wszystko przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany

takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), zachodzi wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych.

Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie —

Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka Do gor jak i rowniez lasow, stworzona

w momencie, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swoje zycie, sentymentalne i rownolegle

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, ze podmiot liryczny porownuje

sie do Proteusza (starogrecki bozek, ktory proch dar przemieniania sie po rozne postacie, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzisiaj zas pyta z ktoryms

niepokojem: „dalej co stanie sie? ―

dwoch. Czarnolas.

Panuje tutaj calkowicie inny humor, inne znajduja sie tez tematy. W mnostwo utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), zwieksza wartosc budynku

rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), wyznacza pytania myslicielskie (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma byc wyposazonym

na pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie dzieki lonie natury, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje powyzej ludzkim

losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wiecej dydaktyczne, albowiem wlasne zywot bylo gwoli Kochanowskiego najwazniejszym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w tej zyciu kluczowa

byla tej poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbytnio raz me rymy nie gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i rowniez

nawet polski pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, nalezacych do roznych typow i gatunkow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow jak i rowniez zagadnien pochodzace z zycia jednostki, porusza sprawy jednostki, jak rowniez

calego systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez przedlozenie w zywot prostego

programu wartosci. Czlek i tej dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka owego pisarza po, odniesieniu sluzace do w/w przedmiotu, na wstepie trzeba stwierdzic, ze tematyka tej utworow odnosi sie

do jednoczesnie pojedynczego czlowieka, a takze ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane w charakterze

wskazowka gwoli jednostki, ale dla wszelkich, bowiem uzywac sie byc moze do tych propozycji kazdy, gdyz ich problematyka ma koloryt uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie kliku wersach po lapidarny sposob przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie ktorej

doktor zamierza odejsc sluzace do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty doktora i

naklaniaja go sluzace do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja slowa wypowiedziane za sprawa glownego herosa: „Trudny (... ) nalezacy do mnie

rzad pochodzace z tymi pany: szedlem kimac trzezwo, a wstane wypity. ― Wiersz zartobliwy ta dzierzy na celem osmieszenie jak i rowniez krytyke

pijanstwa. Jego wyniki i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a przede

wszystkim wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem stanie sie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien pamietac o tym, ze cialo czlowiecze ulega poprzez smierci rozpadowi, w zatem kazdy winien usilnie starac sie, aby zostawic po osobiscie dobre

retrospekcja. Nie jest wlasciwym czlowiekiem nasz, kto rozumuje tylko na temat piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Pan

odroznil jednostki od zwierzat, dajac mu rozum jak i rowniez mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba ojczyznie,

w celu zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako kto moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ― Sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych sposobnosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem

wymowy powinien ksztalcic swych odbiorcow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania rzetelnej

wolnosci. Ale juz ludzie majacy odpowiednia energie i odwage powinni pochodzace z bronia po reku borykac sie z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie

po walce odstapic zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, zahacza wiec szkopul jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze stac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac sluzace do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, gotowa

poswiecic wszystko dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez

dzieci dostalo sie sluzace do niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma

naprawde rozwinietej cywilizacji; nie wie budowac domow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia na temat Polaku madrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy nie pomysla

zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie byc moze ulec modyfikacji: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie kupi, ze i

poprzednio szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec szkopul dobrej doswiadczen o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jest glupi. Zeby to udowodnic potrzeba czynow, a dokladnie

– poswiecenia w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to naturalnie odroznia polski narod od

chwili plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zlecenie i szkopul calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory poprzez nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednak sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Sprawia to gwoli

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma dzieki celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal dzieki strazy porzadku juz od

chwili poczatku egzystowania naszego was, ale albo takie zachowanie duchownych moze stac sie przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni

gleboko sie zastanowic powyzej dalszymi swoimi losami, aby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest tez problemem narodu, poniewaz komponuja go zwykly ludzie. Jezeli zawiedzie pewien element

po calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc ukladu organicznego – kraju – mozna tu zawrzec

do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej ludzie mlodzi nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze jakas z okolicznosci

upadku niepodleglosci Polski po XVI po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty dzieki wzorach antycznych.

Utwor nasz zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta

pochodzace z mitologii jak i rowniez przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc urywki, w ktorych poeta krytykuje

wladcow oraz zle spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal

pochodzace z antyku:

chor stoi za sprawa caly czas dzieki scenie, czyli brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora jak i rowniez Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany dzieki zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje sluzace do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach powiada posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu na temat Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic,

jakie mozliwosci ludzkie nie jest mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw istot, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, a na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy scala z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory to wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Jest wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie powyzej konsekwencjami

wszystkich czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma koloryt uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, bazujacy na okazach antycznych.

Dzielo ten zostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala

zaczerpnieta z mitologii i przedstawia jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej. Po utworze tymze latwo wyszukac fragmenty, w ktorych poeta

krytykuje wladcow oraz zle ludnosc. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, ktorej obszerny kawalek przelozyl. Strukture

takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec deficyt parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie poprzednio palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona sluzace do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych cenach nalezy odwolac sie sluzace do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i guzik, co czlowiecze

nie jest mnie obce―. Po odniesieniu sluzace do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg wybuduj postaci, katalogow zachowan; od chwili patriotow

zaczynajac, a dzieki zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom was, zabiega na temat utrzymanie noclegu, swoje losy laczy

pochodzace z losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny dzieki sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem jak i rowniez intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega

poprzednio zgubnym zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w niniejszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to

zastanawia sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu dzierzy charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zaprzata wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze naturalnie w tejze epoce tworzy sie chodliwy w Polsce legenda sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za sprawa Orzeszkowa po „Nad

Niemnem― itd. Nie jest to jednak jednolite oblicze wsi. Jej obraz formuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot jednostki poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Na wstepie oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, uczucie i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni na temat

Sobotce―: „wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze to takze obraz harmonii, ladu, czasu dzieki prace, ktora

wszystkim zapewnia radosc jak i rowniez rozrywke, ktora tez pozyskuje zadowolenie. Tego rodzaju obraz prezentuje „Zywot jednostki poczciwego―

Reja, „Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na dom w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze inna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie skloceni,

rozumuja egoistycznie, znajduja sie chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia.

Ksiadz nie spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Chlopisko musi wykonywac prace na panskim polu, praca nie jest radosna

piesnia a mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory ochoczo uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei

pochodzace z „Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem― Metrow. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz.

Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie to tematy

podejmuje autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jakim sposobem widac a mianowicie nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z fundamentalnych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje

komponuja: „Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza frakcja dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- a w niej mysl, ze „bez norm nie moze byc

prawdziwej wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska dzieki cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna byc moze jak wykrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad a mianowicie

w odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie otrzymuje kary, a

plebejusz traci zywot. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze czlowiek ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za jakie mozliwosci innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac

winien rowniez opieke wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta prosperowac nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i

rowniez nam jak i rowniez bydlu, jesli zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow poprzednio wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial zapewnic im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak tej duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), a zwolennikiem

potwierdzenia i noclegu, chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, gdyz tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w

swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna a mianowicie wieksza anizeli Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage sluzace do

edukacji malolata obywatela jak i rowniez do powagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy jak i rowniez rzeczom

humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania szkol, ktore istotniejsze jest po dalszym rozrachunku niz koszty na odmienne

rozmaitosci. Postulat ten okazuje sie byc bardzo prosto zapamietac, gdyz dzis okazuje sie byc on takze aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka po panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane po literaturze.

W dobie renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Wzor „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Wytyczne te wlaczone sa po „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac

sie darami natury w wszelkiej porze rok. dbajac na temat harmonie. Nie jest zbyt badacz, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu ani starosc, ani

smierc. Znamionuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug rozumu i po bliskosci pochodzace z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i

rowniez muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro wiecej niz prywate, nie

zaluje jej swoich towarow, a takze jak i rowniez zycia a mianowicie taki wzor ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P.

Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie ogranicza sie tylko sluzace do tworzenia, to czlowiek wszechstronny, oprocz

umiejetnosci niezbednych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal taki wlasna biografia realizuja stworcy tacy jak na przyklad

Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyjasnij w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne jak i rowniez lansujaca

pozytywne. Przykladem tak znakomitej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem a

Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski stworcow tego czasu o losy ojczyzny. Po

„Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal odmiane dialogu. Dialog ten okazuje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych

gwoli polskiego systemu spolecznego stanow jak i rowniez pietnuje czynu kazdej wraz z stron. I tak Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu,

finansow wojennych myt i starostw. Pan powiada o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych,

rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Oraz. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej―

sklada sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych

jednostkom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym odpowiedniego przygotowania. Od sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania sie jedynie

dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich w stosunku do prawa. Wojowal z

korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa sluzace do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W

ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i tej legatow.

Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach

publicznych jak i rowniez nakladow dzieki ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje dolegliwosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci sluzace do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej dzieki Podolu po 1575 r.

Poeta okresla jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju jak i

rowniez wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor nasz niesie po sobie zawartosci uniwersalne, przedstawia sytuacje was w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on ostrozny, nieprzekupny, dba o interesy narodu,

nie unosi sie ambicja wowczas gdy chodzi na temat dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie sluzace do

szantazu jak i rowniez przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia poeta nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A

wiec dzielo ten przedstawia niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dzielo poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej was tematyki. Postury patriotyczne

wykazuja niemal ogol humanisci, wszelkie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie jednostki poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o tej spoleczny forma, odnajdujemy

przede wszystkim w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada nieprawidlowosci, jakie

zauwaza po panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, ale mysli na temat zysku („na

oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei a mianowicie mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, koszmarnie sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tym miejscu na pieczy― - powiada Pleban). Totez Wojt powiada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan

ksiedza A mnie prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― po pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich

mieszkancowrezydentow.

Podobna, ale bardziej nadal przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do tonacego

okretu, okresla go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Ukazujac szesc chorob spolecznych a

mianowicie obojetnosc w stosunku do ojczyzny, chciwosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa jak i

rowniez grzechy przeciw Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, po XVI stuleciu, przedwczesne

proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony religii katolickiej, batalii z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia sluzace do poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga mniema, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, potezny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic moga miec fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn V―

(O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych odkrywamy tez po licznych fraszkach, a najlepsza pozycja okazuje sie

byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym spoleczenstwom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnym zainteresowan jak i rowniez swoim

wyksztalceniem. Jest bez watpliwosci najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal na

temat ksztalt wlasnego stylu, na temat forme trzymanych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, jak rowniez o wszechstronna wiedze. Kochanowski

studiowal po Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie zostaly mu takze obce jezyki

klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal tez epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu zostaly dziela Erazma z

Rotterdamu i terazniejszych tworcow naszych. Nawiazania sluzace do antyku po dorobku Kochanowskiego widac chocby w wyborze uprawianych

gatunkow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat podlug regul imponujacych, elegie. Nawiazanie to widac rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po

odwolaniu sie do tworczosci Horacego, po podejmowaniu motywow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw

poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego wiecej niz tlumem.

Tenze wybitny czlowiek zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko w charakterze poeta jak i rowniez dramaturg, ale takze w charakterze tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze myslicielskie poglady stworcy, ktory uznaje swiat

zbytnio wielka melodie, znajduje wielkie wartosci natury i wsi, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. w charakterze nazwy ery uzyto owego terminu przed chwila w XVIII wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo gwoli okreslenia zapozyczen i modeli wloskich po sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli

okreslenia okresow panowania Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W tym znaczenie ustalenie to

pozostalo przyjete za sprawa nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we

Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie mialo byc poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja

nasza wywarla sporo sporow jak i rowniez polemik.

Kategorii "Odrodzenie" swiadomie uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu jednak odrodzenia antyku

lecz sezon swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale pozniej sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach kultury trwajaca we Wloszech od chwili XIV sluzace do poczatkow XVI wieku, a w panstwach Europy

polnocnej od finiszu XV do oporu XVI stuleciu. Jest on rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie czynniki jak:

dekoniunktura papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki progres miast, powstawanie (po czasie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Belgia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe jak

i rowniez religie, najbardziej istotne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot jak i rowniez kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, dzieki plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala ksztalcic i rozrywac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie pochodzace z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na glob; czlowiek

przybywa w srodek badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku w charakterze o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl

do postepu osobowosci majac na uwadze wartosc tej rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania jak i rowniez ksztaltowania indywidualnej, silnej

jednostki ludzkiej. Po mysl humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano

przyrode, piekno, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w srodek swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza:

„Czlowiekiem jestem i guzik co czlowiecze nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do postepu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za urzedowy

jej zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe prady religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W rok 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej po

Spirze dzieki sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze mozna ja odtwarzac indywidualnie, ze nalezy

wyjasniac je dzieki jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia to znaczy uwolnienia jednostek od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze kazdy czlowiek dzierzy swoj zycie zapisany po

gwiazdach. Poswiecone jest mu niebo albo pieklo, a zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i zachowywanie dobr.

Dobrobyt to zaszczyt, a bezwlad to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Anglii. Ruch nasz powstal pochodzace z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak skazal na

sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Po polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni dzieki sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem znajduja sie wydane po

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one sluzace do literatury duchowej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie

panstwa polskiego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz zdjecie krzywd

spolecznych i norm niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach katalogow przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej sluzace do rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Autor charakteryzuje

dolegliwosci, ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zachowywanie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem szczescia i potegi

panstwa. Tak wiec najbardziej normalni powinni byc ci, ktorzy stoja na prowadzeniu narodu.

Kazanie II a mianowicie "O milosci ku ojczyznie". Wylicza tu szesc chorob Polski. Sa to: brak milosci ojczyzny, deficyt zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie potegi krolewskiej, nieusprawiedliwione prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Kolejny ciag kazania poswieca autor

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora plynie pochodzace z "chciwosci pokojowego lakomstwa". Po sposob

oczywisty i wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci sluzace do ojczyzny, milosci dla niej samej. Najscie skierowany okazuje sie byc w witryne magnatow dbajacych jedynie na

temat swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, dzieci jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

albowiem laczy katalogow jedna religia, nakazujaca uczucie blizniego, nasz sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Niedostatek tej

potwierdzenia szczegolnie dzieki sejmach budzi u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke,

Mickiewicza. Kazanie IV jak i rowniez V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei -

okazuje sie byc prawdziwa porazka dla Naszego kraju, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot sluzace do religii katolickiej jako

zaledwie prawdziwej, oferujacej do potwierdzenia i sluzace do potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza odmiana rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna

jednak utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli

narodu. Poddani winni znajduja sie swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do anarchii, co

okazuje sie byc jednoznaczne pochodzace z upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Liczy prawa

nieusprawiedliwione, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze odczucia patriotyczne a mianowicie milosc

sluzace do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze wlasciwy Bog ustrzeze Polske od chwili zguby.

Tytulowe grzechy jawne to: deficyt sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne

nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly

upadek Naszego kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, a jej tekst

zwiazana okazuje sie byc z pierwszym, pelnym nadal nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci trzech

nadrzednych stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty po realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia

podstawowe problemy zastanawiajace owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy wykorzystywania zup ozonatorow wody, czy

deficyt stalego programu obronnego kraju. Wiele tez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy

zycia ogolnego Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki

wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna

interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie

po jedzeniu jak i rowniez piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z

pierwszych naszych utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie sluzace do rodakow pochodzace z prosba, aby pomysleli ostatecznie o

grozacym im niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby na wlasna reke

stanac sluzace do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem

nasz, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia osobiscie dobrej

slawy; sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; poprawniej jest umrzec

mlodo, jednak w sposob bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo jak i rowniez umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu na podstawie o niektore przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy po wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly sluzace do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl on w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) rozumienie czlowieka w charakterze czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest za sprawa prawa natury

c) rozumienie zycia w charakterze wiecznej batalii o zywot

2. postawa uczonego jak i rowniez badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzech. maksymalny neutralnosc, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. deficyt tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znajdowac odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, chude bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Barwy i wigor mieszkancow. Jest on pelen podziwu gwoli prostoty jak i rowniez kontaktu pochodzace z

natura. Wies, wspomnienia, w charakterze miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w tym

miejscu zyjacych. Sa oni skazani na ubostwo. Wtloczeni sluzace do szarego zycia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie

do wsi, tamtego zycia, codziennych klopotow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii autora. Pozostale

sonety to wierszowe nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako unikatowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora poprzez stracie malzonka sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z robocie rak, a kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Jegomosc, ktory byl zdrowy, potezny, wzor robocie na wsi. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, jednak to nie pomagalo. Nie stac fita na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy okazuje sie

byc starsza pani (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory sluzace do szarosci zycia. Mlodosc,

swiezosc i spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja jednak na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - deficyt wlasnej decyzji na dalszy los, przygnebiajaca wizja, wojna o zywot, przetrwanie

4. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie po plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne dzierzy ukazywac zmartwienia duchowe jednostki. Te dziedziny ludzkich klopotow

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizja, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Zejscie - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 czesciowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz zaintrygowania Kasprowicza Tatrami.

Cel poety byl rozny, glebszy. Dwie pojecia: krzew dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. Pierwszy z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie

"skromnie sluzace do zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie zatem do losow czlowieka. Zachowuje sie zatem jak czlowiek (samotny, odczuwa

sie zagrozony przez niebezpieczenstwa, zadumane dzierzy skronie), okazuje sie byc wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez

przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak nasz probuje sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba

pozbawiona korzeni, zwalona za sprawa burze. Jest ona symbolem uplywu czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci

juz prochnem, w IV nastapil w tej chwili calkowity harmonogram. Podobnie okazuje sie byc z osoba, ktory dzieki starosc okazuje sie byc chorowity, w

mniejszym stopniu przydatny sluzace do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym zostal przedstawiony przebieg zniszczenia,

starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania sluzace do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na

zlo swiata, "wadzenie sie pochodzace z Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn nasz wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w

dzien zaduszny. Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad zasadniczy i apokalipsa. Szereg sielankowych wizji

symbolicznych, ktore maja ukazac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma koloryt symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka.

Samodzielnie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w niniejszym utworze rozumuje o potedze ducha. W

porownaniu do dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego koloryt skazony okazuje sie

byc niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi jak i rowniez przeszedl sluzace do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw jak i rowniez odcieni. Cztery opisy

jednego krajobrazu odmieniajacego sie ponizej wplywem periodu dnia.

jednej. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, rezonans

2. Won: ziola

trzech. Wzrok: barwa, ksztalt

4. Nastroj: podziw, zaduma powyzej wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za sprawa burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i okazuje sie byc piekna, chroni sie, okazuje sie byc delikatna, wyszukuje

wsparcia aby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w toku burzy pozostana powaleni.

Roza to symbol witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza boi sie ulewy drzy poprzednio jej sila, ale dazy do przetrwania. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza kurczowo

trzyma sie zycia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

trzech. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly historie starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, gdyz dbal on o artyzm jezyka, forma swojego stylu i odmiane uprawianych

gatunkow, a przede wszystkim posiadl wszechstronna wiedze. Tej obfita dzielo nierozerwalnie scala sie pochodzace z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa nabazgrane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy stworca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o tej wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie niemal boska sila tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), to znaczy przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzech. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzyc zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

przemija,

b) stoicka - oszczedzic umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Najrozniejsze przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

a mianowicie Piesn IX - rozkosz zycia, trzeba sie rozrywac, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co nas czeka nazajutrz

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto naprawde madry, ze zgadnie jakie mozliwosci nan nazajutrz przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten pan zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa zalety materialne, ale moralne: lojalnosc,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec w jakim celu gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

jakie mozliwosci sie dzierzy.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu okazuje sie byc czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie pod zadnym pozorem bawic, jednak mozna jak i rowniez zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o wigor.

- najrozniejsze nawiazania sluzace do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl wielokrotnie

wykorzystywany za sprawa tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z nadrzednych nurtow ery baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji,

jawnie tworzyl wlasna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal dzieki roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny wklad

w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany po

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel tekstow sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor nasz ukazuje wizja panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach jak i rowniez wygodach,

klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna potrzebuje obrony jak i rowniez pieniedzy dzieki wojsko.

trzech. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do batalii z nieprzyjacielem.

Ukazal po niej egoizm XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu poeta panujace stosunki w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie powinna spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami po

bitwie ponizej Chicimiem po 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic

patriotyzm, gotowosc sluzace do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie pochodzace z 10 czesci dosc detalicznie opisujacych

wczesniej obustronne przygotowywania, a pozniej bardzo dokladnie, dzien poprzez dniu wydarzenia pamietnej bitwy, az do rozpoczecia ukladow jak i

rowniez zaprzestania dzialan wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek sluzace do opisywanych kwestii: nad pelnym obrazem goruje uczucie milosci

do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke jednostek wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych dzieki

sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage terazniejszych nalezy odwrocic na sprawy naprawde zasadnicze: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnym wspolczesnych. Prezentuje w tych

propozycji zywy wizja owczesnego zycia szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia informacje o Polsce XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. Po 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. W trakcie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666

roku. Od nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl dzieki wsi po krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, a wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

1-wsza czesc obejmuje 1656-1666 r i obejmuje opis zdarzen wojennych, to znaczy taki sezon jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa sluzace do Danii, walka z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej

zwyczajach, upodobaniach, charakterystycznych cechach, gatunku religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

napastliwoscia.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte mniema za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami po walce jak i

rowniez sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie rzeczy nie wykrywa przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw dzieki zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; oryginalnie nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: zbior dodatnich jakosci odziedziczonych poprzez przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie

przeciwienstwem gwoli zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak

nastepnie sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady dzieki obowiazki

spoleczne wobec ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo,

prywata, konserwatyzm, pycha, dazenie sluzace do zycia wiecej niz stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem interesujaca, ale jej realizacja pozostawia wiele sluzace do zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania

postawa, ktora doprowadzila sluzace do upadku I Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa modele kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Autor w sposob mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu takimi jak:

hiperbola, metafora, porownanie, antyteza, wyrafinowane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje szeroka kolorystyka metafor (ogien,

srebro, perly... ), ktorej zajeciem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody po pelnym rozkwicie. Drugi wizja stanowi ostry kontrast pochodzace z pierwszym

a mianowicie jest dwubarwny (czern jak i rowniez biel, bodziec smierci jak i rowniez rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza zmiennosc wrazen,

wynika pochodzace z kaprysu. Sugeruje to gre z wrazeniem, nastroj gry dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego pochodzace z sytuacja nieboszczyka - wyszukiwanie przeciwienstw. Czesc druga a mianowicie zestawienie pokoju trupa

pochodzace z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od chwili nich

uwolnic. Pointa: poprzednio miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow dzieki nagrobkach, autor w wyszukany sposob ujawnil zalety psa i rozpacz wlasciciela

poprzez jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym czasie ulegl nastrojom

elegijnym jak i rowniez sielankowym oraz slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota obszar

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizja szlachty polskiej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem (gospodarzem). Bral

wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl dzieki wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji oraz poczciwego

ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa one cennym podlozem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postury i zapatrywania owczesnego szlachcica, przekazuja wizerunek

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska okazuje sie byc przywiazanie sluzace do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci we wnetrzu stanowej, wyobrazenie

o wyzszosci stanu szlacheckiego nad pozostalymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza one swoista panorame staropolskiego

zycia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich refleksji dzieki tematy

spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnym przywilejow,

a zaniedbujacych obowiazki. Mialy one postac nie pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach postaci rycerskiego jak i rowniez wojennego

rzemiosla. Porownanie terazniejszych Polakow sluzace do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy upadek

etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny chocimskiej... ".

Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne cechy stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe cechy poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy wraz z wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz okazuje sie byc mysl, ze kobiety znajduja sie niestale po uczuciach. Idea

ta wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore okazuje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono kompletny szereg sprawy niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, ze predzej mozna je wykonac (uspokoic zatrzesienie,

wiatr zapiac w wor) niz dostrzec stalosc po uczuciach kobiety.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota jak i rowniez okrucienstwo takze moga stac sie tematem gwoli

artysty. Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem

a szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura postuluje upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa glebokim zywiolem artysty. Liczy sie innosc, wyrafinowany zapach, erudycja,

ciekawostki tez znajduja sie w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego poprzez smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic strate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani poprzez jego zgubie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sprawy. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor)

sie kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest w charakterze piekna jak i rowniez zmyslowa pani. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie

brzydka jak i rowniez nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku jak i rowniez ich wplyw na zywot umyslowe ery.

W ktoryms uproszczeniu mowimy, ze po literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, podstawowe prady. Pierwszy - gentlemenski – rozwijajacy sie dzieki

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, odleglych od w zamian, tetniacych

wlasnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza atrakcyjna

stala sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska posiadala wiec zaskoczyc odbiorce, zapewniac

mistrzostwa autora, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i odmienne dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

modeli zachodnich, dywanom skladajacy szacunek, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie sluzace do rodzinnych, naszych tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie ogrody. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo nasza wlasnie literatura, odmiennie

anizeli nurt gentlemenski, przykladala duza wage sluzace do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez

swoj lokalny rodowod uznawala za najwazniejszy tworcami owego nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten okresla sie tez

sarmackim od chwili slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. jak i rowniez oddzialywujacej dzieki pozniejsze ery.

Podzial tekstow na dwa nurty okazuje sie byc wygodny, ale nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec

gentlemenski i zostaly siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Ale byly tez miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz w tej chwili Morsztyn jak i rowniez Naborowski znajduja sie poetami, ktorzy znacznie

sie roznia – mozna zatem mowic przynajmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie po XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym osoby Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm dzierzy dwa znaczenia - w pierwszej kolejnosci oznacza styl zycia szlachty po XV jak i rowniez XVI stuleciu, drugie a mianowicie

rozbudowana ideologie szlachecka. Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej

nastepuje progres zakresu znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub

zbiorowego mesjasza. Szlachta polska posiadala poczucie, ze Polska ustala przedmurze religii chrzescijanskiej - winien stawic czola poganskiej nawale,

byla przeciez najdalej dzieki wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich.

Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat szczegolnej roli polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna

od poczatku panstwowosci polskiej - na temat szczegolnej roli jaka odgrywa Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model

zycia - zywot na wsi, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne zostaly takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace

sie po zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje sluzace do laski, czego swiadectwem okazuje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie sluzace do Danii. Osiadl na stale po krakowskim, dokad sady skazaly go dzieki infamie jak i rowniez banicje. Tej pamietniki

mieszcza okres sluzby wojskowej. Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej.

Wyziera z tych propozycji obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz

szlacheckiej ksenofobii jak i rowniez milosci natury - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym po mowe potoczna,

laczyl wielokrotnie polski pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna pochodzace z pierwszych naszych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po

latach 1688 - 1696 "Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie sporo wagi sluzace do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt nie respektuje. Autor zwraca atencje na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne podejscie szlachty sluzace do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w niej duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie dlaczego represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, ze represje nie dotykaja

wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go argument, ze w kraju, ktory nie istnieje za jakie

mozliwosci oplacic armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja kosztow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar

powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo rok 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z nietypowym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Podkresla rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje obecnych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego synonim

rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest dzieki mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego okazuje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory wybuduj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje nawet najmniejszej z ludzi postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz z strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach prywatnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie powyzej swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia wszelkich mszy, a mysli zaledwie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk nedznej szlachty za sprawa bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic nadal formy obronnej kraju, albowiem szlachta po wojsku

wykazuje chec sluzace do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak jak Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich po sluzbie wojskowej.

Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych po utworach Po. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka kwestii szlachty jak i rowniez panstwa. Czesto

poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ujawnil stan lezacy wewnatrz

panstwa polskiego, ktore chyli sie w kierunku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze sa w stanie sluzyc dzieciom do gry. Wszyscy dbaja o

wlasne dobro, nie interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady systemu spolecznego. Polacy rozumuja tylko na temat zabawach,

balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednak zyje czysta dla

siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez pani sama. Po wierszu "Kto mocniejszy nasz lepszy" Potocki porusza

szkopul nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory to nie moze obronic sie poprzednio lwem. Wyrzucenie

arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak

szlachta nie broni sie, gdyz jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem po 1621r. Poemat

opisuje tok bitwy jak i rowniez rokowan. Komplet przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc po zwyciestwie

powyzej poganami. Umilowanie ojczyzny widac po przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi on o obrone ojczyzny odwolujac sie sluzace do

czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie wizja XVII wiecznej Polski. Wiele jest po nich krytyki, bolesnej zadumy i

pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty po XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly calkiem znaczna

sytuacje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do przedstawionych faktow znajduja sie znakomitym podlozem poznania

jednostek i obyczajow tamtych okresow. Pierwsza czastka zawiera spis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych. Pas

opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia,

ktora przedstawil w oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji sluzace do walki

zapewnia mu pragnienie zdobycia lupow, a nie milosc sluzace do ojczyzny. Pas mowi takze o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore zostaly

wynikiem tej zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pas opisuje takze msze swieta, do ktorej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami.

Uczestniczyl po licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z pozostalymi. Przykladem okazuje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo

sluzace do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie chcial borykac sie w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac na uwadze, ze rywal

dogoni fita. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke tej bratu. Lecz taki modus zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W rejonach Krakowa

upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W drugiej czesci charakteryzuje swe zaloty i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Ponizsza czesc

"Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz zycia ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za naturalny stan rzeczy.

Swoja wlasna klase mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty nacechowane jest troska o posiadanie i zalety wlasne. Wraz z

"Pamietnikow" wylania sie wizja typowego sarmaty. Bohater lubi zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki"

odzwierciedlaja wizja ludzi tamtej epoki. Sa pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym dzieki gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona poprzez to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob pokazania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Glob zepsuty.

dwoch. Monolog zwrocony do partnera, wziety po cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego w charakterze utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac osobiscie sprawe pochodzace z ich

oddzialywania na zywot polityczne po owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym faktu, do ktorych konfliktow jak i rowniez klesk sa w stanie one sprawic,

stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Do walki pochodzace z nimi uslugiwaly mu przede wszystkim bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak opowiesci, ukazuja wizja zycia po XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal jak i rowniez osmieszal po nich najwieksze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote szlachty,

brak krytycyzmu, sklonnosc sluzace do hazardu. Satyry czesto moga miec charakter interwencyjny i okazjonalny, rownie wielokrotnie sa jednak

uniwersalne jak i rowniez ponadczasowe. Krasicki tak osobiscie pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne

utwory staral sie byc nie tylko moralizatorem, lecz rownolegle autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na wejsciu utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest zastapiony juz po tytule, a

przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, zbyt mlody ilosc lat, zbyt

przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna staranie o nauke i tradycje. Zarzuty te pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle glupie i absurdalne, iz domyslec sie mozna, ze w ten sposob Krasicki obrazuje zalety krola. Tak

wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia gwoli jego polityki wewnetrznej, a jednoczesnie okazuje sie byc

atakiem dzieki sarmacje, dzieki jej ulomnosci i zle przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje alkoholizm. Jest ona zrobiona na zasadzie dialogu, rozmowy prowadzonej za sprawa dwoch

szlachcicow. Jeden pochodzace z nich mowi o obficie zakrapianych biesiadach i na temat przykrych katalogow konsekwencjach. Mowa satyry okazuje

sie byc pesymistyczna a mianowicie wymeczony alkoholem szlachcic odchodzi, by wyszukac ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje

rowniez typowe cechy Polakow, ktorzy wobec alkoholu stale sa odwazni, swietnie widza sie dzieki polityce, i jednoczesnie uwielbiaja dyskutowac i ponizej

lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Wychodzi na to, ze po Rzeczypospolitej przebieg

zdarzen sie coraz gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly w tej chwili przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, blef, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego rodzaju brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie zalety stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo

stoi na skraju calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk

przedstawiana byla po sposob niewatpliwy i prosty. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana sluzace do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co autor chcial uwydatnic swoj dystans od pogladow bohatera. Odejscie od szczerej perswazji widac najwyrazniej po satyrach

dialogowych, szczegolnie natomiast w ludzi, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze byc uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to

czytelnika do domowej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo dzieki dyskretne sugerowanie odpowiedniej zawartosci i

unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje dosiegaja V.

po. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Laczy w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt

komiczny osiagniety pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym

sposobem pokazania i wzorem wypowiedzi. Zawartoscia utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i

rowniez karmelitow. Mnisi walcza przy uzyciu sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek wsrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych

pucharem, co sporo trunku posiadal mozliwosc pomiescic jak i rowniez na widok ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje

wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na

przyklad sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl pochodzace z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego przedstawiaja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter

tamtych okresow. Swoistym komentarzem do calego zbioru okazuje sie byc „Wstep sluzace do bajek―. Po sposob zartobliwy autor wymienia rozne

czlowiecze wady, zapewniajac ze spotykamy ludzi swietnych, ale to tak wyjatkowe postawy, ze mozna halasuje miedzy opowiesci wlozyc.

Bajka „Szczur jak i rowniez kot― okazuje sie byc atakiem dzieki jedna pochodzace z najgorszych wad ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie tu

tak zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem

szczur to zarozumialstwo, pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz z sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera wyrazne pouczenie, ze w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz stale trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl tu problem powszechny, wazny odpowiednio dla wszelkiej zywej: zyczenie

wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie w tej chwili w niewoli

i nie zna posmaku wolnosci, nie rozumie jej. Akceptuje swoje zycie po klatce jak i rowniez uwaza, ze jest to cos normalnego. Lecz stary czyzyk nie

zgadza sie pochodzace z twierdzeniem malolata. On ongis byl nieskrepowany, zostal jednak uwieziony. W zadnym razie nie przyzwyczai sie sluzace do

niewoli, stale bedzie pragnal wolnosci. Czesto interpretujac te bajke, okresla sie dzieki fakt, ze powstala pani po glownym rozbiorze Naszego kraju, moze

zatem Krasicki pragnal napisac na temat nieszczesciu wlasnym rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, ale zyl po nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, ale byl zasobny. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal jednostek

naturalne, takimi, jakimi znajduja sie, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej jak i

rowniez najniebezpieczniej komunikowac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna o wiele wiecej osiagnac.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest historia "Jagnie jak i rowniez wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w

globie dominuje prawo silniejszego, ze racja okazuje sie byc po stronie www tego, kto ma energie. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabe, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem sily, bezwzglednosci jak i

rowniez okrucienstwa). Kiedy pyta, jakim prawem dzierzy byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, slaby i po lesie", a

nastepnie pozostaje pozarte.

Bajka „Filozof― obrazuje uczonego jednostki przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca chociazby wiare po Boga jak

i rowniez smieje sie ze wszelkich swietych. Lecz gdy maleje na faceta choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo osoby sa chwiejni we wlasnych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze

wielokrotnie teoretyczne madrosci nie wspomagaja w zyciu.

Oraz zatem glob w bajkach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki jak i rowniez

zaprezentowane odbiorcy.

79. Docen role tekstow oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 2 dzielach: po Uwagach powyzej zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Naszego kraju.

Program spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z glebokiej troski na temat kraj,

pochodzace z leku poprzednio utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej zamiarem powinno byc

szczescie ojczyzny. Poniewaz szczescie spoleczenstwa wyplywa z przydatnosci wszystkich tej mieszkancow, zatem, jak pisal koncem oswiaty krajowej

byc powinna uzytecznosc obywatela. Podkresla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki powyzej szkolnictwem, czymze poparl znacznie program

reform Komisji Edukacji Narodowej.

Wiele rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej czesci obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie

za tronem dziedzicznym. Powiedzial o potrzeby utworzenia stalej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne polozenie w tej dzielach zaprzata krytyka polskiej magnaterii, jaka wini zbytnio upadek kraju. Pisal: Wraz z samych mezczyzn zguba Polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal program reform uwienczony Konstytucja trzech maja. Pod spodem

swoim przywodztwem skupil grupe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych strukturze

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie przewiduje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet dzieki spoleczny jak i rowniez polityczny relikt

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o

nieludzkie traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra dzieki

owczesne ludnosc.

Do listy utworow trzeba jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i sluzace do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych

sluzace do zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi powyzej zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal w czasie kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma on charakter

klasyczny – zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca jak i rowniez akcji, deficyt jest takze scen masowych, calosc natomiast utrzymana

okazuje sie byc w 1 konwencji. „Powrot posla― zostal napisany dzieki zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob wplynac na

renome publiczna oraz na postawe polityczna indywidualnych poslow.

Dzielo ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

transformacji ustrojowych Naszego kraju, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro

krolewskiemu jak i rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal

chwatow jednoczesnie okreslonych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej

prezentacji przedstawionego otoczenia jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i

rowniez toczenia dialogow prezentujacych jednostkowe poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie wam „dobrzy― pozostana przedstawieni w

charakterze prawi jak i rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli

zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Z kolei ich

przeciwnicy to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, dzieki tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka zmartwienia, jakie tworzy szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, jakie mozliwosci doprowadza sluzace do

upadku Naszego kraju, podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory to wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje

ujrzec u schylku swojego zycia silna i wyzwolona z ponizej obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory to wiele powiada, ale

najczesciej bez sensu; dziwi sie, ze Starosta zezwala na wszelkie dziwne zachcianki swojej malzonki (modnej); na koniec okazuje sie, ze Podkomorzy nie

jest goloslowny: uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wraz ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu

konserwatywnego; Gadulski jest zwyklym szlachcicem, nie respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest wydac corke

przymusem za malzonek, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski prezentuje jego

deficyt zainteresowania zasobem wiadomosci, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; takze jest poslem na sejm

(niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete prawo szlachty, na ktorym mozna oczywiscie niezle zyskac; Szarmancki

okazuje sie byc czlowiekiem, ktory to roztrwonil dobrobyt rodzicow dzieki zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac szanse finansowa, jak na

przyklad moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego fita nie

nauczyly, niczego ciekawego sie nie dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez

rokoka.

Klasycyzm kladl nacisk na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o wielkiej roli slowa jako przybory oddzialywania dzieki spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk dzieki indywidualna kondycje czlowieka. Dzialanie na progres tego stylu mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory to glosil,

ze cywilizacja nie sprzyja progresowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka sluzace do natury. Sentymentalizm wprowadzal

uczucie – byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on najmniejszy udzial po tworzeniu dorobku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Esencja jego bylo rozumienie pociagajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Oprocz literatura

rokoko najpelniej pozostalo zrealizowane po malych postaciach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po

eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej dziedzinie

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od chwili 1730 sluzace do 1822. rozpoczyna sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory to wypowiada sie w 3 dziedzinach zycia:

-w kwestiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, zachodzi przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. Po 1740 wlozyl na fiuta szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

nowatorskie metody nauczania. Byl on pijarem jak i rowniez z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia laciny

na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 rok oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on powyzej poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania maksymy liberum veto,

sposobu elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 rok oddano sluzace do uzytku ogolnego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozumuje naukowej kraju. Na sejmie

konwokacyjnym po 1764 rok krolem Naszego kraju zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole

Szlachcicow. Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna

jak i rowniez wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor―

wzorowane dzieki angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy dzieki tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna

programowania reform. Redagowany po pierwszym czasie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor―

poruszal wiec obecne i rozne tematy. W bazie tego tygodniki pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, dokument,

listy sluzace do redakcji jak i rowniez odpowiedzi dzieki nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego

szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan jak i rowniez chlopow, pisza o problemach gospodarczych jak i rowniez politycznych Naszego kraju.

Wydawany za sprawa 21 latek. Z inicjatywy krola po 1765 rok zalozono w stolicy polski pierwszy po dziejach Naszego kraju staly Teatr Publiczny.

Wydzierzawiono dla faceta gmach zwany Operalnia, w ktorym zaczely zalegac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia

Bielawskiego „Natreci―. Po 1766 rok dla teatru zaczyna aranzowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN –

pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek. Krol przekazal fita

na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej caloksztalt prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie (

Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly szkoly wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, te zas pelnily nadzor powyzej szkolami nizszego stopnia –

parafialnymi. Wiedza w szkolach miala odbywac sie po jezyku polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia odpowiedniego poziomu

edukacji potrzebne znajduja sie dobre ksiazki dlatego po 1775 rok powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, ktorego celem bylo opracowanie jak i

rowniez wydanie swiezych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane za sprawa samego krola. Brali po nich

wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o kwestiach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego dzieki przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, ale jego

przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie szczegoly bohaterskie jak i rowniez komiczne. Rezultat

komiczny osiagniety zostaje poprzez celowe uzycie kontrastu pomiedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym jak i rowniez

podnioslym sposobem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora wybucha pomiedzy

zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw jak i rowniez rumoru. Godzi

zwasnionych przed chwila puchar, jakie mozliwosci wiele trunku mogl pomiescic, na widok ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne

stylem calkowitym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad

sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal –

wtenczas kuflem od chwili wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod

duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Czesc pierwsza owego poematu na temat charakterze konfesyjnym to doskonaly hymn dzieki

czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – dzierzy poczucie mocy, jest tworca, gra dzieki gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Podlozem jego macy

jest uczucie, ogarniajaca kompletny narod. Po imie tejze milosci wymaga od Boga wladzy powyzej duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― –

krzyczy po uniesieniu. Tej pragnienie potegi bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie

gwoli jego rzetelna. Pycha popycha go sluzace do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie

i oskarzenie Boga na temat zlo dominujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory takze poswiecil

sie dla rzetelna ludzi. Konrad jest zatem indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo

okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec dzieki buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom

wolnosci czlowieka w reputacja szczescia ludziom, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on po pyche jak i rowniez megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos po dyskusji odnosnie tematu oceny powstania

listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko proba oceny ruchu listopadowego i okolicznosci jego katastrofy. Nalezy

zaznaczyc, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie sluzace do Paryza, dokad uczestniczyl po wielkiej

dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich miesiecznikow emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan politycznych.

Dlatego pokusil sie on o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze tymze Slowacki pragnal dac odpowiedz na watpliwosc dlaczego

powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle za

sprawa zgromadzenie piekielne. Stworzone za sprawa nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, ze rzady ludzi

ludzi zostaly jedna pochodzace z przyczyn katastrofy. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku okazuje sie byc zamach dzieki cara. Ludnosc jest po tej kwestii podzielone. Tylko mlodzi

oficerowie pragna batalii. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Szczep,

reprezentowany za sprawa zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi z kolei grupe, ktora nienawidzi cara i zechce powstania, ale potrzebuje

przywodcow. Wynik glosowania, ktore dzierzy przesadzic na temat zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, aby zabic tyrana, lecz

ponosi kleske. Wolno zatem po dramacie odczytac caly tok powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( zamach Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i koszmarnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, katalogow

pragnienie wolnosci jest tu oceniane w charakterze bardzo przydatne i pospieszniej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zachwyt zostal

wyrzucony w bloto, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Naszego kraju. Krytykowal ludnosc, ktoremu

zabraklo zdecydowania po walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narod, niz uchronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia po niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory to jest

wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa relacji i postepu.

Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wielkich idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci wielkich ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie byly zatem

rozumiane jak i rowniez doceniane za sprawa wspolczesnych. Dopiero po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub punktu pochowku. ―.

Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie katalogow smierci albo po smierci. Smierc uwydatnia dopiero

katalogow wielkosc. Liryk uwaza, ze moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

rzetelnego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow minionych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi sluzace do grobu, po ktory nie sklada cialka bohatera. To symbol przetrwania

idealow Bema - batalii o niepodleglosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―.

Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dzierzy charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze on

do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo smierc

Browne’a okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi porzadnych,

prawych jak i rowniez uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - czarna noc jakos Murzyna―. Po ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlowiek nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze przetrwac historie jak i rowniez budzic sluzace do walki narody. Ale przedtem wielka koncepcja Browna

pozostanie przez roznych pojeta, mnostwo jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, tej wielkosci. Melodia Chopina okazuje sie byc przedstawiona za

sprawa Norwida w charakterze ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma on sile podnoszenia rzeczywistosci sluzace do idealu, nieosiagalnego dla

ludzi. Esencja sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, sztuka to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny byt

wieczny. Idealu owego nie mozna osiagnac ale mozna don sklaniac sie. Muzyka robi z jednostek istoty bardzo dobre. Miara tejze doskonalosci okazuje

sie byc porownanie sluzace do hostii. Po wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a

zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi sluzace do glosu teoria mowiaca, ze zniszczenie materialu nie jest

rownoznaczne z zaglada wartosci. Jest tez w tym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Fakt sprowadzeni zwlok poety sluzace do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja szczescia za zycia, a nawet poprzez smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu po

smierci Atenczycy postawili statue wraz z zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono dwa groby. Podobne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl po cieniu wielkich ludzi, nie doceniony,

samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tej okolicy wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka zaplate musi uiscic kazda indywidualnosc za

wlasna odmiennosc, innosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez rzetelne, kiedys istniejace, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie naprawde dlugo jak na przyklad pamiec na temat nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na okreslonych przykladach cechy dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady 3 jednosci: okres miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miech, miejsce: akcja rozgrywa sie w

mnostwo miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja koloryt rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczescie rom.

mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np. elem.

liryczne: wielkie monologi po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: legendy

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), pokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie dzieki historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa idei wolnosci poprawniej poswiecic kompletny narod, anizeli ocalic fita (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia po niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa,

ktory to jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa relacji i

postepu. Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, ktorym przykryta okazuje sie byc „anielska psyche narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

inicjatywa sil politycznych o zakresie demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― 2 plaszczyzny historyczne, historie duza, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie oddzielal katalogow od mojej dziurki, dzieki czemu przebieg

zdarzen ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Wraz z tej powierzchni wywodza sie

bohaterowie jak i rowniez zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa dzieki ugruntowanych za sprawa

tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je zatem autor po wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie sluzace do

panstwa jak i rowniez monarchy. Gwoli Sienkiewicza tej bohater na temat wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z

czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor podkresla kilka elementarnych typow katalogow charakteru. Wlasnosci typowe znajduja sie

najlepiej wyrazne w charakterystyce Zagloby, nadrzednego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia w szczegolnosci funkcje

rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, czyli posrednio sluzy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz slusznej i sprawiedliwej walki

obronnej prowadzonej pochodzace z obcym najezdzca przez kompletny narod lokalny oraz metryka grozy polozenia naszego kraju w ciagu najazdu.

Pokazanie wojny wraz z Szwedami w charakterze ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie tej moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki na temat wolne panstwo

bez krola, brak odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania

byla nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku. Samotna

wojna szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu uswiadamia

Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne sily i

izolowali sie od chwili mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po walce. Ukazujac

szeroko podstawy kleski patrzyl z duzym niepokojem dzieki perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc oraz

brak religii narodu we wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w kategoriach

wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie wprost do powstania, zawiera sporo aluzji

jak i rowniez mozna zwazac go zbytnio utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za sprawa Grecje konia i zaden Polak nie istnieje prawa zachowac sie ponizej Termopilami, dokad

Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom owego

brak. Liryk nakreslil wizje nowej, wolnej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Nie szczedzac wyrazen oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wyzebral udzialu po powstaniu, czyli

identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie dzierzy prawo oskarzac siebie dzierzy prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska w

stosunku do powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, autor pokazuje mnie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia pochodzace z 1823 rok, zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy zostac

poinformowanym z zwiazku naocznych swiadkow – harmonijne z prawdziwoscia historyczna. Powstaja takze najrozniejsze postacie historyczne, w tym

takze Nowosilcow. Mozemy tez odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczesliwy wypadek o cierpieniach,

walce jak i rowniez tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II czesci,, Dziadow―

Wlaczony jest szkopul winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o

mekach, jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, a Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz

pokazuje po utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez dzieci, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien jak i rowniez goryczy. Drobne zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw jak i rowniez pieszczot nie uprawnia sluzace do uzyskania

szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za sprawa lud poprzez ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic drugiego czlowieka jak i rowniez patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma w tej chwili zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie wolno uciekac sluzace do ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec odczucia

innych, nie kpic pochodzace z nich jak i rowniez samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV czesci,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory dzierzy romantyczny punkt widzenia na istote milosci. Dusze kochankow, podlug niego,

znajduja sie przeznaczone niezwyklego przez Boga i polaczone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie zdolali byc wraz z powodu rozniacych ich

stanow spolecznych, rozbieznosci majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom

i konwencjom krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom prawo do prywatnego szczescia oraz szydzi pochodzace z tych ktorzy w dostaniu bogactwa

upatruja szczescie. Wedle nauki moralnej wypowiedzianej za sprawa Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za

zycia zazna on szczescia ziemskiego, bo taki fakt takze opoznia jak i rowniez utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Ksiega A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem podstawowe wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej na temat natchnienie, pomocna dlon w czynieniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka poprzez siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, nieba,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chwatow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni osoby, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc ukazuje sie takze

arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu albo klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz Napoleona

dzieki Moskwe).

Niedostatek jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - otoczenia bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora

zastepuje moce olimpijskie