matura matematyka 2016 odpowiedzi cke pdf

( matura_matematyka_2016_odpowiedzi_cke_pdf.pdf )

http://www3.filehost.pm/file/matura_matematyka_2016_odpowiedzi_cke_pdf#

Podobne: matura matematyka 2016 odpowiedzi cke, matura matematyka 2016 odpowiedzi pdf, matura matematyka 2011 odpowiedzi pdf,

matura matematyka 2013 odpowiedzi pdf, matura matematyka 2015 odpowiedzi pdf, matura matematyka 2015 odpowiedzi cke,

matura matematyka 2016 odpowiedzi operon, matura matematyka 2014 odpowiedzi oke, matura matematyka 2016 odpowiedzi czerwiec,

jednej. Przedstawiac budowe atomu. a mianowicie

Atom jest skupieniem drobnych czastek kwestii, zwanych elementarnymi tj: elektrony, protony, neutrony. Protony jak i rowniez neutrony to inaczej

nukleony i tworza one jadro atomu zas wokol jego zasobow kraza elektrony.

Kazdy atom sklada sie z frakcji wewnetrznej tak zwanym. Jadra jak i rowniez czesci zewnetrznej- powlok elektronowych. Podstawowa jednostka atomu

jest jego masa atomowa (ciezar atomowy) wyrazona jednostka stosunkowa w stosunku do 1/16 masy atomu tlenu. Praktycznie za mase atomu przyjeto

mase tej jadra (tj. protonow jak i rowniez neutronow) bowiem masa elektronow jest bardzo mala.

Proton sklada sie z dwoch kwarkow u jak i rowniez jednego kwarku d tej ladunek wynosi +1

Neutron sklada sie z dwoch kwarkow d jak i rowniez jednego kwarku u jak i rowniez jest elektrycznie obojetny (lad. 0)

Nukleony maja wedlug dwa kwarki: gorny +2/3 i nizszy -1/3.

dwoch. Na czym polega relacja miedzy polozeniem pierwiastka w calej ukladzie okresowym i tej wlasnosciami metalicznymi?

Metalicznosc, postrzegana zarowno jako wlasciwosc chemiczna (tworzenie wodorotlenkow) jak i fizyczna (polysk, kowalnosc, przewodnictwo bateriowe i

cieple itp. ) maleje wraz z wzrostem numeru grupy zas rosnie z numerem czasu. Generalnie totez zmienia sie rosnaco "po przekatnej" od momentu fluoru

w celu fransu. Odwrotnie zmienia sie elektroujemnosc, jak jest ewidentne, bowiem obie te wlasnosci wywodza sie z tychze samych zrodel - miary

promienia jonowego i latwosci osiagniecia oktetu elektronowego pod zewnetrznej powloce.

Jesli za posrednictwem metalicznosc pierwiastka rozumiemy tej zasadowosc (tworzenie wodorotlenkow), to kwasowosc bedzie rosla ogolnie tak jak

elektroujemnosc, choc tu zaleznosci odrzucic sa tak proste jak i rowniez jednoznaczne

Zwazywszy na wlasnosci jak i rowniez miejsce w calej ukladzie okresowym tradycyjnie rozroznia sie:

• metale alkaliczne

• kamienie ziem alkalicznych

• kamienie przejsciowe

• metale ziem rzadkich.

trzech. Wymien jak i rowniez krotko omow typy wiazan wystepujacych w calej materialach. a mianowicie

Wiazanie jonowe – powstaja gdy elektrony walencyjne konkretnego atomu elektrododatniego sa przylaczane przez inny atom elektro ujemy. Dzieki

temu oba atomy uzyskuja oktetowi konfiguracje elektronowe. Duza rezystywnosc, opornosc cieplna i kruchosc.

Wiazanie atomowe (kowalencyjne) a mianowicie u atomow pierwiastkow elektroujemnych – zwykle gazow – elektrony walencyjne obu atomow tworza

pary nalezace w celu obu pierwiastkow. Wyst np. w diamenci.

Wiazanie van der Waalsa (miedzyczasteczkowe) a mianowicie wiazanie to jest wynikiem powstawania chwilowych dipoli na skutek nierownomiernego

rozkladu frachtow w chmurach elektronowych atomow. Te natomiast indukuja dipole w osciennych atomach, jak umozliwia cechujaca je wiazanie.

Wiazanie to jest lecz bardzo slabowite (ok. 103 - 104 razy slabsze niz atomowe).1. Wyjasnij pojecia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie az do

tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych przyczyny, ktore na nieszczescie wzajemnie sie wykluczaja. Odwrotnie mowiac: pozycja, w ktorej trzeba bedzie

zadecydowac pomiedzy tymi racjami a, takze kazda wola doprowadzi az do katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, pochodzace z ktorych obie sa jednakowo wazne a, takze sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana az do pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko organizm

zmarlego zostanie pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona odwiedzi w konflikt z prawem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbytnio

zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze wlasnym sumieniem, prawo

boskie a, takze wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy rzeczywiscie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia w scenie proch doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo miedzy cierpiacym natomiast soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w

charakterze wyzwolenie fita od tych propozycji. Losy herosa tragicznego pobudzaja odbiorce az do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a w

ten sposob pozwalaja mu sie od nich wyzwolic i zdobyc spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc a, takze trwoge―,

patrzac na akcje tragedii. Polska (jezeli istniejemy widzami) wspolczucie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie

czlowieka, ktory to jest az do nas podobny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii myslac o takich celach.

Fatum – odmiennie los lub przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen w zyciu,

jakich nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane poprzez wyrocznie musi spotkac mezczyzny i nie ma od tego ucieczki. Jest to zazwyczaj zapowiedz nieszczescia. Przykladem znajduja

sie dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka a, takze taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi natomiast wlasnym

dzialaniem bohatera. Zuch jest pozbawiony mozliwosci zrealizowania pomyslnego doboru. Dzialania jego prowadza az do katastrofy. Jest on rownolegle

ofiara a, takze winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w charakterze

siostra a, takze wierna prawom boskim. Jak obywatelka ciebie, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz zdrajcow ojczyzny.

Nad rodem Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie

zaakceptowac widziala mozliwosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw a, takze dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach a, takze zeslali wykladzinom w beczce

Pandory nieszczescie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil uczynic bogom w zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go w dwie

frakcji: osobno zlozyl mieso a, takze owinal te rolety w skore, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czesc ludzie

odgrywaja skladac bogom. Zeus wybieral druga czesc, myslac iz pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko te czesc jednostki skladali bogom

w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza az do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, jaka wciaz odrastala.

Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z milosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego godnosci powstalo

okreslenie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w imie milosci do osob.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on oddac sie dla osob, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie az do Boga, przekonuje, ze posiada taka sile

jak Pan, jego piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to ogromna, piesn sporzadzanie, taka piosenka jest sila, dzielnosc,

takowa piesn to niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, by Bog dal

mu potega wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu jej nie da, to mezczyzna odwroci od Niego osob. Konrad jest cierpiacym patriota, dla

jakiego ojczyzna jest najwazniejsza, chce sie na rzecz niej oddac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow. Wyslali

na niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako glownego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl mezczyzna jednak dojsc do ciebie cieni, gdyz zona nie zaakceptowac zakopala jego ciala wedle jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu totez wrocic w ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie zapomnieli o nim. Zyl czasochlonnie,

az nareszcie przypomniano w piwnicy o nim i wyslano Tanatosa na jego dusze. Za kare Syzyf proch wniesc wysoki kamien w gore. Syzyf wzial sie do

roboty, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie a, takze spadl. Tak bardzo bylo zbytnio drugim, 3, dziesiatym razem. Syzyf

nieprzerwanie wznosi kamien, ale za kazdym razem tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, dzialalnosci nie zakonczonego

sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji w ziemiach naszych do roboty Syzyfa. Procedura ten nie zaakceptowac byl mogl

zniszczyc polskosci tkwiacej w samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby mu

pozwolil wrocic do Grecji. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by

w taki sposob mogl z synem wrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbytnio wysoko, gdyz wosk jest w stanie sie stopic i by nie

schodzil zbyt nisko wody, gdyz piora sa w stanie nasiaknac wilgocia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i

wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na glebe. Stal sie on symbolem czlowieka

dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore powyzej zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jawi sie byc

zauwazona poprzez nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem tak Michas

oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia poprzez Niemcow.

Takze jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Autor stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie na Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony a, takze glod rozpoczal zagladac az do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, lecz nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, by

oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na 4 miesiace w roku, wtenczas to natura zamierala, azeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W ten

wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc odmian por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie az do wybranych przykladow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zalazek, z ktorej wyrosla a, takze na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka swiata

zachodniego). Rodzaje nawiazan az do kultury antycznej sa rozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po osoby konkretne oraz

kanony a, takze zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu pisarzy, poetow. Pod tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i motywow.

Jezeli idzie o postury ludzkie czy wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka jest bardzo uboga: agonistyczna lub hedonistyczna. Bogowie i herosi

greccy znajduja sie nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety az do jednego wymiaru - znajduja sie archetypami wrazen i postaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w nowej

swiadomosci w jakims wymiarze ktory wytworzyla literatura staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit jest opowiescia, jaka przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, , ktorzy niejasne

pozostaje przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por r. - mit „Demeter a, takze Kora"). Legendy dla starozytnych pelnily role poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Pisarstwo antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie sposob w pelni

uchwycic literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc az do tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta pochodzace z Abdery,

Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja az do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota jest dobrem najlepszym. Slowacki

przypomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka jest wyrazem dazenia czlowieka az do

nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze glob zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny wody, powietrza, ziemi, ognia a, takze nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali poczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze czlowiek

wystepuja w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego a, takze wytrwalego w ciagu zycia,

milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze projekty ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

student Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej

spolecznosci. Tylko w w piwnicy sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych tworcow i epok.

Z mitow wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Wielokrotny obraz lub motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu

jest Amor przeszywajacy serduszko strzala.

czterech. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta jest wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) natomiast prawami dotyczacymi

zyjacych. Pod taki rotacja sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, natomiast jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna

Kreona. Pomimo grozacej jej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera totez prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu

przypadkach (tzn. jesliby pozostawila odroczenia brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w przypadku kolejnego

doboru. Musi zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z pani a na korzysc szczescia swojego syna. Gdy waha sie przed podjeciem

ostatecznej woli, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz jest za pozno - Antygona juz nie zaakceptowac zyje.

Tegoz ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka faceta, a zona Kreona odbiera

sobie los. Kreon, bez ustanku stawiany w przypadku wyboru, musi rozwazyc, czy powinien wybrac dobro swojego ludu, czy dobro wlasnej rodziny. Jego

nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej a, takze scharakteryzuj tworczosc kilku pochodzace z nich.

Sluzace do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca az do walki. Po

obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly mnostwo nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy, wina,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca zwiazany byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc jest zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, gdy kroczac w pierwszym szeregu

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje az do trwania w polu walki i az do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tak zwanym. anty wzorzec – obrazuje, co oczekuje tchorza, mezczyzny, ktory nie zaakceptowac chce oddac zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc fita wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca design swoj swietny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy utwor, ktory formuluje przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji.

Liryk poprzez swa tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia w piwnicy pamiec ewentualnych pokolen, natomiast imie tego, ktory nie

zaakceptowac obcuje wraz z sztuka, natomiast przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... pies z kulawa noga cie pochodzace z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

zadnego serca nie zaakceptowac wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze ow nie idzie o walke na sen wieczny i los; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka w piesci, ktora podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

, ktorzy przyniesie wam jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co dostarczy nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc w smutek. Zycie jest grymasny, a

przerabia sie tak szybko, iz niejednokrotnie nielatwo jest sie nam co wiecej zorientowac, kiedy przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, zanim

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zywotnej Horacego a, takze wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow stoikow

a, takze epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety jest okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze przenigdy nalezy powazac

rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Trwac nalezy wedle natura, zabierac od swiata tyle, jak duzo potrzeba, nie zaakceptowac

za sporo, ale i nie zaakceptowac za nieduzo. Taka wizerunek zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze przekonanie, ze zapisywanie wierszy daje

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia w piwnicy za istnienia poeta, jest jego tworczosc. Poeta daje tym samym wyraz swojej pewnosci, ze

posiada juz zapewnione wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza jest przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc zyc bedzie w wierszach, w pamieci takich, ktorzy te wiersze sa kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki az do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany utwor wierszowany, ktory to ukazuje historia legendarnych lub

historycznych chojrakow na tle wydarzen przelomowych na rzecz danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Pochodzeniem eposu znajduja sie mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie az do muzy, bostwa z prosba o poparcie w robieniu

dziela. Po „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w planecie bogow― (takze bogowie wojuja po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w planecie ludzi― a, takze ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem jest „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane az do wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac dokladnie w

wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne dzialalnosci wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane tak, ze mozemy je bez problemu odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, 3 miast a, takze zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* pojedynek Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego inny czlon jest rozbudowany tak, ze przesadza odrebna epizodyczna scene, np.: porownanie

walczacych (Achillesa a, takze Hektora) az do walki orla i golebicy, umieszczone w piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od toku glownej akcji, opisanie wydarzenia skromniej istotnego, pobocznego, nie zwiazanego z naczelna

fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli lub

spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno a, takze uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to kluczowe zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod krajow zachodniej

Swiata - rowniez i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia codziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy w charakterze cos

wspanialego, a ow kredyty prowadza nas do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten mozemy uznac zbytnio prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, w odniesieniu az do dorastajacych

osob. Ogolnie rzecz biorac wazne jest, ze ktorykolwiek ma w sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy zrywamy pochodzace z

dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, prywatny system

wartosci, stajemy sie innymi ludzmi. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i nie zaakceptowac rozumiala, z jakiego powodu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje

pociechy. Bogini nie zaakceptowac zniosla takiej zniewagi a, takze jej pociechy: Apollin a, takze Artemida zabily cale potomstwo krolowej paroma

strzalami pochodzace z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzniesieniu,

dopoki bogowie nie zamienili ja w kamien. Jednakze i wtenczas smutek srodku przebywajacej w glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez.

Mit tenze przedstawia nature macierzynstwa a, takze wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili swe dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie na Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony a, takze glod rozpoczal zagladac az do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu

ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone,

na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na 4 miesiace w roku, wtenczas to natura zamierala, azeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W ten

wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc odmian por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwie. maja istote uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o materiach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie uzywane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do zdarzen majacych miejsce w dzisiejszego swiata

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one tresc religijny a, takze duchowy. Dzis posiadaja walory kulturowe. Nie znaczy to jednak, ze mity odeszly

w jakims miejscu w niepamiec.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow mity mialy duze znaczenie. Dotychczasowy one na rzecz nich tak cenne jak na przyklad Pismo Swiete.

Przywiazywano az do nich duza role. Udostepnia to okolicznosc, ze kultura i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Za pomoca

mitom odkrywamy jakie posiadali poglady w dane kwestii, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

na temat powstaniu osob opowiada nam mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza szkopul winy

a, takze kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna azeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, iz starozytni posiadali podobny punkt widzenia

na informacje sprawy, jak na przyklad my obecnie.

Wrocmy jednak do czasow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem na wstepie "piekno

a, takze uniwersalizm mitow greckich zauwaza sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni wiekow

mity dotychczasowy i znajduja sie obecne w literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja na rzecz poetow, tworcow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie przykladem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, astronomiczne,

pospolite, wlasne. W melodii - operetki Ofenbacha. Po przenosni - powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele pozostalych.

Podsumowujac, w mitach zostaly utrwalone na wstepie wzory czlowieczych postaci a, takze zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Materia i geneza mitu stalo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal glob

i czlek, jaka jest jego natura i przeznaczenie. Dawni jednostki odpowiadali w te pytania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego literatury antycznej.

Pojmowanie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

koniecznosci wyboru wartosci przeciwstawnych lecz jednakowo fundamentalnych. Dzialania herosa sa odgornie skazane w niepowodzenie natomiast

sam akt wyboru, pomijajac fakt, ktore pochodzace z wartosci zostanie wybrana musi doprowadzic az do katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim natomiast boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie ja

spotykac za strony internetowej wladcy. Prawo ludzkie wydane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Asortyment jednego wywoluje kolizje innego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa

kompletnie rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Okazuje sie byc odwazna a, takze energiczna. Pragnie uczcic sen

wieczny brata, chowajac go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena jest inna. Boi sie na temat swoje los i nie

zaakceptowac chce zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu wzgledem niego. Okazuje sie byc oportunistka. Przyjmuje postawe

wygodniejsza dla siebie. Antygona placze powyzej losem wlasnym i swych bliskich. Godzi sie w smierc. Nie buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce

upokorzyc sie poprzednio Kreonem. Okazalaby sie wowczas slaba a, takze przecietna osobowoscia.

2. Kreon

Takze jest bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale rownolegle zlamal prawo boskie. Dlatego zgineli jego bliscy. Gdyby uniewinnil

a, takze uwolnil Antygone, mogl utracic caly swoj autorytet natomiast to zdolalo doprowadzic az do anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon jest prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze zdola byc sprawiedliwy i okrutny dla wrogow.

Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako lek zapobiegawczy. Modelem moze byc zakaz

pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny potegi. Chce umocnic ja a, takze swoj wplyw. Bezwzgledny na

rzecz wrogow a, takze zdrajcow. Okazuje sie byc tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Okazuje sie byc konsekwentny. W toku

konfrontacji pochodzace z synem Hajmon pokazuje mu jego defekty i przewage dumy powyzej rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu,

chce azeby ojciec zobaczyl prawdziwy obraz sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za

zlamanie praw boskich, ktore znajduja sie wazniejsze od niego. Odwoluje sie az do jego czlowieczych uczuc. Pragnie by spojrzal na to jak na przyklad

zwykly czlek, a nie zaakceptowac krol. Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, natomiast nie

potworem. Mimo, iz Hajmon wystepuje w obronie demokracji w panstwie, jego ojciec fita nie slucha. Kreon uwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zwaza w

wskazowki syna, ktory jest mlodszy od niego. Po przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― jest najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm formuluje sie tu poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora pochodzace z postaci jest

wartoscia w „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze nie sposob go ustrzec sie. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest sen wieczny Polinejkesa. Okazuje sie byc on uznany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest mezczyzna wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Rodzina wedlug pani a jest 1 i najswietsza

forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla Antygony smierc.

Kobieta jednak uwaza, ze nie powinna postapic odmiennie. Role ktora narzucilo jej zycie przyjmuje bez buntu. Ma az do wyboru dwie mozliwosci a, takze

kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac zgonu. Dalsze los bedzie jednak pelne wyrzutow

sumienia. Swiadomosc, ze potrafila by nie zaakceptowac dopelnic przymusu pogrzebania brata jest na rzecz niej gorsza niz sen wieczny. Kreon takze

uwaza, iz racja jest po jej stronie, musi jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Okazuje sie byc pelen rozterek, ma zastrzezen, w odroznieniu

od siostry Polinejkesa, ktora nieprzerwanie i uporczywie zmierza az do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia

wobec brata. Kazde pochodzace z nich jest przekonane na temat swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi mozliwosci kompromisu. Jak i rowniez to jest

przeslanie tragedii.

Odczytujac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Okazuje sie byc dla nas wzorcem postawy, jaka daje zadowolenie i wewnetrzna

harmonie. Okazuje sie byc symbolem a, takze personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy pozwalac Antygonie umrzec. Jest buntowniczy i walczy z zastosowaniem. Walka

pochodzace z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny basta. Nic nie zaakceptowac moglo zachowac

Antygony poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej kwestii, a odniesc zwyciestwo mogla tylko i wylacznie

jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje poprzednio nami w zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine a, takze oskarza sie sam.

Wedlug mnie w tym przypadku posiadamy do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. Po utworze mozemy odnalezc prawdziwosci uniwersalne -

problem potegi, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt w imie wartosci moralnych to glowne konteksty utworu. Jednostka miary

opowiadajaca sie po niejakiej ze stron ponosi wspaniala odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych w utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Mysl samo

wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu rowniez wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na mojej dziurki sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec strata Kreona.

10. Wymien typy literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie typy literackie, swietne z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie a, takze wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne zwazywszy na nie same, lecz w charakterze przyklady

uniwersalnych prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula jest tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci.

Wlasciwa rozumienie przypowiesci postuluje odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje

sie symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa zamiary, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w psalmie przeznaczona jest az do Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy budowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to stanowic takze patetyczny utwor liryczny, o tresci

patriotycznej lub religijnej. Dzielo ten nacechowany byl czesto patetyzmem a, takze wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana az do osoby lub instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odstepie miedzy

miastami, a takze w trudy wycieczki, list stawal sie odmiana przekazu Wyrazenia Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym kazde watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana jest Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i finiszu swiata.

STROFOWANIE:

Jest to napis, wyglaszany poprzez duchowienstwo az do wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez mozemy tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs zgonu, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

korzysci. Tren jest gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden pochodzace z podstawowych aktow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy dziela

sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z gatunkow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor tenze jest zazwyczaj wierszowany a, takze bardzo powiekszony. Przedstawia

mezczyzna losy chojrakow na tle wydarzen waznych na rzecz danej spolecznosci. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz

eposu jest jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie zwiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, wianek,

rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, przyrody, swiata a, takze milosci. Zapatrywania filozoficzne konstytuuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez mysl, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej a, takze refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z istnienia panstwa, struktury lub sekcji. Kronika cechuje sie tym, iz najczesciej jest ona obiektywna oraz tym, iz

ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki utwor epicki. Czesto opowiadanie powstrzymuje sie az do jednego watku fabularnego. Charakterystyczne dla przekazywania jest wystepowanie

luznej akcji (w ktorej czesto powstaja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani w kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i ‘ode’ -

piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie w dialogu prowadzonym przez

Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) pochodzace z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, innego - Ajschylos, trzeciego - Sofokles. Zbior

aktorski ograniczal sie az do trzech osob. Aktorami potrafili byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec podobnie i role kobiece. Po tragedii antycznej nie

ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo az do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu w akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii a, takze nosi kategorie konfliktu dramatycznego. Polega w zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru a, takze dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi fita do

katastrofy, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne znajduja sie przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to totez konflikt wartosci i koniecznosci, bowiem herosowie bronia

przeciwnych racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z tego

wzgledu, iz racje obu stron znajduja sie rownorzedne, konflikt tragiczny jest nierozwiazalny, prowadzi nieuchronnie az do kleski chojrakow. Antygona,

zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory to jest winien smierci trzech osob (Antygony, jej

ukochanego, a swojego syna - Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly dozywotni. Tragizm jest

wywolany wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od moce charakteru a, takze szlachetnych intencji sprowadzaja w siebie sen

wieczny lub kleske. Nalezy dolaczyc, ze na temat ich losie decydowalo w tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika

(widza) jest na stronie Antygony, bo w jego odbiorze urasta jej osoba do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak odwaga a, takze

przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, namietnosc do brata, poczucie wiezi z tradycja

i religia, szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. utwor narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza jest obrazem istnienia codziennego, druga zas,

jest nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. komponuje sie pochodzace z 3 trzonow: dwa na wstepie to okazy, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

3. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne znajduja sie osoby a, takze wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego istote

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na zakres by zasiac ziarna. 1 upadlo w droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone

poprzez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest wyrazenie

boze, natomiast gleba wszelcy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna te rolety albo przyswajac, albo zrezygnowac, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc na temat ojcu a, takze jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja czesc majatku a, takze wyruszyl w

swiat. Dobrobyt roztrwonil jednak szybko w zabawy. Zaczal pasc swinie dla bogatego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Gdy skruszony synek

wrocil az do ojca tenze sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotu syna,

ktory to byl jak na przyklad umarly, natomiast teraz znowu ozyl. Ojcem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z wszelakiego nawroconego grzesznika. Jest to

wezwanie do dostrzegania swoich niedoborow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie na rzecz rannego a, takze obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej podpory odmowili mu duchowni, jakich zadaniem jest niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni okazywac innym

osobom milosc a, takze milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to utwor narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i zdarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie zaakceptowac same, lecz jako

wzorzec uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula jest tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje glebsze,

uniwersalne tresci. Przykladem moze stac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce padlo na

rozne podloze. Jednego razu padlo w droge a, takze wydziobalo te rolety ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo w kamiennym ziemi, ani pomiedzy cierniami.

Wowczas gdy ziarno trafilo w zyzna glebe, wydalo plon bogaty. Latwo odczytac znaczenie uniwersalne tejze przypowiesci, odszukac jej tresc, ktory tyczy

sie ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc miesci nakaz, azeby byc zyzna gleba, chlonnym

sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z nauki. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze prawda zawiera

wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Pan cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl mezczyzna

wczesniej a, takze odszedl od wiary, lecz powrocil. Idea te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z wloczegi. Powrot

do rodziny traktuje tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada okreslone cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej przypowiesci to Pan Ojciec

natomiast Jego synowie to gatunki ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie pochodzace z

wezwaniem az do ciaglego powracania, dostrzegania swych bledow a, takze checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza alegorie

milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory w przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka. Na dzis

dzionek samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego mezczyzny dotknietego ogromnym cierpieniem autor probuje wytlumaczyc tajemnice nieszczescia niezasluzonego.

Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, zasobnosci, a w koncu i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za

grzechy. Hiob sam walczy na temat swoja godnosc odpierajac cechujaca je racje. Szuka wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob przesadza

symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlek powinien uprawiac tajemnicze zamiary Opatrznosci, natomiast nie te rolety badac;

- Bog definitywnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie az do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie az do

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Zaliczane sa do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie az do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i organizm

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), natomiast jego los podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu

sie az do godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze stac sie sw. Aleksy. Warto rowniez wspomniec postawe sw.

Franciszka. To rowniez wzor parenetyczny - model wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do przyrody, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz

jest to charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami swietnych wladcow byli: Karol Wysoki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla niego sa:

wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest totez symbolem idealnego wladcy a, takze doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa jest meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym w obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi funkcje

namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i rozumem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje dzielnosc, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego prawdomownosc i troske o poddanych. Scena

zgonu krola zostala przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu

wspanialego herosa, wielkiego meza.

ideal rycerza - to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kumpli i damy swego serduszka, za najlepsza wartosc

uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie oraz swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwyzszym stopniu wyrazista inicjatywa tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol rycerstwa.

Najwazniejsza wartosc stanowia: namietnosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem jego zycia jest walka

w obronie religii chrzescijanskiej. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scena smierci herosa, w ktorej

zbytnio swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w raju. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, junak na jej miejsce wybiera wzgorze,

by byc blizej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego stanu: miecz a, takze rog. Po swej ostatniej spowiedzi wspomina wartosci nadajace sens jego zyciu. Po

scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac zostac ascetami nierzadko oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim krokiem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Jednakze na plan pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory to

oznacza zamieszczenie Boga w centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji jest nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, iz mniej zjawiskowy. Przykladami moze stac

sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady plywania przy stole ï‚® mozliwosc wychowawcza a, takze dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna wezwanie pomocy

Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada w ten sposob co rosnie na polu i niebawem zostanie zebrane i wyszuka sie w biesiadnym stole. Udziela rad

kobietom a, takze mezczyznom. Na koniec zacheca az do przyswajania w piwnicy dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga na temat odpuszczenie

grzechow i zaslanie radosci w wszystkich osob. Nazywany jest takze pierwszym savoir-vivrem naszym, gdyz miesci zbior nakazow i pouczen, jak ma

obowiazek zachowac sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety, ktory to to

znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej istota i wlasciwosciami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza.

Ukazuje smierc w charakterze wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten obrazuje smierc, jaka zaprasza az do tanca

przedstawicieli roznych stanow.

Obraz pojawia sie w tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera mysl, ze sen wieczny zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

zwiazki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak azeby tego

chcial podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja roboty. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie w kosciele lecz zostal tam zabity.

Pisarstwo sredniowiecza miala jeden cel parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy wytworne i uznawane w

poszczegolnej epoce. Schematy osobowe to postacie warte nasladowania, skupiajace wzorowe, pomyslne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza zarysowuje

taki portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wybitnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych w Zachodzie, ktore to obyczaje a, takze wyzsza kulture

chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre maksymy zachowania sie obok stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie podpory Bozej - apostrofa. W dalszej kolejnosci autor opowiada o tym , ktorzy rosnie w polu a, takze niedlugo

zostanie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania sobie

rzetelnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie rozkoszy na kazdego z ludzi. Nazywany jest rowniez pierwszym

savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zespol nakazow a, takze pouczen, jak na przyklad powinien oszczedzic sie obok stole rycerz. Wyraznie czuje sie w

tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Innym przykladem jest: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza jednostki

interesowali sie smiercia. Jej istota a, takze cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego z nas. Motyw tenze ukazuje sen wieczny, ktora zaprasza do tanca

przedstawicieli roznorodnych stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie az do tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze stac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

zwiazki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak azeby tego

chcial podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja roboty. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem jest takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie w kosciele lecz zostal tam zabity. Zauwazamy tu konflikt spoleczny miedzy szlachta natomiast mieszczanstwem, ktore chcialo byc wyposazonym

przywileje. Pobudza sie posrod nich pycha.

Jest jeszcze duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana az do dzis dnia, polska piesnia religijna jest „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie jej powstania:

• piesn zaistniala w X w., natomiast jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, iz powstala w 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o czym swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego pochodzace z 1506r., , ktorzy nobilitowalo tenze tekst az do

rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. Jest to hymn az do Chrystusa skierowany do Matki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, azeby Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, natomiast po zgonu przebywanie w

raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego

rozmiaru sylabicznego w kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc az do wyrownywania zakresu sylabicznego, , ktorzy z czasem, w XVI

w., doprowadzilo az do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace niekiedy po

kilkanascie wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika tym

samym, ze w kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa - pojedyncze przekonanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane

pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) badz opadajaca (kadencja),

np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny przebywanie, ï‚-

Na zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw w jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na obrebie nadrenskim, spisana juz w IX w. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w Szwajcarii. Po XIV-XV w. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni - wielkanocna (strofy 3-6) a, takze pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy utwor literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba, pelniacy

role kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki, matematyczna

precyzja w ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore jej cechy. Mozna powiedziec, iz na tak przemyslane a, takze staranie

dopracowane od strony internetowej formalnej oczekiwac bedziemy az do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range tejze piesni, dzialajac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed bitwa

pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana wszelkim Polakom

tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi pochodzace z 1407r., jednak juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za pierwszy hymn polski. Pierwsza jej zwrotka przeznaczona jest az do Matki Boskiej,

druga az do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: az do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa natomiast Syna Bozego

o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt przenigdy ziemskim a, takze wieczne los po zgonu. Uwage zwraca symboliczna cyfra 4, az do ktorej

nierzadko nawiazywali jednostki sredniowiecza, ktora wspoltworza w Bogurodzicy swiete osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog a, takze Jan Chrzciciel.

W Bogurodzicy zauwazamy sporo historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w funkcji wolacza

wystepuje nominativus (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie

nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod doroslych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela

zamiast na rzecz, jaz zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane znajduja sie rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, to znaczy rownolegly, obustronny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Okazuje sie byc niezbitym argumentem

na to, iz w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej.

Lkanie swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Lecz

przede wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do pozostalych matek,

osobom opowiada swoj bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz Lamentu

pochodzace z konca XV wieku jest zabytkiem literatury polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis istnienia swietego, to znaczy hagiografia. Hhg jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy komponuje slub czystosci i ucieka w tulacza wedrowke, natomiast bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa rowniez znane a, takze wciaz dzialajace modlitwy ten jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy na temat ich istnieniu i czynach,, Legenda na temat sw.

Aleksym―

apokryfy - teksty zwiazana tematycznie pochodzace z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, znajduja sie rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Narasta w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), zasobnosc zdarzen,

rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior przesadza psalterz., dotychczasowy bardzo atrakcyjne w sredniowieczu,

opiewaja wysokosc i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub miejsce np. kraj szczesliwosci w roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; jest

glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy, wiec tym

bardziej boli jego zniewazanie. Oryginal Boska obrazuje losy swojego Syna od chwili biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go poprzez

Zydow, na przybicie az do krzyza. Ciagle wspolcierpi pochodzace z nim, chce czuc tak jak On, sadzic podobnie. Lecz przede wszystkim slyszymy tu

placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do pozostalych matek, osobom opowiada swoj bol. Heroina

utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest podczas blakania sie po metropolii,

postrzegana poprzez ludzi w charakterze szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 3 barw: ciemnej i

srebrzystej. Czarny - prawdopodobnie totez, ze ubiera sie w czarno, jest w stanie dlatego, iz jej cera juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny - bowiem

jej klaki sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo lub tez strach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal powieszonych utracila jedno

pochodzace z podstawowych zajec do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu straty swoich pociechy, ale rowniez z powodu

calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w jakims stopniu. Wedlug mnie Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac

odczuwa potrzeby niesienia jej pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych pociechy lecz rowniez

przyjmuje w swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, ktorzy walczyli w obronie wlasnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja az

do szalenstwa. Ale juz Matka Przygniatajaca, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie na skutek smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z sprawami naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie prowadzi do szalenstwa lecz jest przepelniona nadzieja, ze ta

jedna sen wieczny, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma zyczenia, ze obecnie zadna pierwowzor nie bedzie musiala tak cierpiec jak na

przyklad ona.

dwadziescia. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana zostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten jest nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane az do Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Matki Bozej, znajduje w w piwnicy wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy

okazje nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz w wyzszym stopniu specyficzne: na temat pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten pelni wielorakie role. Przede wszystkim jest refrenem, czyli

podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za posrednictwem

Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze stworzona zostala celowo. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w calkowitym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie wieksza od krytycznej, podwojone postaci wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze powiekszone wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie zamierzony

odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, jak i na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + 3;

* 3. wers - 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla w nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz pelnily

opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow lub ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu jest niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma wlasciwosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione w tekst apostrofy.

Apostrofe przesadza cala naczelna zwrotka, jaka obejmuje zbior wolaczy a, takze dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy pochodzace z

minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl pochodzace z codziennego uzywania. Tych nieuzywanych dzis slow

jest w „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych w literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali w piwnicy tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca w tych latach filozofia.

Byl to teocentryzm, ktory w centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl glob, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Jednostki uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl na temat zyciu

posmiertnym.

W tejze epoce 2 pojecia znajduja sie centralne: Pan i czlek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, jest osoba. Jednak to czlek zostal

zbudowany na obraz i podobienstwo Boga a, takze dzieki temu zdolny jest odszukac w w piwnicy doskonalosc a, takze jednosc pochodzace z Nim.

Akcentuje ona zasadnicze wartosci mezczyzny, jego godnosc zdolnosc az do samopoznania, az do dokonywania wolnego wyboru, az do zdobywania

madrosci, do milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje mezczyzny akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo az do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i czlek znacza coraz to mniej. Kazdy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac w filozofow pochodzace z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc prawidlowego

postepowania. Musimy przystanac na chwile i rozwazyc o wlasnej sytuacji. Modelem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz to

mniej obecny w wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami jego nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca namietnosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci,

ktore przestaja stanowic dla nas wazne.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne takie jak: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i

swiata. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w legendach o

paniach i na temat panach „minionego czasu―. Jak jest to obecne w otaczajacym nas swieci. Przestalismy powazac to, , ktorzy najwazniejsze, to

znaczy nasze los. Zapominamy jakze jest to siano ulotne a, takze kruche.

Afekt jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce w sredniowieczu. Modelem utworu moze stac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana i Izoldy―.

Ten motyw jest obecny w wszelkiej epoce. Afekt to uczucie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci jest nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna nierzadko propagowala projekty parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie ma juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma mozemy

wyprowadzac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swa odwaga oraz tym ktora wage posiada dla niego honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil w swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa w dalszym ciagu aktualne. Wynika to stad, iz dotycza ow kredyty czlowieka,

natomiast czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. Pod polnocy Swiata i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca historia

wybitnych chojrakow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego

do Portugalii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do gatunkow charakterystycznych na rzecz tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe postaci zwlaszcza w tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze stac sie

prowansalska poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa prowadzi do rozwoju hagiografii, dziedziny pismiennictwa zajmujacej sie prezentowaniem

zywotow swietych, opartych w legendach a, takze dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory te mialy istote

dydaktyczny. Robienie sie nowatorskich panstw a, takze dynastii poteguje historiografii to znaczy powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem

historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat

liturgiczny, wystawiany w kosciele w sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy a, takze zakonnikow w

kosciolach lub w specjalnie wyznaczonych w dodatku miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana

dramatyczna jest misterium, , ktorzy po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze

Starego i Swiezego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat

chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek mezczyzny, odkupienie a, takze sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w

Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w Niemczech. Wylacznym ze wybitnych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim―

Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z istnienia Maryi. Pochodzace z czasow pozniejszego

sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory poprzez grzechy a,

takze upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celem skierowanie mezczyzny na wlasciwa droge. Zrodlowym bohaterem moralitetow byl

typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej ukochany zycia, toczacy wewnetrzna walke miedzy silami

dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy wspolne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od znanych Ci utworow.

1-wsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w niej az do glosu miedzy innymi

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca az do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

mezczyzny. W sredniowieczu w glowny punkt swiata mezczyzny stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary osob,

ktorzy postrzegali Stworce w kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal cechujaca je glosy a, takze raczyl ofiarowac

spokojne, pobozne zycie a, takze miejsce w raju na smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i

ostatecznych - zgonu, wiecznosci a, takze zbawieniu. Po sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem

jest pokoj. Zycie przesadza jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem oraz duszy pochodzace z cialem. Pan stwarza wiare wygrania tejze walki.

Po utworze pojawia sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O

nietrwalej milosci rzeczy swiata tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac sa ow kredyty w

stanie ofiarowac czlowiekowi prawdziwego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Tez "I nie zaakceptowac milowac z trudem, i milowac". Szarzynski

upatruje prawdziwy kompleks milosci a, takze piekna w Bogu. Wartoscia trwala jest cnota. Szarzynski wybral droge walki wraz z swiatem zywiolow -

wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe wartosci, ktorych nie nalezy lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo posiada radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci w mistycyzm

-zycie sklania az do pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi natomiast odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Po baroku kreuje sie typ czlowieka kierujacego sie regula dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech zycia,

jak na przyklad wiemy to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 r. Jana Laskiego). Czas jej

powstania az do dzis pobudza zywe debaty badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu

zwiazane sa pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana jest na hymnach grecko - bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy m. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest otwarcie do Matki Boskiej pochodzace z prosba

na temat wstawiennictwo u Syna, azeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana jest do Syna Bozego, miesci blagania na temat

"zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po zgonu. Piesn jest zrodlem dane o slownictwie i postaciach gramatycznych owczesnej polszczyzny.

Niedaleko slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena

(wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odwrotnie tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w

glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica,

dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, predko wyszla poza mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jakim sposobem

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle stanowila w

dalszym ciagu nieodlaczna czesc wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy atrakcji turystycznych (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w. - na wstepie polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem tych kazan

sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy napis napisany na polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia w

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz az do kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i wyjatkowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i cechujaca je odbicie w literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie w ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe organizm i demona. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie natychmiastowe wziecie

srodku do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza a, takze ich podejsciu do wiary.

Bunt pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje w ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie az do Boga

•umartwia swoja dusze i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy kluczowe elementy: narodowy, bohaterski a,

takze legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wokol legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie w obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- skupia w w piwnicy

szlachetnosc a, takze odwage, do szalenstwa. Zawsze postepuje w zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej

Francji― i oddany damie swojego serca. Jak rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy przyjaciel, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal porzadnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedlug Boleslaw

powstal sie w sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od pociechy. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania meczacych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka zostal przedstawiony w utworze Dzieje Tristana a, takze Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla rowniez liryka milosna

zgodnie z regula, ze ktorykolwiek rycerz ma obowiazek miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w tych utworach rzeczywistych wrazen i

rozumuje poetow, znajduja sie one predzej wyrazem tesknoty do milosci absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl

wyidealizowany a przedstawienie uczuc rycerza - raczej stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Dzieje Tristana a, takze Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne jest chwilowym, krotkim etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo w parze wraz z zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial osob do rozmyslania o zgonu, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala az do tzw.

kwestii ostatecznych w poblizu sadu podstawowego, piekla a, takze nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza miala byc przykra, druga stanowila zwykla przymus, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte przygotowywanie sie w

spotkanie wraz z smiercia. Posiadaly temu poslugiwac: zycie w cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi a, takze swiatem.

Wzory motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w. przedstawiajacy rozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, blada, zolte oczy i organizm, bez finiszu nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa w reku i tym podobne. Mowi jej osoba, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale od razu grzesznikow, ksiezy

zyjacych w dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika tym samym, ze wykladzinom czlowiek minie

przez los skromniej, ow jego randka ze Smiercia bedzie skromniej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie krewna ludziom. Okazuje sie

byc ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem natomiast ludzmi

1-wsza zwrotka jest apostrofa az do Matki Boskiej i miesci w w piwnicy wiele okreslen skierowanych przy jej adresem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wyznawcy zanosza az do niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Znajdujemy w pani a prosby ogolne: o wysluchanie

modlitwy, na temat natchnienie rozumuje.

Z kolei w „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Matki Boskiej a, takze jej syna. Osoba

komunikujaca w tekscie jest Oryginal Jezusa. Jawi sie nam jako forme cierpiaca, zalaca sie powyzej soba a, takze swoim synem. Oplakuje swe dziecko,

chce z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest niezaradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

W ktorym miejscu jest to siano twe wesele

Co zes mi az do obiecywal, tylko i wylacznie bano sporo..: ―

W niniejszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy napis, prosi osob o uzalenie sie powyzej nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje az do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku a, takze zalosci―

Mozemy zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej nade wszystko cechy czlowiecze chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria jest matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie bol jest glownym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie syna, gdyz jest

mezczyzna jej wylacznym dzieckiem. Ukazuje losy swego syna od chwili biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony, bicie go poprzez zydow na

przybyciu az do krzyza. Ciagle wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec tak jak on, odczuc. Wie, iz to obecnie ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki utwor poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i w blahy temat, dotyczy pewnego zdarzenia lub osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa miala

charakter przewaznie sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

samego zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czesc “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje ulatwienie budowy, nieskomplikowana skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu

lub maksymy budowy). Rys piesni wyplywa z jej zwiazkow pochodzace z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego

nawiazal Kochanowski. Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, nierzadko o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany,

zwiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet a, takze uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a az do poezji polskiej

wprowadzil fita Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe troski danej dziedziny wiedzy. Narasta czesto w tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

utworow literackich niekoniecznie pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o istnieniu pasterzy lub wiesniakow. Rodzaj ten w starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w dekadzie

nowozytnych a, takze oznaczal wowczas wierszowany utwor o formie monologu wlozonego w usta postaci literackiej najczesciej pasterza, pochodzace z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana

byla w strategia realistyczny lub konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury a, takze

niecheci az do miasta, charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z wlasciwym jej pragnieniem zwrotu az do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory charakteryzuje zwiezlosc kompozycji (wyrazny pozycja

kulminacyjny, puenta), ograniczenie cyfry postaci, zapoczatkowanie tylko jednego watku, koncentracja sie w jednym tylko i wylacznie problemie, jeden

punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w renesansie. Zostala srodkiem wczytania do literatury srodowiska mieszczanskiego z jego zyciem

codziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo tenze gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowe pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) a, takze

nawolywanie az do walki w obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wiecej jest jednak glosow przemawiajacych, ze na temat

ojczyzne trzeba sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie az do poprawy, funkcjonuje we kazdego z

nastepnych epokach literackich a, takze jest zwiazane z zajeciami pisarzy mnostwo pokolen. Najpelniejszy portret porzadnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory uczciwosc, sprawiedliwosc a, takze dobro ojczyzny stawia wiecej

niz wlasnpe, osobiste sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby naprawy, nie liczac sie pochodzace z przykrymi na rzecz niego

konsekwencjami. Odrzuca co wiecej przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie ujawnia prawde co wiecej ta przykra.

Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest na rzecz niego naczelna wartoscia. Poswieca dla pani a wszystko, co wiecej osobiste

ambicje i wlasne dobro. Potencjalow dodaje mu przekonanie na temat slusznosci takowego postepowania a, takze mysl, iz zasluguje w piwnicy nim na

stale imie.

trzydziestu. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w przekazie Metrow. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania

czytelnika az do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie

porannych mszy a, takze czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie

sprawami chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Okazuje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Ludnosc okresla - „Ksiadz

pana wini, tatusiek ksiedza, natomiast nam prostym zewszad nedza".

"Zywot mezczyzny poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla". Po "Zywocie mezczyzny poczciwego" Rej zawarl

swe rozwazania na temat zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc towarow szkolnych, takich jak gramatyka, logika,

arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od nauki Rej ceni dobre wychowanie, kwalifikacji praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew). Ceni

prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los, odrzuca natomiast

dziedziczenie na przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wspaniala wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto mezczyzny na

manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany przenigdy i roboty na wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok nie zaakceptowac zabraklo

bliskim gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora az do pracy w wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz pozostalych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi

pozytek i daje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym momencie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety taniej a,

takze sprzedawac drozej w pozostalych okolicach.

Wspolzycie Reja az do spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie zaakceptowac

ceniac cechujaca je zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, iz moze mezczyzna pilnowac przywilejow

szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, bowiem oprocz madrosci praktycznej przedstawiciel tego ogromnego

stanu spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza rowniez sympatii stosunek szlachcica az do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski w „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od zwierzat, zapewniajac im rozum i mowe, Dlatego

tez, ktorykolwiek winien poslugiwac krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Kto ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny -

borykac sie w obronie wiary a, takze ojczyzny. Wyzsza wartosc posiada oddanie istnienia za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje

cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w „Piesni na temat spustoszeniu Podola", po klesce

Polski pochodzace z Turcja. Definiuje postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, a, takze po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje

oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie zaakceptowac chca zyc wedlug przykazan. Pijanstwo,

sklonnosc do biesiad, atakuje utwor „O doktorze Hiszpanie". Wzor zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor a, takze la-sow".

Podmiot wspomina wedrowki (Francja, Niemcy, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek korzystac pochodzace z

chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Los.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stulecia widoczne w utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma jej osoba charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie

sklania Polakow az do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie zaakceptowac godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takiej hanby. Okazuje sie byc oburzony

obojetnoscia szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psow tureckich. Ofiaruje im walke, by placili na wojsko, na orez, by

walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski chce by wojowal caly narodowosc. Zada

patriotyzmu. O jego oburzeniu oferuje ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest niemadry przed a, takze po krzywdzie. Mimo krzywdy nie staraja sie oni

zreperowac bledu. Nie ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie wyciagaja pochodzace z tragedii wnioskow. Nie

umieja ustrzec sie przed rownolegla sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem jest aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy oddac

Helene poslom i zachowac ojczyzne od wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, natomiast ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

ogolnym problemem pokazania interesow prywatnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria Krajowy,

swiadczy w ten sposob podobny w Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady Krolewskiej

do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Maja dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia.

Stalosc i potega panstwa zalezy od poszanowania prawa a, takze przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki utwor o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego jest nastepujace: Nie wystepuje nic wiecej niz ojczyzne, czlek powinien co wiecej z rozkosza

umierac zbytnio nia.

32. Wymien a, takze omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic , ktorzy ludzkie nie jawi sie byc mi

obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia a, takze podziw na rzecz urokow przyrody.

We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy termin

po temu", "Chcemy stanowic sobie radzi" nawiazuje az do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, rozkosz

duchowa a, takze intelektualna. Kochanowski wzywa totez towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole az do zabawy obok dzwiekach muzy, w

atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet podczas zabawy nalezy zachowac, tak ceniony poprzez Grekow, umiar. Od starozytnych

przejmuje rowniez ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci mezczyzny. Czestym motywem jego utworow jest wianek, ktora uznaje za

najlepsza wartosc - "Piesn na temat cnocie". Wyraza refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie az do koncepcji

mezczyzny wyrazanej poprzez Platona - wylacznie element duchowy u czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie

ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne przekonanie o niezwyklosci

jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten pojawia sie w piesni

"Niezwyklym i nie zaakceptowac lada piorem opatrzony". Powtarza za Horacym, ze jego wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich.

Nawiazuje tez az do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor a,

takze lasow" - Proteusz (bozek lesny), w utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w

tych propozycji pochwale cnot i zalet zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, haslo zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad

rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Czesto poeta nabiera do Horacego, lecz przeksztalca je, jednoczy rozne powody w okreslonym

tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej, jednak przedstawiony tam problem

dotyczyl aktualnej sprawie. Pokazywal konflikt pomiedzy interesem jednostkowym a, takze ogolnym. W niniejszym utworze prosto odnalezc urywki, w

ktorych liryk krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki znajduja sie wyrazem glebokiej troski na temat losy wlasnej ojczyzny. Jednym

z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe

pochodzace z odpowiedzialnosci ktora na tych propozycji spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad calkowitym narodem, byc trzymane na strazy

prawa a, takze sprawiedliwosci. Nie wolno wykladzinom myslec na temat prywatnych interesach, powinni byc wyposazonym wylacznie na mysli dobro

ogolu. W ostatnim fragmencie tejze wypowiedzi choru umieszczone jest ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie

doprowadzaly do upadku miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem

mlodziezy (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie w

obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodz rycerska az do grozacej obecnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil rowniez do katastrofy

pewne szczegoly, ktore mimo umiejscowienia akcji w Troi nadaja jej jednak polski koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad

Rady panuje typowy polski balagan). Sadza przewodnia calego utworu jest stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie

zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym literatury antyku, silnie zwiazanym pochodzace z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz

z pania a. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem na rzecz Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni

Kochanowskiego znajduja sie przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w dominujacej ilosci powazne, cechujaca je tematyka jest zas roznorodna.

Wystarczy zrealizowac przegladu roznorodnych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas na temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala

swiata, przyrody i istnienia, milosci. Zapatrywania filozoficzne czesto stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze stac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge a, takze lament na klesce Polakow

poniesionej podczas napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana ziemia i jednostki ( dziewczyny i pociechy ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie az do tych, ktorzy czuja jeszcze milosc az do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w dzialaniu, przygotowania

finansow dla wojsk, mysli na temat kraju natomiast nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie tenze rym: „Polak madry na szkodzie―

Lecz jesli mam racje i pochodzace z tego nas zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Kowalski sobie kupi,

Ze a, takze przed szkoda, i na szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie patrzac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, rozkoszy, odpowiedniego punktu dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, nareszcie

czlowieka na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i jednostki, bo posiada

czyste serduszko i tego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Dziewczyny za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa wizje

swiata. To kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali

dzielo Boskie-od dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest tworca, poeta, jego tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz pierwszy o tym slyszymy, przeciez

Horacy w swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik w piwnicy stawiam trwalszy

niz wraz z spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi w literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Obfity poemat zbudowany z 12 piesni na temat zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z w nocy swietojanska. Jest to proba wykonania

pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali los na wsi. Obraz jest wyidealizowany. Autor nie przypomina o problemach i klopotach codziennych, co wiecej

praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja pelna zalet, gdzie dojrzewa

sie grzecznie, poboznie a, takze bezpiecznie. Praca na pozycji choc masywna daje czlowiekowi stale a, takze pewne wikt, wysilek natomiast jest

procesem do pychy. Po roboty mozna wypoczac wesolo spedzajac czas w tancach a, takze spiewach. Czlowiek zyje w wsi w harmonii pochodzace z

przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna jest podziwu, bowiem to w istocie oni pokazuja zmeczonej zyciem dworskim

szlachcie jak odszukac spokoj, porzadek i harmonie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci a, takze staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i mozliwosci blyskawicznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17

stulecia jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor tworzenia o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, na temat nierownosci

spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciwko

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, iz stan ziemianski

jest nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie a, takze radosc. Radosci plynace pochodzace z zycia mezczyzny na wsi

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione w obcowaniu w z natura

przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych na temat swojej milosci prosto

pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tresc, stopien zawartej w tych

propozycji mitologizacji a, takze jezyk mozemy podzielic w dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i miesci utwory, ktore sa badz przykladami,

czy przerobkami idylli antycznej, badz tez zestawem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, lecz alegorycznych, kompletnych powiazan

pochodzace z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy a, takze pasterek przedstawia Szymonowic osob i zwiazki dworskie. Bez watpienia obrazy

dekorowane w sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja przy

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie znajduja sie prawdziwe lecz sztuczne a, takze zmyslone, lecz prawdziwe na pewno sa uczucia, szczescie a,

takze nieszczescie w milosci, jakich doswiadcza nieomal kazdy, tak samo jak i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim skromniej lub w wyzszym

stopniu dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej a, takze celnej obserwacji i

marki zycia, takiej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze ow poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszar beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie dziewczyny, narzekajace w swoj los. Uderzajacy jest realizm, pochodzace z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

rak tego ludu wszakze jest przepych wesela i bogate zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja konflikt miedzy panskim dozorca -

Starosta, ktory to wystepuje za kazdym razem z wiernym symbolem wlasnej wladzy - nahajka±, natomiast chlopem absolutnie pedzonym az do roboty.

Zobaczymy wiec w tej okolicy krytyczna weryfikacje zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej literatury. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem natomiast Plebanem".

Jest to utwor na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac

odprawia nabozenstw nalezycie. Tez nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to nierzadko. Pan leka sie, czy czasem za sprawa tego postepowaniu

wszelcy wraz z ksiedzem nie znajda sie w lewicy, czyli czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt jest oskarzony. Nie atakuje jeszcze ksiedza, mowi

tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan w dalszym ciagu podejmuje krytyke. Mowi na temat

odpustach, ktore sa odpowiednio jarmarkami. Jednostki znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za , ktorzy

otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie az do rozmowy Pleban, ktory w istocie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi, ze w stu

urzednikow, jeden jest sprawiedliwy a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie zycza odprawiac swoich procesow, chyba zeby za poboczne swiadczenia.

Przerozne lapowki a, takze daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego

bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac tego sporu wlacza sie a, takze przedstawia niepokojacy los chlopa.

"Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza, natomiast nam prostym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba

podarowac im to gesi, to kokosz. Pod spodem przymusem przeprowadzic trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac

pozwala ponownie zwozic ziarna poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest trudna, bo a,

takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie

panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek zycia wiecej niz stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku a, takze nieuchronne

bankructwa. Chlop jest zadowolony wraz z swego losu. Jest osoba uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie zaakceptowac sa

nasyceni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor jest obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wsi, omawia tok calego jej zycia. Po mlodosci wskazuje cwiczenia

zwiazane z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, natomiast jezyka

mozemy sie przyuczyc bez jej znajomosci. Mlody szlachcic ma obowiazek posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc wlasnych korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie gospodarstwem

a, takze ozenic. Relacja malzenski trzeba zawierac pochodzace z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. Sluzace do urzedow nie nalezy

pretendowac. Podczas roku przewidzial rowniez Rej zajecia na rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa a, takze

krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy pochodzace z truskawkami i tym podobne. Latem

mozemy z takich przygotowanych wiosna krzewow a, takze drzewek byc wyposazonym owoce a, takze pozytek. Znajduja sie juz wtenczas jabluszka,

gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W szczycie sezonu gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka,

ryby slodkowodne. Wszystko na rzecz uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i jednostki zle dzialaja. Zima

niesie najwieksze rozkosze. W borach polowania z przyjaciolmi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe.

Na strychu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek. Jednakze i zima nalezy pilnowac gospodarstwa.

Wyjechac na targ tez mozemy z produktami, albo podobnie u handlarza sie zabawic i owiec i cielat kupiwszy ekonomicznie sprzedac, w innej okolicy

drozej. Zobaczymy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny

stosunek, natomiast korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia w wsi. Po Czarnolesie powstalo wiele pieknych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, specjalnie cenionym. Liryk zwraca atencje na to, ktore to wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. To

wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmowi dalszego picia

z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina przeszlosc, kiedy obie strony mialy wiecej powierzenia. Chlop podobnie o tym

pamieta, ale czasy zmienily sie na jego niekorzysc. Jest to jeden pochodzace z utworow gdzie poeta dotyka problem spoleczny w Polsce. Opisywanej

sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny. Jest to utwor

oparty w tradycjach ceremonii poganskich ku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla obyczajow ludowych. Chwali wies a,

takze zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Okazuje sie byc mowa na temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie

ewidentne, jezeli wezmiemy pod atencje charakter opisywanej uroczystosci. Piosenka panny odrebnej mowi na temat tancu a, takze radosci. Zacheca

wszystkich az do pojscia w jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc a, takze spokoj wsi. Chlop

podtrzymuje ze wlasnej pracy mojej dziurki i rodzine, a fach jego jest znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza czy pisarza. Wylicza

nastepnie wszelkie przyjemnosci roboty, chwali wieczorne spiewy a, takze tance. Dzielo nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest

odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw w uksztaltowanie herosa lirycznego w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniami dlan form, czesto w kulturze antyku i nieskazonych idealow w Biblii. Na podstawie tych zrodel powstaly

2 glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w jego poezji znajdziemy echa ideologii

epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego wplywu przyrody w

ludzka psychike. Zawiera rowniez pochwale a, takze zachete az do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie a,

takze bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji a, takze umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte

humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola mezczyzny w planecie,

zastanawiaja powyzej nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale rowniez podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji

swoje nieomal wszystkie rozwazania i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Jemu za dzielo stworzenia swiata oraz mezczyzny, a takze harmonie miedzy

nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, patrzac na te czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postury

charakterystyczne na rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i definitywnie dokonuje cechujaca je syntezy. W zyciu najwazniejsze jest miec nieskalane

sumienie, radzi, aby korzystac z sposobnosci do rozrywki, ale madrze i w sposob umiarkowany. Wlasnie w poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej w sobie. Po „Piesni na temat cnocie― liryk stara sie zbudowac

swiadomosc czytelnika. Kluczem jest tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz z

swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w w piwnicy cnoty jest obowiazkiem kazdego z nas, a

najlepsza cnota jest sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage az do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez sam proces

kreatywny. W „Piesni o porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali sie oni pozostawic na sobie slawe i honor.

Problematyke dziel sztuki porusza rowniez w piesni „Niezwyklym a, takze nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta,

ktory to z racji w posiadany dar jest jednostka wybitna. Obraz lotu powyzej roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego w ten sposob,

ze jego dziela sa tez swietne nie tylko rodakom, ale i hen poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez az do antyku. Wyrazenia z piesni

„Milo szalec, kiedy termin po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest szalec w nalezytym miejscu a, takze

czasie―. Tez filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta zostala z antyku, podobnie podobnie horacjanskie

„carpe diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII mozemy odnalezc rowniez topos arkadii

– „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu literatura parenetyczna w dalszym ciagu pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe,

idealy godne nasladowania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej

majetnosci. Wskazowki zawarte sa w „Zywocie mezczyzny poczciwego―, natomiast wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo dopatrujac dobytku,

rozkoszujac sie darami przyrody o wszelkiej porze r., dbajac na temat harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Analogiczny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― nawet lepiej „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki w dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek rycerski

szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych

poprzez literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swoich dobr

nawet lepiej zycia. Tego typu ideal stworzony jest w patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi,

a nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal jeszcze jeden wzorzec – typ

renesansowego tworcy, humanisty. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do niejakiej dziedziny tworzenia, jest wszechstronna, oprocz

umiejetnosci potrzebnych ma obszerna wiedze oraz zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie przenigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie mezczyzny poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, postrzegana jako uczciwosc, patriotyzm, los zgodne pochodzace z natura. Odpowiedni ozenek,

obowiazki gospodarskie a, takze obywatelskie rozstrzygaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z wielkim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej

zajecia gospodarskie, prace w roli a, takze w ogrodzie, uciech plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie obowiazki

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory jest dobrym gospodarzem, dba na temat swoja rodzine, z rozkosza

korzysta z dobrodziejstw przyrody, porzadnego ojca a, takze troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak

pochodzace z dziedzicznego czy nadanego tytulu, nie jest podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we

fraszkach zechce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug niego najwyzsza korzyscia jest wianek ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana w charakterze czyste

etyka, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego powodzenia i porzadku

wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu pewna z

fraszek. Podmiot liryczny uznaje zdrowie za pewna z najwazniejszych wartosci, wzgledem ktorej rozne dobra gubia swe znaczenie. Poeta we fraszce

„Na lipe― chwali spokojne los w aprobacie z natura i nie zaakceptowac szuka sporo do powodzenia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego istnienia i jego prawdziwych wartosci w niektorych utworach kolegow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug mezczyzny odrodzenia trzeba zyc wedle natura a, takze jej sprawami, pamietac, iz wszystko przemija ale trzeba przy tym afirmowac zycie a,

takze w pelni z niego korzystac. Wedlug stoikow trzeba ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i wypracowac spokoj wewnetrzny broniacy

poprzednio atakami fortuny.

38. Okresl, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski jest uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem jest wydany w 1551 r.

traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat ustroju swietnym

uszczesliwiajacym kazdego z obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru zachwycajacego obywatela Rzeczypospolitej

oraz powyzej obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze w Rzeczypospolitej na rzecz roznych osob jest rozne prawo. Na przyklad

prawo karania smiercia jest zroznicowane dla osob z roznorodnych warstw spolecznych, inne na rzecz szlachty a, takze inne na rzecz mieszczan.

Mniemam ze, tenze problem jest nadal obecny. Tak obecnie bylo a, takze jest, iz ludzie majacy wplywy a, takze takze bogaci podlegaja nie zawsze tym

samym prawom co typowy obywatel, lecz zazwyczaj znajduja sie traktowani o wiele lzej, w wielu przypadkach moga sie chociazby wykupic. Czesto

jednostki na ogromnych stanowiskach unikaja kary lub dochodzenie w ich sprawie jest znacznie przedluzone. Pozostalym problemem, ktory to porusza

Modrzewski jest uzycie nauki a, takze wiedzy przenigdy kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc moce panstwa a, takze jego potencjalu intelektualnego.

Autor uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe uczelni i polepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Aktualnie wynagrodzenia

profesorow sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub standardowo zmaga sie z bieda i manipuluje nadal pochodzace z dobrej decyzji. Ostatnio

przeprowadzana jest reforma ale jednakze wiele szkol, szczegolnie w malych miejscowosciach, zamknieto a, takze dzieci niejednokrotnie musza isc do

takich odleglych o wiele kilometrow. Ponadto szkoly odgrywaja zazwyczaj zbyt male zasoby finansowe na rozwoj pracowni a, takze zakup podpory

naukowych, niekiedy nawet w utrzymanie. Po ksiedze na temat wojnie natomiast mowi, iz kazda walka powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych

mieszkancowrezydentow a nie zaakceptowac tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez obecnie w wojnach gina niewinni ludzie lub zolnierze walczac w interesie

pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie az do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia odnosnie spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwa w piec dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek mieszkaniec jest

obywatelem a, takze panstwo musi mu dac mozliwosc szczescie, - o wartosci czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - ktorykolwiek czlowiek

ma obowiazek byc legalnie przygotowany az do pracy, natomiast ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pielegnowac panstwo, - nalezy ustanowic urzedy

nadzorujace wszystkie dziedziny zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Autor proponowal zaplanowac nowy

przepis prawny pochodzace z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, natomiast najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie zaakceptowac sa tak wielkie, by mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych

wojny wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - utworzyc kosciol narodowy niezalezny od

Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osob wyksztalconych a, takze szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy bezuzyteczne, takie jak zachwycajace domy oraz sute biesiady.

Proponuje zasoby finansowe przeznaczone w ten cel wykorzystac w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, natomiast mianowicie w dotowanie

szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie madrosci i roboty nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie. Modrzewski

ofiaruje przejecie opieki nad budami przez panstwo, a prawo do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz

pierwszy prawo kroczenia dziewczat az do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej az do chorob. W taki sposob pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, to znaczy brak milosci ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Afekt ojczyzny jest podstawowym

obowiazkiem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie wartosci (Bog a, takze ojczyzna) winowajca sie zestawiac w pewna calosc. Obywatele

powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra wspolnego, dla porzadna ojczyzny nalezy poswiecic wszystko: majatek, moce, zdrowie, fart, a

nawet los.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna byc zgoda, bowiem laczy fita jedna kult, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody obywatelskie,

te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do ktorych moga przyczynic sie niezgodni obywatele - duzy sejmowe, wojny domowe,

natomiast w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze narod wymra, a obywatele

stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc, oblude a, takze obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

az do tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien rzadzic

krol, wspierany madra rada, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego stanu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo a, takze herezje. Wedlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo lokalne od szesciuset lat

opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, azeby stara kult ustapila oryginalnej. Jednak heretycy nie znajduja sie

spojni, nie zaakceptowac tworza jednosci. A na rzecz Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli posiada wielu bogow.

Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej jest jednosc a, takze zgoda, ktorej podstawa jest wiara katolicka. Latwo jest naprawic niezgode u katolikow, ale

u heretykow to niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar przeszkadza w przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je.

Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich sferach zycia, rowniez publicznego, jak i prywatnego. Heretycy nie sa w stanie nawet

odparowac panstwa poprzednio poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa

totez krola az do obrony religii katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz az do przywrocenia jednosci religijnej w

narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow a, takze pozbawienia cechujaca je ochrony prawnej. Rownoczesnie podwaza legalnosc a,

takze znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Zbyt prawa sprawiedliwe uwaza

zapisywane, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione na

rzecz porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim rozgardiasz (istnialo wowczas wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze w problem przekupstwa. Domaga sie rowniez zniesienia praw ograniczajacych a, takze naruszajacych

przywileje Kosciola a, takze krola. Rownoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. natychmiastowe sadzenie a,

takze bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc a,

takze brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne az do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek oraz do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, w chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla wage problemow a, takze zjawisk, ktore to maja miejsce w kraju

oraz proponuje naprawe istniejacego stanu rzeczy. Rownolegle przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie tego typu chorob dojdzie do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek az do ojczyzny wyrazal zarowno w

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O porzadnej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy na

rzecz dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawie panujacej w Rzeczypospolitej jest "Odprawa poslow greckich".

Dzielo, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, formuluje przeslanie az do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic sa w

stanie jedynie az do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna najrozniejsze analogie az do wydarzen politycznych tego czasu. Priam

wykazuje zaskakujace podobienstwo do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor polskiego

Sejmu. Zanotowac mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie,

iz nie przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie mezczyzny poczciwego" odszukac mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace fita sprawy a, takze swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, ktore to dostrzega w owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad w jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie widac w

„Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor jest napisany pochodzace z pozycji kalwina i w duzej frakcji

stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych poprzez protestantow, , ktorzy jest przede wszystkim widoczne w krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej

atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo, nieuczciwosc,

spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, zamilowanie do istnienia w przepychu i

sztuczne zawyzanie cyfry swietych, w ktorych nieustannie pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin a, takze

„koled―, ktore sa wedlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego a, takze zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow lecz takze

papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym istote sporow religijnych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi uchwycic

istniejace w owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia fita i rowna sie ponad zwyklych ludzi.

Jednakze mnich tenze jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci jednostki, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbytnio swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu

pochowal jest anegdotka na temat plebanie, ktory to pochowal swojego psa w cmentarzu w poblizu grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni

a, takze poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z czworonoga

uczynil parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a, takze

lekcewazenie naczelnych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, , ktorzy w pasyja plakala, przesadza nawiazanie az do czesto wysuwanego przez

protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w zrozumialych na rzecz wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie nie

zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja cechujaca je spiewane na lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je

uczestnictwo w odprawianej mszy swietej jest jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega katastrofa ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety w „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach nierzadko nawiazywal az do filozofii stoickiej - sam pragnal stanowic stoikiem. Byl

przekonany, iz jest intymny osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo

sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow minionych zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim dar, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, sen wieczny malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz znanych a,

takze zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta regula. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie samodzielnie,

rownoczesnie chce dowiedziec, , ktorzy obecnie historia sie pochodzace z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego istnienia. Brak jest na nie

zaakceptowac odpowiedzi wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z miejsc

ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu

dusz na smierci, az do miejsc gdzie przebywala poprzednio wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w zycie

pozagrobowe ("Gdzieskolwiek jest, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to w ostatnim pochodzace z TRENOW, gdzie

opowiada swoj sen - we snie ukazala mu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze jego coreczka jest

szczesliwa. Postura ojca przerabia sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy az do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie los Jana w wsi pozostalo zaklocone w sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja cyklu

19 trenow podobna jest do kompozycji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, - oplakiwanie, -

pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, z jakiego powodu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta

poprzez nadgorliwego ogrodnika' (I), co wiecej bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale na Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza, pustka po odejsciu

coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec pyta sie: Orszulo

moja wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W jakas strone, w ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana zostala jego wiara w prawdomownosc boska, prowadzi to az do zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej w odcinku

kulminacyjnym az do zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje w watpliwosc tresc calego istnienia i dotychczasowych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, iz corka bedzie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolu, rozpaczy,

strachu. W obliczu zgonu corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie az do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym okres

swoje Za zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jeden z

wiela policzony

W niniejszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to

niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - mowi matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc strategie ukazujaca tresc boskiej woli - Urszula poprzez sen wieczny w stulecia

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, jakich bohaterami znajduja sie pasterze lub rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wczytania czy piesni spiewane poprzez bohaterow, az do epiki – fabula a, takze narracja, az do dramatu natomiast - dialogowe partie tekstu,

wypowiedzi a, takze rozmowy pojedynczych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze

sie najczesciej z humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje sie czesto tlem na

rzecz prezentowania zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy obraz wsi polskiej

Ostatnia pochodzace z panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; masywna, codzienna praca w polu i obok gospodarstwie powoduje radosc

mieszkancom wsi a, takze jest na rzecz nich procesem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Kto twe wakacje, kto pozytki?

Moze nadmienic za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec az do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy w literaturze polskiej siegnal na motywy

folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia jakosci gatunku, jest

nietypowa, przedstawia bowiem fuche panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje

totez nie temat, ale strategia, w ktory zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w motywach

potocznych i narzeka razem pochodzace z Oluchna w ciezka fuche oraz w srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki

pani a sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna przyjaznosc czlowieka. Polska wies finiszu XVI stulecia jest, wedlug Szymonowica,

pomieszczeniem wyzysku: pomieszczeniem, gdzie nierzadko dochodzi az do naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw dotkliwych,

pokazuje ujemne strony istnienia na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji swiata i komponujac utwor zblizony raczej az do antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle natury, a jej

przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i rozkoszy, jakie niesie ze soba namietnosc. Gdy Laura przybywa w spotkanie pochodzace z ukochanym

przy umowionym jaworem nikt w nia nie zaakceptowac czeka. Wytwarza to posadzenie o zdrada i alians z odmienna pasterka – Doryda, , ktorzy

konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza osciennych

zarosli wybiega Filon a, takze uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko i wylacznie przekonac sie na temat jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena

pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w tej sielance wydaje sie byc, tak

charakterystyczne na rzecz sentymentalizmu, zwrocenie uwagi w swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu

milosci na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego istnieniu do dzis wiadomo bardzo niewiele, jest uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak istote jego wierszy

wykracza hen poza schludno renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, , ktorzy powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie az do poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz z zmiany wiary, gdyz najwidoczniej Mikolaj w mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go zastrzezen, czy wybor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i pod dostatkiem

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy a, takze wszechmocny,

lecz, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzis i zostala wydana posmiertnie w tomiku

„Rytmy, abo wiersze polskie― jest wspanialym obrazem takich niepewnosci a, takze lekow. Zwlaszcza wyraznie widac niepokoje poety w 3 sonetach

– IV a, takze V.

Sonet IV: Na temat wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, jest wyrazem niepokoje poety na temat wynik bezustannej

walki, ktora kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne a, takze pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od Boga. Sluzace do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z silami

ciemnosci czlek jest osamotniony, a stawka jest w koncu zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc jakiego

kazdy czlek powinien zawierzyc, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, glob i odepchnac pokusy swojego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tego, stanowi w znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, natomiast przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest namietnosc do Boga. Bog jest wielki a, takze dokonaly, czlek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc odciaga

czlowieka od Boga, utrudnia mu droge do istnienia wiecznego a, takze do zbawienia. Widac tu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta),

jak i do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana osobom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium wiekopomny, maske (pretekst),

pod ktora autor ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl szkopul: kiedy panstwo jest mocne, a kiedy slabe. Tresc rozwazan pisarza ma

istote uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w kazdym czasie), jednak najbardziej zajmuje Kochanowskiego Polska XVI stulecia, wowczas jeszcze silna a,

takze znaczaca na starym kontynencie, ale obecnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow poprzednio

tym, iz niewlasciwa polityka moze przyczynic sie do upadku panstwa, tak samo jak Troje. Po tekscie znajduja sie fragmenty swiadczace o tego rodzaju

intencjach pisarza.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita rzecza wladacie") jest skierowana az do rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jak na przyklad

maja wykonywac powierzona wykladzinom wladze. Winni wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat dobro publiczne. Na

zakonczenie liryk przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski strategia glosowania poprzez rozstapienie oraz obecnosc

marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek

odpowiedzialnosci zbytnio losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni az do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych interesach, malo natomiast

jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalekiej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodz magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna az do pijanstwa a,

takze obzarstwa, natomiast niezdolna az do zadnego znoju, a zwlaszcza do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie persony beda potrafili w

przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku ciebie rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. Po kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec kwestii

narodowych. 1-wszy z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest

synonimem prywaty, nieliczenia sie pochodzace z dobrem ciebie, realizowania wlasnych celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca katastrofa wypowiedz Antenora nawolujaca az do wojny, jakkolwiek sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

jest w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by poprzez atak zaskoczyc wroga, oslabic go a, takze nie

przyjac do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza bowiem tematy w stopniu daleko idacym istotne, obecne i

skomplikowane. Swoje poglady na panstwo przedstawil w piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo w charakterze dobrowolna organizacja spoleczna zaistniala dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Krol

elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za mezobojstwo (wczesniej

wydal juz utwor "Laski badz o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten szkopul; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, badz wysoka grzywna

[120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O madrosci potrzebnej az do rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, natomiast ci , ktorzy sa w jego czele powinni

podarowac przyklad,

dwie. "O milosci ku ojczyznie" - liczy 6 niemocy Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, nielad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, iz milosc az do ojczyzny glownym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie ma, Skarga leka sie, iz fakt tenze moze byc wyczerpany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz jest

wykorzystywana poprzez magnaterie az do osiagniecia wlasnych celow, , ktorzy prowadzi az do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). zada wolnosci

prywatnej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: namietnosc do ojczyzny, oburzenie w jej zlych synow, zamieszanie o losy

Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste az do nieba to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna

pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Krajowy, jesli

jej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na gruncie niezaleznosci od papiestwa a, takze cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

- zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla kazdego z stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej az do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o istnieniu szlachcica od narodzin do smierci. Zastanawia sie powyzej edukacja a, takze wychowaniem

pociechy szlacheckich, powyzej pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej ceni dobre wyksztalcenie, umiejetnosci praktyczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec a, takze

spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez

wlasnych zaslug. Zbyt wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca nierzadko czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy w wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach r., przynosza sporo pozytku, a

takze dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i parki warzywne, azeby niczego poprzez caly rok kalendarzowy nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O duzym zamilowaniu pisarza do roboty na wsi swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw oraz innych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi relaksowac sie w blogim towarzystwie kumpli i rodziny, zaleca rozrywki, polowania, rybactwo, co daje pozytek a, takze daje rozkosz.

Dbajacy na temat fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie pochwycic sie handlem zbozem, nabywac je oszczedniej i zbywac drozej w innych

strefach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych oraz sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej przenigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie jego charakteru, natomiast nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal na temat urzedach ogolnych nie ceniac ich

przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko totez, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie jawi sie byc pozbawiony wad, poniewaz procz wiedzy praktycznej przedstawiciel tego

wysokiego stanu spolecznego ma obowiazek posiadac podobnie gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica do

przymusu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow w Podole w 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl w niej swe przemyslenia na temat tego wydarzenia oraz aluzje, jak pozniej wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety na najazd Tatarow w Podole

diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow oraz mysl na temat powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie poprzednio napascia Turkow,

silniejszych znacznie od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty, co formuluje slowami: "Skujmy

talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka a, takze

niesmiertelnej - poety. Dusza poety w jego opinii jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad glob, siegajacy niebios i nie zaakceptowac znajacy barier.

Piesn ta przekazuje przytomnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego w charakterze poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" jest cyklem 11 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia w wsi.

Piesni te wkomponowane sa w obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem wody i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w jednosci pochodzace z natura. Wyraza pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym

wysilku. W piesni Panny XII zawarta jest pochwala istnienia na wsi w gronie rodzinnym. Praca ziemianina w roli przeciwstawiona jest pozostalym,

niemoralnym sposobom zycia, natomiast mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a

takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu a, takze stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie prowadzic w zyciu. Wielki wplyw

w tworczosc poety mialo podobnie spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone jest z forma znakomitego polskiego poety, ktory to jako jeden z pierwszych tworzyl literature narodowa.

Lecz nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jak na przyklad wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym utwor ten jest

nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci czlowieka, jest rowniez uwidocznieniem swiadomosci wlasnej

wartosci Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze czasochlonnie po jego smierci sa czytane a, takze podziwiane

poprzez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie zagadnienia z istnienia codziennego, , ktorzy bylo typowe dla owczesnych humanistow, gdzie

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego przypadkami moga byc: Piosenka XXIII

oraz fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w tej odrebnej przemyslenia wskazuja wyraznie w znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej, jakkolwiek

nie da sie schowac zawartej w niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie zaakceptowac bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu mezczyzny.

Jego rozwazania na tenze temat zostaly zawarte miedzy innymi w Piesniach XII a, takze XIX. Dziewictwo, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, jaka

pielegnowana w sercu mezczyzny moze byc na rzecz niego jednoczesnie "nagroda a, takze placa" oraz swoista dekoracja zycia. Jawnie z cnota

zwiazana jest tak zwana dobra slawa, tzn. porzadna opinia u wspolczesnych, natomiast po zgonu pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc pospolite wsrod owczesnej

szlachty. Bez watpienia jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest

fraszka "Na most warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy w "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala jej osoba pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w niej swe przemyslenia a, takze sugestie, jak

na przyklad w przyszlosci podeprzec obrone barier, ale w stopniu daleko idacym emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat a, takze stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela

wspolrodakow. Innym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety jest Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze wszelkie zalety

stanowiace cnote znajduja sie cenne, lecz najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta cenna do niebios,

Tym, , ktorzy sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w pozniejszym okresie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w Czarnolesie, by tam komponowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety przenigdy ziemianina. Liryk

opowiada na temat poboznej a, takze spokojnej rutyny gospodarza. Gwoli porownania przypomina takze na temat ludziach tulajacych sie na swiecie w

poszukiwaniu bitew i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej jest zyc w roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Ze zbirow uzyskanych z ofiarnej pracy mistrz

moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki a, takze pola, natomiast nastepnie wszystko znosi az do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej

pracy za kazdym razem znajdzie termin na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby lub w lesie zastawia

sidla, dzieki czemu na strychu nigdy nie brakuje jedzenia. Po zagrodzie oczywiscie pomaga mu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze na temat

wychowaniu malolata pokolenia, kladac najwiekszy nacisk na skromnosc i wstyd. Poeta zechce, aby jego wnuki dotychczasowy dobrze wychowane i aby

posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale rowniez glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy myslicielskie znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – to

renesansowa pochwala zycia, milosci, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, jakim holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby chwytac dzien, a,

takze stoickie, azeby przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w „Piesniach― miala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie az do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone

przez niego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia mezczyzny jest fart, rozumiane w charakterze zycie harmonijne z prawami cnoty,

zapewnia czyste etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie az do korzystania z

uciech zyciowych. W stosunku do przemijalnosci swiata, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania chwili, cieszenia sie

pochodzace z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― mamy mozliwosc

zaobserwowac w Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji

czlowieczej, jaka byla nie zaakceptowac wolna od sprzecznosci. Stad fraszki dotychczasowy tak rozmaite. Sprzyjala wykladzinom recepcja antyku, ktory

slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal opanowanie do swiata i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl

mu Horacy od Zenona, lecz na pewno blizszy byl Zenon od Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie

filozofii antycznej staranie do powodzenia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, ktora niesie los. Przede wszystkim nalezalo unikac

smutkow, ktore mogly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przypomina bliskie mu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce „Na

gmach w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co zdaje mu sie najwazniejsze przenigdy. Poeta zechce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane sumienie,

humanistyczna zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra tego swiata nie zaakceptowac zapewniaja

prawdziwego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu nieprzemijalnych

norm a, takze przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac mu jedna pochodzace z fraszek – „Na zdrowie―.

Pochwale istnienia w aprobacie z natura odnalezc mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na glob renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc swiata: jego

przemijalnosc i solidnosc wobec tak krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze stoickim spokojem sledzic otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, totez szczescie mezczyzny w harmonijnym zyciu, w

korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i w uciech „poki termin po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia a,

takze wizji Boga, jako wielkiego Architekta, znajdujemy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem wzgledem

Boga, lecz tez wizja czlowieka godnego, umiejacego zuzytkowac swoj termin.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do powodzenia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od trosk a, takze cierpienia oraz obawy

poprzednio smiercia. Ow dramatyczniejsze jest wiec zwatpienie poety w ustalone poprzez myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, gdzie poeta pochodzace z ironia wypowiada sie na temat madrosci, jaka powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie pochodzace

z problemami, podarowac sile duchowa i stale szczescie oraz czynic odpornym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w swych

piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi odszukac w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w tej

harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego tworcy po zgonu Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednak

pocieszeniu a, takze ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swa

„Iliade―. Kochanowski z historii wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow na porwana poprzez Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska a, takze stala sie rzeczywiscie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu ukazac rozne postury

polityczne mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem az do rozwazan przyrody ogolnej.

Po konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, jakkolwiek w jakims stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w katastrofy greckiej,

nastepuje podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta jest jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob w scenie nie zaakceptowac przekracza trzech

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja az do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal w

nagrode zbytnio wyrok w sporze bogin, wine totez ponosi bogini, ktora fita nagrodzila.

Sa jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie tu takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno jest tu okreslic glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno bowiem stawiac prywatny interes w rowni wraz z sprawa panstwa

odstepstwem od reguly jest rowniez nie zaakceptowac umieszczenie godnosci ktoregos pochodzace z bohaterow w tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc mezczyzny doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin czy

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Wlasnoscia szczegolna utworow z tego okresu jest epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia orszaku: O doktorze

Hiszpanie — huczna rozrywke, w Sluzace do Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Tez piesni pochodzace z tego czasu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego wina przynaszaja, / A

przy tym w zlote gesle albo w lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad wszystko przedkladajacy

uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany takze sprawami publicznymi

(Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w

najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze!

―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego jest fraszka Sluzace do gor a, takze lasow, stworzona w

chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swe zycie, sentymentalne i zarazem ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona tak zmienna, iz podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza

(starogrecki bozek, ktory proch dar przemieniania sie w rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta a, takze przedmioty). Dzis zas pyta z jakims niepokojem:

„dalej co bedzie? ―

dwie. Czarnolas.

Dominuje tutaj kompletnie inny humor, inne znajduja sie tez zagadnienia. W mnostwo utworach autor opisuje czar natury (Na lipe), zwieksza wartosc

domu rodzinnego (Na dom w Czarnolesie), wyznacza pytania myslicielskie (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma byc

wyposazonym na pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie przyrody, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje

powyzej ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, bowiem wlasne los bylo na rzecz Kochanowskiego

najbardziej istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te totez mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w jego

zyciu najwazniejsza byla jego poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbytnio raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna!

―(Ku Muzom) a, takze nawet ten pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w pamieci tak wielu Polakow.

50. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala rowniez sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, bedacych wlasnoscia roznych rodzajow i gatunkow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow a, takze zagadnien pochodzace z zycia mezczyzny, porusza kwestii jednostki, a takze calego

systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze jest ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w los prostego systemu wartosci.

Czlowiek i jego dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac tworczosc poetycka tego pisarza w, odniesieniu az do w/w tematu, na wstepie nalezy stwierdzic, iz tematyka jego utworow tyczy sie

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, jak i ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane w charakterze wskazowka na

rzecz jednostki, lecz dla kazdego z, bowiem uzywac sie jest w stanie do tych propozycji kazdy, gdyz ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w zaledwie kilkunastu wersach w lapidarny strategia przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie

ktorej doktor planuje odejsc az do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i

prowokuja go az do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja wyrazenia wypowiedziane poprzez glownego herosa: „Trudny (... ) nalezacy do mnie

rzad pochodzace z tymi pany: szedlem spac trzezwo, natomiast wstane wypity. ― Wiersz zartobliwy ta posiada na celem osmieszenie a, takze krytyke

pijanstwa. Jego rezultaty i niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu,

zaufania, natomiast przede wszystkim niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem bedzie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien

pamietac o tym, iz cialo czlowiecze ulega na smierci rozpadowi, w totez kazdy ma obowiazek usilnie zabiegac, aby zostawic po w piwnicy dobre

wspomnienie. Nie jest dobrym czlowiekiem tenze, kto rozumuje tylko na temat piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz nie

zaakceptowac na darmo Pan odroznil mezczyzny od zwierzat, dajac mu rozum a, takze mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac

jeden cel – sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia w piwnicy dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, natomiast jako kto moze, niech ku pozytku

dobra wspolnego pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych mozliwosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow.

Czlowiek obdarzony darem mowy powinien szkolic swych nabywcow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw,

umilowania prawdziwej wolnosci. Ale juz ludzie posiadajacy odpowiednia sile i odwage powinni pochodzace z bronia w reku borykac sie z wrogiem

ojczyzny, nawet jesli przyjdzie w walce oddac zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw w spoleczenstwie, dotyka wiec szkopul jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze stac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac az do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, zdecydowana

poswiecic wszystko dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci

dostalo sie az do niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak rozwinietej

cywilizacji; nie umie budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie w namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia na temat Polaku swiatlym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy nie

zaakceptowac pomysla juz wczesniej o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec zmianie: „Nowa

przypowiesc Polak w piwnicy kupi, iz i poprzednio szkoda, a, takze po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec szkopul dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jawi sie byc glupi. Azeby to udowodnic potrzeba czynow, a

konkretnie – zaangazowania w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to w istocie odroznia ten narod od

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zlecenie i szkopul calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, lecz sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Sprawia to na

rzecz pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma w celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal w strazy porzadku juz od poczatku

istnienia naszego ciebie, ale czy takie postepowanie duchownych moze stac sie przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni do glebi sie

zastanowic powyzej dalszymi swoimi losami, by problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest rowniez problemem narodu, poniewaz czynia go pojedynczy ludzie. Jesli zawiedzie jeden element

w calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a nie tylko czesc organizmu – panstwa – mozemy tu rozpoczac do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej mlodz nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze pewna z pobudek upadku niepodleglosci Polski w XVI w.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty w wzorach antycznych.

Utwor tenze zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta

pochodzace z mitologii a, takze przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow

oraz nedzne spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture rowniez zaczerpnal

pochodzace z antyku:

chor stoi poprzez caly czas w scenie, czyli brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora a, takze Aleksandra) jest zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje az do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, natomiast o wydarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach mowi posel

-akcji – obnizona do jednego watku – sporu na temat Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, , ktorzy ludzkie

nie jawi sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw postaci, ich zachowan; od patriotow poczawszy,

natomiast na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swe losy jednoczy z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestii narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest totez Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Okazuje sie byc wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie powyzej konsekwencjami

wszelakiego czynu, nie zaakceptowac reprezentuje interesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy katastrofa humanistyczny, wzmacniany na przykladach antycznych.

Dzielo ten zostal napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i przedstawia jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej. Po utworze ow latwo odszukac fragmenty, gdzie poeta krytykuje

wladcow oraz zle ludnosc. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, ktorej obszerny detal przelozyl. Konstrukcje takze

zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec niedostatek parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest skonstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie poprzednio palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona az do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie az do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co czlowiecze

nie jest jest obce―. Po odniesieniu az do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw postaci, cechujaca je zachowan; od patriotow

zaczynajac, a w zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, istotny, rozsadny, oddany sprawom ciebie, zabiega na temat utrzymanie pokoju, swoje losy laczy

pochodzace z losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem a, takze intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega poprzednio zgubnym

zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w tym kleske Troi. Jest totez czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calego narodu.

Tekst dramatu posiada charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zajmuje wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze w istocie w tejze epoce tworzy sie popularny w Polsce mit sielskiej,

spokojnej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa w „Nad Niemnem―

itd. Nie jest to jednak jednolite oblicze wsi. Jej obraz usprawniaja:

• Mikolaj Rej - „Zywot mezczyzny poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z natura przynosi czlowiekowi ukojenie,

namietnosc i zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni na

temat Sobotce―: „wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu w prace, jaka

wszystkim daje radosc a, takze rozrywke, jaka tez daje zadowolenie. Tego typu obraz przedstawia „Zywot mezczyzny poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza czesc sielanek Szymonowica.

Lecz jest jeszcze odrebna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie skloceni, rozumuja

egoistycznie, znajduja sie chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia. Ksiadz nie

zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Facio musi dzialac na panskim polu, praca nie jest wesola piesnia - jest trudem,

wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei pochodzace z

„Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem― Metrow. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore

tematy podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jakim sposobem widac - nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z fundamentalnych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza czescia dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- natomiast w pani a mysl, iz „bez praw nie moze

stanowic prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego kazdego z warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska w cala Europe, demokratyczna mysl, wazna prawdopodobnie jak wykrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad -

w odczuciu wspolczesnego mezczyzny niewiarygodny w swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie zaakceptowac otrzymuje kary, a

plebejusz traci los. Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica tak, ze czlek ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowka, za , ktorzy innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac

musi rowniez kuratele wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta kwitnac nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc a,

takze nam a, takze bydlu, jesli zadnego oracza nie bedzie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego z warstw spolecznych, to

bronil chlopow poprzednio wyzyskiem a, takze samowola panow, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski jest, podobnie jak jego duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych a, takze zaczepnych), natomiast zwolennikiem potwierdzenia

i pokoju, chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, gdyz tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage az do edukacji malolata obywatela a, takze do

rangi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan jest najcudniejszy a, takze rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc finansowania

szkol, ktore istotniejsze jest w dalszym rozrachunku niz wydatki na rozne rozmaitosci. Postulat ten jest bardzo prosto zapamietac, gdyz dzis jest on takze

aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze swiecka

w panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w literaturze.

W wieku renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Wzor „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci. Wytyczne

te zawarte sa w „Zywocie mezczyzny poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie darami

przyrody w wszelkiej porze r.. dbajac na temat harmonie. Nie jest zbyt medrzec, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu oraz starosc, oraz smierc.

Charakteryzuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug rozumu i w bliskosci pochodzace z natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki w utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze muzyke.

Idealem patrioty jest obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro wiecej niz prywate, nie zaakceptowac

zaluje jej swoich towarow, a takze a, takze zycia - taki ideal ukazany jest w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych

piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko az do tworzenia, to czlowiek wszechstronny,

oprocz umiejetnosci potrzebnych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja tworcy tacy jak na

przyklad Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyklaruj w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne a, takze lansujaca

porzadne. Przykladem takiej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem natomiast Plebanem―

Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski tworcow tego czasu o losy ojczyzny. Po „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal odmiane dialogu. Dialog ten jest prowadzony miedzy przedstawicielami trzech reprezentatywnych na rzecz polskiego

systemu spolecznego stanow a, takze pietnuje czynu kazdej wraz z stron. Mimo wszystko Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, finansow

wojennych myt i starostw. Pan mowi o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a,

takze nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Zas. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: Na temat

obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow

panstwowych ludziom wysoko urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal

zarzadzania sie jedynie dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich

wzgledem prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa az do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal

tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza

i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia

mlodziezy w szkolach publicznych a, takze nakladow w ten cel.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

sobkostwo stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje choroby toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci az do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu w 1575 r. Poeta

pokazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Okazuje sie byc nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w boju a, takze

wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor tenze niesie w sobie tresci uniwersalne, przedstawia sytuacje ciebie w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret

dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry jest Antenor, jest on uwazny, nieprzekupny, troszczy sie o biznesy narodu, nie zaakceptowac unosi sie ambicja

gdy chodzi na temat dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie az do szantazu a, takze przekupstwa

mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec utwor ten przedstawia

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dzielo poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje w rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej ciebie tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja

niemal wszelcy humanisci, wszelkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w „Zywocie mezczyzny poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o jego spoleczny uklad,

odnajdujemy nade wszystko w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada

nieprawidlowosci, ktore to zauwaza w panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich

obowiazkow, lecz mysli na temat zysku („na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, fatalnie

sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - mowi Pleban). Dlatego Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz pana

wini, pan ksiedza A nam prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― w pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, lecz bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, wskazuje go matka i grzmi do jej synow - czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Ukazujac szesc niemocy spolecznych -

obojetnosc wzgledem ojczyzny, chciwosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa a, takze grzechy przeciw

Bogu - glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, w XVI stulecia, przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie

rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony wiary katolickiej, walki z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia az do poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga uwaza, ze: namietnosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, kult katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic odgrywaja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych znajdujemy tez w licznych fraszkach, a szczegolnie istotna pozycja jest

tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym osobom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem. Jest z

pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal na temat ksztalt swego stylu, na temat

forme trzymanych gatunkow a, takze o zrecznosc jezyka, a takze o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal w Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to uczelnia zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dotychczasowy mu podobnie obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski,

studiowal rowniez epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych

tworcow naszych. Nawiazania az do antyku w dorobku Kochanowskiego widac choc w doborze uprawianych gatunkow, poeta pisze piesni, fraszki,

dramat wedlug regul perfekcyjnych, elegie. Nawiazanie to widac rowniez w propagowaniu filozofii starozytnych, w odwolaniu sie do tworczosci Horacego,

w podejmowaniu motywow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca

postawionego wiecej niz tlumem.

Nasz wybitny czlek zapisal sie w historii literatury polskiej nie tylko w charakterze poeta a, takze dramaturg, lecz takze w charakterze tlumacz psalmow

Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze myslicielskie poglady tworcy, ktory uznaje swiat

zbytnio wielka harmonie, znajduje ogromne wartosci przyrody i wsi, wielbi mezczyzny, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom w Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij pojecia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. w charakterze nazwy epoki uzyto tego terminu nie wczesniej w XVIII wieku we Francji - poczatkowo

na rzecz okreslenia zapozyczen i deseni wloskich w sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo na rzecz okreslenia czasow

panowania Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W niniejszym znaczenie okreslenie to pozostalo przyjete poprzez

nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedlug niego odrodzenie

mialo stanowic poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ta wywarla sporo sporow a, takze polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl nie wczesniej Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu jednak

odrodzenia antyku lecz szmat swietnosci dziel sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale potem sama trafila do

szczytow przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke w dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od XIV az do poczatkow XVI wieku, natomiast w panstwach

Europy polnocnej od finiszu XV do konca XVI stulecia. Jest mezczyzna rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie

czynniki jak: kryzys papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki rozwoj miast, powstawanie (po okresie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych panstw, na przyklad Belgia, Francja, Polska, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe a,

takze religie, najistotniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot a, takze kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, w plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i zabawiac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie pochodzace z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na glob; czlowiek okazuje w glowny punkt

badan a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku w charakterze o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do

rozwoju osobowosci uznajac wartosc jego rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania a, takze ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki ludzkiej.

Po mysl humanizmu czlowiek jest wielce przydatny, liczy sie jego talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie mezczyzny w glowny punkt swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i nic co

czlowiecze nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie jej osoba do rozwoju tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za urzedowy jej

poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe prady religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich wojen religijnych

np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W r. 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w Spirze w sejmie. Rozbily one

wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne jest podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze mozemy ja interpretowac indywidualnie, iz nalezy wyjasniac

je w jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie powinna dawac

udzielenia rozgrzeszenia to znaczy uwolnienia osob od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze ktorykolwiek czlowiek posiada swoj los zapisany w

gwiazdach. Przeznaczone jest mu niebo lub pieklo, natomiast zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal roboty i zbieranie dobr.

Swoje to zaszczyt, a biernosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Wielkiej brytanii. Ruch tenze powstal pochodzace z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a

kosciol katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Dlatego krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil

ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Po polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, iz tworcy literatury polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni w sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem znajduja sie wydane w

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one az do literatury religijnej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie

panstwa polskiego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie

krzywd spolecznych i praw niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Strofowanie I - "O madrosci potrzebnej az do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia w problematyke. Autor charakteryzuje choroby, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu jest warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak wiec najbardziej normalni

powinni stanowic ci, ktorzy stoja naprzod narodu.

Strofowanie II - "O milosci ku ojczyznie". Wylicza tu szesc niemocy Polski. To: brak milosci ojczyzny, niedostatek zgody politycznej, anarchia religijna,

oslabienie potegi krolewskiej, niezasadne prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca autor pierwszej chorobie, tzn.

"niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", jaka plynie pochodzace z "chciwosci pokojowego lakomstwa". Po sposob oczywisty i wzruszajacy mowi

Skarga o wlasnej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci milosci az do ojczyzny,

milosci dla pani a samej. Napad skierowany jest w strone magnatow dbajacych jedynie na temat swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, pociechy jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, bowiem laczy

cechujaca je jedna kult, nakazujaca namietnosc blizniego, tenze sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Brak tej potwierdzenia

szczegolnie w sejmach pobudza u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie

IV a, takze V - "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - jest prawdziwa porazka dla Krajowy, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot az do religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, oferujacej do potwierdzenia i az do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza odmiana rzadu jest jednowladztwo, jakiego nie mozna jednak utozsamiac

pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu. Poddani

winni znajduja sie swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" prowadzi do anarchii, co jest jednoznaczne

pochodzace z upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Wylicza prawa

niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc az do ojczyzny,

oburzenie na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i wiare, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. Tytulowe grzechy jawne to:

niedostatek sprawiedliwego a, takze sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki,

kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, natomiast jej tresc zwiazana

jest z pierwszym, pelnym jeszcze nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci trzech kluczowych stanow: Pan

(szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty w realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia zasadnicze problemy nurtujace owczesne

ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy wykorzystywania zup roznych metod oczyszczania wody, czy niedostatek stalego systemu

obronnego panstwa. Wiele rowniez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego

Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki wyprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie zasobna i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w jedzeniu a, takze piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z pierwszych naszych utworow o

tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie az do rodakow pochodzace z prosba, by pomysleli nareszcie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w razie potrzeby na wlasna reke stanac az do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem

tenze, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia w piwnicy dobrej

slawy; sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych mozliwosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest umrzec mlodo, lecz w

strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo a, takze umrzec w zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu na bazie o pewne przyklady.

164. Wyjasnij pojecia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy w wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly az do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w

przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka w charakterze czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa przyrody

c) pojmowanie zycia w charakterze wiecznej walki o byt

2. wizerunek uczonego a, takze badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny obiektywizm, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia mezczyzny poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, cienkie bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Koloru i zdrowie mieszkancow. Okazuje sie byc on absolutny podziwu na rzecz prostoty a, takze kontaktu

pochodzace z natura. Wies, wspomnienia, w charakterze miejsce wazne i niepospolite. Poeta zwiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi tam

zyjacych. Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni az do szarego istnienia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie

do wsi, tamtego istnienia, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii pisarza.

Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Maja charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora na stracie meza sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z roboty rak, natomiast kiedy jest stara to umiera.

19 Sonet

Mezczyzna, ktory byl zdrowy, silny, wzor roboty na wsi. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, lecz to nie zaakceptowac pomagalo. Nie stac fita na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy jest starsza

dziewczyna (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) a, takze mlodsza dziewczyna (marzy). Wprowadzaja kolory az do szarosci istnienia. Mlodosc, swiezy

powiew i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja jednak na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem jest brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedostatek wlasnej decyzji na dalszy los, przykra wizja, wojna o byt, przetrwanie

czterech. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie w plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne posiada ukazywac troski duchowe mezczyzny. Te dziedziny ludzkich problemow

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, obraz, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Smierc - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 czesciowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz zaciekawienia Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl odrebny, glebszy. 2 pojecia: krzak dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1-wszy z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie az do zimnej

tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie totez do losow czlowieka. Przechowuje sie totez jak czlek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane posiada skronie), jest wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak

tenze probuje sie jednak odparowac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez burze. Ow

firma symbolem uplywu czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie calkowity

harmonogram. Podobnie jest z osoba, ktory w starosc jest chorowity, skromniej przydatny az do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze

tym zostal przedstawiony przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania az do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie pochodzace z Bogiem" na temat dobro ludzkosci. Hymn tenze wzorowany jest na koscielnym hymnie spiewanym w dzien

zaduszny. Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem jest sad ostateczny i koniec swiata. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja

ukazac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma istote symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow formuluje charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka.

Samodzielnie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w tym utworze rozumuje o potedze ducha. W porownaniu do

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe mezczyzny ktorego istote skazony jest niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi a, takze przeszedl az do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Zmiana barw a, takze odcieni. Cztery opisy jednego krajobrazu

odmieniajacego sie przy wplywem wysilku dnia.

1. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, refleks

2. Posmak: ziola

3. Wzrok: barwa, ksztalt

czterech. Nastroj: zachwyt, zaduma powyzej wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i jest piekna, chroni sie, jest delikatna, wyszukuje wsparcia azeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni podczas burzy pozostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy poprzednio jej krzepa, ale dazy do przetrwania. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta

kurczowo podtrzymuje sie istnienia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego mezczyzny w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu.

Koniecznosc trwogi przed smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij istnienie motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly gawede starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, gdyz dbal mezczyzna o zrecznosc jezyka, uklad swojego wzoru i odmiane

uprawianych gatunkow, a przede wszystkim posiadl wszechstronna wiedze. Jego obfita tworczosc nierozerwalnie jednoczy sie pochodzace z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki swietne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

- duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o jego wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie nieomal boska potega tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik w piwnicy stawiam), to znaczy przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - stosowac zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

przemija,

b) stoicka - oszczedzic umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi w zachowaniu harmonii

ducha,

Mnogie przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

- Piesn IX - uciecha zycia, nalezy sie zabawiac, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nas czeka nastepnego dnia

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto tak madry, iz zgadnie , ktorzy nan nastepnego dnia przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa wartosci materialne, lecz moralne: uczciwosc,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec w jakim celu gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

, ktorzy sie posiada.

- Piosenka XX - w zyciu jest czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie przenigdy bawic, lecz mozna a, takze zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o zdrowie.

- najrozniejsze nawiazania az do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl nierzadko

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z kluczowych nurtow epoki baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji, wprost

tworzyl prywatna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom

Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale los gospodarowal w roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad w zyciu

sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w srodowisku

arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po w piwnicy ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. Sluzace do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel literatury sarmackiej, w swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Polska stoi― – utwor tenze ukazuje obraz panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii, kleski. Dzielo

jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach a, takze wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna potrzebuje obrony a, takze pieniedzy w wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – utwor jest scenka satyryczna, jaka przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do walki z nieprzyjacielem. Ukazal w

niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace zwiazki w wojsku, poczucie wolnosci, brak

posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor jest epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami w bitwie przy

Chicimiem w 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc az do ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie pochodzace z 10 frakcji dosc dokladnie opisujacych w

pierwszej kolejnosci obustronne przygotowywania, a potem bardzo dokladnie, dzien na dniu zdarzenia pamietnej batalii, az do wszczecia ukladow a,

takze zaprzestania dzialan wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek az do opisywanych kwestii: nad calkowitym obrazem goruje uczucie milosci do

ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny.

Poucza, iz uwage terazniejszych nalezy skierowac na kwestii naprawde wazne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, w sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swych wspolczesnych. Hhg w tych propozycji

zywy obraz owczesnego istnienia szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia dane o Kraju XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w Rawie. Po 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl przy dowodztwem Czarnieckiego przeciw Szwedom

i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciw Moskwie. Podczas rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od chwili

nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl w wsi w krakowskim, gospodarujac w zasobnosci i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, nierzadko procesujacego sie ze swymi sasiadami,

natomiast wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

1-wsza czesc miesci 1656-1666 r i miesci opis wydarzen wojennych, to znaczy taki szmat jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa az

do Danii, walka z Moskwa.

Druga czesc 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, jedynych cechach, gatunku religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i ofensywnoscia.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie zaakceptowac dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte uwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w walce a, takze

sasiadami przenigdy ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie zauwaza przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw w zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; oryginalnie nacechowane

jest dodatnio: sklad dodatnich jakosci odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie przeciwienstwem na rzecz

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci sarmatyzm

ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie a, takze obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm, pycha,

dazenie az do zycia wiecej niz stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako mysl calkiem pociagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele az do zyczenia (zdanie Potockiego); definitywnie godna pozalowania postawa, jaka

doprowadzila az do upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa wzorce kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch.

Paska), i tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one

bogactwem i rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Autor w strategia mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu takimi jak:

hiperbola, metafora, porownanie, antyteza, elitarne epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje zasobna kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ), ktorej

zajeciem jest ukazanie zycia a, takze urody w pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi mocny kontrast pochodzace z pierwszym - jest dwubarwny (czern a,

takze biel, motyw smierci a, takze rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje zmiennosc wrazen, wynika pochodzace z kaprysu. Sugeruje

to gre z wrazeniem, nastroj rozrywki dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czesc zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego pochodzace z

sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Odsetek druga - zestawienie porzadku trupa pochodzace z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca

pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od nich uwolnic. Pointa:

poprzednio miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, autor w wyszukany sposob ukazal zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela na jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym okresie ulegl nastrojom

elegijnym a, takze sielankowym oraz slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota grunt wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem).

Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji

oraz poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow mija

sie faktami historycznymi. Sa ow kredyty cennym podlozem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postury i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja

wizerunek swiata, widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska jest przywiazanie az do idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci we wnetrzu stanowej, przekonanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad pozostalymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow jest takze dygresyjnosc, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji w tematy

spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swych przywilejow,

natomiast zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow kredyty postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach stanu rycerskiego

a, takze wojennego rekodziela. Porownanie terazniejszych Polakow az do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu

wyostrzalo terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja wojny chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy wraz z wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – trescia wiersz jest mysl, iz kobiety znajduja sie niestale w uczuciach. Idea ta

wyrazona jest w wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore jest porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono calkowity szereg sprawie niemozliwych a, takze stwierdzono, iz predzej mozemy je przeprowadzic (uspokoic zatrzesienie, wiatr zamknac

w wor) niz dostrzec stalosc w uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota a, takze okrucienstwo podobnie moga zostac tematem na rzecz

artysty. Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe staranie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem

a szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura postuluje upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa rzeczywistym zywiolem artysty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany

zapach, erudycja, ciekawostki tez znajduja sie w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego stracie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sprawie. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna przedstawiona jest w charakterze piekna a, takze zmyslowa dziewczyna. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest brzydka a,

takze nieznosna.

67. Omow kluczowe prady literackie baroku a, takze ich wplyw na los umyslowe epoki.

W jakims uproszczeniu rozmawiamy, ze w literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, zasadnicze prady. 1-wszy - gentlemenski – rozwijajacy sie w dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, odleglych od atrakcji turystycznych, tetniacych

wlasnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna

stala sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska miala wiec zaskakiwac odbiorce, dowodzic

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z deseni

zachodnich, wykladzinom skladajacy powazanie, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie az do rodzinnych, naszych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie ogrody. Zwany jest takze swojskim, bo ta wlasnie literatura, odmiennie niz nurt

gentlemenski, przykladala ogromna wage az do rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj polski rodowod uznawala

za najwyzszy tworcami tego nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten wskazuje sie rowniez sarmackim od slynnej

koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. a, takze oddzialywujacej w pozniejsze epoki.

Podzial literatury na 2 nurty jest wygodny, lecz nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec gentlemenski i dotychczasowy

siedziby szlacheckie – totez ziemianski. Lecz byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn a, takze Naborowski znajduja sie poetami, ktorzy znacznie sie roznia –

mozna totez mowic co najmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie w XV stulecia. Szlachta nasz kraj w dobie wlasnej

swietnosci poszukiwala swych korzeni - znalazla je w starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy

dorzecze Wolgi). To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm posiada dwa znaczenia - na wstepie oznacza obyczaj szlachty w XV a, takze XVI stulecia, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka.

Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje rozwoj zakresu znaczeniowego

o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska miala poczucie,

iz Polska przesadza przedmurze religii chrzescijanskiej - musi stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej w wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat szczegolnej pozycji

polityczno - religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - na temat szczegolnej pozycji jaka gra

Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - los na wsi, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci,

dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze skladniki orientalizmu, wyrazajace sie w zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron,

ubior konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje az do laski, czego swiadectwem jest najwybitniejszy zabytek kultury

sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie az do Danii. Osiadl na stale w krakowskim, gdzie sady skazaly go w infamie a, takze banicje. Jego pamietniki obejmuja okres sluzby wojskowej.

Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym podlozem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z tych

propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii a,

takze milosci przyrody - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w mowe potoczna, laczyl nierzadko polski

pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna pochodzace z pierwszych naszych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w latach 1688 - 1696

"Moralia", w 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie sporo wagi az do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt nie zaakceptowac respektuje. Autor zwraca

atencje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne stosunek szlachty az do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie z jakiego powodu represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa

sie, iz represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go okolicznosc, ze w kraju, ktory nie ma za , ktorzy oplacic

armii, ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja kosztow, nie pilnuja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim

skromnosc i umiar powinny byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo r. 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z niebanalnym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Podkresla rycerskosc Sarmatow dawnych, natomiast krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

synonim rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego jest regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory postaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie zaakceptowac reprezentuje nawet najmniejszej z takich postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz z strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach prywatnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie powyzej swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia kazdego z mszy, natomiast mysli zaledwie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk biednej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic dalej formy obronnej kraju, bowiem szlachta w wojsku wykazuje

chec az do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki w „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich w sluzbie

wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, ofensywnoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych w utworach Po. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta nierzadko dotyka kwestii szlachty a, takze panstwa. Niejednokrotnie

poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ukazal stan wewnetrzny panstwa

polskiego, ktore chyli sie ku upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze sa w stanie sluzyc dzieciom do rozrywki.

Wszyscy pilnuja o wlasne dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady systemu spolecznego. Polacy

rozumuja tylko na temat zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku

upadkowi. Szlachta jednak zyje osobiscie dla siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez jej osoba sama. Po wierszu "Kto

mocniejszy tenze lepszy" Potocki porusza szkopul nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malutkiego lisa, ktory to nie moze

obronic sie poprzednio lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym

rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, gdyz jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy przy

Chocimiem w 1621r. Poemat opisuje tok bitwy a, takze rokowan. Caloksztalt przepojona jest duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego pomoc w

zwyciestwie powyzej poganami. Umilowanie ojczyzny widac w przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny

odwolujac sie az do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest w nich krytyki,

bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem madrosci o obyczjach i jezyku szlachty w XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly raczej znaczna pozycje

w literaturze XVII w. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do zobrazowanych faktow znajduja sie znakomitym podlozem poznania osob i

obyczajow tamtych czasow. Pierwsza czesc zawiera przedstawienie przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w wielu wyprawach wojennych. Pasek

opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora

przedstawil w oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji az do walki wytwarza mu

gotowosc zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc az do ojczyzny. Pasek mowi podobnie o odbytych podrozach zagranicznych, ktore dotychczasowy

wynikiem jego zainteresowan a, takze ciekawosci. Pasek opisuje podobnie msze swieta, do ktorej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami.

Uczestniczyl w licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z pozostalymi. Przykladem jest uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo az do

pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie zaakceptowac chcial borykac sie w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac swiadomosc,

ze rywal dogoni fita. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke jego bratu. Jednakze taki modus zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W

strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W odrebnej czesci charakteryzuje swe zaloty i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Ta

czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz istnienia ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za prawdziwy stan rzeczy.

Swa klase uwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie prywatne szlachty obudowane jest troska o dobrobyt i przewagi wlasne. Pochodzace z

"Pamietnikow" wylania sie obraz typowego sarmaty. Bohater ceni zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki"

odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, azeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob pokazania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwie. Monolog skierowany do partnera, wziety w cudzyslow ( autor jest zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego w charakterze utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar a, takze ulomnosci czlowieczych. Zdajac w piwnicy sprawe pochodzace z ich wplywu

na los polityczne w owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym zdania, do ktorych konfliktow a, takze klesk sa w stanie one przyczynic sie, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki pochodzace z nimi sluzyly mu nade wszystko bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak klechdy, ukazuja obraz zycia w XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tamtych czasow. Krasicki obnazal

a, takze osmieszal w nich najogromniejsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc az do hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i przygodny, rownie nierzadko sa jednak uniwersalne a, takze ponadczasowe.

Krasicki tak sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie stanowic nie tylko

moralizatorem, lecz jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na wejsciu utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest wymieniony juz w

tytule, natomiast przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe pochodzenie, zbyt

mlody wiek, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie a, takze przesadna troska o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle bezsensowne i dziwaczne, iz domyslec sie mozemy, ze w taki sposob Krasicki obrazuje zalety

krola. Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia na rzecz jego strategii wewnetrznej, natomiast

jednoczesnie jest atakiem w sarmacje, w jej wady i nedzne przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje opilstwo. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, gadki prowadzonej poprzez dwoch

szlachcicow. Jeden pochodzace z nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i na temat przykrych cechujaca je konsekwencjach. Wymowa satyry

jest pesymistyczna - wymeczony spirytusem szlachcic ucieka, by odszukac ukojenie w... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez typowe cechy

Polakow, ktorzy obok alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie widza sie w polityce, i jednoczesnie uwielbiaja dyskutowac i przy lada pretekstem

wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Okazuje sie, ze w Rzeczypospolitej historia sie coraz to

gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Tego typu brak

poszanowania tradycji a, takze niszczenie wartosci stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego

upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie nierzadko retorycznym monologiem, w ktorym sprawdzenie zjawisk

prezentowana byla w sposob niepodwazalny i jowialny. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana az do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w

cudzyslow, przez co autor chcial uwydatnic swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odwrot od szczerej perswazji widac najwyrazniej w satyrach

dialogowych, szczegolnie natomiast w takich, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze stanowic uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i

unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje dosiegaja V. w.

p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w w piwnicy elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym sposobem

pokazania i stylem wypowiedzi. Trescia utworu jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze karmelitow. Zakonnicy

walcza z wykorzystaniem sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek posrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co sporo trunku

mial mozliwosc pomiescic a, takze na widok ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu,

opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl pochodzace z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, jaka wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego przedstawiaja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

czasow. Swoistym wytlumaczeniem do calego zbioru jest „Wstep az do bajek―. Po sposob zabawny autor wymienia rozne czlowiecze wady,

zapewniajac ze mozna spotkac ludzi swietnych, ale to tak wyjatkowe postawy, iz mozna te rolety miedzy klechdy wlozyc.

Bajka „Szczur a, takze kot― jest atakiem w jedna pochodzace z najgorszych wad ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie tu tak zwana maska:

wspolwystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kot, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest wraz z sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera bezsporne pouczenie, iz w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za kazdym razem

trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w klatce―. Krasicki poruszyl tu problem wszechstronny, wazny odpowiednio dla wszelkiej zywej: zamilowanie

wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i nie

zaakceptowac zna zapachu wolnosci, nie zaakceptowac rozumie jej. Akceptuje swe zycie w klatce a, takze uwaza, iz jest to nieco normalnego. Jednakze

stary czyzyk nie zgadza sie pochodzace z twierdzeniem malolata. On ongis byl nieograniczony, zostal jednak uwieziony. W zadnym razie nie przyzwyczai

sie az do niewoli, za kazdym razem bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac ta bajke, pokazuje sie w fakt, iz powstala jej osoba po

pierwszym rozbiorze Krajowy, moze totez Krasicki chcial napisac na temat nieszczesciu swych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, lecz zyl w nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, lecz byl obfity. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal osob

naturalne, takimi, jakimi znajduja sie, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej a, takze

najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna o wiele wiecej zdobyc.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest bajka "Jagnie a, takze wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w planecie

dominuje prawo silniejszego, iz racja jest po stronie internetowej tego, kto ma sile. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdziwosci jest opowiedziana

historyjka: slabe, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem moce, bezwzglednosci a, takze okrucienstwa).

Kiedy pyta, jakim prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, niedysponowany i w lesie", natomiast nastepnie

pozostaje pozarte.

Bajka „Filozof― obrazuje uczonego mezczyzny przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca co wiecej wiare w Boga a,

takze smieje sie ze kazdego z swietych. Jednakze gdy spada na niego choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko w Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor pokazuje jak bardzo jednostki sa chwiejni we wlasnych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze nierzadko

teoretyczne madrosci nie wspomagaja w zyciu.

Zas zatem glob w dobranockach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki a, takze

zaprezentowane konsumenta.

79. Ocen role literatury oswiecenia w dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: w Uwagach powyzej zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Krajowy. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z glebokiej troski na temat kraj,

pochodzace z leku poprzednio utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej zamiarem powinno

stanowic szczescie ojczyzny. Poniewaz fart spoleczenstwa wyplywa z przydatnosci wszystkich jego mieszkancow, totez, jak pisal koncem edukacji

krajowej stanowic powinna uzytecznosc obywatela. Podkresla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki powyzej szkolnictwem, czym poparl

zdecydowanie program reform Komisji Oswiaty Narodowej.

Mnostwo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow jest dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w nim

mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym.

Powiedzial o koniecznosci utworzenia stalej armii, gdzie utrzymanie wynagradzac bedzie szlachta.

Osobne miejsce w jego dzielach zajmuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek panstwa. Pisal: Pochodzace z samych panow zguba

Polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a

nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilkanascie przygotowal oprogramowanie reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Pod

spodem swoim przywodztwem skupil gromade radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych struktury

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie prognozuje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny a, takze polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, utwor o zakresie dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― jest satyra w owczesne ludnosc.

Do listy utworow nalezy jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i az do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz oprogramowanie reform spolecznych

zmierzajacych az do zmian w stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi powyzej zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal w czasie kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma mezczyzna

charakter doskonaly – zachowana zostala zasada trojjednosci: wysilku, miejsca a, takze akcji, niedostatek jest takze scen zbiorowych, calosc natomiast

utrzymana jest w niejakiej konwencji. „Powrot posla― zostal napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na

opinie publiczna oraz na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Dzielo ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami natomiast zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc

odmian ustrojowych Krajowy, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro

krolewskiemu a, takze patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem a, takze ukazal

chojrakow jednoczesnie konkretnych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej

prezentacji przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze

toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych poszczegolne poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie wam „dobrzy― sa przedstawieni w

charakterze prawi a, takze wzorowi obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy

obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Za to ich przeciwnicy to:

ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly utwor jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka troski, jakie stwarza szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, , ktorzy doprowadza az do upadku Krajowy, podobnie

jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory to wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swojego zycia wielka i

wyzwolona z przy obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele mowi, ale zwykle bez sensu; zdumiewa sie, iz

Starosta zezwala na wszelkie dziwne fantazje swojej zony (modnej); na koniec okazuje sie, iz Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny: zwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac

corke przymusem za maz, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski

przedstawia jego niedostatek zainteresowania wiedza, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; podobnie jest poslem na

sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete prawo szlachty, do ktorego mozna oczywiscie niezle zapracowac;

Szarmancki jest czlowiekiem, ktory to roztrwonil mienie rodzicow w zagranicznych wojazach, totez chce zlapac szanse finansowa, jak na przyklad moze

byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego fita nie

nauczyly, niczego interesujacego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow kluczowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl nacisk na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o ogromnej roli wyrazenia jako sprzet oddzialywania w spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna kondycje czlowieka. Oddzialywanie na rozwoj tego nurcie mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja progresowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka az do natury. Sentymentalizm

wprowadzal uczucie – byla to namietnosc, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on najmniejszy udzial w tworzeniu majatku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Materia jego stalo rozumienie zachwycajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Oprocz literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane w malych postaciach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w eleganckiej

ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach, milosnej sferze obrazow francuskich

mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od 1730 az do 1822. rozpoczyna sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw Konarski,

ktory to wypowiada sie w trzech dziedzinach istnienia:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. Po 1740 wlozyl na fiuta szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam nowe metody nauczania. Byl mezczyzna pijarem a, takze z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 r. oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on powyzej poprawnoscia slownika, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania maksymy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 r. oddano az do uzytku publicznego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozumuje naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym w 1764 r. krolem Krajowy zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Szlachcicow.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna a, takze

wszechstronna wiedze oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane w angielskim

„Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform. Redagowany

w pierwszym okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec obecne i rozmaite tematy. Na

lamach tego tygodniki pojawiaja sie nowe formy literacki i publicystyczne: esej, paragraf, felieton, dokument, listy az do redakcji a, takze odpowiedzi w

nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan a, takze chlopow,

zapisuja o problemach gospodarczych a, takze politycznych Krajowy. Wydawany poprzez 21 lat. Z inicjatywy krola w 1765 r. zalozono na warszawskim

rynku pierwszy w dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach zwany Operalnia, gdzie zaczely wystepowac trzy zespoly:

francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Po 1766 r. dla teatru zaczyna komponowac F. Bohomolec.

Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego

przez papieza pozostal przekonany majatek. Krol przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc prac dotyczacych

organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly uczelni wydzialowe a, takze podwydzialowe, te

zas pelnily nadzor powyzej szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w szkolach miala odbywac sie w jezyku naszym. Komisja zdawala sobie

kwestie, ze w celu zapewnienia wlasciwego poziomu nauki potrzebne znajduja sie dobre pozycje ksiazkowe dlatego w 1775 r. powolana Kompania do

Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo opracowanie a, takze wydanie nowatorskich podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego krola. Brali w nich wklad

miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform. Nieoficjalnym

organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, lecz jego historia

siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie skladniki bohaterskie a, takze komiczne. Skutek komiczny osiagniety zostaje

przez celowe wdrozenie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami natomiast powaznym a, takze podnioslym pomyslem

przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, jaka wybucha miedzy zakonem dominikanow i

karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych nie wczesniej

puchar, , ktorzy wiele trunku mogl zmiescic, na widok ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac

narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np. „wojne

domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od wina legl z slawnej reki

ojca Zefiryna―. Obiektem utworu jest osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiego powodu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Ogromnej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Odsetek pierwsza tego poematu na temat charakterze konfesyjnym to niesamowity hymn w

czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – posiada poczucie dyspozycji, jest tworca, gra w gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Pochodzeniem jego macy jest

namietnosc, ogarniajaca calkowity narod. Po imie tejze milosci zada od Boga wladzy powyzej duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy w

uniesieniu. Jego pragnienie potegi bliskie jest tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie na rzecz jego porzadna.

Pycha popycha go az do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie

Boga na temat zlo panujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie poswiecil sie dla

porzadna ludzi. Konrad jest totez indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo jest

sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny opiera sie wiec w buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w reputacja szczescia ludzkosci, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on w pyche a, takze megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos w dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba marki ruchu listopadowego i pobudek jego kleski. Nalezy

zaakcentowac, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie az do Paryza, gdzie uczestniczyl w

wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich miesiecznikow emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan politycznych.

Dlatego pokusil sie mezczyzna o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze ow Slowacki chcial dac riposta na pytanie dlaczego

zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, iz rzady takich ludzi

dotychczasowy jedna pochodzace z przyczyn kleski. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku jest zamach w cara. Ludnosc jest w tej sprawie podzielone. Wylacznie mlodzi oficerowie

pragna walki. Kler jest zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly bedaca sposobem dzialania. Szczep, reprezentowany poprzez

zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, jaka nienawidzi cara i zechce powstania, lecz potrzebuje wodzow. Wynik glosowania, ktore

posiada przesadzic na temat zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam totez wyrusza, azeby zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Mozna zatem w dramacie

odczytac caly tok powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( atak Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana a, takze calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych,

cechujaca je pragnienie wolnosci jest tu oceniane w charakterze bardzo pozyteczne i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki zachwyt zostal

wyrzucony w bloto, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala przedtem historia Krajowy. Krytykowal ludnosc, ktoremu

zabraklo zdecydowania w walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej oddac caly narodowosc, niz uchronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia w niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory

to jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa historii i

postepu. Poeta nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly totez rozumiane a, takze doceniane poprzez wspolczesnych. Wowczas po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub punktu

pochowku. ―. Charakterystyczne, jest takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie cechujaca je smierci lub po zgonu. Smierc uwydatnia

dopiero cechujaca je wielkosc. Liryk uwaza, iz moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie jego dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje prawdziwego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow minionych wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi az do grobu, w ktory nie zaakceptowac sklada cialka bohatera. Jest

to symbol przetrwania idealow Bema - walki o niezawislosc. Owa mysl pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem jest mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze mezczyzna do

odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo sen wieczny Browne’a

jest zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi rzetelnych, prawych a, takze uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - ciemna noc z twarza Murzyna―. Po ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, czlek nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze przetrwac historie a, takze budzic az do walki narody. Ale zanim wielka mysl Browna zostanie przez

pozostalych pojeta, mnostwo jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, jego wielkosci. Muzyka Chopina jest

przedstawiona poprzez Norwida w charakterze ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci az do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Materia sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― -

nieosiagalny byt absolutny. Idealu tego nie mozna zdobyc ale mozemy don starac sie. Muzyka czyni z osob istoty idealne. Miara tejze doskonalosci jest

porownanie az do hostii. Po wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na

bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi az do glosu zalozenie mowiaca, iz zniszczenie towaru nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Okazuje sie byc tez

tam triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety az do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja powodzenia za istnienia, a nawet na smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci. Wspomina

Norwid Sokratesa, jakiemu po zgonu Atenczycy postawili statue wraz z zlota, przypomina Dantego, jakiemu poswiecono 2 groby. Pokrewne byly losy

Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl w cieniu obszernych ludzi, nie

zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tej okolicy wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka koszty musi uiscic kazda osobowosc za swa

odmiennosc, oryginalnosc. Ale rownolegle bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez prawdziwe, kiedys istniejace, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie tak dlugo jak na przyklad pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, stylowe.

96. Omow na niektorych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do kulturze dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady trzech jednosci: termin miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miech, miejsce: fabula

rozgrywa sie w mnostwo miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. jest wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal konwencje

a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np. elem. liryczne: ogromne monologi w

Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: basni

Nastroj: istotny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek kobieta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen senatora),

porzadku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic calkowity narod, niz ocalic fita ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia w niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory to

jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa historii i postepu.

Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―,

jakim przykryta jest „anielska psyche narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal czynnosc sil politycznych o zakresie

demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w „Potopie― dwie plaszczyzny historyczne, historie wspaniala, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz gawede

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal cechujaca je od mojej dziurki, dzieki czemu historia

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Pochodzace z tej warstwy wywodza sie bohaterowie

a, takze zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa w ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je totez autor w wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie az do panstwa a, takze monarchy. Gwoli Sienkiewicza

jego bohater na temat wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane, autor

akcentuje kilka zasadniczych typow cechujaca je charakteru. Wlasciwosci typowe znajduja sie najlepiej widoczne w charakterystyce Zagloby, glownego

sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, czyli posrednio towarzyszy

„krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z obcym najezdzca przez

calkowity narod polski oraz swiadectwo grozy polozenia naszego kraju w czasie najazdu. Ukazanie wojny wraz z Szwedami w charakterze

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najwieksza wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc a, takze szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie jego moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez

krola, brak odwagi, by zapozyczyc po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania

byla nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w scenie spisku. Samotna wojna

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takowego pogladu uswiadamia

Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne moce i

izolowali sie od mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w walce. Ukazujac szeroko

podstawy kleski patrzyl z duzym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc oraz brak wiary

narodu we wlasne mozliwosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w dzialach wznioslego nieszczescia i

mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie klarownie do powstania, zawiera sporo aluzji a, takze mozna uwazac

go zbytnio utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i zaden Polak nie ma prawa wstrzymac sie przy Termopilami, gdzie Grecy

walczyli z Persami. Bitwa ta to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom tego brak. Liryk

nakreslil wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Nie szczedzac slow oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie -

bom smutny - i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wzial udzialu w powstaniu, czyli identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie posiada

prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska

wzgledem powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie zaakceptowac odnotowano, autor pokazuje nam tylko

represje popowstancze ( wydarzenia pochodzace z 1823 r., zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk

mozemy zostac poinformowanym z polaczeniu naocznych swiadkow – harmonijne z rzeczywistoscia historyczna. Wystepuja takze najrozniejsze

postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy rowniez odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl katastrofa

o cierpieniach, walce a, takze tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Zawarty jest szkopul winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, natomiast Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje w

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien a, takze goryczy. Delikatne zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw a, takze pieszczot nie zaakceptowac uprawnia az do

uzyskania powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud na ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic innego czlowieka a, takze patrzec obojetnie na czyjes

cierpienie. Gwoli widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie zaakceptowac postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze przenigdy nie mozna uciekac az do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec uczucia innych, nie zaakceptowac

kpic pochodzace z nich a, takze samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu jest postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny punkt widzenia na nature milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, znajduja sie

przeznaczone dla siebie przez Boga i polaczone na lata. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc razem z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, rozbieznosci majatkowych a, takze nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i

konwencjom krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom prawo do osobistego szczescia oraz szydzi pochodzace z tych ktorzy w zdobyciu bogactwa

upatruja szczescie. Wedlug nauki moralnej wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za istnienia

zazna mezczyzna szczescia ziemskiego, bo ten fakt podobnie opoznia a, takze utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Ksiega A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem zasadnicze wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w niej na temat natchnienie, poparcie w robieniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka na siodmej sylabie

-narrator jest wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki przyrody, niebios,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater jest zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chojrakow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc pojawia sie

takze arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu lub klasy spolecznej w zasadniczym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona w Moskwe).

Brak jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - swiata bogow a, takze ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje moce olimpijskie