W

E T E R Y N A R I A

W

T

E R E N I E

• 4 / 2 0 1 0 •

60

B y d ł o / P o l a n i c a - Z d r ó j

Obecnie zaproponowana przez Sheldo-
na i wsp. klasyfi kacja stanów zapalnych
macicy uwzględnia okres występowania
tego schorzenia (wczesne bądź późne
puerperium) oraz stopień penetracji sta-
nu zapalnego do poszczególnych warstw
ściany macicy.

Klasyfi kacja stanów zapalnych
macicy u bydła

Metritis puerperalis
Jest to stan zapalny występujący do 21.
dnia od porodu, przy czym jest najczę-
ściej notowany w ciągu pierwszych 10 dni
puerperium. Cechą charakterystyczną me-
tritis jest znacznie powiększona macica,
zawierająca czerwonobrązową wydzielinę
o wodnistej konsystencji do brudnobiałej
ropnej wydzieliny o lepkiej konsystencji
i charakterystycznym, często notowanym
cuchnącym zapachu. Stan zapalny z re-
guły obejmuje wszystkie warstwy ściany
macicy. Stopień nasilenia procesu choro-
bowego jest oceniany na podstawie wy-
stępowania lub braku objawów ogólnych
i przedstawia się następująco:
• Metritis 1. stopnia – w tym przypadku

notuje się znacznie powiększoną maci-
cę i wypływ ropnej wydzieliny przy bar-
ku jakichkolwiek objawów ogólnych;

• Metritis 2. stopnia – dodatkowo wraz

z wyżej wymienionymi objawami ob-
serwuje się spadek produkcji mleka,
osowiałość oraz wzrost temperatury
ciała powyżej 39,5

°

C.

• Metritis 3. stopnia – w tym przypadku

dodatkowo dołączają się objawy tokse-
mii, takie jak: utrata apetytu, depresja
i/lub zapaść (zaleganie), a rokowanie
często w tych przypadkach jest niepo-
myślne.

Endometritis – postać kliniczna
Jest to stan zapalny macicy dotyczący
w zasadzie endometrium. Cechą klinicz-
nego endometritis jest obecności ropnej
wydzieliny w pochwie od 21. dnia po po-
rodzie lub śluzowo-ropnej wydzieliny

w pochwie od 26. dnia po porodzie. Scho-
rzeniu temu nie towarzyszą zaburzenia
stanu ogólnego zwierzęcia.

Podkliniczna postać

endometritis

(

subclinical endometritis)

Jest to stan zapalny endometrium, które-
mu nie towarzyszy obecność ropnej wy-
dzieliny w pochwie. Stwierdzenie takiego
stanu jest możliwe poprzez badania cyto-
logiczne macicy z użyciem szczoteczek
(cytobrush) lub poprzez płukanie światła
macicy i analizę laboratoryjną wypłuka-
nego płynu. Zaleca się, aby o podklinicz-
nej postaci endometritis mówić wówczas,
gdy w wyniku badania cytologicznego
macicy stwierdzi się powyżej 18% neu-
trofi li w przypadku próbek pobranych
pomiędzy 21.-33. dniem po porodzie
i powyżej 10% neutrofi li stwierdzanych
w 34.-37. dniu po porodzie przy braku
jednocześnie występujących objawów
klinicznego endometritis.

Pyometra
Stan zapalny macicy, któremu towarzy-
szy akumulacja ropnej wydzieliny przy
zamkniętej szyjce macicy i obecności
przetrwałego ciałka żółtego.

Diagnostyka stanów zapalnych
macicy u bydła

Diagnostyka metritis puerperalis nie na-
stręcza w zasadzie żadnych problemów.
Podstawowym objawem jest znacznie
powiększona macica, wypełniona zło-
gami cuchnącej ropy, czemu towarzyszy
wypływ patologicznej wydzieliny z dróg
rodnych. Pomiar temperatury wewnętrz-
nej w okresie poporodowym nie jest do-
brą metodą diagnostyczną metritis, bo-
wiem stosunkowo często temperatura
jest na poziomie fi zjologicznym, pomi-
mo toczącego się stanu zapalnego w ob-
rębie macicy.

Defi nitywna i niebudząca żadnych wąt-

pliwości diagnoza endometritis w zasadzie
jest oparta na ocenie histopatologicznej

Stany zapalne macicy u bydła

Klasyfi kacja i diagnostyka

dr hab. n. wet. Roland Kozdrowski

dr n. wet. Grzegorz Jakub Dejneka

dr n. wet. Michał Dzięcioł

prof. dr hab. Jan Twardoń

Katedra Rozrodu z Kliniką Zwierząt

Gospodarskich Wydziału Medycyny

Weterynaryjnej Uniwersytetu

Przyrodniczego we Wrocławiu

S

Stany zapalne macicy

u bydła mlecznego są jedną

z częstszych przyczyn

zaburzeń płodności.

Częstotliwość ich

występowania, w zależności

od stada i od przyjętych

kryteriów klasyfi kacji oraz

diagnostyki, waha się

od kilku do kilkudziesięciu

procent. Dotychczas

powszechnie stosowany

w naszym kraju podział

stanów zapalnych macicy

oparty był na klasyfi kacji

w zakresie E1-E4 i bazował

w zasadzie na ocenie

charakteru wypływu

patologicznej treści z dróg

rodnych.

W

E T E R Y N A R I A

W

T

E R E N I E

• 4 / 2 0 1 0 •

62

B y d ł o / P o l a n i c a - Z d r ó j

lub jej domieszki w pobranej wydzieli-
nie i przy podejrzeniu tego schorzenia
powinniśmy pobrać do badania wycinek
endometrium lub wykonać badanie cyto-
logiczne. W przypadku endometrtis clinica
pobraną wydzielinę poddaje się ocenie
organoleptycznej z uwzględnieniem cha-
rakteru wydzieliny, tj. ocenia się jej obję-
tość, kolor, stopień domieszki ropy oraz
zapach i klasyfi kuje zgodnie z kluczem
przedstawionym w tab. 1 (cyt. za Sheldon
i Dobson, 2004).

Taka ocena pozwala prognozować

co do skuteczności terapii. Generalnie
szanse szybkiego wyleczenia wynoszą
około 44% w przypadku wydzieliny rop-
nej o nieprzyjemnym zapachu i około
78% w przypadku śluzu ze smużkami
ropy. Interesujące jest to, że wydzielina
zawierająca jedynie smużki ropy (punk-
tacja 1) cechuje się podobnym stopniem
kontaminacji bakteryjnej jak prawidłowa
wydzielina w 3.-4. tygodniu po porodzie.
W jednym z badań (Williams i wsp., 2005)
stwierdzono, że śluzowo-ropny wypływ
był powiązany z infekcją Fusobacterium
necrophorum, a wypływ ropny z infekcją
Actynomyces pyogenes i Proteusz spp., pod-
czas gdy cuchnący zapach był powiąza-
ny z infekcją Actynomyces pyogenes, E. coli,
Streptococci i Mannheimia haemolytica.

Diagnostyka pyometry oparta jest

na badaniu rektalnym i ultrasonogra-
fi cznym, w którym stwierdza się obec-
ność płynu w macicy o różnej echogę-
stości, na jajniku jest obecne ciałko żółte
przetrwałe, czemu towarzyszy anoestrus.
Płynna zawartość macicy może być „prze-
lewana’” podczas palpacji z jednego rogu
do drugiego, czego nie obserwujemy pod-
czas ciąży. Dodatkowo ściana macicy
jest ciastowata i grubsza w porównaniu
do ściany macicy ciężarnej. Badanie ultra-
sonografi czne pozwala rozwiać wszelkie
wątpliwości.



Piśmiennictwo dostępne u autorów.

tologicznych pomimo toczącego się endo-
metritis. Obecnie nie ma wystarczających
dowodów na to, że badanie ultrasonogra-
fi czne jest lepsze niż ocena zawartości
pochwy w aspekcie diagnostyki endome-
tritis clinica. Podstawową metodą diagno-
styczną endometritis clinica w warunkach
terenowych jest stwierdzenie obecności
ropy w pochwie. Metodami pomocnymi
w rozpoznaniu jest wziernikowanie po-
chwy. W tym miejscu należy zaznaczyć,
że wprowadzanie wziernika do pochwy
powinno być przeprowadzone z zacho-
waniem aseptyki, a stosowanie tego sa-
mego wziernika u kolejno badanych sztuk
(nawet po „odkażeniu’’ w roztworze środ-
ka dezynfekcyjnego) jest niedopuszczal-
ne. W zasadzie każda krowa powinna być
badana wziernikiem poddanym autokla-
wowaniu, wyciąganym z foliowej osłonki
z zachowaniem zasad aseptyki bezpo-
średnio przed badaniem danej sztuki.
Takie postępowanie zabezpiecza przed
transmisją czynników patogennych z jed-
nej krowy na drugą, jednakże jest bardzo
trudne do przeprowadzenia w warunkach
terenowych przy badaniu wielu krów. Al-
ternatywnym sposobem postępowania,
niewymagającym użycia wziernika jest
metoda zaproponowana przez Sheldo-
na i wsp. W metodzie tej po oczyszcze-
niu zewnętrznych narządów płciowych
(suchym ręcznikiem papierowym) wpro-
wadza się rękę uzbrojoną w rękawicę
do pochwy i pobiera się wydzielinę z oko-
licy zewnętrznego ujścia szyjki macicz-
nej. Pobieranie materiału trwa mniej niż
30 sekund i wykazano, że tak przeprowa-
dzone badanie nie jest przyczyną konta-
minacji bakteryjnej macicy oraz nie jest
powodem opóźnień w inwolucji macicy.
Fałszywie dodatnie wyniki mogą być no-
towane w przypadku vaginitis, cervicitis,
zapalenia pęcherza moczowego, czy też
przy ropnym zapaleniu nerek. Należy pa-
miętać, że w przypadku endometritis sub-
clinica nie stwierdzimy obecności ropy

biopsji ściany macicy. Niestety praco-
chłonność, koszt badania oraz okres ocze-
kiwania na wynik znacznie ograniczają
wykorzystanie tej metody w rutynowej
diagnostyce stanów zapalnych macicy
bydła. Inną metodą jest pobieranie wy-
mazów z błony śluzowej macicy i ocena
cytologiczna, co pozwala, jak to przed-
stawiono przy opisie endometritis subcli-
nica, zdiagnozować ten rodzaj zapalenia
macicy. Niestety również ta metoda jest
pracochłonna, wymaga zastosowania od-
powiednich wymazówek (najlepiej szczo-
teczek – cytobrush), a podstawą rozpozna-
nia jest prawidłowa ocena cytologiczna.
Dodatkowo pozyskujemy także materiał
do badania bakteriologicznego. Jednakże
przy odpowiednim warsztacie i umiejęt-
ności cytologicznej oceny wymazu jest
to metoda możliwa do przeprowadzenia
w każdych warunkach, uzyskany wynik
jest miarodajny, a co bardzo istotne, roz-
poznanie może być postawione bardzo
szybko, czego nie uzyskujemy w przy-
padku badania histopatologicznego. Dla-
tego też w większości przypadków rozpo-
znanie endometritis musi być/jest oparte
na badaniu klinicznym. Informacje uzy-
skane z wywiadu odnośnie urodzenia
martwych płodów, urodzenia bliźniąt,
ciężkiego porodu, zatrzymania błon pło-
dowych czy też hipokalcemii są pomocne
w celu identyfi kacji zwierząt o podwyż-
szonym stopniu ryzyka w zakresie stanów
zapalnych macicy. Należy jednak pamię-
tać, że u krów, u których poród i wczesne
puerperium przebiegały prawidłowo, praw-
dopodobieństwo wystąpienia endometritis
jest również wysokie.

Badanie rektalne nie może być stoso-

wane jako metoda diagnostyki endome-
tritis, bowiem nie można w zasadzie uzy-
skać żadnych obiektywnych wskaźników,
wykonując to badanie, które potwierdza-
łyby lub kwestionowały z wysokim stop-
niem prawdopodobieństwa obecność
stanu zapalnego błony śluzowej macicy.
Badanie to cechuje się stosunkowo dużą
subiektywną interpretacją uzyskanych
wyników oraz należy pamiętać o sporych
różnicach indywidualnych w przebiegu
poporodowej inwolucji macicy.

Badanie ultrasonografi czne pozwala

na bardziej precyzyjne oszacowanie śred-
nicy rogów macicznych i szyjki macicz-
nej, umożliwia także ocenę zawartości
wnętrza macicy, chociaż niejednokrotnie
w tym badaniu nie zauważa się zmian pa-

Opis

Punktacja

Charakter wydzieliny
Czysta i przeźroczysta

0

Czysta i przeźroczysta, ale ze smużkami białej ropy

1

< 50 ml wydzieliny zawierającej < 50% białej lub kremowej ropy

2

> 50 ml wydzieliny zawierającej > 50% białej, kremowej lub krwistej ropy

3

Zapach wydzieliny

Brak nieprzyjemnego zapachu

0

Cuchnący zapach

3

Tab. 1. Ocena punktowa wydzieliny pobranej z pochwy