Oświecenie – literatura polska

1

Stanisław Trembecki – „Sofijówka”

Stanisław Trembecki – „Sofijówka”

1. Życiorys;

Urodzony w rodowych Jastrzębnikach, syn Jakuba herbu Prus I, sędziego i podstarosty Nowego
Miasta Korczyna. Na skromny ród padał blask wielkich koligacji - Radziwiłłów, Massalskich, książąt de
Ligne. Edukację w szkołach publicznych zakooczył w najstarszej kolonii akademickiej - w Szkołach
Nowodworskich w Krakowie. Pozostawał tu pod opieką poety łacioskiego Franciszka Tomeckiego.
Próbuje zajęd w powiatowej kancelarii, uczestniczy w sejmikach, przejmuje spuściznę po zmarłym
ojcu. Swe siedmioletnie wojaże do Francji, a także Wiednia, Karlsbadu i Wrocławia rozpoczął w 1765
roku. W Paryżu był trzykrotnie. Pierwsza podróż (1765-1768) obfitująca w liczne kontakty ale
i w przygody hazardzisty, wywarła zasadniczy wpływ na kształtowanie się światopoglądu przyszłego
poety. Owa więź to: kult encyklopedystów, libertynizm, walka z fanatyzmem, uwrażliwienie na
problematykę polityczną, rewizjonistyczna postawa wobec historii. W czasie drugiego wyjazdu na
Zachód (1769) zetknął się z działaczami konfederacji barskiej. Otrzymał od nich poselstwo do rządu
francuskiego z prośbą o pomoc wojskową i z obietnicą rychłej detronizacji Stanisława Augusta. Misji
tak dwuznacznej nie wypełnił, a pakiet dyplomatyczny przekazał królewskiemu bratu. Kolejny pobyt
w Paryżu łączą biografowie poety z licznymi romansami i pojedynkami. Jednak z pewnością
potwierdzid można jego pasję gromadzenia książek. W swym bagażu powrotnym umieścił
Encyklopedię Diderota oraz 2500 innych książek. W kraju jego sprawy majątkowe ułożyły się fatalnie.
Wydziedziczony przez matkę, został tylko właścicielem maleokiej wioseczki. Próba dochodzenia praw
nie przyniosła sukcesu. Na początku 1773 roku osiadł w Warszawie i wszedł w służbę Stanisława
Augusta jako szambelan królewski ze skromną pensją. Od początku wszedł w życie literackie nowego
środowiska. Jego dwa pierwsze utwory - bajka polityczna Opuchły i wzorowany na J.W. de Gré court
Epitalamion Dorantowi i Klimenie otwierają dwa najistotniejsze nurty w jego twórczości: poezji
politycznej w służbie stronnictwa królewskiego oraz poezji libertyosko - epikurejskiej związanej z elitą
intelektualną stolicy. Towarzyszył królowi w podróżach politycznych na Białoruś, Ukrainę, Litwę,
zabiegał o różne stanowiska (m.in. Rektora Szkoły Głównej w Wilnie), zajmował się studiami
historycznymi. Bawił w Berlinie i w Rzymie (1791-92), gdzie powołano go na członka bliżej nie
znanego towarzystwa naukowego. We wszystkich życiowych sytuacjach miał poczucie niepewnej
przyszłości i braku finansowej stabilizacji. Poeta, kreujący swe miejsce wśród twórców Oświecenia
wypowiada się w wielu aktualnych kwestiach. Niektóre z jego wierszy przeszły przez druk ulotny - np.
wiersze piętnujące porwanie króla przez konfederatów Na dzieo siódmy września i Nadgrobek
hajduka. Utworami tymi zapoczątkował nowy nurt polskiej liryki politycznej. Jego zbyt śmiała Oda na
ruinę jezuitów ukazała się w wersji ocenzurowanej. Adresował swe wiersze także do poetów -
Naruszewicza (Do N.N.) i Krasickiego - Gośd w Heilsbergu. Spod jego pióra wyszły pochwały rezydencji
magnackich m.in. rokokowej siedziby Izabeli Czartoryskiej w Powązkach (Powązki); tu epikurejski
ideał szczęścia został skontrastowany z fanatycznymi nastrojami w pobliskiej Warszawie. Manifestacji
hedonizmu dokonał zarówno w uroczych drobiazgach (Kąpiel) jak i w szeregu wierszy adresowanych
do Wojciecha Miera - kolegi po piórze, zwolennika poezji F. J. de Bernis’a. Mier wygrał w szachy od
T. fragment przekładu Jerozolimy wyzwolonej Tassa i opublikował pod swoim nazwiskiem.
Trembecki, Mier, wespół z Karpioskim, przetłumaczyli Andromachę Racine’a wystawioną w teatrze
krakowskim (1829 r.) jako dzieło Miera. W istocie T. lekceważył swój talent i nie troszczył się o los
swych dzieł. Piewca przyjemności okazał się w poezji zwolennikiem zdrowej żywności i racjonalnego
odżywiania: Pokarmy, Własności soli. Mistrz artystycznej przeróbki osiągnął wyżyny w Bajkach z La

Oświecenie – literatura polska

2

Stanisław Trembecki – „Sofijówka”

Fontaine’a. Przekładał Wergiliusza, Horacego, Szekspira, Metastasia, Spencera, Voltaire’a. Po
abdykacji Stanisława Augusta przebywał z nim w Grodnie, a następnie w Petersburgu. Osierocony -
w pewnym sensie - po śmierci króla, zyskał pomoc A.J. Czartoryskiego, który uporządkował sprawy
finansowe poety. Ostatnie lata spędził u S. Szczęsnego Potockiego w Tulczynie. Tu powstał poemat
opisowy Sofiówka - suma jego twórczości w planie myślowym i artystycznym. Ton panegiryczny
i akcenty polityczne złagodził poeta przywołaniami mitologicznymi. W piękno opisów niezwykłego
ogrodu Zofii Potockiej wplata wykład mechanistycznej koncepcji dziejów i hedonistycznej etyki.
Poemat zachwycił sztuką słowa Mickiewicza, który nazwał T. pisarzem najbieglejszym
w Słowiaoszczyźnie. Wysoko ceniony przez współczesnych zachował tę ocenę przez wiek XIX.
W bieżącym stuleciu jego poezja przyciągnęła uwagę belgijskiego uczonego Claude’a Backvis’a.

2. Poemat Sofijówka;

 Geneza;

została najprawdopodobniej napisana w latach 1804 – 1806. Jej tworzenie zbiegło się z wizytą
Stanisława Trembeckiego w Tulczynie, gdzie przebywał w tym czasie u Stanisława Szczęsnego
Potockiego. Zaproszenie poety do Tulczyna pokryło się z zamówieniem na poemat. Park Sofijówka
powstał ku chwale trzeciej żony Stanisława Szczęsnego Potockiego – Zofii. Zamówienie na poemat
dotyczyło opisu wychwalającego niezwykłośd i wspaniałośd ogrodu (zaprojektowanego przez Ludwika
Metzella), który miał leżed niedaleko Tulczyna i Humania, nad rzeką Kamionką.

 Treśd;

Sofijówka to miła oku kraina na Ukrainie, żyzna, pełna życia, dająca wiele owoców, pożywienia dla
bydła. Była też miejscem różnych bitew (szlachta przeciwko chłopom), oraz najazdów tureckich.
Dopiero po zaprowadzeniu porządku na Ukrainie to miejsce odżyło, zaczęto się nim zajmowad. Teraz
daje żyzne plony, które są eksportowane. Sofijowka ulega rozbudowie, zaczyna byd bardzo słynna na
całą Polskę. Powstał z interwencji Erosa – na polowaniu przeciw dzikim zwierzętom Potockiego trafiła
strzała miłości – Potocki został przedstawiony jako heros na wzór mityczny; założenie ogrodu na wzór
założenia miasta. Ukraina przedstawiona jako kraina wiecznej szczęśliwości (Arkadia). W tekście jest
wiele nawiązao mitologicznych, odniesieo do czasów starożytnych, hiperbolizacja i idealizacja zjawisk.

Postacie historyczne pojawiające się w tekście: Zofia – żona Potockiego, Stanisław Szczęsny Potocki
– założyciel ogrodu, caryca Katarzyna II;

Elementy ogrodu: Grota Łokietka, Skała Leukoty, groby, most, Grota Tetydy, Wyspa Antikirche,
źródło (przejażdżka łodzią Charona), Szkoła Ateoska, obelisk, pusta mogiła, kaskada;