„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Joanna Sznajder-Stworzyjanek

Posługiwanie

się

dokumentacją

hydrologiczno-

-meteorologiczną 311[23].O1.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr Janina Rudzińska
mgr Edyta Mosiądz



Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Joanna Sznajder - Stworzyjanek



Konsultacja:
mgr inż. Andrzej Kacperczyk









Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[23].O1.04
„Posługiwanie się dokumentacją hydrologiczno-meteorologiczną”, zawartego w programie
nauczania dla zawodu technik meteorolog.























Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1.

Wprowadzenie

3

2.

Wymagania wstępne

5

3.

Cele kształcenia

6

4.

Materiał nauczania

7

4.1.

Systematyka map

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

12

4.1.3. Ćwiczenia

12

4.1.4. Sprawdzian postępów

13

4.2.

Dokumentacja hydrologiczna

14

4.2.1. Materiał nauczania

14

4.2.2. Pytania sprawdzające

21

4.2.3. Ćwiczenia

21

4.2.4. Sprawdzian postępów

22

4.3.

Dokumentacja meteorologiczna

23

4.3.1. Materiał nauczania

23

4.3.2. Pytania sprawdzające

29

4.3.3. Ćwiczenia

29

4.3.4. Sprawdzian postępów

30

5. Sprawdzian osiągnięć

31

6. Literatura

36

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej odczytywania

i interpretowania dokumentacji hydrologiczno – meteorologicznej oraz map komputerowych
i numerycznych modeli rzeźby terenu.

W poradniku zamieszczono:

—

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już opanowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,

—

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie będziesz mógł kształtować podczas pracy
z poradnikiem,

—

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

—

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

—

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz kształtować

umiejętności praktyczne,

—

sprawdzian postępów,

—

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału nauczania z zakresu całej jednostki modułowej,

—

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

311[23].O1

Podstawy zawodu

311[23].O1.01

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej

oraz ochrony środowiska

311[23].O1.02

Charakteryzowanie składu i budowy

311[23].O1.03

Analizowanie zjawisk atmosferycznych

i hydrologicznych występujących

w przyrodzie

311[23].O1.04

Posługiwanie się dokumentacją

hydrologiczno-meteorologiczną

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

—

wyjaśniać znaczenie hydrologii i meteorologii,

—

charakteryzować cykl hydrologiczny obiegu wody w przyrodzie,

—

charakteryzować procesy atmosferycznej części cyklu hydrologicznego,

—

charakteryzować zjawiska atmosferyczne zachodzące w przyrodzie,

—

rozróżniać elementy meteorologiczne,

—

korzystać z różnych źródeł informacji,

—

obsługiwać komputer,

—

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

—

rozróżnić dokumentację hydrologiczną i meteorologiczną,

—

zinterpretować oznaczenia stosowane w dokumentacji hydrologiczno- meteorologicznej,

—

rozróżnić mapy pogody,

—

zinterpretować dane meteorologiczne,

—

rozpoznać zasadnicze znaki umowne i kojarzyć je z sytuacją w terenie: cieki wodne
i obiekty hydrotechniczne,

—

odczytać roczniki hydrologiczne,

—

posłużyć się atlasem hydrologicznym,

—

zastosować oznaczenia stanów i przepływów wody,

—

opracować materiały obserwacyjno pomiarowe do roczników hydrologicznych oraz
ekspertyz,

—

opracować wyniki obserwacji zgodnie z instrukcją dla stacji i posterunków
meteorologicznych,

—

wypełniać dokumentację dotyczącą sytuacji synoptycznej,

—

zastosować zdobytą wiedzę w pełnieniu służby informacyjno-ostrzegawczej,

—

scharakteryzować

dziedziny

meteorologii:

biometeorologię,

agrometeorologię

i meteorologię lotniczą,

—

obsłużyć

systemy

przekazywania

danych,

wykorzystać

metody

statystyczne

w meteorologii,

—

skorzystać z programów komputerowych do przetwarzania danych hydrologiczno-
meteorologicznych,

—

scharakteryzować

zasady

graficzno-numerycznego

przetwarzania

informacji

pozyskiwanych map,

—

wyjaśnić etapy tworzenia mapy numerycznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4.

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Systematyka map

4.1.1.

Materiał nauczania

Mapa jest to zmniejszony, uogólniony i matematycznie określony obraz powierzchni

Ziemi na płaszczyźnie. Aby odwzorować Ziemię, która w przybliżeniu jest elipsoidą
obrotową na płaszczyźnie należy zastosować odpowiednie odwzorowanie kartograficzne,
które stanowi regułę matematyczną opisująca konstrukcje rzutu, w którym każdemu punktowi
elipsoidy obrotowej odpowiada określony punkt, stanowiący jego obraz na płaszczyźnie.
Reguły te wiążą współrzędne geograficzne dowolnego punktu na powierzchni Ziemi ze
współrzędnymi obrazu tego punktu na płaszczyźnie mapy. Rozróżnia się odwzorowania:

−

płaszczyznowe, wykonane bezpośrednio na płaszczyznę,

−

walcowe i stożkowe na powierzchnię walca albo stożka, które służą jako konstrukcja
pomocnicza do przejścia z kuli na płaszczyznę.

−

umowne bez prostej interpretacji geometrycznej.

Każde odwzorowanie powierzchni powoduje zniekształcenie, ale dobierając rodzaj

odwzorowania kartograficznego do mapy można zachować w niezmienionej postaci część
wielkości. Ze względu na treść mapy dzieli się na ogólnogeograficzne i tematyczne, podział
przedstawiono na rys. 1.

Rys. 1. Klasyfikacja map ze względu na ich treść [4, s. 69]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Ważnym elementem jest skala mapy, czyli stosunek długości linii na mapie do długości

odpowiadającej linii w terenie. Skala jest wyrażona w postaci ułamka 1:S, np. 1:10 000, co
oznacza, że każda dowolna odległość na mapie jest np. 10 000 razy mniejsza niż w terenie,
albo inaczej 1 cm na mapie odpowiada 10 000 cm w terenie. Kryterium podziału map ze
względu na skalę jest umowne i zależy m.in. od przeznaczenia mapy, wielkości terytorium
kraju itp. W Polsce mapy topograficzne podzielono na:

−

wielkoskalowe, jeśli skala wynosi 1:5000 lub 1:10000,

−

ś

rednioskalowe, gdy skal wynosi 1:25000 lub 1:50000,

−

małoskalowe o skali: 1:100000 lub 1:500000.
Podstawową mapą kraju jest mapa zasadnicza, która jest wielkoskalowym opracowaniem

kartograficznym, zawierającym aktualne informacje o przestrzennym rozmieszczeniu
obiektów ogólnogeograficznych oraz elementach ewidencji gruntów i budynków, a także
sieciach uzbrojenia terenów: nadziemnych, naziemnych i podziemnych [3]. W tabeli 1
przedstawiono podział map zasadniczych. Do wykonania map i planów niezbędne jest
wykonanie pomiarów geodezyjnych, które można podzielić na:

−

sytuacyjne (poziome), które określają wzajemne położenie punktów pomiarowych bez
uwzględniania rzeźby terenu,

−

wysokościowe, odnoszące się do odwzorowania wysokości punktów pomiarowych
względem przyjętego poziomu odniesienia,

−

sytuacyjno-wysokościowe.

Tabela 1. Mapy zasadnicze w zależności od skali [opracowanie własne na podstawie 3]

Lp.

Skala mapy

Zawartość mapy

1

1:500

Tereny o znacznym obecnym lub przewidywanym zagospodarowaniu

2

1:1000

Małe miasta, aglomeracje miejskie i przemysłowe oraz tereny osiedlowe wsi, będące
siedzibami gmin

3

1:2000

Zwarte tereny osiedlowe, tereny rolne o drobnej, nieregularnej szachownicy stanu
władania oraz większe zwarte obszary rolne i leśne na terenach miast

4

1:5000

Tereny o rozproszonej zabudowie wiejskiej, grunty rolne i leśne na obszarach
pozamiejskich

Rys. 2. Warstwicowy układ terenu [4, s. 70]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Rys. 3. Odwzorowanie a) wzniesienie b) zagłębienie [4, s. 70]

Rzeźba terenu na mapie może być przedstawiona kolorami (mapy ogólnogeograficzne)

lub za pomocą warstwic (mapy topograficzne i zasadnicza) [3]. Warstwice są to linie łączące
punkty o jednakowych wysokościach (rys. 2). Na podstawie układu warstwic na mapie można
odczytać wzniesienia (rys. 3a) lub zagłębienia (rys. 3b).

Istotnym elementem na mapie są oznaczenia – znaki umowne przedstawiające obiekty

(rys. 4 i 5).

Rys. 4. Umowne oznaczenia hydrograficzne stosowane na mapach [9]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Rys. 5. Przykłady znaków umownych stosowanych na mapach topograficznych [4]

Za pomocą kolorów, symboli oznaczeń literowych można przedstawić obiekty

występujące na przedstawionym terenie. Dzięki wprowadzeniu kolorów i oznaczeń
umownych mapa staje się czytelna i jasna. Najczęściej stosowana jest następująca
kolorystyka:

−

kolorem czarnym wykreśla się ramki i siatki systemów meldunkowych, osiedli, obiektów
przemysłowych, sieci komunikacyjnej (koleje, drogi), granice i ogrodzenia,

−

kolorem niebieskim oznacza się wody, bagna,

−

kolorem brązowym zaznacza się rzeźbę terenu,

−

kolor zielony oznacza różne formy roślinności, które mogą być uszczegółowione poprzez
naniesienie znaków graficznych.
Przykładem mapy jest także plan, znajdujący zastosowanie w dokumentacji technicznej,

a przedstawiający lokalizację zamierzeń gospodarczych lub projektów inżynierskich np. plan
zagospodarowania przestrzennego, plan orientacyjny, plan sytuacyjny lub plan podziału
nieruchomości.

Wykonując pomiary w terenie, w celu uchwycenia szczegółów badanego obszaru

wykonuje się szkice polowe, które można wykreślić na papierze milimetrowym
z uwzględnieniem skali lub na zwykłym papierze bez uwzględniania skali, zachowując
odpowiednie proporcje i kierunki, nanosi się punkty charakterystyczne znajdujące się
w terenie. Poniżej przedstawiono przykłady szkicu polowego, na którym przedstawiono
punkty charakterystyczne terenu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Rys. 6. Przykładowy szkic polowy [4]

Mapy opracowywane ręcznie, wykonywane na planszy aluminiowej (pierworys), folii

przezroczystej (matryca) lub na papierze (kopia) i wydrukowane na papierze lub folii to mapy
analogowe. Obecnie postęp techniki i informatyki umożliwia przygotowanie mapy
w systemie cyfrowym, są to tzw. mapy numeryczne. Stanowią one zbiór danych, które
umożliwiają wykonanie różnorodnych, pod względem skali i treści opracowań graficznych
[3, s. 72]. Przy użyciu mapy numerycznej można szybko w różnorodny sposób przekształcać
wyszukiwać, sortować potrzebne wielkości i informacje. Systemy komputerowe, które
wspomagają tworzenie map są to programy typu Computer Aided Mapping (CAM). Dzięki
temu mapę można oglądać na monitorze komputera i w dowolny sposób drukować.

Istotą mapy numerycznej jest przyporządkowanie każdemu elementowi, który chcemy

przetwarzać, określonego atrybutu przestrzennego, koniecznego do określenia umiejscowienia
tego elementu [3, s. 73], czyli, żeby klikając w oznaczenie kursorem otrzymać potrzebny
wynik. Dodatkowo można elementom nadawać atrybuty nieprzestrzenne, których najprostszą
postacią jest tekst na mapie, czyli atrybut opisowy, przedstawiający informacje
o właściwościach obiektu[3, s. 73].

Mapę numeryczną można utworzyć kilkoma sposobami z użyciem różnych metod

pozyskiwania danych geograficznych:

−

geodezyjne pomiary bezpośrednie – po pomiarze terenowym, jego wyniki są
wprowadzane do komputera i odpowiednio przetwarzane do postaci mapy numerycznej,

−

digitalizacja map kreskowych – polega na przetworzeniu mapy z postaci papierowej do
postaci numerycznej z użyciem: digitizera lub skanera. Zeskanowany obraz jest następnie
rektyfikowany oraz wektoryzowany na ekranie komputera,

−

metody fotogrametryczne – polegają na wykorzystaniu zdjęć lotniczych oraz naziemnych
do pozyskiwania danych,

−

metody teledetekcyjne – polegają na wykorzystaniu obrazów satelitarnych utworzonych
przez specjalne skanery umieszczone na pokładach satelitów.
W celu aktualizacji istniejących już map sporządza się tzw. nakładki tematyczne, na

osobnych arkuszach folii do map analogowych lub jako pliki komputerowe odpowiadające
zbiorom lub obiektom w przypadku map numerycznych. Rozróżnia się następujące typy
nakładek:

−

O – osnowy geodezyjne,

−

E – ewidencja gruntów i budynków,

−

U – sieci uzbrojenia terenu,

−

S – sytuacja powierzchniowa (inne obiekty trwale związane z terenem)

−

W – rzeźba terenu,

−

R – realizacyjne uzgodnienia projektowe. [3, s. 73]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Postęp techniki i informatyki można dziś wykorzystywać systemy informacji

przestrzennej SIP, zawierające dane o położeniu obiektów w przestrzeni i ich cechach
geometrycznych, do których należą systemy:

−

GIS – system informacji geograficznej opracowany z dokładnością mapy mało
i średnioskalowej,

−

SIT – system informacji o terenie, opracowany z dokładnością map wielkoskalowych na
potrzeby gospodarki i administracji.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Co to jest mapa?

2.

Jak można sklasyfikować mapy ze względu na ich treść?

3.

Jakie są rodzaje pomiarów i czego dotyczą?

4.

Co to jest skala mapy?

5.

Jak powstaje mapa numeryczna?

6.

W jakim celu stosuje się na mapach kolory?

7.

Do czego służą znaki umowne stosowane na mapach?

8.

Co to są warstwice?

9.

Jak wykonuje się szkic polowy?

10.

Czym są systemy informacji przestrzennej?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na otrzymanej od nauczyciela mapie topograficznej rozpoznaj sposoby odwzorowania

terenu i zastosowane znaki umowne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zdefiniować elementy mapy topograficznej,

2)

dokonać analizy mapy topograficznej otrzymanej od nauczyciela,

3)

odszukać wartości warstwic na mapie topograficznej,

4)

określić na podstawie warstwic formy terenu na mapie,

5)

określić obiekty występujące na mapie przedstawione za pomocą kolorów i znaków
umownych,

6)

zapisać informacje o terenie w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

mapa topograficzna otrzymana od nauczyciela,

−

wykaz znaków umownych stosowanych na mapach topograficznych,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Ćwiczenie 2

Stosując analizę SWOT porównaj mapy tradycyjne i cyfrowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zastosować zasady pracy – analiza SWOT,

2)

dokonać analizy mapy analogowej i numerycznej (można wykonać to zadanie
w pracowni komputerowej lub korzystając z map przyniesionych przez nauczyciela),

3)

wymienić słabe i mocne strony stosowania map analogowych i numerycznych oraz
szanse i zagrożenia związane z ich stosowaniem,

4)

zapisać w przygotowanej tabeli informacje z pkt. 3,

5)

tabeli wymienić obiekty hydrograficzne: ocean, morze, cieśnina, zalew,

6)

przeanalizować cel i znaczenie stosowania map analogowych i numerycznych,

7)

zapisać wnioski w zeszycie,

8)

określić cechy charakterystyczne rozpoznanych obiektów i wyjaśnić przyczyny ich
powstania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

mapy analogowe i numeryczne,

−

komputer z dostępem do internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wymienić rodzaje map?

2)

zdefiniować pojęcia: mapa, skala?

3)

wymienić rodzaje pomiarów geodezyjnych?

4)

określić różnice między mapą analogową a numeryczną?

5)

rozpoznać formy terenu na mapie?

6)

wyjaśnić sposób tworzenia mapy numerycznej?

7)

określić znaczenie planów?

8)

rozpoznać znaki stosowane na mapach?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

4.2. Dokumentacja hydrologiczna

4.2.1. Materiał nauczania

Dokumentacja hydrologiczna stanowi opracowanie zawierające obliczenia charakterystyk

hydrologicznych, wykonanych na podstawie dostępnych wieloletnich obserwacji i pomiarów
hydrologicznych i meteorologicznych oraz pomiarów terenowych (w korycie cieku i na
obszarze zlewni). Zakres dokumentacji hydrologicznej zależy od rodzaju inwestycji i potrzeb
projektowych.

Dokumentację hydrologiczną sporządza się do celów:

−

projektowania urządzeń wodnych i opracowania instrukcji gospodarowania wodą,

−

opracowań planistycznych (programu wodno-środowiskowego),

−

planu gospodarowania wodami,

−

planu ochrony przeciwpowodziowej i przeciwdziałania skutkom suszy,

−

warunków korzystania z wód i in.),

−

studium ochrony przeciwpowodziowej,

−

opracowań stanowiących podstawę do wydania decyzji administracyjnych (pozwolenia
wodnoprawnego, ustalenia linii brzegu i in.),

−

ustalenia strefy ochronnej ujęcia wód powierzchniowych oraz obszaru ochronnego
zbiorników wód śródlądowych.
Przy opracowywaniu dokumentacji hydrologicznej wykorzystuje się współczesne metody

hydrologii inżynierskiej oraz dane pomiarów zbierane przez służby hydrologiczne.
Prowadzone w posterunkach wodowskazowych pomiary i obserwacje stanów i przepływów
wody stanowią podstawę do opracowania prognozy hydrologicznej przez pracowników
Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Wyniki pomiarów hydrologicznych
zamieszczane są biuletynach codziennych i obejmujących okres tygodnia. W biuletynie
codziennym podawane są aktualne i charakterystyczne stany wody oraz przepływ i prognoza
stanu wody z wyprzedzeniem trzydniowy.

Pomiary stanów wody wykonywane są codziennie o godzinie 6 rano w profilu

wodowskazowym. Profil wodowskazowy jest to miejsce, w którym dokonywane są
obserwacje hydrologiczne i pomiary hydrometryczne. W profilach wodowskazowych
prowadzi się codzienne pomiary stanów wody, które stanowią wzniesienie zwierciadła wody
w danym przekroju rzeki ponad przyjęty umownie poziom odniesienia. Obserwacje na
rzekach prowadzi się w profilach wodowskazowych, z łaty wodowskazowej odczytuje się
stan wody, a poziom odniesienia stanowi poziom zerowy podziałki wodowskazu zwany
zerem wodowskazu (rys. 7). Zero wodowskazu dowiązane jest geodezyjnie do państwowej
sieci niwelacyjnej, wyrażony w metrach [n.p.m.] w Kronsztadt (Kr). Położenie zera
wodowskazu oznaczane jest symbolem P.z. Łata wodowskazowa stanowi wyskalowaną
listwę usytuowaną w korycie cieku, zbiorniku, jeziorze itp. i służącą do odczytów stanu wody
(rys. 8)

Rys. 7. Przekrój wodowskazowy [1, s. 174]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Rys. 8. Profil wodowskazowy z zaznaczoną łatą wodowskazową w korycie rzecznym [2, s. 127]

Dane dotyczące stanów wody, których wahania stanowią jeden z podstawowych

elementów do określenia charakterystyki rzeki zestawione są w rocznikach hydrologicznych
wód powierzchniowych. Roczniki te były drukowane w postaci dwu edycji:

−

pierwsza dla dorzecza Wisły i rzek Pomorza na wschód od Wisły,

−

druga dla dorzecza Odry i rzek Przymorza między Odrą a Wisłą.

Rys. 9. Przykładowa strona z rocznika hydrologicznego wód powierzchniowych z wartościami średnich

dobowych i charakterystycznych stanów wody [2, s. 129]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

W każdym kolejnym wydaniu po 1961r. znajdują się dodatkowo bloki informacji w skład

których wchodzi:

−

rocznik hydrologiczny wód powierzchniowych,

−

wyniki pomiarów hydrometrycznych,

−

rocznik hydrologiczny wód podziemnych obejmujący cały kraj.
Roczniki hydrologiczne wód powierzchniowych zawierają zestawienia dobowych oraz

charakterystycznych stanów wody, w tym także obserwacje zjawisk lodowych. W wybranych
profilach wodowskazowych podawane są dobowe i charakterystyczne wartości natężenia
przepływu, a także wyniki pomiarów temperatury wody i zmącenia. W części opisowej
znajduje się syntetyczna ocena roku hydrologicznego na tle wielolecia a także wykresy i mapa
lokalizacji posterunków. Na rys. 9–11 przedstawiono przykładowe strony z rocznika
hydrologicznego

przedstawiające

zestawienie

stanów,

przepływów.

Dla

potrzeb

hydrologicznych zdefiniowano szereg stanów charakterystycznych, które zestawione zostały
w tabeli. 2.

Tabela 2. Zestawienie stanów charakterystycznych [opracowanie własne]

Oznaczenie stanu

Opis

Stany główne (charakterystyczne) I rzędu
WW

Stan najwyższy w danym roku

SW

Stan średni w danym roku

NW

Stan najniższy w danym roku

Stany główne (charakterystyczne) II rzędu
WWW

Stan najwyższy spośród najwyższych stanów wody (wielka woda)

SWW

Stan średni spośród najwyższych stanów wody

NWW

Stan najniższy spośród najwyższych stanów wody

WSW

Stan najwyższy spośród średnich stanów wody

SSW

Stan średni spośród średnich stanów wody

NSW

Stan najniższy spośród średnich stanów wody

WNW

Stan najwyższy spośród najniższych stanów wody

SNW

Stan średni spośród najniższych stanów wody

NNW

Stan najniższy spośród najniższych stanów wody

Zestawienie tabelaryczne przedstawia stany codzienne wody w danym roku

hydrologicznym w ujęciu miesięcznym oraz wartości stanów charakterystycznych I rzędu dla
każdego miesiąca. Stany średnie obliczane SA jako średnia arytmetyczna stanów z danego
miesiąca. Podawany jest także stan średni dla roku, miesięcy zimowych oraz letnich.
Kolejnym elementem tabeli są wartości tzw. ekstremów roku z datą, kiedy stan taki był
zaobserwowany. Pod zestawieniem stanów codziennych znajduje się zestawienie stanów
w ujęciu pięcioletnim. Na podstawie danych tablicowanych można wykonać krzywe stanów
wody oraz krzywe częstości stanów. Graficzne przedstawienie zmian stanów pozwala określić
wahania zwierciadła wody. Podobne opracowania wykonywane są dla przepływów (rys. 10).

Zestawienie danych liczbowych rzeki w określonym profilu pozwala na uzyskanie

danych dodatkowych do określenia charakterystyki przekroju i samej rzeki. Obserwacje
stanów i przepływów wody odpowiednio przetworzone pozwalają wykonać prognozę
hydrologiczną np. dotycząca możliwości wystąpienia powodzi lub suszy. Zestawienie
zawierające opis zagadnień hydrologicznych związanych z wyznaczeniem optymalnego
rozwiązania różnorodnych problemów hydrologiczno-meteorologicznych zachodzących na
obszarze zlewni stanowi operat hydrologiczny. Zawarte w nim informacje stanowią podstawę
do o prowadzenia osłony hydrologicznej obiektu (np. zbiornika retencyjnego). Operat
powinien zawierać charakterystykę fizjograficzną, hydrologiczną i meteorologiczną zlewni,
informacje na temat lokalizacji i charakterystyk osłanianego obiektu, opis sygnalizacji

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

(ustalenie organizacji i zasad działania systemu przepływu informacji), opis metodyki
i instrukcję opracowywania prognoz oraz dokumentację oceny sprawdzalności prognoz.
Powinien również określić sposoby gromadzenia danych do przyszłej modernizacji lub
aktualizacji operatu.

Rys. 10.Dobowe i charakterystyczne wartości natężenia przepływu rzeki Rzeźnicy w profilu Parowa w 1983 r.

[2, s. 150]

Rys. 11. Dobowe i charakterystyczne stany wody jeziora Serwy [2, s. 162]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Innym dokumentem używanym w pomiarach hydrometrycznych jest raptularz (rys. 12).

Początek raptularza wypełnia osoba w terenie prowadząca pomiar, gdyż znajdują się tam
informacje o miejscu i czasie wykonywania pomiaru oraz stanie wody i dane techniczne
młynka oraz szkic przekroju pomiarowego. Kolejna strona (rys. 13) to zestawienie wyników
pomiarów wraz z zaznaczonym rozmieszczeniem pionów pomiaru prędkości.

Rys. 12. Wzór raptularza do pomiaru młynkowego –strona tytułowa oraz strona do obliczeń powierzchni między

pionami i przepływów cząstkowych [2, s. 117]

Rys. 13. Wzór raptularza do pomiaru młynkowego – strona do obliczeń prędkości punktowych

i średnich w pionach hydrometrycznych [2, s. 118]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Rocznik hydrologiczny wód podziemnych zawiera zestawienie pomiarów stanu wód

gruntowych w studniach obserwacyjnych oraz wyniki pomiaru wydajności i temperatury
ź

ródeł. Na rys. 14 przedstawiona została przykładowa strona z rocznika hydrologicznego

przedstawiająca dane o położeniu posterunku pomiarowego, wysokości znaku mierniczego
oraz rodzaju obserwacji. Na rys. 15 zestawione zostały wyniki pomiarów głębokości do
zwierciadła wody podziemnej oraz stany charakterystyczne i ekstremalne, a na wykresie
(rys. 20) przebieg średnich miesięcznych stanów wody podziemnej w roku hydrologicznym.

Rys. 14. Przykładowa strona z rocznika wód podziemnych [2, s. 98]

Rys. 15. Przykładowa strona z rocznika wód podziemnych z wynikami pomiarów głębokości do zwierciadła

wody podziemnej oraz stany charakterystyczne i ekstremalne [2, s. 99]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Rys. 16.Wykres przebiegu średnich miesięcznych stanów wody podziemnej w roku hydrologicznym [2, s. 99]

Informacje dotyczące rozmieszczenia posterunków wodowskazowych na rzekach zebrane

są w opracowaniu „Wodowskazy na rzekach polskich”, które zawiera szczegółową
charakterystykę posterunków wodowskazowych oraz informacje o zmianach lokalizacji
wodowskazów, położeniu rzędnej zera wodowskazu i stosowanym poziomie odniesienia
niwelacji [2].

Innymi źródłami wiedzy na temat sieci hydrograficznej i zjawisk hydrologicznych są

„Atlas hydrologiczny Polski” i „Podział hydrograficzny Polski”. „Atlas hydrologiczny
Polski” jest podstawowym opracowaniem syntetycznym składającym się z 5 rozdziałów
ilustrowanych mapami tematycznymi. Pierwszy rozdział obejmuje zagadnienia z zakresu
ukształtowania terenu, budowy geologicznej, gleb i użytkowania terenu, drugi przedstawia
regiony klimatyczne, opady atmosferyczne, temperaturę powietrza, wilgotność powietrza
i bilans

radiacyjny,

trzeci

dotyczy

zagadnień

z zakresu

wód

podziemnych

i powierzchniowych, czwarty charakteryzuje elementy bilansu wodnego, wahania wód
podziemnych, stany wód powierzchniowych, transport rumowiska rzecznego, wskaźnik
denudacji powierzchni zlewni, temperaturę i zjawiska lodowe na wodach powierzchniowych
i piąty przedstawia sztuczne zbiorniki wodne, stan czystości wód powierzchniowych.

„Podział hydrograficzny Polski” prezentuje granice zlewni i dorzeczy w skali całego

kraju. Opracowanie to składa się z zestawienia liczbowo-opisowego, w którym podano
najważniejsze charakterystyki ilościowe, dotyczące powierzchni zlewni i kilometrażu sieci
rzecznej oraz uproszczony opis hydrograficzny, a także część, w której znajduje się 57 map
ukazujących podział hydrograficzny, siec rzeczną, posterunki wodowskazowe, litologię
terenu, wybrane punkty wysokościowe, siec komunikacyjną i większe ośrodki miejskie.

Dane o jeziorach znaleźć można w „Katalogu jezior Polskich” i „Atlasie jezior Polski”.

Pierwsze opracowanie stanowi trzytomowe zestawienie z podziałem na Pojezierze Pomorskie,
Mazurskie, Wielkopolsko-Kujawskie. Drugie jest szczegółowym opracowaniem, które
wyróżnia jeziora Pojezierza Wielkopolskiego i Pomorskiego, zlewni rzek Pomorza i dolnej
Wisły oraz Polski południowej. Do każdego z trzech tomów dołączona jest część tabelaryczna
z opisem charakterystyk morfometrycznych i fizyczno-chemicznych jezior, plany
batymetryczne w skali 1:25000, 1:50000, wykresy przebiegu stanu wody w wieloleciu oraz
dane o zasobach wodnych.

Dokumentację hydrologiczną stanowią także:

−

komunikaty hydrologiczne, które przedstawiają bieżącą sytuację hydrologiczno-
meteorologiczną oraz przewidywany jej rozwój w określonym przedziale czasu.
W okresie zagrożenia powodziowego przygotowywany jest w cyklu 3-godzinnym
i zawiera dane o wzrostach stanu wody w rzekach, opadach atmosferycznych
w przedziałach 3-, 6- lub 12-godzinnych oraz prognozy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

−

opisy sytuacji hydrologicznej przedstawiająca zjawiska lodowe oraz stany wody na
rzekach polskich z uwzględnieniem stanów charakterystycznych.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Co to jest stan wody?

2.

Co to jest operat hydrologiczny?

3.

Jakie informacje zawiera rocznik hydrologiczny?

4.

Jak dzieli się stany wody zestawione w roczniku hydrologicznym?

5.

Co to jest zero wodowskazu?

6.

Jakie informacje zawierają biuletyny hydrologiczne?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dla określonego przez nauczyciela profilu wodowskazowego wykreśl krzywą

wodowskazową. Określ stany główne I rzędu i II rzędu. Na podstawie wykresu określ zmiany
zwierciadła wody w rzece.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać dane hydrologiczne profilu w roczniku hydrologicznym,

2)

narysować układ współrzędnych prostokątnych na papierze milimetrowym,

3)

opisać osie układu oś odciętych – oś czasu (liczba dni), oś rzędnych –stan wody H,

4)

dobrać skalę wykresu,

5)

zaznaczyć stany codzienne w ciągu roku,

6)

połączyć punkty,

7)

zaznaczyć na otrzymanej krzywej stan najwyższy w ciągu roku, najniższy i średni,

8)

przeanalizować wahania stanów wody w ciągu rozpatrywanego roku,

9)

zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

ołówek, gumka, linijka,

−

papier milimetrowy formatu A3,

−

rocznik hydrologiczny,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Na podstawie danych otrzymanych od nauczyciela sformułuj prognozę sytuacji

hydrologicznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować dane otrzymane od nauczyciela,

2)

określić elementy prognozy hydrologicznej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

3)

określić stany najwyższe i najniższe w dorzeczy Wisły, Odry i rzekach Przymorza,

4)

określić zjawiska lodowe występujące na poszczególnych obszarach,

5)

zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

dane otrzymane od nauczyciela,

−

instrukcja do ćwiczenia,

−

literatura z punktu 6 poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wymienić stany charakterystyczne i odczytać ich oznaczenia?

2)

zdefiniować pojęcia: stan wody, krzywa wodowskazowa, zero
wodowskazu?

3)

narysować krzywą wodowskazową?

4)

wymienić elementy prognozy hydrologicznej?

5)

wyznaczyć stany główne I i II rzędu?

6)

określić znaczenie i zawartość operatu hydrologicznego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

4.3. Dokumentacja meteorologiczna

4.3.1.

Materiał nauczania

Informacje na temat stanu fizycznego stosunków atmosferycznych w danej chwili lub

okresie czasu na danym terenie określane są mianem pogody. Przewidywanie tego stanu na
bliższą lub dalszą przyszłość stanowi prognozę pogody. Ze względu na okres czasu, dla
którego sporządzana jest prognoza rozróżnia się prognozy:

−

krótkoterminowe na 1–2 dni,

−

długoterminowe na dłuższy okres czasu.
Prognozy krótkoterminowe opracowywane są na podstawie porównania map

synoptycznych z poprzedniej doby z mapą sytuacji aktualnej. Natomiast prognozę
długoterminową sporządza się na podstawie porównania sytuacji aktualnej i jej genezy
z sytuacjami i przebiegiem pogody dawniej.

Mapa pogody, czyli mapa synoptyczna sporządzana jest na podstawie wyników

obserwacji i pomiarów stanu fizycznego atmosfery i podłoża. Obserwacje te gromadzone są
przez znajdująca się w każdym kraju instytucję zwaną służbą pogody [5]. Zebrane przez nią
informacje trafiają do biur pogody w Instytucie Meteorologii i Gospodarki Wodnej i są
podstawą do sporządzania map synoptycznych. Przykład mapy synoptycznej został pokazany
na rys. 17.

Rys. 17. Przykład mapy synoptycznej z dnia 22 maja 1994 r., godz.02

00

[5, s. 264]

Informacje potrzebne do wykonania mapy pogody przesyłane są ze stacji

meteorologicznych za pomocą różnych nośników łączności w postaci zakodowanej. Schemat
nanoszenia wartości elementów pogody przedstawia rys. 18. Na rys. 19 zestawiono
ważniejsze oznaczenia i symbole stosowane na mapach synoptycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

W

celu

rozszyfrowania

mapy

pogody

konieczna

jest

znajomość

klucza

meteorologicznego znanego na całym świecie. Dane meteorologiczne zaszyfrowane są
w postaci cyfr, które zajmują ściśle określone miejsce w depeszy, którą stanowi grupa cyfr.
Każda grupa obejmuje 5 cyfr, a w depeszy przeważnie występuje 7 grup cyfr. Poniżej
przedstawiono przykład depeszy synoptycznej (rys. 20) i klucz do depeszy (rys. 21).

Rys. 18. Schemat rozmieszczenia elementów meteorologicznych wokół stacji: a) na mapie synoptycznej

b) naniesione za pomocą symboli i cyfr wartości elementów pogody [5, s. 265]

Rys. 19. Ważniejsze oznaczenia i symbole stosowane na mapach synoptycznych [5, s. 267]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Rys. 20. Przykład depeszy [5, s. 266]

W tabeli 3 przedstawiono klucz oznaczeń poszczególnych symboli depeszy. Biuro

pogody po przyjęciu depeszy synoptycznej rozszyfrowuje ją, a jej treść nanoszona jest na
mapę konturową za pomocą umownych symboli i cyfr, które są rozmieszczone wokół danej
stacji. Poniżej przedstawiono przykład depeszy i jej omówienie

Rys. 21. Treść depeszy synoptycznej [5, s. 269]

Tabela 3. Klucz meteorologiczny [5, s.266–2667]

Grupa cyfr

12250 Oznaczenie literowe

Grupa 0

YY – dzień miesiąca, GG – godzina obserwacji

Grupa 1

II – numer rejonu (np. Polska – 12, Hiszpania 08)
iii – numer stacji meteorologicznej

Grupa 2

N – wielkośc zachmurzenia ogólnego
dd – kierunek wiatru dolnego (przy powierzchni Ziemi)
fmfm –prędkość wiatru dolnego (przy powierzchni Ziemi)

Grupa 3

VV – widzialność w kierunku poziomym
WW –pogoda w czasie obserwacji
W – pogoda ubiegła (między kolejnymi obserwacjami)

Grupa 4

PPP – ciśnienie atmosferyczne
TT – temperatura powietrza, zaokrąglona do liczby całkowitej

Grupa 5

N

h

– wielkość zachmurzenia przez chmury niskie, gdy ich nie ma podaje się chmury

ś

rednie

C

L

– chmury niskie (Stratocumulus, Stratus, Cumulus, Cumulonimbus)

h – wysokośc podstawy chmur od powierzchni gruntu
C

M

– chmury średnie (Altocumulus, Altostratus, Nimbostratus)

C

H

– chmury wysokie (Cirrus, Cirrocumulus, Cirrostratus)

Grupa 6

T

d

T

d

– temperatura punktu rosy

A – charakterystyka ciśnienia atmosferycznego w ostatnich trzech godzinach
poprzedzających obserwację
pp – wielkość tendencji ciśnienia powietrza w ostatnich trzech godzinach
poprzedzających obserwację wyrażona w dziesiątych częściach hPa

Grupa 7
Określana w
depeszy o 6 i 18
GMT

7– wskaźnik cyfrowy grupy
RR – wysokośc opadu za osatnie 12 godzin w mm
T

e

T

e

– temperatury ekstremalne (o 6:00 podaje się temperaturę min., o 18:00 maks.)

Tabela 4. Objaśnienia do depeszy synoptycznej z rys. 21 [5, s. 269]:

Oznaczenie cyfrowe

Opis

Grupa 1

12 – numer rejonu czyli Polski
250 – numer stacji meteorologicznej w Toruniu

Grupa 2

niebo całkowicie pokryte chmurami
wiatr z kierunku północnego
prędkość wiatru 5m/s

Grupa 3

widzialność w kierunku poziomym wynosiła ok. 4 km
w czasie obserwacji padał słaby śnieg

Grupa 4

ciśnienie atmosferyczne na stacji wynosiło 1002,6 hPa
temperatura powietrza – 19°C

Grupa 5

Na wysokości 300m występowały chmury fractostratus, ponadto chmury
nimbostratus, a chmury wysokie nie były widoczne

Grupa 6

temperatura punktu rosy – 20°C
w

ostatnich

trzech

godzinach

poprzedzających

obserwację

wystąpił

nierównomierny spadek ciśnienia powietrza o 2,2 hPa

Grupa 7

w ostatnich 12 godzinach spadł opad o wysokości 0,1 mm
temperatura minimalna –27°C

12250, 83605, 96717, 02669, 8742X, 70722, 79777

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Poniżej przedstawiono przykładowe mapki (rys. 22) z naniesioną za pomocą cyfr

i symboli treścią meteorologiczną.

Rys. 22. Wycinek mapy z informacjami o stanie pogody: a) nieprzeanalizowanej,

b) przeanalizowanej [5, s. 268]

Prognozę pogody sporządzić można także na podstawie codziennych obserwacji, podczas

których korzysta się z oznak lokalnych. Powstanie wówczas prognoza mniej trafna, gdyż o jej
trafności decydować będzie liczba oznak. W tabeli przedstawiono wybrane oznaki lokalnej
pogody.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Tabela. 5. Wybrane oznaki lokalnej pogody [5, s. 277–278]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Cd.tab.5

Dziś dzięki postępowi techniki i informatyki opracowywanie prognoz pogody jest

łatwiejsze i mniej pracochłonne. Większość informacji jest przesyłana i przetwarzana
w technologii cyfrowej. Korzystając z hydrodynamicznego modelu atmosfery oraz
komputerów o dużej mocy, stało się możliwe tworzenie numerycznych prognoz pogody, tj.
prognoz wyliczanych przy użyciu superkomputerów na podstawie równań opisujących
zachowanie się atmosfery. Takie prognozy są prognozami obiektywnymi, tzn. niezależnie od
tego ile razy zostałyby przeprowadzone obliczenia dla tego samego początkowego stanu
atmosfery, uzyskany wynik byłby taki sam.

W modelach numerycznych pola meteorologiczne są opisywane przez skończoną liczbę

punktów. Obliczenia wykonywane są w punktach nazywanych węzłami siatki. Odległość
w poziomie pomiędzy sąsiednimi węzłami definiuje poziomą rozdzielczość modelu. Im jest
ona mniejsza tym rozdzielczość jest lepsza i więcej szczegółów może być uwzględnionych
w modelu. Aby można było prawidłowo przewidzieć pogodę należy przeprowadzić obliczenia
nie tylko dla powierzchni Ziemi, ale również dla wyższych poziomów atmosfery. Na to co się
dzieje przy powierzchni Ziemi mają duży wpływ procesy zachodzące w najniższej części
atmosfery nazywanej warstwą graniczną (w zależności od warunków meteorologicznych
warstwa ta może mieć zasięg od kilkuset metrów do kilku kilometrów, chociaż średnio
przyjmuje się za jej wysokość 1 km). Ilość poziomów i ich rozkład w pionie definiują
pionową rozdzielczość modelu [6].

Procesy zachodzące w atmosferze charakteryzują się szerokim zakresem skal

przestrzennych. O ile ruchy wielkoskalowe mogą być dobrze opisane przez model to procesy
charakteryzujące się małą skalą mogą być opisane niedokładnie, albo znaleźć się poza
zdolnością rozdzielczą modelu. Procesy zachodzące w małej skali mają jednak duże
znaczenie i nie można ich pominąć. Dlatego stosuje się parametryzacje, które mają na celu
uwzględnienie ich wpływu na zjawiska o większej skali. Przykładem zjawiska wymagającego
parametryzacji jest konwekcja, która jest ważnym procesem w pionowej wymianie ciepła
i wilgotności w atmosferze. Jej skala (1–10 km) jest znacznie mniejsza niż rozdzielczość
obecnie używanych modeli.

Często stosowanym sposobem jest koncepcja zagnieżdżania modelu, co oznacza, że

model globalny liczony jest z niezbyt dużą rozdzielczością (dużym krokiem siatki), następnie
model obejmujący mniejszy obszar liczony jest z większą rozdzielczością, z kolei inny model
jest liczony dla jeszcze mniejszego obszaru i z jeszcze większą rozdzielczością od
poprzedniego. Każdy z modeli o dokładniejszej skali otrzymuje dla swoich wartości
brzegowych atmosferyczne zmienne stanu z modelu o większej skali.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Co to jest mapa synaptyczna?

2.

Jakie znasz oznaczenia stosowane na mapie synoptycznej?

3.

Co to jest depesza synoptyczna?

4.

Na czym polega kodowanie depeszy?

5.

Jakie są rodzaje prognoz pogody?

6.

Jak powstają mapy numeryczne prognoz pogody?

7.

Na czym polega określenie pogody na podstawie oznak lokalnych?

8.

Czym różni się tradycyjna mapa synoptyczna od mapy numerycznej?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na mapie otrzymanej od nauczyciela mapie synoptycznej znajdź i nazwij zastosowane

oznaczenia synoptyczne i określ na ich podstawie prognozę pogody.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

dokonać analizy otrzymanej od nauczyciela mapy synoptycznej,

2)

rozpoznać symbole i oznaczenia zastosowane na mapie synoptycznej,

3)

wyjaśnić strukturę i elementy prognozy pogody,

4)

sformułować prognozę na podstawie posiadanych danych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

mapa synoptyczna,

−

wykaz oznaczeń i symboli stosowanych na mapie synoptycznej,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Na podstawie klucza meteorologicznego rozszyfruj treść depeszy synoptycznej

otrzymanej od nauczyciela i nanieść jej treść na mapę konturową stosując umowne symbole
i cyfry.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

określić budowę klucza meteorologicznego,

2)

określić elementy depeszy synoptycznej,

3)

dokonać analizy depeszy otrzymanej od nauczyciela,

4)

rozszyfrować dane zawarte w depeszy,

5)

nanieść dane na mapkę konturową otrzymaną od nauczyciela,

6)

zapisać prognozę na podstawie treści depeszy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

instrukcja do ćwiczenia przygotowana przez nauczyciela,

−

depesza synoptyczna otrzymana od nauczyciela,

−

klucz meteorologiczny,

−

konturowa mapa przygotowana przez nauczyciela,

−

wykaz symboli i znaków umownych stosowanych na mapach synoptycznych,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Na podstawie obserwacji przeprowadzonych w terenie i oznak lokalnych pogody

sformułuj prognozę pogody.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

określić elementy prognozy,

2)

rozpoznać i znterpretować oznaki lokalne pogody i określić ich znaczenie dla prognozy,

3)

przeprowadzić obserwację pogody w terenie z uwzględnieniem oznak lokalnych,

4)

zapisać wyniki obserwacji,

5)

określić wpływ oznak na prognozę w terenie,

6)

zapisać prognozę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

instrukcja do ćwiczenia przygotowana przez nauczyciela,

−

tabela przedstawiająca oznaki lokalnej pogody,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

przeanalizować mapę synoptyczną?

2)

rozpoznać oznaczenia stosowane na mapie synoptycznej?

3)

określić budowę klucza meteorologicznego?

4)

zdefiniować depeszę synoptyczną?

5)

sformułować prognozę pogody na podstawie oznak lokalnych?

6)

sformułować prognozę na podstawie mapy synoptycznej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8.

Na rozwiązanie testu masz 25 min.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Pomiary poziomych odległości w terenie bez uwzględniania rzeźby terenu to pomiary
a)

eksploatacyjne.

b)

sytuacyjne.

c)

wysokościowe.

d)

inwentaryzacyjne.

2.

Mapy tematyczne dzieli się na
a)

topograficzne, przeglądowe, topograficzno-przeglądowe,

b)

gospodarcze i topograficzne.

c)

poglądowe i przyrodniczo-geograficzne.

d)

społeczno-gospodarcze i przyrodniczo-geograficzne.

3.

Mapy powstające na podstawie pomiarów geodezyjnych terenu i obrazujące większość
obiektów w ich geometrycznych zarysach to mapy
a)

topograficzne.

b)

fizjograficzne.

c)

gospodarcze.

d)

polityczne.

4.

Mapa zasadnicza ze wglądu na zawartość treści należy do map
a)

przeglądowych.

b)

sozologicznych.

c)

przyrodniczo-geograficznych.

d)

społeczno-gospodarczych.

5.

Na

rysunku

przedstawiono

odwzorowanie

w postaci

a)

kanału.

b)

rowu.

c)

zagłębienia.

d)

pagórka.

6.

Znak

topograficzny

przedstawiony

obok

przedstawia
a)

drogi i ulice.

b)

wąwozy i parowy.

c)

cieki wodne.

d)

nasypy i wykopy.

7.

Oznaczenie topograficzne obok przedstawia

a)

las liściasty.

b)

las iglasty.

c)

las mieszany.

d)

zarośla.

Rys do zad. 5 [4, s.70]

Rys. do zad. 6 [4]

Rys. do zad. 7 [4]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

8.

Na rysunku obok pzredstawiono
a)

mapę sytuacyjną.

b)

mapę topograficzną.

c)

mapę geologiczną.

d)

mapę demograficzną.

9.

Symbol

WW

stosowany

w

depeszy

synoptycznej oznacza
a)

wysoki stan wody.

b)

pogodę ubiegła.

c)

pogodę w czasie obserwacji,

d)

widzialność.

10.

Jeżeli działka powierzchnia działki na mapie w skali 1:2000 wyniosła 1cm

2

to

w rzeczywistości działka ta zajmuje teren
a)

1 ha.

b)

2 ha.

c)

0,4 ha.

d)

0,04 ha.

11.

Na mapach kolorem niebieskim zaznaczone są
a)

elementy hydrograficzne.

b)

drogi i mosty.

c)

tereny zabudowań.

d)

tereny przemysłowe.

12.

Pomiary stanów wody odczytywane są w
a)

stacji meteorologicznej.

b)

klatce hydrologicznej.

c)

profilu wodowskazowym.

d)

stacji hydrologicznej.

13.

Symbol NW oznacza
a)

stan średnie.

b)

stan wysoki.

c)

stan niski.

d)

stan nienaruszalny.

14.

Wyniki stanów i przepływów codziennych wody na rzekach Polski w profilach
wodowskazowych zebrane są w

a)

dzienniku polowym.

b)

roczniku hydrologicznym.

c)

altasie hydrologicznym.

d)

dzienniku hydrologicznym.

Rys. do zad. 8 [4, s. 70]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

15.

Na rysunku przedstawiono
a)

profil podłużny rzeki.

b)

profil wodowskazowy rzeki.

c)

kilometraż rzeki.

d)

rozkład temperatury w przekroju
poprzecznym.

16.

W roczniku hydrologicznym wartości
stanów wody podawane są w
a)

cm.

b)

dm.

c)

mm.

d)

km.

17.

Poziom odniesienia przy wyznaczaniu stanu wody stanowi:
a)

łata wodowskazowa.

b)

poziom morza.

c)

zero wodowskazu.

d)

poziom terenu.

18.

Symbol obok oznacza
a)

zachmurzenie.

b)

fronty atmosferyczne.

c)

rodzaj zjawiska meteorologicznego.

d)

układ chmur.

19.

W depeszy synoptycznej w grupie 1 określa się
a)

dzień miesiąca i godzinę obserwacji.

b)

numer rejonu i stacji meteorologicznej.

c)

wielkość zachmurzenia i kierunek wiatru.

d)

ciśnienie atmosferyczne i temperaturę.

20.

Czerwone niebo o wschodzie Słońca oznacza
a)

nadejście opadów.

b)

pogorszenie pogody.

c)

nadejście opadów i silnego wiatru.

d)

poprawę pogody.

Rys. do zad. 15 [1, s. 174]

Rys. do zad 18 [5, s.267]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Posługiwanie się dokumentacją hydrologiczno-meteorologiczną

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1.

a

b

c

d

2.

a

b

c

d

3.

a

b

c

d

4.

a

b

c

d

5.

a

b

c

d

6.

a

b

c

d

7.

a

b

c

d

8.

a

b

c

d

9.

a

b

c

d

10.

a

b

c

d

11.

a

b

c

d

12.

a

b

c

d

13.

a

b

c

d

14.

a

b

c

d

15.

a

b

c

d

16.

a

b

c

d

17.

a

b

c

d

18.

a

b

c

d

19.

a

b

c

d

20.

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

6. LITERATURA

1.

Bajkiewicz-Grabowska E., Mikulski Z.: Hydrologia ogólna. Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2007

2.

Bajkiewicz-Grabowska E., Magnuszewski A.: Przewodnik do ćwiczeń z hydrologii
ogólnej. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002

3.

Kietlińska Z, Walczak S.: Miernictwo w budownictwie lądowym i wodnym. WSiP,
Warszawa 1997

4.

Popek M., Wapińska B.: Planowanie elementów środowiska cz.1. WSiP. Warszawa 2004

5.

Woś A.: Meteorologia dla geografów. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997

6.

http://meteo.icm.edu.pl/pages/NWP.html

7.

http://www.geografia.com.pl/

8.

http://www.imgw.pl/wl/internet/zz/index.html

9.

http://paulinum.republika.pl/terenoznawstwo/trening24.htm

10.

http://portalwiedzy.onet.pl/