Aleksander Daszewski

Krystyna Krawczyk

DPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA W OGÓLNOŚCI

ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI CYWILNEJ

Warszawa 2003

ZAGADNIENIA WSTĘPNE................................................................................................. 5
RODZAJE ODPOWIEDZIALNOŚCI CYWILNEJ.............................................................. 7
KONSTRUKCJA PRAWNA UBEZPIECZENIA OC POSIADACZY POJAZDÓW
MECHNICZNYCH.............................................................................................................. 11

Obowiązek zawarcia i skutki jego niedopełnienia ........................................................... 11
Jak i gdzie zawierać ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych .............. 12
Okres ubezpieczenia oraz możliwość rezygnacji z umowy ............................................. 12
Zakres ochrony ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych...................... 13

SZKODA OSOBOWA ........................................................................................................ 17

Świadczenia z tytułu szkód osobowych

................................................................. 17

Jednorazowe odszkodowanie – kapitalizacja renty...................................................... 32
Kapitalizacja renty – przegląd orzecznictwa................................................................ 33

SZKODA MAJĄTKOWA................................................................................................. 35
NAJCZĘSTRZE PROBLEMY ............................................................................................ 36

Przyczynienie – przegląd orzecznictwa ........................................................................... 46

ZAGADNIENIA WSTĘPNE

Znajomość prawnych zasad odpowiedzialności cywilnej jest nieodzowna przy
analizie odpowiedzialności odszkodowawczej z ubezpieczeń OC na tle
zaistniałej szkody. Osoba badająca sprawę musi dokładnie znać odpowiednie
przepisy kodeksu cywilnego i umieć na tle okoliczności sprawy ocenić
słuszność roszczeń osoby poszkodowanej w świetle zasad prawnych
odpowiedzialności. W odróżnieniu od innych rodzajów ubezpieczeń przy
ubezpieczeniach OC mamy zawsze do czynienia z dwoma odrębnymi
stosunkami prawnymi a mianowicie:

a) stosunek zachodzący pomiędzy ubezpieczycielem a ubezpieczającym –

umowa ubezpieczenia OC;

b) stosunek pomiędzy poszkodowanym i sprawcą szkody, który w

pierwszym punkcie występuje jako ubezpieczajacy – ubezpiecza swoją lub innej
osoby odpowiedzialność cywilną wobec ewentualnych poszkodowanych.

Ad. a) Pierwszy z tych stosunków zawiązuje się przez zawarcie umowy
ubezpieczenia pomiędzy ubezpieczycielem (zakładem ubezpieczeń) a
ubezpieczającym, który ubezpiecza odpowiedzialność cywilną swoją lub innej
osoby. Jest to stosunek umowny, regulowany przepisami dotyczącymi umowy
ubezpieczenia (art. 805 Kodeksu cywilnego (k.c.) do 828 k.c.) lub przepisami
szczególnymi i sprowadza się do przejęcia przez ubezpieczyciela, za opłatą
odpowiedniej składki, odpowiedzialności cywilnej ubezpieczającego.

Ad. b) Drugi stosunek zawiązuje się z chwilą wyrządzenia szkody i ma swoje
źródło w:

• czynach niedozwolonych (deliktach), których następstwa w niniejszym

opracowaniu będą wiodące [czynem niedozwolonym – jest czyn
bezprawny (zarówno czyn przestępczy, jak i czyn zabroniony przez prawo
cywilne lub administracyjne) polegający na takim działaniu lub
zaniechaniu (bezczynność, wstrzymanie się od działania), które może
spowodować szkodę bądź współuczestniczyć w jej zaistnieniu].

• zobowiązaniach umownych (kontraktach) [zobowiązanie - jest umową,

kontraktem, który nie zostanie wykonany lub wykonany nienależycie].

Stosunki te powodują powstanie po stronie poszkodowanego prawa do
dochodzenia odszkodowania za doznaną szkodę, a równocześnie rodzą po
stronie podmiotu, który szkodę wyrządził, względnie osoby za niego
odpowiedzialnej – obowiązek jej naprawienia.

Ubezpieczyciela natomiast nie łączy z poszkodowanym żaden bezpośredni
stosunek prawny. Ubezpieczyciel dopiero po powstaniu szkody wstępuje w
obowiązki ubezpieczającego, tym samym stając się zobowiązanym do
naprawienia wyrządzonej przez ubezpieczającego szkody. Obowiązek
ubezpieczyciela powstaje tylko wtedy jeżeli szkoda mieści się w zakresie
udzielonej ochrony ubezpieczeniowej – zakres udzielonej ochrony regulują
ogólne warunki ubezpieczenia zarówno obowiązkowych jak i dobrowolnych.

RODZAJE ODPOWIEDZIALNOŚCI CYWILNEJ

Kodeks cywilny będący zasadniczą ustawą regulującą odpowiedzialność
cywilną przewiduje trzy rodzaje (reżimy) odpowiedzialności :

1. odpowiedzialność na zasadzie winy,
2. odpowiedzialność na zasadzie ryzyka,
3. odpowiedzialność na zasadzie słuszności.

Ad. 1. Odpowiedzialność na zasadzie winy jest główną a jednocześnie
najłagodniejszą podstawą odpowiedzialności. Główną, ponieważ pozostałe
dwie zasady mają zastosowanie w przypadkach wyjątkowych, podanych w
kodeksie, a najłagodniejszą gdyż poszkodowany dochodzący roszczenia musi
udowodnić, że winę za wyrządzoną szkodę ponosi osoba od której domaga się
odszkodowania (art. 6 k.c.).
Wina w znaczeniu prawa cywilnego polegać może albo na działaniu umyślnym,
albo na niedbalstwie. To ostatnie może występować jako niedbalstwo lekkie
(lekkomyślność - culpa levis) graniczące z przypadkiem, albo jako niedbalstwo
rażące, stojące na pograniczu z działaniem umyślnym (culpa lata).

Odpowiedzialność na zasadzie winy ustawa przewiduje w stosunku do tego kto:
-wyrządził szkodę czynem własnym (art. 415, 416, 422, 425 – 441 k.c.).
-odpowiada za szkody wyrządzone czynem innej osoby, nad którą ma
obowiązek nadzoru lub się nią wyręcza (art. 427, 429, 430 k.c.).
-odpowiada za szkody wyrządzone przez zwierzęta które chowa lub się nimi
posługuje (art. 431 k.c.).
Wymaga podkreślenia, że art. 427, 431 k.c. przyjmują domniemanie winy, co w
konsekwencji ułatwia sytuację poszkodowanego, gdyż dowód nie zawinienia dla
uwolnienia się od odpowiedzialności musi przeprowadzić sprawca zgodnie z art.
6 k.c.

Przy odpowiedzialności na zasadzie winy za czyny innych osób istotne
znaczenie mają przepisy art. 429 i 430 k.c., z którymi w praktyce szkodowej
często można się spotkać.

Ad. 2. Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka jest najostrzejszą z form
odpowiedzialności przewidzianej przez kodeks cywilny. Zasadę tę wyrażają
przepisy art. 433 – 436 k.c., przy czym istotne przy likwidacji szkód z
ubezpieczeń OC są trzy pierwsze art. 433, 434, 435 k.c. (art. 436 k.c. ma
zastosowanie w obowiązkowych ubezpieczeniach OC komunikacyjnych z
pewną modyfikacją – gdzie wyjątkowo wskazana jest zasada winy – szerzej o
tych zagadnieniach przy konstrukcji prawnej OC posiadaczy pojazdów).

Niezbędną przesłanką do zastosowania art. 435 lub 436 k.c. jest uprzednie
stwierdzenie, że zobowiązany do naprawienia szkody jest wprawiany w ruch
siłami przyrody lub wytwarza środki wybuchowe lub posiadacz mechanicznego
środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody. Tylko wtedy bowiem
według intencji ustawodawcy można stosować najostrzejszy reżim
odpowiedzialności. Jedynie w wypadku stwierdzenia, że przedsiębiorstwo
wykorzystuje siły przyrody może być na nie nałożony obowiązek naprawienia
szkody zaistniałej bez ich winy, ale mającej związek z ruchem przedsiębiorstwa.

Istotą zasady ryzyka jest przypisywanie z góry sprawcy odpowiedzialności za
doznane przez poszkodowanego szkody. Uwolnić się od tej odpowiedzialności
może on jedynie w trzech przypadkach, o ile jednak udowodni (ciężar dowodu
spoczywa w tym wypadku na sprawcy), że szkoda nastąpiła na skutek :

a) siły wyższej;
b) wyłącznej winy poszkodowanego;
c) wyłącznej winy osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.

Ad. a) siła wyższa (vis maior) jako przesłanka wyłączająca odpowiedzialność
na zasadzie ryzyka – to zdarzenie mające swe źródło z zewnątrz, poza
ruchem przedsiębiorstwa, pojazdu i tylko takie zdarzenie, którego nie
można było przewidzieć, uniknąć ani zwyczajnymi środkami przed nim się
zabezpieczyć nawet przy dołożeniu największej staranności.

Ad. b) Zobowiązany do odszkodowania na zasadzie ryzyka może uwolnić się
też od odpowiedzialności, gdy uda mu się udowodnić wyłączną winę samego
poszkodowanego. Należy zaznaczyć, iż musi mieć tu miejsce wyłączność winy
poszkodowanego – nie można mówić o współwinie. W razie wykazania, że
poszkodowany przyczynił się do powstania szkody, odszkodowanie może być
zmniejszone na zasadzie art. 362 k.c. (przyczynienie poszkodowanego) w
zależności od stopnia winy poszkodowanego i sprawcy – szerzej o
przyczynieniu poniżej.

Ad. c) Zobowiązany do odszkodowania może uwolnić się również od
odpowiedzialności gdy wykaże, że wyłączną winę za szkodę ponosi osoba
trzecia, ale tylko taka za którą nie ponosi on odpowiedzialności.

Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka przewidują także przepisy art. 433 i 434
k.c. w stosunku do osoby zajmującej pomieszczenie oraz w stosunku do
samoistnego posiadacza budynku.
Przesłanki wyłączające odpowiedzialność na zasadzie ryzyka w stosunku do
zajmującego pomieszczenie są takie same jak przy odpowiedzialności z art. 435
k.c. (przedsiębiorstwo) z tą jednak różnicą, że w razie spowodowania szkody

przez osobę trzecią, za którą zajmujący pomieszczenie nie ponosi
odpowiedzialności, ustawodawca wymaga jeszcze udowodnienia przez
zajmującego pomieszczenie niemożności zapobieżenia szkodliwemu działaniu
osoby trzeciej.
Samoistny posiadacz może uwolnić się z odpowiedzialności tylko w dwóch
przypadkach, tj. w razie udowodnienia przez niego, że szkoda nie była ani
wynikiem braku należytej konserwacji ani wynikiem wady w jego budowie.
Posiadaczem samoistnym jest wg art. 336 k.c. ten, kto rzeczą faktycznie włada
jak właściciel a posiadaczem zależnym ten, kto rzeczą włada jako użytkownik,
zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się
określone władztwo nad cudzą rzeczą. Trzeba również pamiętać, że posiadacz
samoistny nie traci posiadania przez to, że oddaje drugiemu rzecz w posiadanie
zależne.

Ad. 3) Odpowiedzialność na zasadzie słuszności jest rodzajem
odpowiedzialności pomiędzy zasadą winy i zasadą ryzyka. W ubezpieczeniach
stosuje się ją marginalnie i tylko w dwóch przypadkach określonych w art. 428 i
431 § 2 k.c.

KONSTRUKCJA PRAWNA UBEZPIECZENIA OC
POSIADACZY POJAZDÓW MECHNICZNYCH

Ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych reguluje
Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 24 marca 2000 r. w sprawie
ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej
posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem
tych pojazdów.

Obowiązek zawarcia i skutki jego niedopełnienia

Rozporządzenie nakłada obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia OC na
każdego posiadacza pojazdu. Posiadaczem pojazdu jest osoba, która posiada :

1. pojazdy samochodowe, ciągniki rolnicze, motorowery i przyczepy

podlegające rejestracji stosownie do przepisów prawa o ruchu drogowym,
w tym pojazdy:

- zabytkowe, w rozumieniu przepisów prawa o ruchu drogowym,
- wpisane do księgi inwentarza muzealiów zgodnie z przepisami

dotyczącymi ewidencjonowania dóbr kultury w muzeach,

- mające co najmniej 40 lat,
- mające co najmniej 25 lat i uznane przez uprawnionego rzeczoznawcę

techniki samochodowej i ruchu drogowego za pojazd unikatowy lub
mający szczególne znaczenie dla udokumentowania historii motoryzacji,

2. pojazdy wolnobieżne w rozumieniu przepisów prawa o ruchu drogowym,

z wyłączeniem pojazdów wolnobieżnych będących w posiadaniu
rolników prowadzących gospodarstwo rolne i użytkowanych w związku z
prowadzeniem tego gospodarstwa,

3. pojazdy zarejestrowane za granicą i dopuszczone do ruchu na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej,

4. inne pojazdy będące w posiadaniu jednostek podległych ministrowi

właściwemu do spraw obrony narodowej albo organów i jednostek
nadzorowanych, podległych lub podporządkowanych ministrowi
właściwemu do spraw wewnętrznych, napędzane umieszczonym na nich
silnikiem zasilanym z własnego źródła energii, wraz z ciągniętym
wszelkiego rodzaju sprzętem.

Za brak ubezpieczenia w/w pojazdu jego posiadacz może być ukarany kara
pieniężną, która w 2003 r. wynosi odpowiednio w zależności od pojazdu:

- 3 400 zł samochody osobowe
- 4 800 zł samochody ciężarowe i autobusy

- 500 zł pozostałe pojazdy

Karę na posiadacza nakłada Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny. Prócz
omawianej kary finansowej, organy kontrolne mogą posiadaczowi odebrać
dowód rejestracyjny pojazdu, co uniemożliwi dalszą jazdę i może stanowić dla
niego dodatkowe koszty. Obecnie trwające prace legislacyjne w projektach
przewidują zróżnicowanie wysokości w/w kar w zależności od terminu
opóźnienia realizacji obowiązku zawarcia ubezpieczenia OC. Projektuje się
rozwiązanie stanowiące, że im krótszy termin opóźnienia tym niższa kara za
brak obowiązkowego ubezpieczenia. Gdy posiadacz nie ma ubezpieczenia
obowiązkowego OC a jest sprawcą wypadku odszkodowanie za niego zapłaci
Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny. Jednakże UFG po wypłacie
odszkodowania oprócz kary za brak ubezpieczenia może żądać jego zwrotu.
Zwrot odszkodowania może stanowić olbrzymie i często dożywotnie obciążenie
finansowe wobec sprawcy, który nie dopełnił obowiązku zawarcia umowy
ubezpieczenia OC.

Jak i gdzie zawierać ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów
mechanicznych

Ubezpieczenie OC można zawierać w dowolnym zakładzie ubezpieczeń
prowadzących ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów. Zakład prowadzący
działalność w tej grupie ubezpieczeń nie może odmówić zawarcia umowy
ubezpieczenia powołując się np. na wysoką szkodowość konkretnej osoby.
Przed zawarciem umowy należy bardzo dokładnie wypełnić wniosek o
ubezpieczenie. Zdarza się, że wznawiając umowę na kolejny okres
ubezpieczenia zakład nie wymaga wypełnienia kolejnego wniosku, ograniczając
się do przesłanie pocztą poleceń przekazu składki za ubezpieczenie na kolejny
okres. Poza wnioskiem o ubezpieczenie zakład żąda od wnioskodawcy dowodu
rejestracyjnego – chodzi tutaj o potwierdzenie jego technicznej sprawności.
Pojazd bez dowodu rejestracyjnego, również może być ubezpieczony, z tym że
wnioskując o jego ubezpieczenie należy przedstawić odpowiednie
zaświadczenie z badania technicznego, świadectwo homologacji
potwierdzających jego stan techniczny etc.

Okres ubezpieczenia oraz możliwość rezygnacji z umowy

Umowę ubezpieczenia zawiera się zazwyczaj na okres 12 miesięcy. Okres ten
się automatycznie przedłuża. Rozporządzenie przewiduje także krótsze okresy
ubezpieczenia w stosunku do pojazdów zarejestrowanych czasowo i pojazdów
zarejestrowanych za granicą. Minimalny okres na jaki można zawrzeć umowy

krótkoterminowe to okres 15 dni. Tego typu umowy nie ulegają
automatycznemu przedłużeniu. Natomiast umowa roczna ulega
automatycznemu przedłużeniu i jej zakończenie może nastąpić przez
wypowiedzenie – może ono być dokonane nie później niż jeden dzień przed
upływem dwunastomiesięcznego okresu ubezpieczenia poprzez złożenie
pisemnego oświadczenia w Zakładzie ubezpieczeń (za potwierdzeniem odbioru)
lub pocztą listem poleconym. Brak wypowiedzenia umowy w jednym zakładzie
i zawarcie umowy w innym spowoduje, iż dotychczasowa umowa przedłuży się
automatycznie przy równoczesnym obowiązywaniu nowej. Zakład w którym nie
wypowiedziano umowy może skutecznie domagać się składki za ubezpieczenie
wraz z odsetkami z tytułu zwłoki w jej zapłacie – czyli praktycznie będą
opłacone dwie polisy tego samego ubezpieczenia na ten sam pojazd w dwóch
różnych zakładach.

Zakres ochrony ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów
mechanicznych

Ubezpieczenie OC chroni następstwa bezprawnego działania sprawcy
skutkujące szkodą rzeczową (majątkową) i osobową w związku z ruchem
pojazdu. Ruch pojazdu określony jest precyzyjnie przez rozporządzenie i
obejmuje nie tylko faktyczny ruch pojazdu ale także szkody zaistniałe przy
wsiadaniu i wysiadaniu z pojazdu, bezpośrednio przy załadowaniu i
rozładowaniu pojazdu, podczas zatrzymania, postoju lub garażowania.
Ubezpieczenie to pokrywa szkody wyrządzone przez każdorazowego
kierującego pojazdem zarówno właściciela pojazdu, który wyrządził szkodę,
jego żonę, brata etc. jak i w ekstremalnym przypadku złodzieja, który ukradł
samochód i wyrządził podczas ucieczki szkodę. W ramach ochrony
ubezpieczeniowej zakład wypłaca odszkodowanie za szkody osobowe tzn. te
które dotyczą naruszenia czynności organizmu człowieka i ich skutkiem jest
śmierć, uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia oraz szkody rzeczowe tzn. te
które dotyczą składników majątku i ich uszczuplenia - ich skutkiem jest utrata,
zniszczenie lub uszkodzenie mienia w tym także utracone korzyści powstałe na
skutek zdarzenia (szerzej na ten temat poniżej – szkoda osobowa i rzeczowa).
Odszkodowanie wypłaca się po stwierdzeniu odpowiedzialności cywilnej
kierującego pojazdem, która może opierać się o dwie zasady prawne – zasadę
ryzyka i zasadę winy (zasada ryzyka i winy omówiona została na początku
niniejszego opracowania). W odniesieniu do odpowiedzialności kierującego
pojazdem należy wskazać, iż:
zasada ryzyka – nakłada z góry na kierującego pojazdem odpowiedzialność
wynikającą z faktu wprowadzenia pojazdu do ruchu. Poszkodowany nie musi
wykazywać winy po stronie sprawcy (inaczej jest przy zasadzie winy), musi
jedynie ukazać, że szkoda, której doznał pozostaje w związku z ruchem pojazdu.

Jeżeli kierujący nie czuje się odpowiedzialny, żeby eskulpować (uwolnić) się z
odpowiedzialności musi wykazać że szkoda nastąpiła na skutek:

a) siły wyższej;
b) wyłącznej winy poszkodowanego;
c) wyłącznej winy osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.

Ad a) Siła wyższa (vis maior) jako przesłanka wyłączająca odpowiedzialność na
zasadzie ryzyka – to zdarzenie mające swe źródło z zewnątrz, poza ruchem ,
pojazdu i tylko takie zdarzenie, którego nie można było przewidzieć,
uniknąć ani zwyczajnymi środkami przed nim się zabezpieczyć nawet przy
dołożeniu największej staranności. (np. podczas jazdy w czasie burzy w
będący w ruchu pojazd uderza piorun co skutkuje wypadkiem).

Ad b) Zobowiązany do odszkodowania na zasadzie ryzyka może uwolnić się też
od odpowiedzialności, gdy uda mu się udowodnić wyłączną winę samego
poszkodowanego. (np. przewożona osoba wyskoczyła nagle z pojazdu co
skutkuje szkodą - krzywdą). Należy zaznaczyć, iż musi mieć tu miejsce
wyłączność winy poszkodowanego – nie można mówić o współwinie, czy
jakimkolwiek nawet minimalnym zawinieniu kierującego. W razie wykazania,
że poszkodowany przyczynił się do powstania szkody, odszkodowanie może
być zmniejszone na zasadzie art. 362 k.c. (przyczynienie) w zależności od
stopnia winy poszkodowanego i sprawcy – szerzej o przyczynieniu poniżej.

Ad c) Zobowiązany do odszkodowania może uwolnić się również od
odpowiedzialności gdy wykaże, że wyłączną winę za szkodę ponosi osoba
trzecia, ale tylko taka za którą nie ponosi on odpowiedzialności.(np. do
jadącego pojazdu strzela z procy chuligan – czego skutkiem jest wypadek).

Dopóki sprawca nie wykaże jednej z wyżej wymienionych przesłanek – siły
wyższej, wyłącznej winy poszkodowanego, wyłącznej winy osoby trzeciej, za
którą nie ponosi odpowiedzialności – dopóty jest podmiotem odpowiedzialnym
za powstałą szkodę.

Zasada winy – wskazuje na odpowiedzialnego za skutki – sprawcę, który
ponosi winę za powstałe zdarzenie szkodowe. Zasada winy zastosowanie ma
przy zderzeniu pojazdów, przewozie z grzeczności i przewozie współmałżonka.
Winę należy udowodnić – pokazać za pomocą dowodów, iż kierujący ponosi
winę w swoim bezprawnym zaniechaniu lub działaniu. Przewóz z grzeczności
ma miejsce wtedy gdy osoba przewożona kieruje się poczuciem grzeczności
(np. podwiezienie sąsiadki do sklepu czy autostopowicza pod tytułem
darmowym). Jest zbieżne ale nie identyczne z przewozem nieodpłatnym.

r.pr. Aleksander Daszewski

SZKODA OSOBOWA

Szkoda osobowa to takie zdarzenie będące następstwem sprawczego działania
którego skutkiem jest śmierć, uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia. Szkoda
osobowa tyczy organizmu ludzkiego i wszelkich form naruszeń w jego
funkcjonowaniu spowodowanych sprawczym działaniem lub zaniechaniem.

Świadczenia z tytułu szkód osobowych

Zadośćuczynienie za doznaną krzywdę z tytułu uszkodzenia ciała

Instytucję zadośćuczynienia precyzuje art. 444 § 1 w związku z 445 par 1 k.c.
stanowiąc, iż osobie poszkodowanej, która w wyniku wyrządzonej jej szkody
doznała uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia sąd może przyznać
odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznana krzywdę.
Zadośćuczynienie jest świadczeniem jednorazowym i pieniężnym, mającym
stanowić sposób złagodzenia cierpień fizycznych i psychicznych
poszkodowanego. Obejmuje wszystkie cierpienia doznane przez
poszkodowanego, a także te, które będzie odczuwać w przyszłości. Jest
świadczeniem osobistym tzn. przynależne jest poszkodowanemu. Przy
określaniu zadośćuczynienia, kierując się praktyką Sądu Najwyższego należy
uwzględnić wszystkie elementy krzywdy łącznie z tymi, które mogą ujawnić się
w przyszłości. Przy ustalaniu zadośćuczynienia winno się brać pod uwagę takie
elementy jak stopień trwałego uszczerbku na zdrowiu poszkodowanego
(kalectwo, oszpecenie), długotrwałość choroby, cierpień, leczenia, rehabilitacji
(bolesność zabiegów, dokonywane operacje, leczenie sanatoryjne), wiek i płeć
poszkodowanego, poczucie bezradności życiowej jego widoki i możliwości w
przyszłości (niemożność wykonywania zawodu, uprawiania sportu, zawarcia
związku małżeńskiego, posiadania dzieci) a także aktualną stopę życiową
społeczeństwa na terenie w którym zamieszkuje poszkodowany. Ustalanie
zadośćuczynienia nie może być mechanicznym obliczaniem – musi być
każdorazowo rozpatrywane w sposób indywidualny z uwzględnieniem
różnorakich czynników. Niestety praktyka likwidacyjna zakładów odbiega
czasami w sposób rażący od nakreślonego sposobu ustalenia zadośćuczynienia
przez orzecznictwo ograniczając się wyłącznie do bazowania na stopniu
trwałego uszczerbku na zdrowiu poszkodowanego mnożonego przez określoną
kwotę z pominięciem innych wskazanych przez orzecznictwo czynników.

Zadośćuczynienie – przegląd orzecznictwa

Art. 445. § 1 k.c. W wypadkach przewidzianych w artykule 444 k.c. sąd

może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia
pieniężnego za doznaną krzywdę.

Czynniki wskazane przez orzecznictwo mające
wpływ na wysokość zadośćuczynienia

Orzecznictwo

- nasilenie

cierpień,

- długotrwałość choroby,
- rozmiar

kalectwa,

- trwałość następstw zdarzenia,
- konsekwencje uszczerbku na zdrowiu w życiu

prywatnym i społecznym

Wyrok S.N. z dnia
10.06.1999
II UKN 681/98

- cierpienia

fizyczne

- cierpienia

psychiczne

Wyrok S.A. z dnia
03.11.1994
III APr 43/94

- aktualne warunki i przeciętna stopa życiowa

społeczeństwa,
która jest związana z miejscem zamieszkania,
zamożnością społeczeństwa

Wyrok S.N. z dnia
22.04.1985
II CR 94/85

- przemiany gospodarcze w danym kraju (standard
życia)

Wyrok S.N. z dnia
18.01.1984
I CR 407/83

- utrata możliwości wykonywania pracy, korzystania
z rozrywek

Wyrok S.N. z dnia
18.12.1975
I CR 862/75

- sytuacja życiowa ofiary wypadku przed jego
zaistnieniem i po jego zaistnieniu

Wyrok S.N. z dnia
27.11.1974
II CR 654/74

- wiek poszkodowanego (dziecko winno otrzymać
wyższe zadośćuczynienie niż dorosły)

Wyrok S.N. z dnia
22.08.1977
II CR 266/77
Wyrok S.N. z dnia
13.03.1973
II CR 50/73

- wyłączenie poszkodowanego z normalnego życia
(np. trudności w opuszczaniu mieszkania)

Wyrok S.N. z dnia
09.03.1973
I CR 55/73

- utrata przez ucznia roku szkolnego w związku z
chorobą będącą następstwem wypadku

Wyrok S.N. z dnia
20.10.1972
I CR 354/72

- nie mogą występować z roszczeniem o
zadośćuczynienie, osoby które doznały rozstroju
zdrowia wywołanego wiadomością o uszkodzeniach
ciała lub śmierci osoby najbliższej

Wyrok S.N. I CA z
dnia
13.10.1987r.
IV CR 266/87

Wysokość zadośćuczynienia – przegląd orzecznictwa

Skoro piętnastomiesięczne dziecko na skutek wypadku
tramwajowego stało się 100% inwalidą na całe życie,
to słusznym jest, by zadośćuczynienie, które zgodnie z
art. 445 § 1 k.c. ma być odpowiednie w stosunku do
szkody, było również wyjątkowo wysokie. Przeważnie
w wypadku zupełnego i trwałego inwalidztwa osób
dorosłych sumy zadośćuczynienia nie przekraczają
100 000 zł – w tym przypadku sumę tę należało
określić znacznie wyżej, i przyjąć, że odpowiednią
sumą zadośćuczynienia będzie kwota 150 000 zł.

Wyrok S.N.
z dnia 22.08.1977
II CR 266/77

Tytułem zadośćuczynienia przyznawane są sumy 50
000 zł i wyższe wtedy, kiedy trwałe skutki
uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia są
tego rodzaju, że wyłączają poszkodowanego z
normalnego życia zwłaszcza ze względu na
niemożność lub daleko idące trudności w opuszczaniu
mieszkania.

Wyrok S.N.
z dnia 09.03.1973
I CR 55/73

Zasądzenie zadośćuczynienia w kwocie
przekraczającej 50 000 zł może mieć miejsce jedynie
w wypadkach wyjątkowych, to jest wtedy, gdy chodzi
o krzywdę o szczególnie znacznym ciężarze
gatunkowym, np. całkowita ślepota, paraliż, utrata obu
kończyn.

Wyrok S.N.
z dnia 03.05.1972
I CR 106/72

W przypadku gdy powód doznał ciężkich obrażeń
ciała, a w następstwie wypadku (w chwili wypadku
miał 35 lat) utracił całkowitą zdolność do
wykonywania jakiejkolwiek pracy uznać należy za
stosowne przyznanie zadośćuczynienia w wysokości
60 000 zł.

Wyrok S.N.
z dnia 12.12.1967
I PR 389/67

Niezależnie od cierpień doznanych przez powoda, fakt Wyrok S.N.

spowodowania u 17 letniego chłopca inwalidztwa II
grupy, a więc całkowitego wyłączenia go z grona ludzi
pracy, uzasadnia, iż odpowiednią sumą
zadośćuczynienia za krzywdę powoda powinna być
kwota 40 000 zł.

z dnia 03.12.1970
I PR 427/70

* UWAGA przy analizowaniu powyższych wyroków, należy pamiętać o czasie
w którym zostały one wydane. Orzeczenia te mają na celu ukazać – jakiego
rodzaju czynniki uzasadniają wysokie zadośćuczynienie.

Stosowne odszkodowanie

Stosowne odszkodowanie jest świadczeniem należnym w wypadku śmierci
poszkodowanego, osobom, które wykażą, że wskutek śmierci doznały
znacznego pogorszenia sytuacji życiowej. Stosowne odszkodowanie wypłacane
jest w formie jednorazowej kwoty osobom najbliższym zmarłego
poszkodowanego. Służy ono przede wszystkim dzieciom i współmałżonkowi
poszkodowanego. W kręgu osób uprawnionych znajdują się również konkubent,
rodzice, dziadkowie oraz rodzeństwo poszkodowanego z tym, że na skutek jego
śmierci jak wskazano musi nastąpić znaczne pogorszenie sytuacji życiowej. Nie
chodzi tutaj wyłącznie o aspekt materialny pogorszenia – są nim również brak
pomocy w wychowaniu dzieci, brak pomocy w prowadzeniu gospodarstwa,
załamanie psychiczne skutkujące utrata możliwości zarobkowania. Nauka i
judykatura nie wypracowały ujednoliconego poglądu na temat czy stosowne
odszkodowanie obejmuje także szkodę niemajątkową w postaci urazu
psychicznego wywołanego śmiercią osoby bliskiej. Najczęściej można spotkać
się z poglądem, że znaczne zmiany w stanie zdrowia wywołane tragiczną
śmiercią osoby najbliższej uzasadnia przyznanie stosownego odszkodowania.
Tym bardziej jest ono uzasadnione gdy idzie w parze z pogorszeniem sytuacji
materialnej na skutek zmiany w stanie zdrowia najbliższych zmarłego będącej
następstwem śmierci poszkodowanego.

Stosowne odszkodowanie – przegląd orzecznictwa

Art. 446. § 3 k.c. Sąd może ponadto przyznać najbliższym członkom rodziny

zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło
znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.

Warunki które winny być spełnione aby uzyskać
świadczenie - stosowne odszkodowanie

Orzecznictwo

Znaczne pogorszenie sytuacji życiowej, w jakiej
znaleźli się najbliżsi członkowie rodziny zmarłego
na skutek jego śmierci (ocena znacznego
pogorszenia zależna jest od rozmiarów ujemnych
następstw natury majątkowej wywołanych przez
śmierć osoby najbliższej).

Wyrok S.N.
z dnia 08.07.1974
I CR 361/74

Utrata realnej możliwości polepszenia warunków
życia, śmierć dorastającego syna, na którego pomoc
w bliskiej przyszłości mogli liczyć rodzice - a
zwłaszcza przy uwzględnieniu ich skromnych
warunków materialnych.

Wyrok S.N.
z dnia 13.05.1969
II CR 128/69

Pogorszenie pozycji życiowej danej osoby w świecie
zewnętrznym np.:
Starsza siostra małoletniego rodzeństwa, po stracie
matki musi zająć się prowadzeniem domu i przez to
zmuszona jest zaprzestać cenionej w społeczeństwie
pracy zawodowej.
Innym przykładem może być sytuacja, gdy starszy
brat małoletniego rodzeństwa, na skutek śmierci
swojego ojca musi zaniechać wyższych studiów i
przystąpić do ciężkiej pracy fizycznej, pomimo tego,
że praca ta nie jest gorzej płatna od tej, którą
wykonywał by po studiach.

Wyrok S.N.
z dnia 05.01.1968
I PR 424/67

Pogorszenie sytuacji życiowej najbliższych
członków rodziny zmarłego musi znajdować swoje
odbicie w sprawach majątkowych, co wyraża się w
obniżeniu standardu życiowego (jest to konieczna
przesłanka) oraz w poczuciu krzywdy, osamotnienia
a także braku wsparcia psychicznego i pomocy.

Wyrok S.Apl.
z dnia 27 stycznia
1998r
I ACa 539/97

Brak pomocy w wychowaniu dzieci (śmierć ojca),
stanowi również pogorszenie sytuacji życiowej
matki dzieci.

Wyrok S.N.
z dnia 05.03.1974
I CR 40/74

Śmierć jednego z małżonków pomagających w
prowadzeniu gospodarstwa domowego i w związku
z czym korzystanie z tej przyczyny z płatnej pomocy
osoby trzeciej.

Wyrok S.N.
z dnia 23.07.1971
II CR 237/71

Osamotnienie babci denata, która na starość nie
może korzystać z pomocy wnuka (pomoc
świadczona przez poszkodowanego w
gospodarstwie domowym i w sprawach życiowych
jego babci przedstawiała także określoną wartość
materialną, którą trzeba kompensować wydatkami

Wyrok S.N.
z dnia 23.05.1975
II CR 164/75

na usługi ze strony osoby trzeciej).
Stosowne odszkodowanie obejmuje szkody, które
nie są uwzględniane przy ustalaniu wysokości renty.
Należą do nich szeroko pojęte szkody majątkowe,
często nieuchwytne i trudne do obliczenia a
prowadzące do znacznego pogorszenia sytuacji
życiowej osoby najbliższej. Nie podlegają natomiast
naprawieniu same cierpienia moralne związane ze
śmiercią poszkodowanego.

Wyrok S.N.
z dnia 26.10.1970
III PZP 27/70

W przypadku gdy jest kilka osób uprawnionych do
stosownego odszkodowania każda z nich ma
samodzielne roszczenie, niezależne od pozostałych.

Wyrok S.N.
z dnia 15.09.1965
IPR 317/65

W przypadku załamania psychicznego skutkującego
utratą możliwości zarobkowania.

Wyrok S.N.
z dnia 30.11.1977
IV CR 458/77

Koszty związane z leczeniem

Jednym z podstawowych roszczeń przy szkodach osobowych jest żądanie
pokrycia przez zakład ubezpieczeń kosztów związanych z leczeniem
poszkodowanego. Środki na leczenie poszkodowanego można otrzymać
zaliczkowo na podstawie zaleceń lekarskich odnośnie sposobu leczenia,
rehabilitacji zaleconej diety etc. Oczywiście można ich żądać także po
zakończeniu leczenia czy zakończeniu pewnych jego etapów, z tym że należy w
obu /w przypadkach je wykazać. Wobec tego wskazanym jest zbieranie
wszelkich rachunków, paragonów związanych z poniesionymi kosztami dla
celów dowodowych.

Do kosztów związanych z leczeniem których może żądać poszkodowany należą:
- koszty wizyt w placówkach służby zdrowia,
- koszty zabiegów rehabilitacyjnych mających na celu przywrócenie

sprawności i zmniejszenie dolegliwości powypadkowych,

- koszty oprotezowania i zakupu sprzętu ortopedycznego i rehabilitacyjnego,
- koszty transportu poszkodowanego tj. dojazdów na wizyty lekarskie,

konsultacje i zbiegi rehabilitacyjne,

- koszty związane z dodatkowym dożywianiem w okresie leczenia i

rehabilitacji mające na celu przyśpieszenie lub polepszenie procesu
przywrócenia do zdrowia

- koszty koniecznej opieki nad poszkodowanym przez osoby trzecie w okresie

leczenia i rehabilitacji.

Na tle zwrotu kosztów leczenia pojawia się problem korzystania z
poszkodowanych z bezpłatnej służby zdrowia – czy wobec faktu, że
poszkodowanemu służy bezpłatne leczenie zasadnym jest zwrot kosztów
poniesionych w płatnych placówkach służby zdrowia. Oceniać zasadność
zwrotu należy tutaj w oparciu o zalecenia lekarskie w tym zakresie – jeżeli
dokumentacja medyczne wskazuje na to, że danego rodzaju czynności były
zalecone bez wątpienia zwrot taki przysługuje.

Koszty związane z leczeniem – przegląd orzecznictwa

Art. 444. § 1 k.c. W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia
naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na
żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien
wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał
się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu.

Do kosztów związanych z leczeniem zaliczamy:

Orzecznictwo

Związane z zakupem leków

Poniesione w związku z transportem poszkodowanego

Należą do nich koszty nabycia samochodu
inwalidzkiego niezbędnego dla leczenia i
prowadzenia działalności gospodarczej pracownika
poszkodowanego wskutek wypadku przy pracy.

Wyrok S.N.
z dnia 14.05.1997
II UKN 113/97

Nie należą do nich koszty zakupu samochodu dla
osoby opiekującej się poszkodowanym w celu jego
przewożenia.

Wyrok S.N.
z dnia 27.11.1981
IV CR 322/81

Nie należą do nich koszty pojazdu inwalidzkiego,
jeżeli nie jest on konieczny do kompensowania
kalectwa osoby poszkodowanej, a w szczególności
do kontynuowania pracy zarobkowej wykonywanej
przed wypadkiem.

Wyrok S.N.
z dnia 16.01.1981
I CR 455/80

Związane z dodatkowym odżywianiem w okresie leczenia i rehabilitacji

Należą do nich koszty zakupu dla chorego bardziej
wyszukanych potraw, większych ilości owoców,
słodyczy itp. (pomimo tego, że chory nie wymagał
specjalnej diety ale pod warunkiem, że nie było
wyraźnego zalecenia lekarskiego nakazującego
ograniczenie diety).

Wyrok S.N.
z dnia 19.06.1975
V PRN 2/75
Wyrok S.N.
z dnia 05.02.1974
I CR 864/73
s. 12

Należą się w okresie kuracji w przypadku nakazania
przez lekarza specjalnej diety.

Wyrok S.N.
z dnia 19.07.1968
I PR 228/68

Poniesione na dodatkowe zabiegi rehabilitacyjne mające przywrócić

sprawność i zmniejszyć dolegliwości powypadkowe

Należą się one w przypadku szukania pomocy i
porad u wybitnych specjalistów oraz w znanym
zakładzie leczniczym (w przypadku konkretnego
zagrożenia całkowitą ślepotą).

Wyrok S.N.
z dnia 26.06.1969
II PR 217/69

Związane z dodatkową opieką w okresie leczenia

Należą się one w przypadku, gdy żona pracująca
zarobkowo – w celu pielęgnacji męża, który doznał
uszkodzenia ciała na skutek czynu niedozwolonego
- porzuciła pracę i poniosła straty, poszkodowanemu
przysługuje prawo żądania odszkodowania. Jeżeli
opieka taka mogłaby być wykonana przez osobę
trzecią, wysokość odszkodowania nie może
przekraczać wynagrodzenia osoby mającej
odpowiednie kwalifikacje.

Wyrok S.N.
z dnia 04.10.1973
II CR 365/73

Koszty leczenia a publiczna służba zdrowia
Prawa żądania zwrotu lub wyłożenia z góry kosztów
leczenia nie pozbawia również poszkodowanego
okoliczność, że korzysta on z prywatnego
lecznictwa jeżeli tylko wykazane zostanie, iż
niezbędne jest stosowanie takich metod leczenia,
zabiegów czy środków, które nie wchodzą w zakres
lecznictwa uspołecznionego lub do których dostęp
jest wysoce utrudniony lub wiąże się z długim
oczekiwaniem

analogicznie
Wyrok S.Apl.
z dnia 26.11.1991
III APr 75/91
oraz
Wyrok S.N.
z dnia 26.06.1969
II PR 217/69

Koszty związane z przygotowaniem do nowego zawodu

W sytuacji gdy na skutek wypadku poszkodowany stał się inwalidą trwale
niezdolnym do wykonywania wyuczonego zawodu w takiej postaci jak przed
wypadkiem może zwrócić się z roszczeniem o wyłożenie kwoty potrzebnej na
przygotowanie do innego zawodu. Koszty te będą dotyczyły przede wszystkim
pokrycia opłat związanych z podjęciem nauki mającej na celu zmianę
wykształcenia, kursami, szkoleniami, zakupem pomocy naukowych
niezbędnych do zdobycia nowego zawodu.

Koszty związane z przygotowaniem do nowego zawodu – przegląd
orzecznictwa

Problematyka związana z kosztami przygotowania do
innego zawodu

Orzecznictwo

Do kosztów związanych z przygotowaniem do innego
zawodu nie można zaliczyć wydatków na budowę domu.
Jeżeli powód nie podjął starań o przyuczenie się do
nowego zawodu i nie ujawnił kierunku przygotowań do
jakiegoś zawodu, zachowanie takie uniemożliwia
określenia kwoty potrzebnej na ten cel.

Wyrok S.N.
z dnia
04.06.1970
I PR 64/70

Kwota wyłożona na przystosowanie do innego zawodu,
może mieć charakter jednorazowy, bądź w interesie
dłużnika i wierzyciela może być przyznana w formie
pewnych świadczeń periodycznych.

Wyrok S.N.
z dnia
10.02.1970
II CR 7/70

Jeżeli już po wypadku poszkodowany, podejmuje i kończy
naukę zawodu, którego ze względu na wywołane
wypadkiem inwalidztwo wykonywać nie może pokrycie
kosztów związanych z przygotowaniem do nowego
zawodu nie jest zasadne.

Wyrok S.N.
z dnia
28.10.1970
II CR 634/69

Renty

Renta a zwiększone potrzeby

Obrażenia ciała będące skutkiem wypadku lub trwały rozstrój zdrowia, których
doznała osoba poszkodowana w znacznej części wypadków powodują po jej
stronie zwiększone potrzeby. Najczęściej są to potrzeby związane z
utrzymaniem jej stanu zdrowia oraz opieką nad poszkodowanym. Tego typu
potrzeby oznaczają dla poszkodowanego zwiększone koszty, do których
pokrycia zobowiązany jest sprawca szkody i tym samym jego zakład
ubezpieczeń w zakresie OC. Wydatki te zazwyczaj występują w dłuższej
perspektywie czasowej i comiesięczne ich egzekwowanie byłoby nadmiernie
uciążliwe. Dlatego też przy zwiększonych potrzebach w dłuższym okresie czasu
można żądać świadczenia jakim jest renta na zwiększone potrzeby wykazując
zgodnie z art. 6 k.c. jej zasadność. Dla skutecznego wykazania uprawnienia do
tego typu renty wystarczy przedstawienie zaświadczenia lekarskiego (opinii)
wskazującego zakres zwiększonych potrzeb i prawdopodobny czas w jakich
będą one występowały. Przy tak szerokim określeniu obowiązku świadczenia
niemożliwy jest precyzyjny wymiar jego wysokości. Wymiar takiej renty
określa się na podstawie ustalonego zakresu potrzeb oraz ogólnej wiedzy o
kosztach leczenia, opieki i zabiegów rehabilitacyjnych. Nie oznacza to jednak,
że renta na zwiększone potrzeby będzie przez cały czas w jednakowej
wysokości – jej wymiar może się zmniejszać lub zwiększać w zależności od
potrzeb i faktycznie ponoszonych dodatkowych kosztów przez
poszkodowanego. Zmiany wymiaru renty może żądać poszkodowany w każdym
czasie, może też jej wymiar badać zakład ubezpieczeń. Renta na zwiększone
potrzeby może przybrać charakter czasowy lub stały, w zależności od określenia
czasu występowania zwiększonych potrzeb u osoby poszkodowanej. Renta o
charakterze czasowym przyznawana jest wtedy, gdy następstwa szkody
osobowej są długotrwałe, ale odwracalne. Gdy następstwa mają charakter
nieodwracalny, ustala się rentę stałą.

Renta z tytułu zwiększonych potrzeb – przegląd orzecznictwa

Art. 444 § 2 k.c. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo

zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub
zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego
do naprawienia szkody odpowiedniej renty.

Renta z tytułu zwiększonych potrzeb przysługuje m.in.: Orzecznictwo
Gdy istnieje konieczność stałego leczenia, zabiegów, kuracji,
opieki osób trzecich specjalnego dożywiania itp. (zwiększenie
potrzeb poszkodowanego stanowi szkodę przyszłą,
wyrażającą się w stale powtarzających się wydatkach)

Wyrok S.Apel.
z dnia
24.05.1996
III Apr 7/96

Gdy w chwili wydania wyroku zasądzającego rentę
poszkodowany z powodu braku odpowiedniego wieku lub
pobierania nauki, nie pracował a następnie okazało się, że na
skutek wypadku jest całkowicie lub częściowo niezdolny do
pracy na podstawie art. 907 § 2 k.c. może żądać zmiany
wysokości renty.

Wyrok S.N.
z dnia
02.03.1982
I CR 27/82

W przypadku, gdy opiekę nad niedołężnym na skutek
inwalidztwa poszkodowanym sprawują jego domownicy.

Wyrok S.N.
z dnia
26.07.1977
I CR 143/77

Gdy zachodzi samo istnienie zwiększonych potrzeb jako
następstwo czynu niedozwolonego (przyznanie renty nie jest
uzależnione od wykazania, że poszkodowany potrzeby
faktycznie zaspokaja i ponosi związane z nimi wydatki).

Wyrok S.N.
z dnia
11.03.1976
IV CR 50/76

Wyrok S.N.
z dnia
28.11.1972
I CR 534/72

Gdy ujawni się konieczność ponoszenia stale zwiększonych
wydatków na odpowiednie leczenie dla osiągnięcia poprawy
lub zapobieżenia pogorszeniu się stanu poszkodowanego

Wyrok S.N.
z dnia
03.06.1969
III PRN 34/69

Renta uzupełniająca

Na skutek następstw powypadkowych poszkodowany może utracić zdolność do
pracy zarobkowej. Utrata zdolności do pracy może mieć charakter zarówno
okresowy jak i stały. W wypadku czasowej utraty zdolności do pracy
poszkodowany może wystąpić do zakładu ubezpieczeń z roszczeniem o
pokrycie powstałej straty w postaci utraconego zarobku. Natomiast jeżeli utrata
ma charakter stały np. poszkodowany nie będzie mógł pracować co najmniej
przez 2 lata poszkodowany może zwrócić się do zakładu ubezpieczeń z
roszczeniem rentowym. Przy rozpatrywaniu roszczenia o rentę uzupełniającą
należy przede wszystkim ustalić, w jakim zakresie osoba poszkodowana
rzeczywiście utraciła zdolność do wykonywania pracy zarobkowej. Oceny
dokonuje się po zakończeniu leczenia obrażeń powypadkowych, gdy możliwe
jest określenie charakteru i faktycznego rozmiaru następstw oraz ich wpływu na
możliwości dalszej pracy zawodowej poszkodowanego. Pomocna w tej sprawie
jest zwykle decyzja lekarza orzecznika działającego w Zakładzie Ubezpieczeń
Społecznych, który dokonuje medycznej oceny czy utrata zdolności do pracy
jest całkowita i stała czy też częściowa. W przypadku częściowej utraty
zdolności do wykonywania pracy zawodowej poszkodowany może żądać
przyznania renty uzupełniającej w takim stopniu w jakim utracił zdolność do jej
wykonywania. Może się również zdarzyć, iż stan zdrowia poszkodowanego tak
się poprawi, że będzie mógł powrócić do pracy w pełnym wymiarze co będzie
skutkowało zakończeniem obowiązku rentowego po stronie ubezpieczyciela.
Ustalenie wysokości renty jest stosunkowo proste, gdyż polega na
matematycznym zróżnicowaniu dochodów osiąganych przed wypadkiem z
dochodami powypadkowymi. W praktyce w przeważającej części przypadków
wygląda to w ten sposób, iż od wynagrodzenia osiąganego przed wypadkiem
odejmuje się rentę wypłacaną przez ZUS po wypadku. W sytuacji gdy
poszkodowany prowadził przed wypadkiem działalność gospodarczą celem
ustalenia przysługującej mu renty należy porównać zestawienie kosztów i
przychodów za okresy sprzed wypadku – przykładowo za podstawę tych
obliczeń mogą służyć sprawozdania podatkowe, wskaźniki zyskowności branży,
etc. Należy również brać pod uwagę czynniki wpływające na zmianę
zyskowności prowadzonej działalności w szczególności takie jak obustronne
zmiany koniunktury rynkowej czy też możliwości uzyskiwania wyższych
dochodów (np. wprowadzenie nowych technologii, podwyższenie kwalifikacji
etc.). Przy ustalaniu wysokości renty nie można pominąć spraw związanych z
opodatkowaniem osobistym poszkodowanego. Ponieważ renty z prawa
cywilnego zgodnie z ustawą o podatku dochodowym są zwolnione z podatku,
aby wysokość renty nie przekraczała granicy szkody, pomniejsza się ją
ostatecznie o wartość podatku, jaki dana osoba musiałaby uiścić, gdyby nie
wyrządzono jej szkody i otrzymywałaby wynagrodzenie. Może również
wystąpić przypadek, gdy poszkodowanym jest osoba, która w chwili wypadku

nie pracowała z powodu braku odpowiedniego wieku lub pobierania nauki. W
takich przypadkach poszkodowani małoletni oraz pobierający naukę przez
pierwsze lata otrzymują rentę na zwiększone potrzeby, którą po osiągnięciu
dorosłego wieku lub zakończeniu nauki zastępuje się rentą uzupełniającą.
Podobnie wygląda sytuacja osób będących w zaawansowanym wieku bowiem
do czasu osiągnięcia wieku emerytalnego pobierają rentę uzupełniającą. Po
osiągnięciu wieku emerytalnego zakład ubezpieczeń może zmienić podstawę jej
naliczania – od tego momentu nie będzie to różnica w dochodach a potencjalna
emerytura jaką otrzymywałby poszkodowany gdyby pracował do czasu
osiągnięcia uprawnień emerytalnych. Tak wyliczona renta w zależności od
czynników rzutujących na zmiany jej wymiaru może na wniosek stron ulegać
zmianom.

Renta uzupełniająca – przegląd orzecznictwa

Art. 444 § 2 k.c. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo

zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub
zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego
do naprawienia szkody odpowiedniej renty.

Renta uzupełniająca Orzecznictwo
Renta dla poszkodowanego, który częściowo jest zdolny do
pracy, powinna odpowiadać różnicy między zarobkami, jakie
mógłby osiągnąć, gdyby nie uległ wypadkowi, a sumą renty
inwalidzkiej i wynagrodzenia, przy wykorzystaniu swej
uszczuplonej zdolności do pracy.

Wyrok S.N.
z dnia
10.06.1999
II UKN 682/98

Konieczną przesłanką uzyskania renty z tego tytułu, w
przypadku gdy poszkodowany nie jest całkowicie niezdolny
do pracy, jest podjęcie przez niego pracy, odpowiadającej
jego stanowi zdrowia.

Wyrok S.N.
z dnia
30.12.1970
I CR 527/70

Podstawę ustalenia renty uzupełniającej stanowi zarobek
zmniejszony o podatek od wynagrodzenia (netto)

Wyrok S.N.
z dnia
19.04.1973
I PR 85/73

Renta ta ma na celu naprawienie szkody przyszłej,
wyrażającej się w wydatkach na zwiększone potrzeby oraz w
nieosiągnięciu tych zarobków i innych korzyści majątkowych,
jakie poszkodowany osiągnąłby w przyszłości gdyby nie
doznał rozstroju zdrowia.

Wyrok S apel
z dnia
23.05.1991
III APr 37/91

Prawo do renty z tytułu utraconych zarobków, nie jest
uzależnione od wykazania, że poszkodowany w swojej
obecnej sytuacji, będzie efektywnie wydatkował odpowiednie
sumy pieniężne.

Wyrok S.N.
z dnia
28.05.1991
IV CR 712/90

Przy jej ustalaniu miarodajne są faktycznie przepracowane
godziny, o ile praca w godzinach nadliczbowych ma charakter
stały i decyduje o przeciętnej wysokości uzyskiwanego przez
pracownika wynagrodzenia

Wyrok S.N.
z dnia
13.04.1977
III PR 41/77

Przy jej ustalaniu nie bierze się pod uwagę diet, które
przyznawano pracownikowi w trak.c.ie podróży służbowych.
Możliwość zaoszczędzenia w podróży niektórych wydatków
pokrywanych z diet, zgodnie z ich przeznaczeniem, również
nie stanowi utraconego zarobku, a tym samym szkody

Wyrok S.N.
z dnia
07.06.1974
I CR 423/74

Przy jej ustalaniu nie bierze się pod uwagę stypendium (ma
ono jedynie charakter pomocy materialnej dla studentów, a nie
zarobków).

Wyrok S.N.
z dnia
10.04.1974
II CR 64/74
PKT. III

Renta płatna w następstwie śmierci poszkodowanego (alimentacyjna)

W przypadku śmierci poszkodowanego o alimentację mogą zwrócić się do
ubezpieczyciela sprawcy osoby, którym zmarły dostarczał środków do życia.
Będą to przede wszystkim dzieci czy wychowankowie zmarłego, oraz w
niektórych wypadkach jego małżonek czy konkubent. Będą to również inne
osoby bliskie, którym zmarły poszkodowany dobrowolnie i stale dostarczał
środków utrzymania – np. rodzice lub dziadkowie, którzy pozostawali na
wyłącznym utrzymaniu dziecka, wnuczka. Rentę alimentacyjną określa się przy
uwzględnieniu możliwości zarobkowych poszkodowanego na zasadach
analogicznych dla ustalania renty uzupełniającej oraz przy uwzględnieniu
potrzeb osoby uprawnionej do jej żądania z zastrzeżeniem, iż potencjalny
dochód powinien być pomniejszony o taką część jaką zmarły przeznaczałby na
potrzeby własne. Należy zwrócić uwagę, iż obowiązek ustanowienia tego typu
renty powstaje nie tylko w zamian dostarczania środków pieniężnych ale
również sprawowania opieki, wychowania etc. Czas trwania obowiązku
rentowego (alimentacyjnego) będzie zróżnicowany ze względu na okres

pozostawania po śmierci poszkodowanego bez środków utrzymania tj. czasu
kontynuowania nauki i indywidualnej możliwości podjęcia pracy zarobkowej.
W trak.c.ie płatności renty mogą nastąpić istotne zmiany stosunków,
uzasadniające zarówno zmianę wysokości, sposobu płatności i charakteru renty
co winna wykazać strona zgłaszająca roszczenie.

Renta alimentacyjna - przegląd orzecznictwa

Art. 446. .§ 2 k.c. Osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy
obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody
renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości
zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania
obowiązku alimentacyjnego. Takiej samej renty mogą żądać inne osoby bliskie,
którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z
okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.

Renta alimentacyjna Orzecznictwo
Prawo do renty alimentacyjnej jest roszczeniem osobistym
każdej z osób uprawnionych i powinno być określone dla
każdej z tych osób odrębnie

Wyrok S.N.
z dnia
02.05.1975
I CR 103/75

Określając wysokość renty, należy wziąć pod uwagę tylko
usprawiedliwione potrzeby osoby, a nie ewentualne potrzeby
pełnoletnich jej dzieci, które mogły liczyć w pewnej mierze na
pomoc ze strony zmarłego, gdyby żył i za życia pomagał tym
dzieciom.

Wyrok S.N.
z dnia
27.02.1975
III PR 11/75

Renta alimentacyjna nie należy z powodu śmierci męża żonie
posiadającej pełną zdolność do pracy zarobkowej i nie
obciążonej obowiązkiem wychowywania małoletnich dzieci,
chociażby za życia pozostawała na jego utrzymaniu.

Wyrok S.N.
z dnia
18.01.1974
I CR 746/73

Jeżeli pozostały przy życiu małżonek obarczony jest
obowiązkiem wychowywania małoletnich dzieci i z tego
powodu nie może podjąć pracy zarobkowej, względnie gdy z
dotychczasowej pracy zarobkowej (z uwagi na zaszłe zmiany
rodzinne) zmuszony jest zrezygnować wobec konieczności
roztoczenia osobistych starań o wychowanie dzieci, to w takiej
sytuacji pozostałemu przy życiu małżonkowi może
przysługiwać renta alimentacyjna

Wyrok S.N.
z dnia
18.10.1972
I CR 383/72

Okoliczność, że ojciec dziecka, na rzecz którego została
zasądzona renta odszkodowawcza z tytułu śmierci matki,
zawarł ponowne małżeństwo, nie ma wpływu na podstawę i
wysokość renty.

Uchwała S.N.
z dnia
28.05.1968
III CZP 50/68

Wdowie, która w dniu śmierci męża była w ciąży, przysługuje
renta alimentacyjna, jako niezdolnej do wykonywania
zatrudnienia

Wyrok S.N.
z dnia
11.01.1967
I PR 510/66

Urodzenie się małoletniego powoda po śmierci ojca nie
wyłącza jego uprawnień do odszkodowania i renty. Wdowie
nawet zdolnej do samodzielnego utrzymania się przysługuje
renta wyrównawcza, jeżeli wychowuje ona małe dzieci, bądź
usprawiedliwione to jest koniecznością stałej opieki nad
chorymi dziećmi

Wyrok S.N.
z dnia
11.01.1967
I PR 510/66

Matka może wykonywać swój obowiązek alimentacyjny
wobec dziecka w całości lub części przez osobiste starania
jego utrzymanie lub wychowanie (art. 135 § 2 k.r. i o.). Te
osobiste starania posiadają - oprócz niewymiernej wartości
moralnej i uczuciowej dla dziecka - określoną wartość
materialną, dającą się przeliczyć na rentę pieniężną.
Zasądzenie więc na rzecz dziecka renty odszkodowawczej
obliczonej stosownie do osobistego wkładu matki w
zaspokojenie potrzeb dziecka znajduje uzasadnienie w
przepisie 446 § 2 k.c.

Wyrok S.N.
z dnia
21.03.1967
II CR 497/66

Jednorazowe odszkodowanie – kapitalizacja renty

Poszkodowany w wypadku może zamiast renty wystąpić o jednorazowe
odszkodowanie – wybór sposobu naprawienia szkody należy do
poszkodowanego z zachowaniem ustawowych przesłanek. Jednorazowe
odszkodowanie może zastąpić rentę w całości lub części. Kapitalizacja rent (tj.
jej zamiana na jednorazowe odszkodowanie) jest uzasadniona w szczególności
gdy poszkodowany w następstwie wypadku stał się inwalidą a jednorazowe
świadczenie umożliwi mu wykonywanie innego zawodu. Przy określaniu
wymiaru jednorazowego odszkodowania należy brać pod uwagę wysokość renty
jaką otrzymywałby w analogicznej sytuacji poszkodowany nie korzystający z
instytucji kapitalizacji renty. Jednorazowe odszkodowanie wypłacane jest na
podstawie ugody pomiędzy zakładem ubezpieczeń a poszkodowanym i
zastępuje rentę. Bardzo ważnym dlatego też jest rozważna i przeanalizowana
decyzja po stronie poszkodowanego odnośnie skapitalizowania renty i wyboru

jednorazowego odszkodowania. Poszkodowany musi pamiętać, iż środki
uzyskane przez niego w wyniku kapitalizacji renty mają stanowić dla niego
źródło utrzymania w przyszłości.

Kapitalizacja renty – przegląd orzecznictwa

Art. 447 k.c. Z ważnych powodów sąd może na żądanie poszkodowanego
przyznać mu zamiast renty lub jej części odszkodowanie jednorazowe. Dotyczy
to w szczególności wypadku, gdy poszkodowany stał się inwalidą, a przyznanie
jednorazowego odszkodowania ułatwi mu wykonywanie nowego zawodu.

Kapitalizacja renty

Orzecznictwo

Umowa kapitalizacji renty jest dopuszczalna jeżeli jej
zawarcie usprawiedliwiają ważne powody (umową
nie można objąć szkód, które mogą powstać w
przyszłości)

Wyrok S.N.
z dnia 03.10.1966
III CZP 17/66

Jeżeli wysokość szkody była stronom znana w chwili
zawierania ugody, wypłacenie jednorazowego
odszkodowania zwalnia dłużnika z zobowiązań

Wyrok S.N.
z dnia 03.05.1973
I PR 87/73

Do kapitalizacji renty, może dojść gdy ułatwi to
poszkodowanemu wykonywanie nowego zawodu

Wyrok S.N.
z dnia 15.12.1998
II UKN 603/98

r.pr. Aleksander Daszewski
________________________________________________________________

SZKODA MAJĄTKOWA

Szkoda majątkowa, inaczej nazywana szkodą rzeczową, powstaje wówczas gdy
dochodzi do uszkodzenia, utraty lub zniszczenia posiadanych przez nas dóbr
materialnych. Osoby które występują o odszkodowanie korzystając z tzw. OC
sprawcy szkody tj. obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności
cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w
związku z ruchem tych pojazdów, najczęściej zgłaszają szkody rzeczowe
polegające na uszkodzeniu lub zniszczeniu pojazdu, odzieży, bagażu. Do tej
grupy szkód majątkowych zaliczyć należy również koszt holowania pojazdu,
koszt wynajmu samochodu zastępczego, a także uszkodzenia budynków,
ogrodzeń, drzew, jak też zranienie lub zabicie chowanych przez nas zwierząt.

Szkoda w pojeździe zgłoszona do likwidacji zakładowi ubezpieczeń z tytułu
obowiązkowego - ubezpieczenia OC, zwyczajowo kwalifikowana jest jako:
1. szkoda częściowa, lub;
2. szkoda całkowita.

Ad.1. Szkoda powinna zostać określona jako częściowa wówczas, gdy pojazd
nadaje się do naprawy. Decyduje o tym głównie wysokość kosztu naprawy,
koniecznej do przywrócenia pojazdu do stanu technicznego sprzed wypadku.
Jeśli koszt ten przekracza wartość pojazdu przed uszkodzeniem, poszkodowany
traci prawo do naprawienia szkody poprzez remont pojazdu (art. 361. §1; art.
363. §1 k.c.) Nadto może zdarzyć się i taka sytuacja, gdy względy
bezpieczeństwa wykluczają naprawę, nawet ekonomiczne zasadną, to znaczy
gdy mimo przeprowadzonego remontu pojazd ten nie powinien zostać
dopuszczony do ruchu.

Wybór sposobu naprawienia szkody należy do poszkodowanego (art.

363. § 1 k.c.) dlatego likwidacja szkody częściowej w pojeździe może nastąpić
poprzez:
a) naprawę w warsztacie wskazanym przez zakład ubezpieczeń, z którym ma
podpisaną umowę o współpracę - jest to wówczas dla poszkodowanego
likwidacja szkody w systemie bezgotówkowym, gdyż z warsztatem
naprawczym rozlicza się bezpośrednio zakład ubezpieczeń;
b) naprawę w warsztacie wybranym przez poszkodowaną osobę i rozliczenie się
jej z zakładem ubezpieczeń po okazaniu rachunków, faktur;
c) ustalenie na podstawie sporządzonego kosztorysu naprawy, jaka suma
pieniędzy potrzebna jest do wyremontowania pojazdu, po czym poszkodowany
otrzymuje świadczenie odszkodowawcze bezpośrednio od zakładu ubezpieczeń.

Ad.2. Szkoda całkowita ma miejsce wówczas, gdy łączny koszt naprawy
przekracza wartość pojazdu w stanie przed wystąpieniem szkody. W przypadku

wystąpienia takiej szkody przysługuje odszkodowanie odpowiadające aktualnej
wartości rynkowej pojazdu w stanie technicznym sprzed wypadku. Przy
szkodzie
całkowitej w pojeździe, odszkodowanie powinno umożliwić osobie
poszkodowanej zakup takiego samego pojazdu, jaki został zniszczony tj. tej
samej marki, tego samego roku produkcji, typu, standardu, przebiegu itd.

Praktyka ukształtowała dwa sposoby likwidacji szkody całkowitej:
a) zakład ubezpieczeń przejmuje za zgodą poszkodowanego wrak pojazdu
(nazywany też pozostałościami) i wypłaca odszkodowanie w pełnej wysokości,
to znaczy w kwocie odpowiadającej wartości rynkowej pojazdu, zbliżonego
parametrami technicznymi do zniszczonego pojazdu;
b) w posiadaniu poszkodowanego pozostaje wrak pojazdu, zatem o jego
wartość pomniejszana jest kwota wypłacanego odszkodowania, odpowiadająca
wartości rynkowej pojazdu, zbliżonego parametrami technicznymi do
zniszczonego pojazdu.

Dyrektor w BRU Krystyna Krawczyk
________________________________________________________________

NAJCZĘSTRZE PROBLEMY

Pytania z jakimi najczęściej zwracają do Rzecznika Ubezpieczonych
poszkodowani w wypadkach drogowych, w związku wyrządzoną im szkodą
majątkową i osobową, którą zgłosili do likwidacji zakładowi ubezpieczeń, z
którym sprawca szkody zawarł umowę obowiązkowego ubezpieczenia OC
posiadaczy pojazdów mechanicznych (...):

a. szkoda majątkowa

Czy zakład ubezpieczeń ma prawo odmówić poszkodowanemu prawa do
zapoznania się ze zgromadzonymi w jego sprawie, aktami
odszkodowawczymi?

Zdaniem Rzecznika Ubezpieczonych zakład ubezpieczeń powinien

udostępnić osobie poszkodowanej dokumenty, które stanowią podstawę
przyjęcia, bądź braku odpowiedzialności zakładu oraz te, na podstawie których
ustalona została wysokość odszkodowania. Konieczne jest w szczególności, aby
poszkodowani mieli możność zapoznania z opiniami rzeczoznawców,
kalkulacją kosztów szkody, a także uzyskali informacje o kolejnych stadiach
postępowania likwidacyjnego, tak by w pełni był im znany stan faktyczny i
prawny stanowiska zakładu ubezpieczeń. Brak takich informacji uniemożliwia
poszkodowanemu ustosunkowanie się do poszczególnych ustaleń zakładu

ubezpieczeń, a przez to często pozbawia szansy odwołania się od stanowiska
zakładu.

Stanowisko Rzecznika Ubezpieczonych oparte jest na zapisach art. 354 i

355 k.c. określających sposób wykonania zobowiązania. Art. 353 k.c. stwierdza,
iż dłużnik (zakład ubezpieczeń) powinien wykonać zobowiązanie w sposób
odpowiadający normom współżycia społecznego, a jeśli istnieją w tym zakresie
określone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom. Zaś art.
355 k.c. nakłada na dłużnika obowiązek zachowania należytej staranności przy
wykonaniu zobowiązania.

Przywołać w tym miejscu należy również zapis art. 9 ustawy z dnia 28

lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej (jednolity tekst Dz.U. z 1996 r. nr
11, poz. 344) zawierający zasadę poufności w stosunku do poszczególnych
umów ubezpieczenia. Zasada ochrony tych informacji wiąże zakład
ubezpieczeń, ale w stosunku do osób nieuprawnionych, a takimi nie są przecież
poszkodowani, występujący z roszczeniem odszkodowawczym do zakładu
ubezpieczeń, sprawcy szkody.

Nadto § 32 ust. 3 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 24 marca

2000 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia OC
posiadaczy pojazdów mechanicznych (...) obliguje zakład ubezpieczeń do
pisemnego informowania poszkodowanego o przyczynach odmowy wypłaty
odszkodowania w całości lub części. W sytuacji gdy podstawą odmowy wypłaty
odszkodowania jest opinia rzeczoznawcy - powinna być ona przedstawiona
poszkodowanemu jako uzasadnienie odmowy.
Reasumując: obowiązkiem zakładu ubezpieczeń, po zawiadomieniu go o
wypadku, jest ustalenie stanu faktycznego, zasadności roszczeń i wysokości
należnego odszkodowania - poszkodowany zaś ma prawo sprawdzenia
prawidłowości ich realizacji. Nie jest to możliwe bez zapoznania się
poszkodowanego z dokumentami, na podstawie których zakład ubezpieczeń
oparł swe stanowisko w sprawie zgłaszanych roszczeń.

Czy

zakład ubezpieczeń ma prawo obniżyć odszkodowanie o

handlowy ubytek wartości części zamiennych, wymienionych na nowe?

Zdaniem Rzecznika Ubezpieczonych nie jest zasadne obniżanie przez

zakład ubezpieczeń należnego odszkodowania tytułem amortyzacji
wymienionych w pojeździe części zamiennych na nowe (nazywany też
„merkantylnym ubytkiem wartości części”). Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
5.11.1980 r. (III CRN 223/80) uznał, iż przywrócenie rzeczy uszkodzonej do
stanu poprzedniego polega na doprowadzeniu jej do stanu używalności w takim
zakresie, jaki istniał przed wyrządzeniem szkody. Jeżeli do osiągnięcia tego celu
konieczne jest użycie nowych elementów, to poniesione na nie wydatki
wchodzą w skład kosztów naprawienia szkody przez przywrócenie rzeczy do
stanu poprzedniego. W konsekwencji powyższe wydatki obciążają osobę

odpowiedzialną za szkodę. Zwiększenie wartości rzeczy (samochodu) po
naprawie można by uwzględnić tylko wówczas, gdyby chodziło o wykonanie
napraw takich uszkodzeń, które istniały przed wypadkiem, albo ulepszeń w
stosunku do stanu przed wypadkiem. Sąd Najwyższy podał w uzasadnieniu, iż z
zasady wyrażonej w art. 361 §1 k.c. wynika, iż w razie uszkodzenia rzeczy w
stopniu umożliwiającym przywrócenie jej do stanu poprzedniego, osoba
odpowiedzialna za szkodę obowiązana jest zwrócić poszkodowanemu wszelkie
celowe, ekonomicznie uzasadnione wydatki poniesione w celu przywrócenia
stanu poprzedniego rzeczy uszkodzonej.
Do wydatków tych należy zaliczyć także koszt nowych części i innych
materiałów, których użycie było niezbędne do naprawienia uszkodzonej rzeczy.
Poszkodowany chcąc przywrócić stan poprzedni uszkodzonego pojazdu nie ma
możliwości zakupu starych części, nie ma też możliwości żądania, aby zakład
naprawczy wykonujący naprawę w miejsce uszkodzonych części wmontował
stare części częściowo zużyte.
Oczywiście odszkodowanie nie może być wyższe od poniesionej szkody.
Jednakże zdaniem Rzecznika, współbrzmiącym z sentencjami zapadającym
wyroków w przedmiotowej sprawie (dziennik „Rzeczpospolita” z dnia
3.10.2002 r. artykuł pt. Sędziowie nie akceptują cięć) - samo użycie do naprawy
nowych części nie powoduje wzrostu wartości rynkowej pojazdu, a od
poszkodowanego nie można żądać by zastąpił części zniszczone częściami
używanymi o podobnym stopniu zniszczenia. Nadto nawet najbardziej staranna
naprawa samochodu nie zapobiegnie zmniejszeniu jego wartości rynkowej w
stosunku do jego stanu sprzed szkody, bowiem sam fakt uczestnictwa
samochodu w wypadku wpływa na obniżenie tej wartości (uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 12 października 2001 r.; III CZP 57/01; OSNC 2002/5/57).

Czy zakład ubezpieczeń ma rację likwidując szkodę w ramach
ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, klasyfikuje ją jako
całkowitą, uzasadniając to tym, iż koszt naprawy przekracza 70% wartości
rynkowej pojazdu?

Rzecznik Ubezpieczonych określa takie stanowisko zakładu ubezpieczeń

za prawnie nieuzasadnione. Co prawda w polskiej terminologii prawniczej nie
istnieje jednoznaczna definicja „szkody całkowitej”, jednak według reguły
wyrażonej w art.363 k.c. - w razie zaistnienia wypadku poszkodowany powinien
uzyskać pełną rekompensatę poniesionej szkody. Natomiast przepis art. 8
ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej stanowi, iż
odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia majątkowego (a takim jest między
innymi ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych) nie może być
wyższe od wysokości poniesionej szkody. Ustawodawca wprowadził więc
zasadę uniemożliwiającą poszkodowanemu uzyskanie odszkodowania, które
stałoby się źródłem bezpodstawnego wzbogacenia się.

W tej sytuacji zdaniem Rzecznika Ubezpieczonych w pełni ma zastosowanie
wykładnia zawarta w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 12
lutego 1992 r. (I ACr 30/92) „Szkoda częściowa ma miejsce wówczas gdy
uszkodzony pojazd nadaje się do naprawy, a koszt naprawy nie przekracza
wartości w dniu ustalenia przez zakład ubezpieczeń tego odszkodowania.
Szkoda całkowita występuje wówczas, gdy pojazd uległ zniszczeniu w takim
stopniu, że nie nadaje się do naprawy, albo gdy koszt naprawy przekraczałby
wartość pojazdu w dniu likwidacji szkody”.
Tytułem wyjaśnienia należy dodać, iż w przypadku gdy likwidujemy szkodę
korzystając z własnego (dobrowolnego) ubezpieczenia autocasco, sytuacja może
przedstawiać się odmiennie. W ogólnych warunkach umowy tego ubezpieczenia
zakład ubezpieczeń jednostronnie ustala jej treść, w tym między innymi zakres
ochrony ubezpieczeniowej i sposób likwidacji szkody. Może zatem na użytek
danej umowy ubezpieczenia wprowadzić dowolną definicję szkody całkowitej.

Czy zakład ubezpieczeń może, zgodnie z prawem, odmówić
poszkodowanemu przejęcia jego wraku pojazdu - szkoda jest całkowita?

Niestety tak, gdyż przepisy regulujące warunki ubezpieczenia OC nie

nakładają na ubezpieczycieli takiego obowiązku. Poszkodowany może jedynie
wnioskować o taki sposób likwidacji szkody tj. o przejęcie wraku pojazdu, a od
uznania zakładu ubezpieczeń zależy czy wyrazi na to zgodę. Zakład
ubezpieczeń może bowiem, na podstawie art. 1a ust.3 ustawy z dnia 28 lipca
1990 r. o działalności ubezpieczeniowej (jednolity tekst Dz. U. z 1996 r. nr 11,
poz. 62 z późn. zm.) - przejmować i zbywać przedmioty i prawa nabyte w
związku z wykonywaniem umowy ubezpieczenia lub umowy gwarancji
ubezpieczeniowej.

Zakład ubezpieczeń określił kwotę należnego odszkodowania w oparciu o
wartość rynkową pojazdu, ustaloną wg cen z dnia wypadku (szkody). Czy
postępowanie takie jest prawidłowe?

Nie jest to prawidłowy sposób ustalenia należnego odszkodowania.

Bowiem gdy osoba poszkodowana ma prawo do odszkodowania z tytułu OC
komunikacyjnego OC sprawcy szkody, wówczas do jej rozliczenia (zarówno
jeśli jest to szkoda całkowita lub też częściowa) powinny być brane ceny
rynkowe wszystkich elementów koniecznych do ustalenia należnego
odszkodowania np. pojazdu, części zamiennych, robocizny – z dnia ustalania
wysokości należnego odszkodowania (art. 363 § 2 k.c.). Działanie to ma na celu
ustalenie odszkodowania w faktycznej wysokości i zapobieżenie
nieprawidłowościom wynikającym z ruchu cen na rynku pojazdów, części,
usług itd.

Czy każdy poszkodowany, któremu w wypadku drogowym zniszczono lub
uszkodzono samochód ma prawo, na czas likwidacji szkody, wynająć
samochód zastępczy na koszt zakładu ubezpieczeń sprawcy szkody?

W przypadku gdy szkoda likwidowana jest z tytułu obowiązkowego

ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów (...) zakład ubezpieczeń jest
obowiązany - zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 361 § 2 k.c. – do pokrycia
normalnych następstw szkody. Jeżeli zatem poszkodowany wykaże, iż koszty
które poniósł tytułem wynajmu pojazdu były konieczne, wówczas zakład
ubezpieczeń jest obowiązany do ich wyrównania. Sprawa jest stosunkowo
prosta gdy poszkodowany prowadzi działalność gospodarczą, której charakter
wymaga posługiwania się pojazdem. Podobnie jest gdy charakter naszej pracy
wiąże się z koniecznością dyspozycyjności i możliwością ciągłego
przemieszczenia się. Również gdy poszkodowany w związku ze stanem zdrowia
musi dojeżdżać na leczenie lub rehabilitację i korzysta z taksówki lub
samochodu zastępczego (wybór powinien być dyktowany kosztem usługi tj.
należy działać na rzecz minimalizacji kosztów) przysługuje mu zwrot
poniesionych na ten cel kosztów.
W praktyce wiele trudności sprawia poszkodowanym przekonanie zakładu
ubezpieczeń o konieczności wynajmu samochodu zastępczego gdy zachodzą
inne od wymienionych przesłanki np. brak samochodu dezorganizuje nam życie
zawodowe czy rodzinne. Zdaniem Rzecznika w przypadku gdy do normalnego
funkcjonowania rodziny nie wystarczy przemieszczenie się jej członków
powszechnie dostępnymi środkami komunikacji – wówczas mamy prawo
domagać się pokrycia kosztów wynajmu samochodu. Pamiętajmy aby był to
samochód mniej więcej tej klasy co nasz oraz by koszt wynajmu nie odbiegał od
średniej ceny za ta usługę na danym terenie, nadto musi być on
udokumentowany np. fakturą, umową użyczenia itd.

Jak postępować gdy zakład ubezpieczeń odmawia w całości wypłaty
odszkodowania twierdząc, że zdarzenie przez nas opisane nie mogło mieć
miejsca, albo kwestionuje wysokość należnego odszkodowania?

Przede wszystkim pamiętać należy o prawie klienta do zapoznania się z
wszelkimi dowodami, na podstawie których zakład ubezpieczeń zajął
stanowisko w sprawie jego szkody i są to między innymi protokóły oględzin,
wszelkie wyceny, kosztorysy, opinie ekspertów itd.

a) w przypadku gdy zakład ubezpieczeń oświadcza, iż w okolicznościach
podanych przez uczestników zdarzenia nie mogło dojść do tego typu uszkodzeń
pojazdu (pojazdów) powinniśmy zażądać przywołania niezależnego
rzeczoznawcy z dziedziny techniki samochodowej i ruchu drogowego. Czynimy

tak zarówno wtedy gdy zakład ubezpieczeń tego nie uczynił, lub gdy ekspertyza
na którą się ubezpieczyciel się powołuje jest naszym zdaniem błędna. Możemy
też zawsze sami zlecić wybranemu przez nas rzeczoznawcy wykonanie
ekspertyzy mającej na celu ustalenie przebiegu wypadku i zakresu szkód
powstałych w jego wyniku. Jeżeli mimo przywołania ekspertów spór nie został
rozstrzygnięty – pozostaje poszkodowanemu wezwać na drogę sądową zakład
ubezpieczeń;
b) w sytuacji gdy zakład ubezpieczeń zaniża wysokość odszkodowania
twierdząc, iż zakres uszkodzeń był mniejszy niż to zgłaszaliśmy, powinniśmy
posiłkować się dokumentacją sporządzoną przez warsztat naprawczy, a jeśli
nadal występują wątpliwości co do zakresu uszkodzeń pojazdu trzeba zażądać
przywołania przez zakład ubezpieczeń eksperta (rzeczoznawcy) z dziedziny
techniki samochodowej i ruchu drogowego. Jeśli zakład ubezpieczeń nie wyraża
zgody na powołanie eksperta, możemy to zrobić sami i w przypadku
potwierdzenia naszych racji do należnego odszkodowania doliczyć koszt usługi
eksperta do należnego odszkodowania;
c) w sytuacji gdy spór dotyczy: wyceny wartości rynkowej pojazdu bądź
kosztów robocizny lub części zamiennych, albo innych ustaleń faktycznych i
gdy po przedstawieniu nam zgromadzonych dowodów nadal nie zgadzamy się
ze stanowiskiem zakładu ubezpieczeń, wówczas powinniśmy żądać
przywołania rzeczoznawcy lub też samemu go powołać. Gdy działania te nie
doprowadzą do satysfakcjonującego nas rozstrzygnięcia, a dysponujemy
dokumentami dowodzącymi naszych racji – pozostaje droga sądowa,
d) w sytuacji gdy zakład ubezpieczeń mimo przedłożonej przez nas faktury za
usługę holowania wypłaca nam tylko część kwoty, twierdząc iż koszt usługi
został zawyżony, powinniśmy zbadać jak na naszym terenie kształtują się ceny
za tego rodzaju usługi. Jeżeli rzeczywiście „nasz holownik” zawyżył cenę usługi
wówczas zakład ubezpieczeń miał prawo wypłacić kwotę, odpowiadającą
średniej cenie tego typu usług;

Czy umowa obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej
posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z
ruchem tych pojazdów traci swą ważność w związku z nieopłaceniem
kolejnej np. II raty składki?

Nie opłacenie pełnej kwoty ustalonej składki nie powoduje wygaśnięcia ww.
umowy ubezpieczenia. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 24 marca
2000 r. regulujące warunki tego ubezpieczenia w § 7 ust. 2 i 3 wyraźnie
wskazuje jakie skutki niesie za sobą np. nieopłacenie raty składki: pomimo
braku pisemnego powiadomienia zawarcie kolejnej umowy nie następuje, jeżeli
nie została opłacona w całości określona w umowie składka za mijający okres
12 miesięcy.

Czyli jedynym następstwem niepełnego opłacenia składki jest to, iż po upływie
okresu zawartego w umowie nie wystąpi tzw. automatyczne jej odnowienie na
kolejne 12 miesięcy i odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń kończy się z
upływem 12 miesięcy, za które przypadała niezapłacona w całości składka.
Bezprawne jest zatem zamieszczanie przez niektóre zakłady ubezpieczeń na
drukach polis – które są dowodem na posiadanie ochrony ubezpieczeniowej
przez cały okres wymieniony w umowie – klauzul o treści: „Po dniu (i tu
wpisana jest data płatności raty składki ) polisa jest ważna po okazaniu dowodu
wpłaty raty składki „
To, iż zakład ubezpieczeń zawiera umowę ww. ubezpieczenia po przyjęciu od
ubezpieczającego jedynie części należnej składki, a pozostałą należność
rozkłada na raty - jest wyłącznie działaniem marketingowym ubezpieczyciela,
który taką formą ulgi chce przyciągnąć klientów. Ewentualne kłopoty w
pozyskaniu pozostałej części należnej składki – to ryzyko ubezpieczyciela.
Ubezpieczający ma bowiem zagwarantowaną ochronę ubezpieczeniową na
okres zapisany na polisie.

Według jakich zasad zakład ubezpieczeń powinien ustalać wysokość
odszkodowania za zniszczone: odzież, obuwie, zegarek, przewożony sprzęt,
bagaż, rzeczy osobistego użytku, jak też ogrodzenia posesji, znaki drogowe,
drzewa itd. ?

Podobnie jak w przypadku opisanych w przedmiotowym opracowaniu szkód
rzeczowych, zakład ubezpieczeń powinien wyrównać poszkodowanemu
poniesione straty tak, by doprowadzić majątek poszkodowanego do stanu sprzed
wypadku. Jeśli w tym celu wystarczy naprawić uszkodzoną rzecz - zakład
ubezpieczeń pokrywa koszty naprawy. Jeżeli zaś zniszczenia rzeczy wystąpiły w
znacznym stopniu, to znaczy iż nie nadają się do naprawy - wówczas
poszkodowany ma prawo do odszkodowania, które powinno się równać
wartości zniszczonej rzeczy ustalonej według cen rynkowych.

Jak postępować gdy uczestniczymy w wypadku drogowym?

Podstawowym obowiązkiem osoby uczestniczącej w wypadku jest:
- zapewnienie pomocy medycznej osobom poszkodowanym;
- zawiadomienie policji jeśli są ofiary w ludziach oraz gdy zachodzi

przypuszczenie, że popełniono przestępstwo;

- podjęcie działań mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa ruchu w

miejscu wypadku;

- działanie na rzecz minimalizacji rozmiarów szkody;
- zabezpieczenie mienia osób poszkodowanych;

- udzielenie informacji osobom poszkodowanym, pozwalających na

personalną identyfikację uczestników wypadku oraz ustalenie zakładu
ubezpieczeń sprawcy szkody.

Dostarczenie do zakładu ubezpieczeń dowodów dotyczących wypadku ciąży
zarówno na sprawcy szkody (kierujący; posiadacz pojazdu) jak i na osobie
zgłaszającej roszczenie odszkodowawcze (poszkodowany).
Bardzo ważne dla przebiegu całej procedury odszkodowawczej jest staranne
zgromadzenie dowodów na miejscu wypadku. Leży to szczególnie w interesie
osoby poszkodowanej. Dlatego też osoba zgłaszająca roszczenie
odszkodowawcze, w szczególności powinna zadbać o :
1) odpowiednio sformułowane oświadczenie sprawcy szkody tzn. zawierające:
- dane personalne kierującego pojazdem, a jeśli nie jest on jednocześnie
posiadaczem to także dane posiadacza tj. imię i nazwisko, adres zamieszkania,
numer dowodu osobistego, nr PESEL, prawo jazdy numer , numer dowodu
rejestracyjnego;
- obszerny opis okoliczności zdarzenia;
- możliwy do ustalenia na miejscu zdarzenia wykaz uszkodzeń pojazdów

uczestniczących w wypadku;

- szkic sytuacyjny zdarzenia;
2) spisanie danych ewentualnych świadków zdarzenia, a najlepiej spowodować

by złożyli swe podpisy na oświadczeniu sprawcy szkody;

3) bardzo pomocne lecz w praktyce nie zawsze realne jest wykonanie zdjęć

pojazdów bezpośrednio po wypadku, kiedy stały po zatrzymaniu się - zanim
zostaną przemieszczone w inne miejsce.

W przypadku gdy osoba, którą wskazujemy jako sprawcę szkody nie zgadza się
z naszym stanowiskiem, albo gdy odmawia lub utrudnia nam zebranie
niezbędnych dowodów w sprawie wypadku – należy wezwać policję.

Dyrektor w BRU Krystyna Krawczyk

b. szkoda osobowa

Jak się oblicza zadośćuczynienie – co należy brać pod uwagę ?

Przy określaniu zadośćuczynienia, kierując się praktyką Sądu Najwyższego
należy uwzględnić wszystkie elementy krzywdy łącznie z tymi, które mogą
ujawnić się w przyszłości. Przy ustalaniu zadośćuczynienia winno się brać pod
uwagę takie elementy jak stopień trwałego uszczerbku na zdrowiu
poszkodowanego, długotrwałość choroby, cierpień, leczenia, rehabilitacji, wiek i
płeć poszkodowanego, jego widoki i możliwości w przyszłości a także aktualną

stopę życiową społeczeństwa na terenie w którym zamieszkuje poszkodowany.
Ustalanie zadośćuczynienia nie może być mechanicznym obliczaniem – musi
być każdorazowo rozpatrywane w sposób indywidualny z uwzględnieniem
różnorakich czynników. Niestety praktyka likwidacyjna zakładów odbiega
czasami w sposób rażący od nakreślonego sposobu ustalenia zadośćuczynienia
przez orzecznictwo ograniczając się wyłącznie do bazowania na stopniu
trwałego uszczerbku na zdrowiu poszkodowanego mnożonego przez określoną
kwotę z pominięciem innych wskazanych przez orzecznictwo czynników.

Podczas wypadku drogowego połamałem kończyny, znajdowałem się w
szpitalu przez 8 miesięcy a potem poddawałem się rehabilitacji przez 1,5
roku zanim odzyskałem względną sprawność. Czy w takiej sytuacji służy mi
zadośćuczynienie ? Dodam, iż kierowca pojazdu, z którym się zderzyłem
został uznany przez sąd winnym wypadku.

Poszkodowanemu w wypadku, służy zadośćuczynienie za doznaną krzywdę –
przez którą należy rozumieć cierpienie i ból jak też inne dolegliwości w tym
również natury psychicznej (wszelkiego rodzaju ujemne odczucia zarówno
fizyczne jak i psychiczne) przykładowo można wymienić: odtrącenie,
zeszpecenie, niemożność wykonywania pracy, osamotnienie, niemożność
posiadania dzieci, niemożność uprawiania sportu etc. Zadośćuczynienie ma na
celu złagodzenie wszelkich cierpień poszkodowanego zarówno tych, które już
poszkodowany odczuł jak i tych, które mogą pojawić się w przyszłości.
Zadośćuczynienie ma charakter całościowy co oznacza, iż jego zadaniem jest
objęcie całości zaistniałej krzywdy.

W dwa lata po otrzymaniu z zakładu ubezpieczeń zadośćuczynienia za
doznaną krzywdę ujawniła się u mnie padaczka pourazowa, na którą
wcześniej nie cierpiałem. Mój lekarz stwierdził, iż jest ona wynikiem
wypadku drogowego – za skutki którego otrzymałem zadośćuczynienie. Czy
w związku z ujawnieniem się nowego schorzenia służy mi dodatkowo
zadośćuczynienie?

W przypadku ujawnienia się nowej krzywdy ( w tym wypadku padaczki
pourazowej) o której w czasie ustalenia zadośćuczynienia nie było wiadomo
zakład ubezpieczeń powinien przyznać odpowiednią dodatkową sumę tytułem
zadośćuczynienia z tytułu nowej krzywdy jaką niewątpliwie jest wystąpienie
w/w schorzenia.

Czy zadośćuczynienie może być wypłacane w formie renty tzn. świadczenia
okresowego np. raz na miesiąc czy raz na kwartał określona kwotę ?

Zadośćuczynienie jest świadczeniem jednorazowym tzn. nie ulega podziałom i
nie może być wypłacane w formie świadczeń rentowych czy też okresowych.
Oczywiście w praktyce mogą wystąpić sytuacje gdy zadośćuczynienie
wypłacone jest w dwóch częściach np. z uwagi na ujawnienie się nowej
krzywdy lub też na skutek uwzględnienia przez zakład odwołania po którym
następuje dopłata do wcześniej wypłaconej kwoty.

Czy zadośćuczynienia z jakichkolwiek przyczyn może być obniżone?

Zadośćuczynienie obniża się w przypadku przyczynienia się do powstania
szkody bądź powiększenia jej rozmiarów przez poszkodowanego. Do instytucji
zadośćuczynienia stosuje się przepisy ogólne a między innymi art. 362 k.c.
(przyczynienie) Dopuszczalne jest ono w sytuacji gdy ktoś przyczynił się do
powstania szkody lub do zwiększenia jej rozmiarów. Orzecznictwo do tego
przepisu jednoznacznie stwierdza, iż stosownie do okoliczności a zwłaszcza do
stopnia winy obu stron stosuje się instytucję przyczynienia. Doskonałym
przykładem tego typu zachowań może tutaj być – spożywanie wraz z kierowcą
alkoholu, nagłe i niespodziewane wtargnięcie pod koła, czy też brak zapięcia
pasów – a okoliczności te miały wpływ negatywny na rozmiar doznanych przez
poszkodowanych obrażeń.

Miałem szkodę, zostało mi wypłacone odszkodowanie pomniejszone o
stopień przyczynienia – co to takiego przyczynienia i jak się je ocenia?

Przyczynienie się poszkodowanego do szkody reguluje przepis art. 362 k.c.,
który w praktyce wywołuje wiele kontrowersji w orzecznictwie sądowym.
W każdym jednak razie można stwierdzić że:

- Przyczynienie się poszkodowanego powinno być rozpatrywane pod kątem

widzenia związku przyczynowego między zachowaniem się
poszkodowanego, a powstaniem szkody,

- Przyczynienie się poszkodowanego obejmuje, zgodnie ze znaczeniem tego

wyrazu, zarówno zawinione jak i niezawinione zachowanie się
poszkodowanego

Postępowanie poszkodowanego musi być oceniane głównie pod kątem widzenia
zawinienia poszkodowanego, co wynika z faktu, że zasada winy jest zasadą
naczelną przepisów odszkodowawczych..
Zmniejszenie odszkodowania w wyjątkowych przypadkach nie zawinionego
przyczynienia się będzie uzasadnione w razie odpowiedzialności ukształtowanej
na zasadzie ryzyka.

Art. 362 k.c. o przyczynieniu się poszkodowanego ma zastosowanie do
wszystkich roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych, niezależnie od tego, na
jakiej zasadzie ukształtowana jest odpowiedzialność za szkodę doznaną przez
poszkodowanego.

Przyczynienie stosuje się wyłącznie przy ubezpieczeniach OC. Przy
ubezpieczeniach mienia np. Autocasco przyczynienia nie stosuje się na co
wskazuje orzecznictwo. Negatywne zachowanie poszkodowanego, które miało
wpływ na powstanie lub rozmiar szkody, może być analizowane przez pryzmat
warunków na jakich ubezpieczenie zostało zawarte. Prócz tego swoistą furtkę
zawiera art. 816 k.c. stanowiący o stosownym obniżeniu świadczenia z umowy
ubezpieczenia.

Przyczynienie – przegląd orzecznictwa

Art. 362 k.c. Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub

zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu
zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.

Problematyka związana z przyczynieniem

Orzecznictwo

Brak umiejętności wyprowadzenia samochodu z
poślizgu nie stanowi o tym, iż kierowca przyczynił
się do powstania szkody.

Wyrok S.N.
z dnia 12.01.1976
II CR 690/75

Sam fakt, iż pieszy w chwili najechania go przez
samochód był w stanie nietrzeźwym nie stanowi, że
przyczynił się on do powstania szkody (konieczne
jest udowodnienie, iż nietrzeźwość miała wpływ na
powstanie wypadku lub jego rozmiar).

Wyrok S.N.
z dnia 27.11.1974
II CR 647/74

Kierujący pojazdem, który jadąc po zmroku bez
włączonych świateł zderzył się czołowo innym
pojazdem, przyczynił się do powstania szkody

Wyrok S.N.
z dnia 14.07.1983
II CR 212/83

Osoba, która decyduje się na jazdę samochodem z
kierowcą

będącym w stanie nietrzeźwym,

przyczynia się do odniesionej szkody powstałej w
wyniku wypadku komunikacyjnego, gdy
nietrzeźwość kierowcy pozostaje w związku z
wypadkiem (spożywanie alkoholu z takim kierowcą
przed jazdą uważa się za przyczynienie się do
powstania szkody).

Wyrok S.N.
z dnia 02.12.1985
IV CR 412/85
Pr. Ubezp.
Reasekuracja
Nr 4 z 04.2001

Przyczynienie się

ojca do wypadku Wyrok S.N.

komunikacyjnego, w którym ginie matka dziecka
nie uzasadnia obniżenia odszkodowania należnego
dziecku.

z dnia 17.04.1978
II CR 90/78

Zachowanie małoletniego poszkodowanego,
któremu z powodu wieku winy przypisać nie można,
może stosownie do art. 362 k.c. uzasadnić
zmniejszenie odszkodowania należącego od osoby
odpowiedzialnej za szkodę.

Uchwała S.N.
z dnia 20.09.1975
III CZP 8/75
Pr. Ubezp.
Reasekuracja
Nr 4 z 04.2001

Stosowne obniżenie świadczenia z 816 k.c. – nie jest
przyczynieniem ale jest z nim czasami mylone

Orzecznictwo

Oddanie szybkiego zachodniego pojazdu do
prowadzenia osobie użytkującej na co dzień Fiata
126p, a więc o znacznie niższych parametrach
technicznych, na dodatek w warunkach nocnych,
stąd przy gorszej widoczności i nieprzystosowaniu
organizmu do jazdy nocnej i to przy śliskiej, bo
mokrej nawierzchni, zwiększa ryzyko zaistnienia
wypadku i w świetle art. 816 k.c. uzasadnia
stosowne obniżenie świadczenia, do jakiego z mocy
ubezpieczenia AC zobowiązany jest ubezpieczyciel.

Wyrok S.Apel.
z dnia 20.12.1994
I ACr 459/94

Siedem lat temu miałem wypadek – gdzie z winy innego kierowcy doznałem
rozległych obrażeń ciała. Czy mogę z tego tytułu w obecnym czasie
dochodzić roszczeń – słyszałem, że reguluje to przedawnienie. Co to jest
przedawnienie roszczeń i jak długo biegnie jego okres przy umowie
ubezpieczenia a jak długo przy umowie ubezpieczenia OC posiadaczy
pojazdów mechanicznych?

Przedawnienie roszczeń jest instytucją prawa którą można określić w sposób
potoczny jako termin w którym można skutecznie zgłaszać roszczenia o wypłatę
świadczenia z umowy ubezpieczenia. Wyjątkiem od powyższej reguły jest
sytuacja w której podmiot przeciw któremu roszczenie przysługuje, zrzeka się
korzystania z przedawnienia. Należy pamiętać, iż zgodnie z zapisem art. 117
k.p.c. sąd nie uwzględnia upływu przedawniania z urzędu – strona która chce
się zwolnić z odpowiedzialności w związku z przedawnieniem musi w
postępowaniu taki zarzut podnieść

Generalną zasada przedawnienia roszczeń uregulowana jest w art. 819 § 1 k.c.,
który stanowi że roszczenie z umowy ubezpieczenia przedawniają się z
upływem lat trzech przy czym bieg terminu przedawnienia roszczeń o

świadczenie do zakładu ubezpieczeń rozpoczyna się w dniu, w którym nastąpiło
zdarzenie objęte ubezpieczeniem zgodnie z art. 819 § 2 k.c..

Wyjątek od generalnej zasady trzyletniego okresu przedawnienia są roszczenia z
umów ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Zgodnie z brzmieniem art.
819 § 3 k.c. termin roszczeń poszkodowanego wobec zakładu ubezpieczeń o
odszkodowanie lub zadośćuczynienie przedawnia się z upływem okresu
przewidzianego dla tego roszczenia w przepisach o odpowiedzialności za
szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym (deliktem) lub niewykonaniem lub
nienależytym wykonaniem zobowiązania (kontraktem)

Zgodnie z brzmieniem art. 442 § 1 k.c. roszczenia z tytułu czynów
niedozwolonych przedawniają się po upływie 3 lat od dnia, w którym
poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej
naprawienia nie później jednak niż 10 lat od dnia w którym nastąpiło zdarzenie
wyrządzające szkodę. Przez pojęcie zdarzenia wyrządzającego szkodę należy
rozumieć takie w którym ustaje działanie lub zaniechanie osoby ponoszącej
odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę

Zdarzają się sytuacje w których roszczenia z umowy ubezpieczenia OC mogą
mieć również podstawy w zbrodni lub występku. W takim wypadku roszczenia
o naprawienie szkody ulegają przedawnieniu po upływie lat 10 bez względu na
fakt wiedzy poszkodowanego co do faktu zaistnienia szkody jak i osoby za nią
odpowiedzialnej. Przepis art. 442 ma zastosowanie do przedawnienia roszczeń z
umowy ubezpieczenia OC posiadacza pojazdu mechanicznego.

W wypadku roszczeń z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania
zobowiązania zastosowanie znajduje przepis art. 118 k.c. który stanowi iż
„termin przedawnienia roszczeń wynosi lat dziesięć a dla roszczeń o
świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności
gospodarczej trzy lata chyba że przepis szczególny stanowi inaczej”.
Przykładem takich przepisów szczególnych mogą być np. przepisy art. 851 k.c.
czy też 792 i nast. k.c. Natomiast jeżeli żaden przepis szczególny nie
przewiduje określonego terminu przedawnienia roszczeń zastosowanie znajdzie
jak wyżej wskazano norma ogólna określona w art. 118 k.c.

Miałem wypadek, w którym winnych zostało uznanych dwóch kierowców
ubezpieczonych w zakresie OC w dwóch różnych zakładach ubezpieczeń –
gdzie najlepiej się zwrócić o odszkodowanie?

Na pytanie to odpowiedź daje przewidziana kodeksem cywilnym instytucja
solidarności dłużników. Solidarność zobowiązań dłużników ma na celu
ułatwienie dochodzenia należności przez poszkodowanego. Należności powstać

mogą bądź ze stosunków umownych (ex conractu), bądź z czynów
niedozwolonych (ex delicto). Istotę zobowiązania solidarnego dłużników
(dłużnikami w szkodach OC są współsprawcy szkód) wyjaśnia art. 336 k.c. Z
przepisu tego wynika, że warunkiem przyjęcia odpowiedzialności solidarnej jest
wyrządzenie jednej szkody przez kilka osób - współsprawstwo. Pomiędzy
działaniem lub zaniechaniem tych osób musi zachodzić ścisły związek
przyczynowy.
Rozłożenie długu na poszczególnych dłużników solidarnych jest stosunkowo
łatwe w stosunkach umownych (kontraktach), tzn. w przypadkach gdy
wzajemny stosunek dłużników powstaje z umowy. Sytuację taką reguluje
przepis art. 376 k.c.
Znacznie trudniejszy jest podział długu – zobowiązania, którego przyczyną jest
czyn niedozwolony (delikt), który wynika z ustawy, a wzajemny stosunek
między dłużnikami może w ogóle nie zachodzić. Zastosowanie w tym
przypadku znajdzie art. 441 k.c.
Na tle przepisów odnośnie odpowiedzialności solidarnej często występuje
problem, który z zakładów ubezpieczeń współsprawców ma spełnić świadczenie
odszkodowawcze. Należy tutaj podkreślić, iż każdy z zobowiązanych solidarnie
ma obowiązek spełnić świadczenie i to w pełnej wysokości, nie może twierdzić,
iż skoro jest odpowiedzialny w połowie to spełni świadczenie w połowie. Istotą
zobowiązania solidarnego jest obowiązek spełnienia świadczenia w całości
przez każdego z zobowiązanych solidarnie. Wobec powyższego należy uznać, iż
zakład ubezpieczeń odpowiadający za jednego z współsprawców winien spełnić
świadczenie w całości, a dopiero potem we własnym zakresie (poza
poszkodowanym) dochodzić swoich roszczeń od innych współsprawców i ich
zakładów ubezpieczeń.

Orzecznictwo sądowe – dlaczego jest tak ważne przy ubezpieczeniu OC ?

Do właściwej oceny szkód z ubezpieczeń OC nieodzowna jest znajomość
bieżącego orzecznictwa sądowego, a zwłaszcza orzeczeń Sądu Najwyższego.
Wiele bowiem niejasności w przepisach, jakie nasuwają się przy ich
praktycznym stosowaniu, jest wyjaśnienia w orzeczeniach S.N.. Orzeczenia S.N.
częstokroć posiadają walor precedensu i są ponadto wiążące przy orzekaniu w
sprawach rozpatrywanych przez niższe instancje. Orzeczenia S.N. wydawane w
formie uchwał połączonych izb lub całej izby oraz niektóre uchwały składu
siedmiu sędziów są wpisywane do księgi zasad prawnych (art. 18 ustawy o
Sądzie Najwyższym z 20 września 1984 r. (Dz. U. nr 45 poz. 241 z późn. zm.) i
stają się obowiązującą wykładnią przepisów prawnych. W zakresie spraw o
odszkodowanie orzeczenia S.N. dotyczą zarówno zasadności roszczeń jak i ich
wysokości. Ważne są zwłaszcza orzeczenia na temat zadośćuczynienia
pieniężnego za doznaną przez poszkodowanego krzywdę (art. 445 k.c.),
stosownego odszkodowania dla osób pozostałych po poszkodowanych, którzy

ulegali wypadkom śmiertelnym (art. 446 k.c.) oraz na temat rent. Dlatego też
śledzenie orzecznictwa sądów powszechnych a w szczególności S.N. pozwala
na odpowiednie rozeznanie w tych kwestiach.

Ukradziono mi samochód, złodziej jadąc moim pojazdem wyrządził szkodę
– czy z tego powodu utracę zniżki w ubezpieczeniu OC posiadacza pojazdu
mechanicznego?

Zakład ubezpieczeń w takiej sytuacji nie może stosować zwyżki a powinien
uwzględnić przysługujące ubezpieczającemu zniżki w składce. Wynika to z
§ 42 ust. 4 Rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie OC posiadaczy
pojazdów mechanicznych który stanowi, iż przy ustalaniu bezszkodowego lub
szkodowego przebiegu ubezpieczenia OC nie uwzględnia się wypłaconego
przez zakład ubezpieczeń odszkodowania z tytułu ubezpieczenia OC za szkodę
będącą następstwem wypadku spowodowanego przez kierującego, który wszedł
w posiadanie pojazdu wskutek popełnienia przestępstwa.

W jakim terminie powinienem otrzymać odszkodowanie z ubezpieczenia
OC posiadaczy pojazdów mechanicznych?

Termin wypłaty odszkodowania przez zakład ubezpieczeń to 30 dni od dnia w
którym została zgłoszona szkoda lub 14 dni od wyjaśnienia okoliczności
koniecznych do ustalenia odpowiedzialności zakładu lub wysokości
odszkodowania. Należy jednakże pamiętać, że bezsporną część odszkodowania
zakład ubezpieczeń wypłaca w terminie 30 dni od dnia zgłoszenia. Niestety
możliwość wydłużania procesu likwidacji szkody ponad 30 dniowy termin jest
bardzo często nadużywana przez zakłady ubezpieczeń, które tłumaczą się
koniecznością uzyskania rozmaitej dokumentacji, niewypłacając
poszkodowanemu odszkodowania ani jego bezspornej części. Mogą się zdarzyć
wypadki, iż postępowanie w zakładzie rzeczywiście przedłuża się w sposób
uzasadniony co zakład powinien wskazać poszkodowanemu poprzez
umożliwienie wglądu w akta i zapoznanie poszkodowanego z wykonanymi
czynnościami likwidacyjnymi. Należy zwrócić wówczas uwagę jakich
czynności i w jakim czasie dokonał zakład – czy kierował się należytą
starannością w swoim postępowaniu czy też z niewielką dbałością prowadzi
likwidację. Wobec stwierdzenia jakichkolwiek zaniedbań w tym zakresie można
skutecznie domagać się odsetek z tytułu zwłoki w wypłacie odszkodowania lub
jego bezspornej części. Podstawą do domagania się terminowej realizacji
obowiązku odszkodowawczego zawiera § 32 Rozporządzenia OC posiadaczy
pojazdów mechanicznych.

Zdarza się również, że zakład wstrzymuje wypłatę odszkodowania do czasu
rozstrzygnięcia sprawy przez prokuratora lub sąd karny. Takie działanie

pozostaje w sprzeczności z literą prawa – zakład ubezpieczeń nie może
oczekiwać na wyjaśnienia w/w organów jest zobowiązany do terminowej
likwidacji szkody z całym zaangażowaniem całego swojego aparatu. Jeżeli
zakład ubezpieczeń wstrzymuje wypłatę odszkodowania powołując się na
oczekiwanie na ustalenia prokuratury lub sądu karnego narusza w ewidentny
sposób prawo co skutkuje po stronie poszkodowanego możliwością domagania
się odsetek z tytułu zwłoki.
W tym miejscu należy zaznaczyć, że w niektórych bardzo zawiłych czy też
kwestyjnych sprawach, może się zdarzyć, że oczekiwanie na rozstrzygnięcie
prokuratury lub sądu karnego jest konieczne do ustalenia istotnych okoliczności
odnośnie odpowiedzialności zakładu czy też wysokości odszkodowania. Takie
działanie zakładu, oczywiście pod warunkiem należycie i terminowo
prowadzonej likwidacji nie stanowi naruszenia prawa i nie prowadzi do zwłoki
w wypłacie odszkodowania.

r.pr. Aleksander Daszewski

Document Outline

ZAGADNIENIA WSTĘPNE
RODZAJE ODPOWIEDZIALNOŚCI CYWILNEJ
KONSTRUKCJA PRAWNA UBEZPIECZENIA OC POSIADACZY POJAZDÓW MECHNICZNYCH
SZKODA OSOBOWA
- Świadczenia z tytułu szkód osobowych
SZKODA MAJĄTKOWA
NAJCZĘSTRZE PROBLEMY
- Przyczynienie – przegląd orzecznictwa
  - - - Problematyka związana z przyczynieniem

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:

więcej podobnych podstron

zasady odpowiedzialnosci cywilnej

Document Outline