S

tarzenie się to naturalna konse-
kwencja przyrodnicza w ewo-
luującym oraz zamkniętym sy-
stemie biosfery, do którego
człowiek biologicznie należy,

a co więcej, z którego jako organizm bio-
logicznie pochodzi.

Od początku cywilizowanego świata

próbuje się wyjaśnić mechanizmy i przy-
czyny, a także przebieg i konsekwencje
procesu starzenia się organizmów żywych,
a przede wszystkim człowieka.

Proces starzenia doczekał się wielu te-

orii, które zmierzają do wyjaśnienia jego
istoty. Na dzisiejszym etapie wiedzy nie
wydaje się możliwe zdefiniowanie jednego
czynnika pełniącego wiodącą rolę w jego
inicjowaniu. Spośród wielu teorii starzenia
wyróżnić należy: teorię wolnych rodników
Harmana, teorię endokrynną, teorie ogra-
niczonej liczby podziałów komórkowych

Hayflicka, teorie telomerowe, teorie ewo-
lucjonistyczne, teorie deterministyczne.

TEORIA WOLNYCH RODNIKÓW HARMA-
NA

jest najpopularniejszą teorią starzenia.

Pierwsze publikacje na jej temat pochodzą
z 1956 roku. Opiera się ona na przypusz-
czeniu, że zmiany prowadzące do starze-
nia się są indukowane uszkodzeniami ma-
krocząsteczek komórkowych (DNA, białka,
lipidy, węglowodany), które powstają na
skutek działania wolnych rodników. Wol-
ne rodniki to wysoce reaktywne atomy lub
cząsteczki, posiadające wolny elektron na
orbicie zewnętrznej. Wolne rodniki hamują
syntezę prostaglandyn, ułatwiając rozwój
miażdżycy. Biorą udział w patogenezie ta-
kich chorób jak: cukrzyca i jej powikłania,
choroby płuc (astma oskrzelowa, rozedma
płuc), zaćma, nowotwory, szczególnie po-
wodowane przez szkodliwe środowisko.
Wolne rodniki działają destrukcyjnie na
cały nasz organizm. Utleniają lipidy błon
komórkowych, białka strukturalne, białka
enzymatyczne. Poprzez uszkodzenie DNA
komórkowego uszkadzają materiał gene-
tyczny, co prowadzi do mutacji nowotwo-
rowych. Osłabiają działanie układu odpor-
nościowego i przyczyniają się do powsta-
wania blaszek miażdżycowych. Uszkadzają
również między innymi komórki nerwowe
i erytrocyty.

Wolne rodniki tworzą się w naszym or-

ganizmie w sposób nieustanny. Za przy-
czynę ich powstawania przyjmuje się
naturalne procesy przemiany materii,
zwłaszcza proces utleniania wieloniena-
syconych kwasów tłuszczowych i rozpad
„wyeksploatowanych” już komórek. Źród-
łem wolnych rodników może być także
nasze otoczenie. Mogą tworzyć się one

ciekawostki

Teorie starzenia się organizmu

ludzkiego –

część I

dr n. med.

Marzena Humańska

Collegium Medicum

w Bydgoszczy

Dlaczego się

STARZEJEMY?

30

marzec 2009

fo

t.

w

w

w

.in

m

ag

in

e.

co

m

s

w

l0

4

4

pod wpływem niektórych leków, alkoho-
lu, dymu tytoniowego, środków ochrony
roślin (pestycydów). Powstają również
pod wpływem promieniowania słonecz-
nego, a także w wyniku oddziaływania na
organizm leczenia radioterapeutycznego
i chemioterapii. Udowodniono, że powsta-
waniu wolnych rodników sprzyja dieta
wysokotłuszczowa obfitująca w tłuszcze
zwierzęce, produkty przetworzone i kon-
serwowane chemicznie. Badania naukowe
potwierdzają, że tworzenie się dużej ilości
wolnych rodników w naszym organizmie
może być uwarunkowane stanami zapal-
nymi, przewlekłym stresem i schorzeniami
przebiegającymi z gorączką.

Na działanie wolnych rodników nara-

żona jest również skóra. W procesie jej
starzenia można zaobserwować wiotkość
skóry właściwej i tkanki podskórnej, de-
gradację i zanik włókien kolagenowych
i elastycznych. Wolne rodniki zaburzają
wytwarzanie nowego kolagenu, który słu-
ży do odbudowy skóry i wzmacniania tka-
nek i narządów. Takie zaburzenia powodu-
ją wolniejsze gojenie się ran, skłonność do
rozstępów i tworzenie się cellulitu.

Należy zwrócić również uwagę na fakt,

że wolne rodniki działają niekorzystnie na
organizm, jeśli są obecne w nadmiarze.
Aby nie doprowadzić do powstawania
dużej ilości wolnych rodników w organi-
zmie, starajmy się unikać ekspozycji na nie
(unikanie dymu papierosowego, nadmiaru
alkoholu, przewlekłego stresu, nadmier-
nego promieniowania UV). Należy dostar-
czyć organizmowi jak najwięcej substancji
neutralizujących wolne rodniki – są to tak
zwane „wymiatacze” wolnych rodników.
„Wymiatacze” szybko dostarczają wolne-
mu rodnikowi elektron brakujący do pary,
co unieszkodliwia działanie wolnych rodni-
ków. Do „wymiataczy” zalicza się witami-
ny z grupy A,C i E, które obecne są w wa-
rzywach i owocach. Pierwiastki o działaniu
antyoksydacyjnym – selen żelazo, miedź,
cynk i mangan.

TEORIA ENDOKRYNNA

– powstała ja-

ko wynik obserwacji dynamiki rozwoju
i zaniku elementów układu dokrewnego.
W układzie tym dochodzi do zmian w wy-
dzielaniu wielu hormonów. Zmiany te nie
dotyczą w równym stopniu wszystkich
gruczołów dokrewnych i nie są jednokie-
runkowe. Obniżone wydzielanie niektó-

rych hormonów wyraźnie zmniejsza się
z wiekiem. Są one często nazywane „hor-
monami młodości”, „fontanną młodości”,
„antidotum na starzenie”, czy „cudowną
pigułką”. Tymi hormonami są: hormon
wzrostu (GH), dehydroepiandrosteron
(DHEA) oraz melatonina.

Hormon wzrostu (GH) ma działanie wie-

lokierunkowe, działa prawie na wszystkie
narządy organizmu, gdyż moduluje szla-
ki metaboliczne oraz wpływa na fizjolo-
gię układu nerwowego, płciowego, im-

STARZEJEMY?

31

cie

ka

w

os

tk

i

fo

t.

w

w

w

.in

m

ag

in

e.

co

m

u

cs

i0

06

8

49

munologicznego, krążenia i oddychania.
Obniżone wydzielanie GH może sprzyjać
powstawaniu wielu dolegliwości w sfe-
rze psychicznej, np. depresji, zaburzeniom
osobowości, niestabilności emocjonalnej,
zaburzeniom snu, pogorszeniu pamięci
i koncentracji, poczuciu izolacji społecznej.
Zmniejszone wydzielanie GH oddziałuje
również na sferę somatyczną, np. obniża
odporność organizmu, zmniejsza masę
mięśniową, przyspiesza rozwój miażdżycy,
powoduje suchość skóry na skutek zmniej-

szonego wydzielania gruczołów potowych
oraz prowadzi do osteoporozy.

Dehydroepiandrosteron (DHEA) i jego

siarczan (DHEAS) stały się przedmiotem
wielu reklam jako środki opóźniające pro-
ces starzenia. DHEA zalicza się do neuro-
steroidów – czyli do steroidów, które są
syntetyzowane w obrębie ośrodkowego
układu nerwowego i wywierają modulu-
jący wpływ na przewodnictwo nerwowe
niektórych receptorów. Niedobór DHEA
może powodować takie objawy jak: obni-
żenie nastroju, osłabienie potencji, zmniej-
szenie masy i siły mięśniowej, obniżenie
odporności czy przyspieszenie procesu
miażdżycowego.

Melatonina to hormon, którego wydzie-

lanie uzależnione jest od rytmu dobowe-
go. Dobowy rytm wydzielania melatoniny
wykształca się już około 6 miesiąca życia.
Nocne stężenia tego hormonu wzrastają

dość szybko i osiągają swój szczyt między
4 a 8 rokiem życia. Po tym wieku następuje
obniżenie jej wydzielania, najwyraźniejsze
w wieku osiągnięcia dojrzałości płciowej.
Wartości osiągnięte w tym czasie utrzy-
mują się na dość stabilnym poziomie aż do
30-40 roku życia, po czym ulegają syste-
matycznemu obniżeniu do bardzo niskich
wartości u osób w wieku podeszłym.

Aż 40-70% osób starszych cierpi na prze-

wlekłe zaburzenia snu, które niekorzystnie
wpływają na funkcjonowanie organizmu,
a także mogą towarzyszyć powstawaniu
chorób sercowo-naczyniowych (nadciś-
nienie tętnicze, choroba niedokrwienna
serca) oraz upośledzeniom zdrowia psy-
chicznego (obniżenie satysfakcji z życia,
depresja, senność w ciągu dnia, nerwo-
wość, niepokój).

STARZENIE REPLIKACYJNE,

zwane ina-

czej komórkowym opisał po raz pierwszy
na początku lat 70. XX wieku Hayflick na
przykładzie ludzkich fibroblastów. Groma-
dzenie się starych, niezdolnych do podzia-
łów komórek może przyczynić się do sta-
rzenia organizmu poprzez niszczenie ho-
meostazy i integralności tkanek, w których
one występują. Długość życia komórek
jest wyznaczana liczbą podziałów, jakie
zdolne są one przejść i jeśli chodzi o ludz-
kie fibroblasty otrzymywane z płodu, to
liczba ta zawiera się w przedziale 50-70.

Teoria replikacyjna została wsparta

przez

TEORIĘ TELOMEROWĄ

. Telomery

to końcowe odcinki chromosomów. Wy-
kazano, że z każdym podziałem następu-
je skracanie telomerów, aż do długości
uniemożliwiającej dalsze ich podziały.
Skracanie się telomerów związane jest
z wieloma chorobami wieku podeszłego,
między innymi: chorobami serca, osłabie-
niem układu immunologicznego, zmniej-
szoną zdolnością do gojenia ran. Ludzie,
którzy mają krótsze telomery w leuko-
cytach, mają wyższe ciśnienie tętnicze
krwi niż ich rówieśnicy i zwiększone ry-
zyko miażdżycy. Krótkie telomery obecne
w leukocytach mają związek z występo-
waniem różnych form otępienia starcze-
go związanego z postępującym z wiekiem
zanikiem neuronów. Utrata masy ciała
u osób starszych związana jest z zanikiem
komórek, które przestały się dzielić – doty-
czy to zwłaszcza mięśni szkieletowych.



32

marzec 2009

fo

t.

w

w

w

.in

m

ag

in

e.

co

m

ie

38

10

11