Henrietta L. Moore „Płeć kulturowa i status –wyjaśnienie sytuacji kobiet”
Podstawowy problem feministycznej debaty: czy asymetria płci jest uniwersalna, czy nie?
Czy kobiety zawsze podporządkowują się mężczyznom?
Analiza podporządkowania kobiet zależy od zrozumienia wzajemnych stosunków
pomiędzy płciami kulturowymi(gender).
2 perspektywy, z jakich antropologia społeczna podchodzi gender
1. konstrukcja symboliczna
2. relacja społeczna
Ad.1 Płeć konstruowana kulturowo.
Bada się symbole i stereotypy na temat płci i płciowości. Jest ogromna różnorodność
kulturowych rozumień tego, co zwiemy „kobieta’ i ‘mężczyzna”. Ale w wielu
społeczeństwach są takie kategorie dotyczące płci kulturowej.
Płodność antropologii wywodzi się z napięcia między dwoma wymogami: poszukiwanie
tego, co wspólne ludziom i tego, co ich odróżnia kulturowo.
Sherry Ortner I Erwin Ardener zapoczątkowali ważną perspektywę badania zagadnienia
podporządkowania kobiet przez analizę symbolizmu płci kulturowej.
Ortner założyła, że podporządkowanie kobiet to fakt uniwersalny, nie wynika z biologii,
więc trzeba szukać innych wyjaśnień. Co może być wspólne wszystkim kulturom, co
wszędzie prowadzi do przypisywania kobietom niższej wartości? – Odpowiedź-
kobiety wszędzie muszą być kojarzone z czymś, co każda kultura deprecjonuje-
i jest to natura w najogólniejszym znaczeniu.
Wszystkie kultury rozróżniają istnienie społeczeństwa jak i świata natury. Kultura próbuje
przekraczać i kontrolować naturę i używać jej do swoich własnych celów. Kultura
„socjalizuje „ naturę.
Kobiety są kojarzone z natura, mężczyźni z kulturą!!!!!! Naturalne jest wiec, że kobiety
również powinny być poddane kontroli i ograniczeniom.
2 główne założenia pani Ortner z artykułu „ Kobieta ma się tak do mężczyzny jak
natura do kultury”
1. Fizjologia kobiety i jej wyspecjalizowane funkcje reprodukcyjne zdają się
umiejscawiać kobietę bliżej natury niż mężczyznę. Mężczyźni muszą poszukiwać w
kulturze narzędzi do twórczości, kobiety tworzą naturalnie- przez dawanie życia.
2. w związku z pierwszym kobiety pełnią specyficzne funkcje społeczne: domowo-
rodzinne, wychowują dzieci, które też SA kojarzone z naturą- z osobnikami
prespołecznymi, nie ukształtowanymi w pełni kulturowo.
a) Zajmują się wiec relacjami wewnątrz rodzinnymi lub pomiędzy rodzinami.
Mężczyźni natomiast działają w sferze publicznej, politycznej-kojarzeni są
ze społeczeństwem z „interesem publicznym”.
Ortner zajmuje się wartościowaniem
•
Mężczyźni są związani z tym, co: na górze, na prawo, wysoko, z
kulturą, siłą
•
Kobiety są ich przeciwieństwem- to, co na dole, na lewo, z naturą,
słabością
Takie SKOJARZENIA NIE SĄ WŁAŚCIWE BIOLOGICZNEJ CZY SPOĘŁCZNEJ NATURZE
PŁCI.- JEST TO KULTUROWYM KONTSRUKT.
Wartości kojarzone z kobietą i mężczyzną wyznaczają oczekiwania wobec ról
społecznych. Działania społeczne definiują konstrukty i są przez nie definiowane.
„Męskie i żeńskie”
Pojęcie „skalania”. Tu mamy liczne tabu i zakazy nałożone na kobiety, które są po
porodzie czy podczas menstruacji- dają wgląd jak ludzie się kategoryzują i jak
strukturyzują swój świat społeczny. Na świecie jest wiele społeczeństw, które uważają
kobiety za trwale nieczyste lub tylko okresowo. Przykład
Kaulungowie: uważają ze kobiety są nieczyste od momentu pokwitania do menopauzy.
Szczególnie niebezpieczne SA podczas menstruacji, porodu i połogu. Skalanie przez
kobietę zagraża tylko dorosłym mężczyznom. Skalanie rozprzestrzenia się pionowo w dół,
poziomo nie trzeba się separować. Oprócz porodu i menstruacji, wtedy trzeba je
odseparować do wszystkich pomieszczeń i ogrodów. Mężczyźni boją się małżeństwa i
seksu. Dlatego seks ma charakter wyłącznie prokreacyjny i jest uważany za zwierzęcy,
dlatego odbywa się w lesie z dala od domostw i ogrodów. Samobójstwo to naturalne
wyjście z bezpłodnego związku. Kobiety odgrywają główna role w zalotach, często
kobiety SA agresywne wobec mężczyzn. Gdyby mężczyzna inicjował było by to uznane za
gwałt. Kobiety mają całkowitą wolność wyboru męża.
W SPOŁECZEŃSTWACH Europy i ameryki PN
•
KOBIETY NIE SĄ CENIONE ZA BYCIE INICJATORKA Zwłaszcza SEKSUALNĄ
•
Mężczyzna jest aktywny kobieta pasywna
•
Małżeństwo postrzegane jako rodzaj partnerstwa (zgodność i życie rodzinne).
U kaulungów jest inaczej: agresywna uwodząca niebezpieczna niezależna
ekonomicznie kobieta i niechętny mężczyzna. Ale należy pamiętać ze kobieta kala
mężczyzn. Trzeba ja izolować, gdy jest niebezpieczna(podczas menstruacji), to ma
wiec związek z fizjologia, naturalnymi czynnościami, wiec kobieta jest bliżej natury
stoi niżej, bo bliżej świata dzikiego, zwierzęcego, leśnego. Ale jest anomalia mówi
Goodale, bo niezamężne kobiety i mężczyźni żyją w lesie, podczas gdy małżeństwa
przy ogrodach. Więc mamy takie sprzeczności
•
Kultura –natura
•
Polana- las
•
Żonaty/zamężna- nieżonaty/ niezamężna.
Poza tym skojarzenie mężczyzny z naturą jest na zasadzie- kobiety SA kojarzone
z naturą wiec logicznie, mężczyźni z kulturą, a to nie jest poprawny logicznie
wniosek.
Kobiety wcale nie zważają na to ze SA kalające, chyba ze matki, bo boja się o
swoich synów, ale te relacje matka/syn, siostra/brat, ojciec /córka nie są badane,
chociaż są równie istotne natomiast byciu kobietą lub mężczyzną, wiemy
natomiast ze antagonizmy występują na linii małżonków, a np. brat często
pomaga siostrze zdobyć męża.
Poza tym kultura/natura kobieta/ mężczyzna to kategorie analityczne bardzo
zależne od kontekstu kulturalnego, jakim zostały stworzone i są używane. Nie
można wiec zakładać, że oznacza wszędzie to samo, co w kulturze zachodu (np.,
jeśli chodzi o ich przeciwstawność, wcale tak nie muszą być postrzegane) kolejny
przykład
GIMI
Papua nowa Gwinea.
Kobiety SA postrzegane jako niosące skalanie, ale nie ma to związku z opozycją natura/
kultura. Istnieje pojecie „dzikość”, dotyczy ono zwierząt i roślinności lasu tropikalnego-a
las jest uważany za królestwo mężczyzn. Zamieszkują go duchy przodków, które
przynoszą szczodrość i płodność świata natury. A także transcendentną kreatywność
ducha męskiego w świecie. Z kobietami związane jest wszystko, co osiadłe.
Tu mamy opozycje
•
Kore(to, co nieuprawiane, życie po śmierci)/ dusa(to, co ziemskie, uprawiane
rośliny, ograniczenia ludzkiego życia społecznego)
•
Nieuprawne/ Uprawne
•
Mężczyźni/ relacje elementów męskich do żeńskich
•
Nie ma tu naszego zachodnio rozumianego rozróżnienia natura/ kultura.
U Gimi nie można okiełznać tego, co dzikie, na zachodzie, kultura stara się
okiełznać naturę. Człowiek nie może zapanować nad światem.
DOMOWE versus PUBLICZNE
Jednym z powodów kojarzenia kobiet jako „bliższe naturze” wg Ortner jest ich łączenie ze
sferą domową bardziej niż z publiczną sferą życia społecznego. Ta dychotomia jest
łączona z natura/ kultura i ma tłumaczyć podległość kobiet wobec mężczyzn. Ten model
domowe /publiczne umożliwia połączenie kulturowych wartościowań nadawania kategorii
kobieta” ze sposobem zorganizowania kobiecych działań w społeczeństwie. Domowe i9
publiczne SA w związku hierarchicznym. Domowe to, co związane z matkami i dziećmi,
publiczne to instytucje i czynności, które organizują i hierarchizują konkretne grupy
matek i dzieci. Kobiety i „domowe” są w sytuacji podporządkowania publicznemu”
publicznemu wiec i mężczyznom.
wpływ XIX wiecznej teorii społecznej w której mówiło się o ustąpieniu prawa
macierzyństwa na rzecz prawa ojcostwa- zapominając tylko ze mężczyźni nigdy nie byli
tak wyzuci z praw politycznych jak kobiety w Xix wieku. Kobiety były bez praw
publicznych podległe mężczyznom, ideologia ówczesna mówiła ze mężczyźni SA powołani
do rządzenia społeczeństwem, a kobiety domem. XIX społeczeństwo zachodnie oparło
rozumienie praw politycznych na podziale wedle płci. Odseparowano i nadano inne prawa
sferom domowej i publicznej. Do dziś mamy tego konsekwencje.
Malinowski twierdzi ze rodzina jest uniwersalna, bo zaspakaja uniwersalną ludzką
potrzebę wychowywania i roztaczania opieki nad dziećmi.
Wyznaczniki rodziny, podstawowa definicja rodziny.
1.
Silna spojona wewnętrznie jednostka organizacji społecznej wyraźnie inna od
pozostałych.
2.
Ma fizyczne umiejscowienie=dom, gdzie wykonywane SA funkcje związane z
wychowywaniem dzieci
3.
Charakteryzuje ja szczególny zbiór więzi emocjonalnych (miłości) pomiędzy jej
członkami
Ta definicja jest pod wpływem XIX wiecznej ideologii izolacji domowego raju od
kapitalistycznych relacji rynkowych zewnętrznego świata interesów, negocjacji itp.
Ale ten rozdział nie powinien być traktowany jako uniwersalny.
Niektórzy uważają ze podstawową jednostka jest rodzina nuklearna-w sensie tylko matka
i dziecko, bez ojca. Związek matki z dzieckiem jest związkiem krwi, niekwestionowanie
naturalnym. Matka to definitywny fakt biologiczny. Wg barnesa bycie ojcem nie jest tak
oczywiste jak bycie matką., Ojcostwo w przeciwieństwie do macierzyństwa jest statusem
społecznym, a społeczeństwa znacznie się różnią w zakresie praw i obowiązków, jeśli je z
czymś wiążą to właśnie ze statusem. Ojcostwo jest bardzie zróżnicowane
międzykulturowo, a macierzyństwo jest bardziej naturalne, powszechne i
trwałe. I to właśnie jest podstawą do oddzielania sfery publicznej od domowej. Lecz
jednocześnie na naturalność” matek i macierzyństwa i zależnych od tego pojęć rodziny i
domowego” jest przedmiotem największej feministycznej krytyki we współczesnej
antropologii.
MATKA I MACIERZYŃSTWO
Pojęcie matka w procesach kulturalnych (takich jak ciąża, poród, laktacja, karmienie),
nie jest po prostu obecne, jest konstrukcją kulturową, którą rożne społ. tworzą i
dookreślają na różne sposoby. Istnieje potrzeba badania skojarzeń kobieta-matka. W
społeczeństwie zachodnim te dwa pojęcia nachodzą na siebie namacalnie i klarownie. Do
tego matka jest kojarzona ze sferą domową, a nie jest to cecha uniwersalna dla
wszystkich kultur. Związek kobiety z macierzyństwem nie jest tak naturalny jak to się
wydaje człowiekowi zachodu.
Bo!!!
•
Grupy domowe niekoniecznie musza być budowane wokół biologicznych matek i
ich dzieci
•
Nie w każdym społeczeństwie pojęcie matka musi być konstruowane wokół miłości
macierzyńskiej, stałej całodziennej opieki nad dzieckiem czy bliskości fizycznej.
•
Biologiczne fakty macierzyństwa nie wytwarzają powszechnego niezmiennego
związku matka-dziecko.
Przykład nawet z wiktoriańskiej Anglii z niańkami a wcześniej z matkami zastępczymi,
oraz na drugim końcu fakt pracy kobiet i dzieci w fabrykach. Tak wiec nawet Anglii
społeczeństwie zachodnim kobiety mimo macierzyństwa nie musiały zajmować się
wychowaniem dzieci. Istnienie niani podważa wyjątkowy charakter miłości łączącej matkę
z dzieckiem. (Dzieci kochały swoje nianie, a kobiety wiktoriańskiej wcale nie były
uznawane za złe matki. Istnienie niani podważa również 3-członową def rodziny
Malinowskiego. Nie można oczywiście zaprzeczyć ze kobiety nawet, jeśli nie kochają
swoich dzieci to je urodziły. Biologiczne fakty reprodukcji cechują się rodzajem oczywistej
naturalności. I ten niezaprzeczalnie jawny status wyjaśnia powszechną tendencję
postrzegania życia kobiety nierozerwalnie połączonego z fizjologią. Ale pojęcia kobieta i
matka są konstruktami kulturowymi. Ten pogląd nie jest dobrze przyjmowany w kulturze
zachodniej, w innych nie ma problemu, często takie zjawiska jak menstruacja ciąża poród
są przedmiotem społecznym, są w centrum uwagi całej społeczności nie dotyczą tylko
kobiet czy sfery domowej. Tu macierzyństwo to tylko jeden z aspektów kobiecości. Kiedy
kobiety nie są definiowany wyłącznie jako matki i wychowawczynie dzieci ich wartość
kulturowa wzrasta. Kobiety rodzą dzieci wszędzie, lecz fakt ten zyskuje różne uznanie i
różną złożoność zależności od kultury. To, co kobieta znaczy kulturowo, nie powinno być
odczytywane wprost z tego, co kobiety robią w społeczeństwie.
KUWANA- przestrzegane przez męża tabu pokarmowego, nakładanie ograniczeń na
zwykłe czynność, a w pewnych przypadkach jako izolacja podczas porodu żony i w
okresie połogu. ZNACZENIE:
•
Afirmacja ojcostwa społecznego, albo
•
Uznanie roli męża w prokreacji lub w narodzinach dziecka.
•
Narodziny nie są byle, czym, i jest naturalne by były udziałem obojga rodziców
(Dumont)
Inne sposoby wyrazu męskiego zaangażowania w reprodukcję: imitowanie
menstruacji przez mężczyzn oczywiście, wierzą tez ze mogą być w ciąży. Być może
ujawnia to męskie pragnienia odkrycia kobiecych aspektów ich natury, albo
zazdroszczą kobietom ich zdolności reprodukcyjnych…
Ważne: FIZJOLOGIA UJAWNIA MOŻLIWOŚCI,A LE NIE PRZESĄDZA KSZTAŁTU
KULTUROWYCH WARIANTÓW.
PŁEĆ KULTUROWA JAKO ROLA SPOŁECZNA
Tu są autorzy, którzy uważają ze podporządkowanie kobiet to nie fakt uniwersalny, i
nie zajmują się symboliczne wartościowania, ale tym, co faktycznie mężczyzna i
kobieta robią. Skupiają się na płci kulturowej jako stosunku społecznym(socjologiczne
podejście),.
W społeczeństwach przedklasowych K i M byli jednostkami autonomicznymi, a ich
pozycje były równorzędne w sensie wartości i prestiżu. Pozycje były różne, ale nie
implikowały wyższości ani niższości. Pozycja zależała od dostępu do zasobów,
warunków swojej pracy i dystrybucja produktów swojej pracy. Różnica nie zawsze
wiec implikuje hierarchię podrzędności.
Wg sacks, jeśli kobiety i mężczyźni mają równy dostęp do środków produkcji to zasada z
zasady gwarantuje to seksualny egalitaryzm.( Ale dalej jest krytyka tego podejścia, nie
sądzę, aby to było bardzo istotne).
ŁAZCENIE TEGO, CO SYMBOLICZNE Z TYM, CO SOCJOLOGICZNE
ŁĄCZY SIĘ KULTUROWE IDEE A TEMAT PŁCI KULTUROWEJ Z RZECZYWIŚCIE
WYSTĘPUJĄCYMI STOSUNKAMI SPOŁECZNYMI, SPOŁECZNYMI KÓTRYCH OKREŚLONE
PRZEZ KULTUROWA PŁEC JEDNOSTKI, ZYJA MYŚLĄ I DZIAŁAJĄ.
Pokrewieństwo i małżeństwo są silnymi wyznacznikami sposobu konstruowania idei płci
kulturowej. Przez konkurencyjne oczekiwania formułowane wzajemnie przez
indywidualne kobiety i indywidualnych mężczyzn wobec siebie- w kontekście
szczególnego zespołu związków ekonomicznych i społecznych- konstruowane są pojęcia
płci kulturowej.
Kulturowe idee odnoszące się do płci nie odzwierciedlają wprost społecz. I ekon. Syt.
Kobiet i mężczyzn, mimo iż powstaje on w tym właśnie kontekście. Dzieje się tak,
dlatego ze stereotypy są wykorzystywane w walce płci In celu wzmocnienia swoich
interesów rożnych kontekstach społ.
KOBIETY JAKO OSOBY
Współczesna antropologia skupia uwagę na myślących aktorach społecznych i
strategiach stosowanych przez nich w życiu codziennym. Ważne są modele nietworzone
przez analityka czy antropologa, lecz te, które tworzą sami aktorzy, oraz tego jak te
modele wpływają na działa społeczne (wpływ strukturalizmu na antropologie). Jest to
ważne ze względu na doświadczenie kobiet, i w sposób konieczny zakłada rozważania
dotyczące „doświadczającej jaźni”, czy osoby. Analizowanie kobiet jako osób, kieruje nas
do dyskusji dot. Publiczne/ domowe orasz kwestii władzy, autonomii, autorytetu. Pojęcia
jednostka ludzka czy osoba są tak samo zmienne kulturowo jak pojęcia „kobieta” czy
„mężczyzna” i tu antropologia znowu ma problem, bo definiując kogoś osobą
przyjmujemy zachodni sposób myślenia. Zachodnie pojęcie jednostki jako
specyficznej konstelacji idei, która Łazy teorie autonomii działania i wartości
moralnej osoby ludzkiej ze szczególnym poglądem, co do sposobów, w jakie
jednostki tworzą społeczeństwo, będąc jednocześnie od niego niezależne. Skoro
pojęcia jednostki i osoby dotyczą indywidualnych działań itp., to implikują
oczekiwania.
W kulturze Hegenotow
Działania kobiet jako jednostek ludzkich są jednak w pewnym zakresie oddzielane od
wartości i skojarzeń właściwych pojęciu kobiecość- kobiecość kobietach jak i o
mężczyznach można myśleć jako o działających dla dobra społecznego lub interesów
własnych, mogą być obdarzone prestiżem lub być traktowane jak wyrzutni
społeczeństwa, nie ma całkowitego utożsamienia ze stereotypami płci tj. u nas.
Oddzielają kobiecość męskość od poszczególnych osób; kobieta może, się zachowywać w
męski sposób tak jak mężczyzna w kobiecy.