matura 2008 fizyka rozszerzona cke

( matura_2008_fizyka_rozszerzona_cke.pdf )

http://www2.extrafiles.be/hget/matura_2008_fizyka_rozszerzona_cke#

Podobne: matura 2015 fizyka rozszerzona odp, matura 2014 fizyka rozszerzona arkusz, matura 2015 chemia rozszerzona cke,

matura 2010 fizyka rozszerzona arkusz, matura 2013 fizyka rozszerzona arkusz, matura 2015 fizyka rozszerzona operon,

matura 2015 fizyka rozszerzona opinie, matura 2015 fizyka rozszerzona arkusz, matura 2015 fizyka rozszerzona arkusze,

Po zalacznikach choc troche roztrzepanie mozna znalesc logiczna calosc umozliwiajaca przygotowanie do czesci zarowno pisanej jak i mowionej, matury

pochodzace z jezyka naszego. zycze przyjemnego czytania!!1. Wyjasnij pojecia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych przyczyny, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. Odwrotnie mowiac: stan rzeczy, w ktorej nalezy bedzie

zadecydowac pomiedzy tymi racjami jak i rowniez kazda wola doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, pochodzace z ktorych obie sa rownie wazne jak i rowniez sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko cialo

zmarlego bedzie pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona odwiedzi w zatarg z prawem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go zbyt

zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze wlasnym sumieniem,

upowaznienie boskie jak i rowniez wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia na scenie puder doznac swoistego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym natomiast soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak wyzwolenie

na niego od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego wspieraja odbiorce w celu niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a przez to pozwalaja

jemu sie od czasu nich oswobodzic i osiagnac spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc jak i rowniez trwoge―,

uwzgledniajac na akcje tragedii. Nasza (jezeli jestesmy widzami) milosierdzie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge –

nieszczescie czlowieka, ktory to jest w celu nas analogiczny.

Starozytni artysci ukladali fabuly tragedii pamietajac o tychze celach.

Fatum – odwrotnie los albo przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg wydarzen w

zyciu, ktorych nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane przez wyrocznie ma obowiazek spotkac jednostki i nie wystepuje od tego wypromieniowywania. Jest to na ogol zapowiedz nieszczescia.

Przykladem sa dzieje rodu Labdakidow – od czasu Lajosa poprzez Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, normami spolecznymi natomiast wlasnym

dzialaniem bohatera. Bohater jest pozbawiony mozliwosci dokonania pomyslnego wybrania. Dzialania tej prowadza w celu katastrofy. Jest on

jednoczesnie ofiara jak i rowniez winowajca. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak

siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. Jak obywatelka panstwa, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow

ojczyzny. Nad jak Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje

serca, nie widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach jak i rowniez zeslali im w beczce

Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil uczynic bogom na zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go na dwie

partii: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal te rolety w skore, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czastka ludzie

posiadaja skladac bogom. Zeus wybieral druga czastka, myslac iz pod tluszczem jest najlepsze mieso. Odtad tylko te czesc ludzie skladali bogom w

ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, jaka wciaz

odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z wybranki do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od czasu jego

godnosci powstalo objasnienie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w imie wybranki do osoby.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Potrzebuje on zadedykowac sie dla osob, narodu.

Przemawia do Boga w imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, argumentuje, ze

dysponuje taka sile jak Pan, jego piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to ogromna, piesn konstruowanie, taka piosenka jest

sila, dzielnosc, taka piesn to niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze?

Chce, azeby Bog podarowal mu skala wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu do niej nie da, to mezczyzna odwroci od czasu Niego

osoby. Konrad wydaje sie cierpiacym patriota, dla ktorego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, pragnie sie dla niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow. Wyslali

poprzez niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil na niego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl mezczyzna jednak trafic do panstwa cieni, gdyz zona nie zakopala tej ciala wedlug jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic na ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil. Bogowie zapomnieli o nim.

Zyl dlugo, az w koncu przypomniano osobiscie o nim i wyslano Tanatosa poprzez jego istote. Za kare Syzyf puder wniesc duzy kamien na gore. Syzyf

wzial sie do wykonywania zadan, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie jak i rowniez spadl. Tak bylo zbyt drugim, trzecim,

dziesiatym wraz. Syzyf bezustannie wznosi kamien, ale w kazdej sytuacji tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy,

funkcjonowania nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji na ziemiach naszych do wykonywania zadan Syzyfa. Tok ten nie byl mogl zniszczyc

polskosci tkwiacej w samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna - Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil wrocic do Cypru. On lecz na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w

ten sposob mogl wraz z synem wrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie zbyt wysoko, gdyz wosk byc moze sie stopic i azeby nie

schodzil zbyt skromnie wody, gdyz piora potrafia nasiaknac wilgotnoscia. Ikar lecz nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i

wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na ziemie. Stal sie on znakiem czlowieka

tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore powyzej zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie wydaje sie byc zauwazona przez

nikogo.

W tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem faktycznie

Michas zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia przez Niemcow. Takze

jego znikniecia nikt nie zauwaza. Autor stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

poprzez Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony jak i rowniez glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, ale nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, azeby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala powracac do meza na cztery miesiace w roku, wtedy to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W

taki wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc zmian por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie w celu wybranych przykladow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe podloze, z ktorej wyrosla jak i rowniez na bazie ktorej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, pisarstwo, sztuka globu

zachodniego). Rodzaje nawiazan w celu kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po osoby konkretne

oraz kanony jak i rowniez zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu autorow, poetow. Na tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i motywow.

Jezeli rozchodzi o postawy ludzkie lub wzorce osobowe to kultura grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna albo hedonistyczna. Bogowie i herosi

greccy sa nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety w celu jednego wymiaru - sa archetypami wrazen i ustaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w nowej swiadomosci w

jakims wymiarze ktory wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit wydaje sie opowiescia, jaka przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, ,

ktorzy niejasne pozostanie przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por rok - mit „Demeter jak i rowniez Kora"). Mity dla dawnych pelnily

funkcje poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy

je na teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna stanowi zrodlo nawiazan; bez do niej

znajomosci niepodobna w pelni zrozumiec literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii

(Demokryta pochodzace z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota

wydaje sie dobrem najwazniejszym. Slowacki przypomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka

wydaje sie wyrazem dazenia czlowieka w celu nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny h2o, powietrza, gleby, ognia jak i rowniez nasienia boskiego).

Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali start tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i rowniez

czlowiek wychodza w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi model uczynnego jak i rowniez wytrwalego w

ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze schematy ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci. Tylko w

osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z mitow wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Wielokrotny obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

cztery. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) natomiast prawami dotyczacymi zyjacych.

Na taki rotacja sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, natomiast jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew grozacej do niej

surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. o ile pozostawila odroczenia

brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w wypadku kolejnego wybrania. Musi zdecydowac, czy wymierzyc

surowa kare, czy tez odstapic z niej na przewaga szczescia prywatnego syna. Kiedy waha sie przed pobraniem ostatecznej woli, Antygona popelnia

samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie zyje. Tamtego ciosu nie wytrzymuje Hajmon i

rowniez popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym rowniez matka faceta, a zona Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon, nieustannie stawiany w wypadku

wyboru, ma obowiazek rozwazyc, lub powinien wybierac dobro swojego ludu, lub dobro swej rodziny. Swoim nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu

zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na

smierc). Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj tworczosc kilku pochodzace z nich.

Sluzace do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca w celu walki. W

obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow posrod

poetow doby aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy, wina,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca powiazany byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac w pierwszym zbioru

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje w celu trwania na polu walki i w celu gotowosci oddania zycia zbyt swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tak zwanym. anty model – obrazuje, co wyczekuje tchorza, jednostki, ktory nie chce przekazac zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc na niego wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy dzielo, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Liryk poprzez

swoja tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec ewentualnych pokolen, jakkolwiek imie tego, ktory nie obcuje wraz z sztuka,

natomiast przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie pochodzace z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W utworze tym nie rozchodzi o bitwe na smierc i istnienie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka na piesci, ktora podmiot

poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

W wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

, ktorzy przyniesie ci jutro. ―

Nigdy bog wie, co przywiedzie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fuks jutro byc moze obrocic sie w lzy, radosc w smutek. Los jest grymasny, a przeksztalca

sie faktycznie szybko, iz niejednokrotnie nielatwo jest sie nam chociazby zorientowac, podczas gdy przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, przedtem

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej przez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze w zyciu

nalezy miec uznanie rozum, wydajny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Trwac nalezy wedlug natura, brac od globu tyle, ile potrzeba, nie za

duzo, ale i nie za nieduzo. Taka postura zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze wyobrazenie, ze pisanie wierszy podaruje

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia osobiscie za zycia poeta, wydaje sie jego tworczosc. Poeta podaruje tym samym wyraz swojej

pewnosci, ze dysponuje juz zapewnione wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta albowiem nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc trwac bedzie w wierszach, w pamieci tychze, ktorzy te wiersze sa kiedys odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki w celu czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany dzielo wierszowany, ktory to ukazuje historia

legendarnych albo historycznych bohaterow na tle wydarzen przelomowych dla danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Pochodzeniem eposu sa mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o poparcie w

czynieniu dziela. W „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie walcza po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w swiecie ludzi― jak i rowniez ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia jedynie w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac dokladnie w sposobie

opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje lecz rowniez kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa one opisane faktycznie, ze mozna je bez trudnosci odtworzyc. Jest to 10 scen – obrazow z zycia pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, nieba, morza, 3 miast jak i rowniez zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego dalszy czlon wydaje sie rozbudowany faktycznie, ze stanowi odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone w piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od czasu toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie

powiazanego z naczelna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym polega piekno jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to kluczowe zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod krajow zachodniej Europy - tez i Nasz

kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy jak cos cudownego, a one prowadza

naszego biura do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten mozna uznac zbyt prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, w odniesieniu w celu dorastajacych osoby. Ogolnie

materia biorac wazne jest, ze kazdy ma w sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy pochodzace z dotychczasowym ukladem

wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, prywatny system zalety, stajemy sie innymi

osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga dzieci i nie rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma jedynie dwoje dzieci. Bogini nie zniosla

takiej zniewagi jak i rowniez jej dzieci: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale potomstwo krolowej paroma strzalami pochodzace z luku. Nieszczesliwa

Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja w kamien. Jednakze

i wtedy smutek duszy przebywajacej w glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ow przedstawia istote macierzynstwa jak i rowniez wielkie

nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili swe dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

poprzez Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony jak i rowniez glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i

nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala powracac do meza na cztery miesiace w roku, wtedy to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W

taki wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc zmian por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja koloryt religijny

2. maja koloryt uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o kwestiach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie uzyte w sztuce

5. mozna je przyrownac do zdarzen majacych miejsce w terazniejszosci

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one meritum religijny jak i rowniez duchowy. Aktualnie posiadaja walory kulturowe. Odrzucic

znaczy to lecz, ze mity odeszly gdzies w zapomnienie.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Byly one dla nich faktycznie cenne jak Pismo Swiete.

Przywiazywano w celu nich spora role. Ujawnia to zjawisko, ze kultura i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, tworczosc poetycka,

przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Za posrednictwem

mitom poznajemy jakie dysponowali poglady na dane kwestii, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

o powstaniu osoby opowiada mnie mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza trudnosc winy

jak i rowniez kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, iz starozytni dysponowali podobny stanowisko

na dane sprawy, jak my teraz.

Wrocmy lecz do okresow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem na poczatku "piekno

jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich zauwaza sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni stuleci

mity byly i sa obecne w literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly one inspiracja dla poetow, konstruktorow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. W malarstwie modelem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, niepojete,

pospolite, osobiste. W muzyce - operetki Ofenbacha. W przenosni - powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele roznych.

Podsumowujac, w mitach zostaly utrwalone od razu wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

czulosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu stalo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jak powstal rzeczywistosc

i czlek, jaka wydaje sie jego natura i wykorzystanie. Dawni ludzie odpowiadali na te pytania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Rozumienie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec koniecznosci

wyboru zalety przeciwstawnych ale jednakowo istotnych. Dzialania bohatera sa z gory skazane na niepowodzenie natomiast sam swiadectwo wyboru,

pomijajac fakt, ktore pochodzace z wartosci bedzie wybrana ma obowiazek doprowadzic w celu katastrofy.

W „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim natomiast boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka byc moze ja

spotykac za strony wladcy. Prawo ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Asortyment jednego wywoluje kolizje innego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa

zupelnie rozne. Antygona jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Wydaje sie byc odwazna jak i rowniez energiczna. Potrzebuje

uczcic smierc brata, chowajac go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena wydaje sie inna. Obawia sie o swoje istnienie i

nie chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wzgledem niego. Wydaje sie byc oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza

dla siebie. Antygona placze powyzej losem wlasnym i swoich bliskich. Godzi sie na smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie chce upokorzyc sie przed

Kreonem. Okazalaby sie wtedy slaba jak i rowniez przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale jednoczesnie zlamal upowaznienie boskie. Wiec zgineli tej bliscy. O ile

uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly wlasny autorytet natomiast to potrafilo doprowadzic w celu anarchii jak i rowniez zguby

Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze umie byc zacny i okrutny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Wzorem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny potegi. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj autorytet.

Bezwzgledny dla wrogow jak i rowniez zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny.

Podczas konfrontacji pochodzace z synem Hajmon pokazuje jemu jego defekty i dominacje dumy powyzej rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone

gniewu, chce by ojciec zobaczyl prawdziwy obraz sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla osobistych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za

zlamanie praw boskich, ktore sa wazniejsze od czasu niego. Odwoluje sie w celu jego czlowieczych uczuc. Potrzebuje by spojrzal na to jak zwykly czlek,

a nie krol. Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, natomiast nie potworem. Mimo, iz Hajmon

wystepuje w obronie demokracji w panstwie, tej ojciec na niego nie slucha. Kreon mniema sie zbyt nieomylnego. Odrzucic zwaza na wskazowki syna,

ktory wydaje sie mlodszy od czasu niego. W przyplywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm formuluje sie tutaj poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora pochodzace z postaci

wydaje sie wartoscia w „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z przeroznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze niepodobna go uniknac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest smierc Polinejkesa. Wydaje sie byc on znany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy ogolnokrajowej. Jest

mezczyzna wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Rodzina wedlug niej jest 1-wsza i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla Antygony smierc. Kobieta

jednak mniema, ze nie powinna postapic odwrotnie. Role jaka narzucilo do niej zycie przyjmuje bez buntu. Ma w celu wyboru 2 mozliwosci jak i rowniez

kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona byc moze uniknac zgonu. Dalsze istnienie bedzie lecz pelne wyrzutow

sumienia. Przytomnosc, ze mogla by nie dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz smierc. Kreon rowniez uwaza, iz racja wydaje sie

po do niej stronie, ma obowiazek jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma niejasnosci, w odroznieniu od

czasu siostry Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i

wiernoscia wobec brata. Kazde pochodzace z nich wydaje sie przekonane o swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi ewentualnosci kompromisu. A, takze

to jest osobowosc tragedii.

Czytajac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, jaka daje spokoj i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem jak i rowniez personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie zginac. Jest buntowniczy i walczy z zastosowaniem.

Walka pochodzace z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny wystarczy. Nic nie moglo uchronic Antygony przed

katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej kwestii, a nie zostac pokonanym mogla jedynie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje przed nami w zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine jak i rowniez oskarza sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku mamy do czynienia przede wszystkim z tragedia Kreona. W utworze mozna odnalezc prawdziwosci uniwersalne -

problem potegi, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt w imie zalety moralnych to glowne wzgledy utworu. Korab opowiadajaca sie

po jakiejs ze witryn www ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozmysla i pouczen zawartych w utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Koncepcja

samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu tez

wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na siebie sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec strata Kreona.

dziesieciu. Wymien gatunki literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie gatunki literackie, znane z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie jak i rowniez wydarzenia nie sa wazne z uwagi na nie same, lecz jak przyklady uniwersalnych prawidel jak i

rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci.

Wlasciwa interpretacja przypowiesci postuluje odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie

znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa plany, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w psalmie wycelowana jest w celu Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to okazac sie takze patetyczny utwor poetycki, o tresci

patriotycznej albo religijnej. Kawalek ten nacechowany byl czesto patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby albo instytucji. Gwoli Biblii list gra role szczegolna. Ze wzgledu na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze na trudy podrozy, list stawal sie forma przekazu Slowa Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

kazde watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i konca swiata.

STROFOWANIE:

Jest to napis, wyglaszany przez duchowienstwo w celu wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez mozna tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z racji czyjejs zgonu, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi, wartosci.

Tren wydaje sie gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden pochodzace z podstawowych aktow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy dziela sie

na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z klas epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor ow jest na ogol wierszowany jak i rowniez bardzo rozbudowany. Przedstawia mezczyzna

losy bohaterow na tle wydarzen waznych dla danej spolecznosci. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu wydaje sie jego

podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie powiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

dziewictwo, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, fauny i flory, swiata jak i rowniez milosci. Zapatrywania filozoficzne sygnalizuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie zdanie czy tez mysl, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z zycia panstwa, organizacji lub przedsiebiorstw. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej jest ona

obiektywna oraz tym, iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Przewaznie opowiadanie blokuje sie w celu jednego watku fabularnego. Wyrazne dla przekazywania jest wystepowanie luznej

dzialaniu (w ktorej czesto powstaja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

jedenascie. Podaj cechy tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani w kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od czasu dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie na dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) pochodzace z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, innego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Zespol aktorski ograniczal sie w celu trzech ludzi. Aktorami potrafili byc jedynie mezczyzni, grali wiec takze i funkcje kobiece. W tragedii

antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - jedynie trzech aktorow moze wtem przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie prowadzilo w celu uszlachetnienia

wrazen, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu pokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu na akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii jak i rowniez nosi nazwe konfliktu tragicznego. Polega na zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi na

niego do kleski, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne sa przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt zalety i koniecznosci, bowiem smialkowie bronia

przeciwnych racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z

tego wzgledu, iz racje obu stron sa rownorzedne, zatarg tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, prowadzi nieuchronnie w celu kleski bohaterow. Antygona,

zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory to jest winien smierci 3 osob (Antygony, jej ukochanego, a

prywatnego syna - Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda na niego dreczyly dozywotni. Tragizm wydaje sie

wywolany wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od energii charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja na siebie

smierc lub kleske. Nalezy dorzucic, ze o ich losie decydowalo w tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest

poprzez stronie Antygony, bo w jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie

despotyzmowi oraz przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc jak

i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza wydaje sie obrazem zycia codziennego,

druga zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. tworzy sie pochodzace z 3 trzonow: dwa od razu to wzory, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

3. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne sa osoby jak i rowniez wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego koloryt

5. posiadaja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na zakres by zasiac ziarna. Jedno upadlo na droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone przez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyrazenie boze, natomiast gleba wszyscy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna te rolety albo przyjac, albo odrzucic, ale rezonansy sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu jak i rowniez jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czastka majatku jak i rowniez wyruszyl

w swiat. Dobrobyt roztrwonil lecz szybko na zabawy. Zaczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Jak skruszony synek

wrocil w celu ojca ow sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotu syna, ktory to

byl jak umarly, natomiast teraz znow ozyl. Ojcem jest Pan, ktory cieszy sie z kazdego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich

defektow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie dla rannego jak i rowniez obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej obslugi odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni okazywac

innym osobom milosc jak i rowniez milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i wydarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie same, jednakze jako model

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje szersze,

uniwersalne tresci. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane przez siewce padlo na

rozmaite podloze. Przy jednym spotkaniu padlo na droge jak i rowniez wydziobalo te rolety ptaki, nie wzeszlo na kamiennym podlozu, ani pomiedzy

cierniami. Przed chwila gdy ziarno trafilo na zyzna glebe, wydalo zniwa bogaty. Bez trudu odczytac istota uniwersalne naszej przypowiesci, odnalezc jej

meritum, ktory odnosi sie do ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc miesci nakaz, by byc zyzna

gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z nauczania. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i

rowniez prawda zawiera wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Pan cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl

mezczyzna wczesniej jak i rowniez odszedl od czasu wiary, jednakze powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego

pochodzace z wloczegi. Powrot do bliskich traktuje faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada konkretne cech alegorii. Ojciec

pochodzace z tej przypowiesci to Pan Ojciec natomiast Jego synowie to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy

format tej przypowiesci wiaze sie pochodzace z wezwaniem w celu ciaglego powracania, dostrzegania swoich bledow jak i rowniez checi cechujaca je

naprawy. Przebaczajacy ojciec stanowi alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory w przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal na niego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Wedlug dzis

dzien samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego sporym cierpieniem autor probuje wytlumaczyc tajemnice nieszczescia niezasluzonego. Pan

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a wreszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob juz sam walczy o swoja tytul odpierajac cechujaca je racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob stanowi symbol wiary,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- czlek powinien ubostwiac tajemnicze plany Opatrznosci, natomiast nie te rolety badac;

- Bog definitywnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie w celu wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Przylegaja do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialo

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), natomiast jego istnienie podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu sie

w celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw. Franciszka.

To tez wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do fauny i flory, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to

wlasciwy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Wysoki z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego sa: wiara, kosciol

rzymskokatolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest wiec symbolem doskonalego wladcy jak i rowniez doskonalym rycerzem.

Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym w obronie wolnosci narodu. Odgrywa na ziemi role

namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i mozgiem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki Galla Anonima―

Gall eksponuje odwaga, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego uczciwosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola

pozostala przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego

bohatera, wielkiego meza.

ideal rycerza - jest to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec druhow i damy swego serduszka, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie oraz swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W najwyzszym stopniu wyrazista adaptacja

tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem tej zycia wydaje

sie walka w obronie religii chrzescijanskiej. Roland spelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scenka smierci bohatera,

w ktorej zbyt swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, junak na do niej miejsce

wybiera wzgorze, azeby byc blizej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego stanu: miecz jak i rowniez rog. W swej krancowej spowiedzi przypomina

wartosci nadajace sens tej zyciu. W scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac pozostac ascetami czesto oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim punktem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Jednakze na zamiar pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wychodzi to

teocentryzmu, ktory to oznacza zlokalizowanie Boga w centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej zjawiskowy. Przykladami dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje porzadne zasady prezentowania sie przy stole ï‚® mozliwosc wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada w ten sposob co wzrasta na polu i niebawem zostanie zebrane i wyszuka sie na

biesiadnym stole. Udziela porad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Pod koniec zacheca w celu przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi takze

Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na wszystkich osoby. Nazywany wydaje sie takze pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz miesci zbior

nakazow i pouczen, jak ma obowiazek zachowac sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem

kobiety, ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej istota i atrybutami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Obrazuje smierc jak wszechobecna,

wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten obrazuje smierc, jaka zaprasza w celu tanca przedstawicieli roznych stanow.

Obraz ukazuje sie w tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera mysl, ze smierc zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

zwiazki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak by tego chcial podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja wykonywania zadan. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

w kosciele jednakze zostal w tym miejscu zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza znalazla jeden zamysl parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy

kulturalne i uznawane w danej epoce. Schematy osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, pozytywne, idealne. Tworczosc

literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych na Zachodzie, ktore to obyczaje jak i rowniez wyzsza

kulture chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre normy zachowania sie przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie obslugi Bozej - apostrofa. Pozniej autor mowi o tym , ktorzy rosnie na polu jak i rowniez niedlugo bedzie zebrane

jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do przyswajania sobie dobrych

obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie radosci na wszystkich ludzi. Zwany jest tez pierwszym savoir-vivrem polskim,

gdyz zawiera zestaw nakazow jak i rowniez pouczen, jak powinien zatrzymac sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze

rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Sen wieczny ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej istota jak i rowniez cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza.

Ukazuje smierc jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ow ukazuje smierc, ktora zaprasza do tanca

przedstawicieli przeroznych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

zwiazki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak by tego chcial podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja wykonywania zadan. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

w kosciele jednakze zostal w tym miejscu zabity. Zauwazamy tu zatarg spoleczny miedzy szlachta natomiast mieszczanstwem, ktore chcialo dysponowac

przywileje. Pobudza sie posrod nich pycha.

Jest w dalszym ciagu duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie do niej

powstania:

• piesn powstala w X w., natomiast jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, iz powstala w 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac pod spodem uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piosenka ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego pochodzace z 1506r., , ktorzy nobilitowalo ow tekst w celu

rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. Jest to hymn w celu Chrystusa zwrocony do Matki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba

o wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, by Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, natomiast po zgonu przebywanie w raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania formatu sylabicznego, , ktorzy z czasem, w

XVI w., doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc

formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace czasem po

kilkanascie wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc klauzul wersowych

wynika dlatego, ze w kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa - pojedyncze zdanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane

pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca (kadencja),

np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Wedlug zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla na ogol muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw na jego konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― powstala na rejonie nadrenskim, spisana juz w IX w. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w Szwajcarii. W XIV-XV w. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja one piesni - wielkanocna (strofy 3-6) jak i rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem przewazajacym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki,

matematyczna precyzja w ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to jedynie niektore do niej cechy. Mozemy powiedziec, iz na faktycznie przemyslane jak i

rowniez staranie dopracowane od strony formalnej wyczekiwac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range naszej piesni, dzialajac ja lecz rowniez piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana wszelkim Polakom

tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj koloryt hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac naszym

reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi pochodzace z 1407r., lecz juz wtedy byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za glowny hymn polski. Pierwsza do niej zwrotka wycelowana jest w celu Matki

Boskiej, druga w celu Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa natomiast Syna

Bozego o wysluchanie modlitwy, o dobrobyt w zyciu ziemskim jak i rowniez wieczne istnienie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna cyfra 4, w celu ktorej

czesto nawiazywali ludzie sredniowiecza, ktora wspoltworza w Bogurodzicy religijne osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan

Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy duzo historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w funkcji

wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy,

w ktorych nie przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starszych form leksykalnych znajdujemy np.

wyrazy dziela zamiast dla, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela

Krzcicela). Zastosowane sa rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, czyli rownolegly, symetryczny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym dowodem na to,

ze w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Lkanie

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze

przede wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do roznych matek, osobom

opowiada wlasny bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Napis Lamentu pochodzace

z konca XV wieku wydaje sie zabytkiem tekstow polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis zycia swietego, czyli hagiografia. Prezentuje jego urodzenie, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana - lecz sw. Aleksy tworzy slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, natomiast bogactwo przeznacza ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie postulaty gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa tez znane jak i rowniez wciaz dzialajace modlitwy taki jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich zywocie i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy - teksty zwiazana tematycznie pochodzace z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, sa rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Narasta w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), bogactwo zdarzen, rzeczywistosc

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior stanowi psalterz., byly bardzo popularne w sredniowieczu, opiewaja

miare i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub miejsce np. panstwo szczesliwosci w roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny, wiec

tym chetniej boli tej zniewazanie. Pierwowzor Boska obrazuje losy swojego Syna od czasu biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go przez

Zydow, poprzez przybicie w celu krzyza. Nieustannie wspolcierpi pochodzace z nim, pragnie czuc w podobny sposob On, rozmyslac podobnie. Jednakze

przede wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do roznych matek, osobom

opowiada wlasny bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po miasteczku, postrzegana

przez ludzi jak szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 3 barw: ciemnej i srebrnej. Czarny -

prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie na czarno, byc moze dlatego, iz jej skora juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny - gdyz jej wlosy sa obecnie

siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez postrach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor powieszonych utracila jedno pochodzace z

podstawowych zadan do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi lecz rowniez z powodu straty swoich dzieci, ale tez z powodu calego

wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie lecz w ktoryms stopniu. Moim zdaniem Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa wymagania

niesienia do niej pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Cierpi z powodu zgonu wlasnych dzieci lecz tez przyjmuje na swoje barki cierpienie

wynikajace z zaglady tysiecy mlodocianych ludzi, ktorzy walczyli w obronie wlasnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja w celu szalenstwa. Jakkolwiek

Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z racji smierci syna, wydarzenia sprzecznego z prawami naturalnymi,

jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie prowadzi do ekstrawagancji lecz wydaje sie przepelniona nadzieja, ze nasza jedna smierc, smierc

do niej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma nadzieje, ze obecnie zadna oryginal nie pozostanie musiala faktycznie cierpiec jak ona.

20. Wskaz cechy „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, iz uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana pozostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale rowniez modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Matki Bozej, znajduje w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy okazje

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy, oraz

wybitniej specyficzne: o pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten posiada wielorakie funkcje. Przede wszystkim wydaje sie refrenem, a

wiec podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze zredagowana zostala zamierzenie.

Dwie strofy zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

W „Bogurodzicy― mamy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• kontrakt rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie wieksza od pierwszej, podwojone ksztalty wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze profesjonalne wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie zamierzony

kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, oraz na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + 3;

* 3. wers - 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla w nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz pelnily

funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma cechy krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione w tekst apostrofy. Apostrofe

stanowi cala naczelna zwrotka, jaka obejmuje szereg wolaczy jak i rowniez dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy pochodzace z

minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl pochodzace z codziennego uzywania. Tych nieuzywanych dzis

wyrazen jest w „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych w literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali osobiscie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca w tych czasach filozofia.

Byl to teocentryzm, ktory w centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Osoby

uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o

zyciu posmiertnym.

W naszej epoce 2 pojecia sa centralne: Pan i czlek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jakkolwiek to czlek zostal stworzony na obraz i

zwiazek Boga jak i rowniez dzieki temu bystry jest odnalezc w osobiscie doskonalosc jak i rowniez jednosc pochodzace z Nim. Akcentuje ona istotne

wartosci jednostki, jego tytul zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania nieograniczonego wyboru, w celu zdobywania zdolnosci, do wybranki i

czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i czlek znacza raz za razem mniej. Ogol gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac na filozofow pochodzace z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc harmonijnego

postepowania. Jestesmy zobligowani przystanac na moment i rozwazyc o wlasnej sytuacji. Wzorem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to

jest raz za razem mniej aktualny w dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami tej nauki byly: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli te wartosci,

ktore przestaja okazac sie dla nas wazne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne na przyklad: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane gwiazdy ekranu w legendach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jakze jest to obecne w oplatajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, , ktorzy najwazniejsze, czyli nasze

istnienie. Zapominamy jakze jest ono ulotne jak i rowniez kruche.

Namietnosc jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce w sredniowieczu. Wzorem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten motyw jest aktualny w kazdej epoce. Namietnosc to odczucie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna czesto propagowala schematy parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie wystepuje juz szlachcicow ani kroli, jednak

my mozemy czerpac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga oraz tym jaka wage dysponuje dla jego honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil na swojej waznosci.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa nadal aktualne. Wynika to stad, iz dotycza one czlowieka, natomiast czlowiek sie

nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Na polnocy Europy i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca historia wybitnych

bohaterow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego do Hiszpanii

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych dla tworczosci religijnej czego modelem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „ Bogurodzica―, jak

i kreowaly nowe ksztalty zwlaszcza w tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny prowansalska tworczosc

poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa prowadzi do rozwoju hagiografii, specjalizacji pismiennictwa zajmujacej sie obrazowaniem zywotow kultu

religijnego, opartych na legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy koloryt

dydaktyczny. Robienie sie nowych panstw jak i rowniez dynastii sprzyja historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii sa

kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany

w kosciele w sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez ksiezy jak i rowniez zakonnikow w kosciolach albo w umyslnie

wyznaczonych dodatkowo miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma dramatyczna wydaje sie misterium, , ktorzy po

lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Nowego Testamentu.

Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom,

upadek jednostki, odkupienie jak i rowniez sad zasadniczy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w

Niemczech. Jedynym ze znanych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka.

(Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co poprzez lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z zycia Maryi. Sposrod czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory przez grzechy

jak i rowniez upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celem skierowanie jednostki na odpowiednia droge. Zrodlowym bohaterem

moralitetow byl zwykly czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna bitwe

miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od czasu znanych Wam utworow.

Naczelna faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku poprzez lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w niej w celu glosu na

przyklad tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga,

swiata, jednostki. W sredniowieczu w glowny punkt swiata jednostki stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary

osoby, ktorzy postrzegali Stworce w kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal cechujaca je glosy jak i rowniez raczyl

podarowac spokojne, pobozne zycie jak i rowniez miejsce w raju poprzez smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o zalety

dobr ziemskich i ostatecznych - zgonu, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. W sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i

rowniez cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie stanowi jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" - szatanem oraz duszy pochodzace z cialem. Pan stwarza

nadzieje wygrania naszej walki. W utworze ukazuje sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc,

zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej wybranki rzeczy globu tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze

nie sa one w stanie podarowac czlowiekowi prawdziwego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Tez "I nie milowac nielatwo, i milowac". Szarzynski

upatruje prawdziwy kompleks milosci jak i rowniez piekna w Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral sciezke walki wraz z swiatem

zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe zalety, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo dysponuje radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od czasu doczesnosci w mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi natomiast odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W baroku kreuje sie wariant czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego zycia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z

uciech zycia, jak wiemy sa to wzorce osobowe zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 rok Jana Laskiego). Czas do niej

powstania w celu dzis ozywia zywe debaty badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu zlaczone sa pochodzace

z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko - bizantyjskich, jak swiadczy metrow. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest jawnie do Matki Boskiej pochodzace z prosba o

wstawiennictwo u Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego, miesci blagania o "zbozny pobyt"

na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie zrodlem informacji o slownictwie i formach gramatycznych owczesnej polszczyzny.

Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena

(wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odwrotnie tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w

glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np.

Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla pomijajac mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym.

Jakim sposobem twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod spodem Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana

Dlugosza). Zarazem stanowila nadal nieodlaczna czastka wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod opieke papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy atrakcji turystycznych (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w. - od razu polskie zdanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesieciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy napis napisany poprzez polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia w

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i jedyny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i cechujaca je odbicie w literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie na ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe cialo i ducha. Nagroda zbyt jego nieszczescia stalo sie bezzwloczne wziecie duszy do

Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza jak i rowniez ich podejsciu do wiary. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do wybranki do blizniego.

•zyje w ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja istote i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy kluczowe elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie w obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- skupia w osobiscie

szlachetnosc jak i rowniez odwage, az do szalenstwa. Stale postepuje w zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej

Francji― i oddany damie swojego serca. Jak rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy ziom, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedle Boleslaw narodzil sie w

sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego

postrzegany za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od maluszka. Karol duzy byl

obronca wiary chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania meczacych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka jest przedstawiony w utworze Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla tez liryka milosna

zgodnie z maksyma, ze kazdy rycerz ma obowiazek miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w tych utworach rzeczywistych wrazen i

rozmysla poetow, sa one wlasciwie wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl

wyidealizowany a opis uczuc rycerza - dosc stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, zwiezlym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo w parze wraz z zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial osoby do rozumowania o zgonu, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny nalezala w celu

tzw. kwestii ostatecznych obok sadu zasadniczego, piekla jak i rowniez nieba. Kosciol roznicowal smierc czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

znalazla byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte przygotowywanie sie na spotkanie

wraz z smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie w cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi jak i rowniez swiatem. Przyklady

motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w. przedstawiajacy rozmaite wizerunki zgonu.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, bezbarwna, zolte slepia i cialo, bez konca nosa jak i rowniez warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa w reku i tym podobne. Mowi pani, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale na wstepie grzesznikow, ksiezy

zyjacych w dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika dlatego, ze im czlowiek przejdzie przez

istnienie skromniej, tym jego randka ze Smiercia bedzie mniej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W „Bogurodzicy― oryginal Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie byc ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem natomiast ludzmi

Naczelna zwrotka wydaje sie apostrofa w celu Matki Boskiej i miesci w osobiscie wiele okreslen skierowanych pod spodem jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W innej zwrotce wierni zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny koloryt wiersza. Odkrywamy w niej prosby ogolne: o wysluchanie modlitwy,

o natchnienie rozmysla.

Z kolei w „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Matki Boskiej jak i rowniez jej syna. Osoba

mowiaca w tekscie jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie mnie jako forme cierpiaca, zalaca sie powyzej soba jak i rowniez swoim synem. Oplakuje swe

dziecko, pragnie z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest bezradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

W ktorym miejscu jest ono twe wesele

Co zes mi w celu obiecywal, jedynie bano duzo..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy napis, prosi osoby o uzalenie sie powyzej nia, polemizuje z

Aniolem Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku jak i rowniez zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej przede wszystkim cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest waznym problemem utworu. Marie tym chetniej boli zniewazenie

syna, gdyz jest mezczyzna jej wylacznym dzieckiem. Obrazuje losy wlasnego syna od czasu biczowania przez nakladanie cierniowej korony, bicie go

przez zydow poprzez przybyciu w celu krzyza. Nieustannie wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec w podobny sposob on, przeczuwac. Wie, iz to obecnie ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i na blahy temat, dotyczy jakiegos zdarzenia albo osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie rozmysla lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa znalazla charakter

zwlaszcza sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci przede wszystkim obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

samego zdarzenia. Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje uproszczenie budowy, latwa skladnia, kontrakt stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub

normy budowy). Rys piesni wynika z do niej zwiazkow pochodzace z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, czesto o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany, zlaczone z

rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet jak i rowniez uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji

polskiej wprowadzil na niego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej specjalizacji wiedzy. Narasta czesto w tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zespoly kazan przybraly charakter

skladow literackich nie zawsze pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadaja one o zywocie pasterzy albo wiesniakow. Gatunek ten w starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wtedy wierszowany dzielo o postaci monologu wlozonego w usta postaci literackiej najczesciej pasterza, pochodzace

z przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki narracyjne

wystepowal rowniez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

sposob realistyczny albo konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i

rowniez niecheci w celu miasta, charakterystyce to dla kultury dworskiej z stosownym jej zainteresowaniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc konfiguracji (wyrazny miejsce

kulminacyjny, puenta), ograniczenie wielkosci postaci, zapoczatkowanie tylko okreslonego watku, skoncentrowanie sie na jednym jedynie problemie, 1

punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w renesansie. Stala sie srodkiem wczytania do tekstow srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem

powszednim i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo ow gatunek od czasu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu. Jest

to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) jak i rowniez

nawolywanie w celu walki w obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Dluzej jest lecz glosow wymownych, ze o ojczyzne nalezy sie

troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J.

Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To

pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, funkcjonuje we wszystkich nastepnych epokach

literackich jak i rowniez jest zlaczone z zajeciami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci

Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro ojczyzny stawia wiecej niz

wlasnpe, prywatne sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i proponuje sposoby reperacji, nie liczac sie pochodzace z przykrymi dla niego

konsekwencjami. Odrzuca chociazby przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde chociazby ta

przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest dla niego naczelna wartoscia. Poswieca dla niej wszystko, chociazby osobiste ambicje i osobiste dobro.

Sil dodaje jemu przekonanie o slusznosci tego rodzaju postepowania jak i rowniez mysl, iz zasluguje osobiscie nim na dobre imie.

30. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w przekazie Metrow. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje

czytelnika w celu refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy jak i

rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Wydaje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Ludzie okresla - „Ksiadz pana wini, pan ksiedza,

natomiast nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". W "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl

swe rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, w stylu gramatyka, logika,

arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od czasu nauki Rej ceni porzadne wychowanie, kompetencji praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i

spiew). Ceni uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie, odrzuca

zas dziedziczenie poprzez przodkach napisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

jednostki na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i wykonywania zadan na wsi, totez uwaznie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku,

a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok nie zabraklo

rodzinie gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy na wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz roznych

plodow rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi

pozytek i podaruje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym momencie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety taniej jak i

rowniez sprzedawac drozej w roznych okolicach.

Seks Reja w celu spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym glownie modelowanie jego zakresu, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac cechujaca je zbytnio.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale jedynie dlatego, iz moze mezczyzna pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, gdyz oprocz zdolnosci praktycznej reprezentant tego duzego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza tez sympatii stosunek szlachcica w celu obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od czasu zwierzat, przynoszac im rozum i mowe, Dlatego

tez, kazdy winien poslugiwac krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Kto ma podarunek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest

mezny - borykac sie w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Ogromniejsza wartosc dysponuje oddanie zycia za slawe, niz smierc w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w „Piesni o spustoszeniu

Podola", po klesce Polski pochodzace z Turcja. Okresla postawe Polaka - „przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi". We fraszce „O

kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, jedynie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca trwac wedlug przykazan. Pijanstwo,

tendencja do biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor jak i rowniez

la-sow". Podmiot wspomina podroze (Francja, Niemcy, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek korzystac

pochodzace z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stuleciu widoczne w utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takiej hanby. Wydaje sie byc oburzony obojetnoscia szlachty,

niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psiaczkow tureckich. Ofiaruje im bitwe, by placili na wojsko, na orez, by

walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski pragnie by wojowal caly narod. Zada

patriotyzmu. O tej oburzeniu swiadczy ironiczne zakonczenie iz Kowalski jest glupiec przed jak i rowniez po krzywdzie. Mimo szkody nie staraja sie oni

naprawic bledu. Odrzucic ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Odrzucic wyciagaja pochodzace z tragedii wnioskow. Nie

potrafia ustrzec sie przed blizniacza sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem wydaje sie aktualny w czasach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i uchronic ojczyzne od czasu wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, natomiast ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to przewazajacym problemem pokazania interesow prywatnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Krajowy, swiadczy w ten sposob podobny w Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej

do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Maja dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia.

Wytrzymalosc i wladza panstwa jest zalezne od poszanowania prawa jak i rowniez przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie wystepuje nic wiecej niz ojczyzne, czlek powinien chociazby z

rozkosza umierac zbyt nia.

32. Wymien jak i rowniez omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic , ktorzy ludzkie nie wydaje

sie byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia jak i rowniez podziw dla

urokow fauny i flory. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo

hulac, kiedy czas po temu", "Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal niedobor cierpienia,

uciecha duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy przy dzwiekach

muzyki, w atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet w toku zabawy wypada zachowac, faktycznie ceniony przez Grekow, umiar. Od

dawnych przejmuje tez ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci jednostki. Czestym powodem jego skladow jest dziewictwo, ktora uznaje za

najwyzsza wartosc - "Piesn o cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji jednostki wyrazanej

przez Platona - wylacznie element duchowy u czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na budynek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci

materialnych i mowi sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o niezwyklosci jednostki obdarzonej talentem

poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o prawie boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten ukazuje sie w piesni "Niezwyklym i nie lada piorem

opatrzony". Mowi za Horacym, ze tej wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez w celu mitologii, stosuje w praktyce

bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" - Proteusz (bozek lesny), w

utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w tych propozycji pochwale cnot i wartosci

zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, haslo zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod

antyczny. Przewaznie poeta nabiera do Horacego, lecz zmienia je, scala rozne motywy w konkretnym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow rywalizacji trojanskiej, lecz przedstawiony w tym miejscu

problem dotyczyl aktualnej sprawie. Pokazywal zatarg pomiedzy interesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W powyzszym utworze swobodnie

odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Slowa krytyki sa wyrazem intensywnej troski o losy osobistej ojczyzny.

Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe

pochodzace z odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad calym narodem, dziac na strazy prawa jak i

rowniez sprawiedliwosci. Odrzucic wolno im myslec o prywatnych biznesach, powinni dysponowac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W prekursorskim

fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do

upadku miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob (wypowiedziane

ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie na obronce ojczyzny (mialo to

zachecic mlodziez rycerska w celu grozacej obecnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do tragedii pewne detale, ktore mimo

umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja do niej jednak polski koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy polski

balagan). Uwazaja przewodnia calego utworu wydaje sie stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny musi

zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym tekstow antyku, silnie zwiazanym pochodzace z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym

wraz z nia. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem dla Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni

Kochanowskiego sa przekladami rzymskiego poety. Istnieja one w dominujacej ilosci powazne, cechujaca je tematyka wydaje sie zas obfita. Wystarczy

doprowadzic do realizacji przegladu przeroznych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas poprzez temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala

swiata, fauny i flory i zycia, milosci. Zapatrywania filozoficzne czesto stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge jak i rowniez lament poprzez klesce Mlodych

polakow poniesionej w toku napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i ludzie ( panie i dzieci ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie w celu tych, ktorzy czuja w dalszym ciagu milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu,

przygotowania finansow dla wojsk, mysli o kraju natomiast nie o prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie ow rym: „Polak madry poprzez szkodzie―

Jednakze jesli prawda i pochodzace z tego naszego biura zbodzie,

Swieza przypowiesc Kowalski sobie kupuje,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i poprzez szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej

filozofii, wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego miejsca dla kazdego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, w koncu

czlowieka o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i ludzie, bo dysponuje czyste serce i tego

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od czasu nas Dziewczyny za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa

wizje swiata. To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie,

chwali dzielo Boskie-od dalekiego kosmosu poprzez zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest tworca, poeta, tej tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie poprzez raz glowny o tym slyszymy,

przeciez Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam

trwalszy niz wraz z spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi w literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Wyczerpujacy poemat zbudowany z 12 piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z noca swietojanska. Jest to proba wytworzenia

pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali istnienie na wsi. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Autor nie przypomina o problemach i klopotach codziennych,

chociazby praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna wartosci, gdzie zyje sie

grzecznie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Profesja na pozycji choc ciezka daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne utrzymanie, wysilek zas jest

procesem do pychy. Po wykonywania zadan mozna odetchnac wesolo zapedzajac czas na tancach jak i rowniez spiewach. Istota ludzka zyje na wsi w

harmonii pochodzace z przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, gdyz to wlasnie oni wskazuja

zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak wyszukac spokoj, porzadek i harmonie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich

weselach szlacheckich, A takze mozliwosci blyskawicznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej

poczatkow 17 wieku jest wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o nierownosci

spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciw niesprawiedliwosci

spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, iz stan

ziemianski jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie jak i rowniez radosc. Uciechy plynace pochodzace z zycia

jednostki na wsi mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione w obcowaniu w z natura

przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych o swojej wybranki prosto

pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tresc, stopien zawartej w tych

propozycji mitologizacji jak i rowniez jezyk mozna podzielic na dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i miesci utwory, ktore sa czy tez

przykladami, lub przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zbiorem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, ale alegorycznych, pelnych powiazan

pochodzace z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek prezentuje Szymonowic osoby i zwiazki dworskie. Z pewnoscia obrazy

malowane w sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja pod spodem

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe jednakze sztuczne jak i rowniez zmyslone, ale prawdziwe niewatpliwie sa uczucia, szczescie

jak i rowniez nieszczescie w milosci, ktorych doswiadcza niemal kazdy, tak samo jak i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim mniej lub wybitniej

dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i oceny zycia,

takiej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od czasu siebie tematycznie.

"Zency". W utworze tym poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace na swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie realizm, pochodzace z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem rak tego ludu wszakze wydaje sie przepych urodziny i obfite zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja zatarg miedzy panskim

dozorca - Starosta, ktory to wystepuje w kazdej sytuacji z przyrodzonym symbolem swej wladzy - nahajka±, natomiast chlopem absolutnie pedzonym w

celu roboty.

Doswiadczamy wiec w tej okolicy krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej tekstow. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem natomiast Plebanem". Jest to

utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie.

Tez nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to czesto. Pan leka sie, lub czasem za sprawa tego postepowaniu wszyscy wraz z ksiedzem nie wynajda sie

na lewicy, to znaczy czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Odrzucic atakuje w dalszym ciagu ksiedza, powiada tylko o dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te przedmioty jednocza Wojta z Bogiem. Pan nadal podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa odpowiednio

jarmarkami. Osoby znosza ksiedzu kury, winko, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za , ktorzy otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie w celu

rozmowy Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze na stu urzednikow, jeden wydaje sie sprawiedliwy jak i

rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swych procesow, chyba ze za rownoczesne swiadczenia. Roznorodne lapowki jak i rowniez

daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate bez

zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac tego sporu wlacza sie jak i rowniez przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini

Mezczyzna Ksiedza, natomiast nam zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba oferowac im to

gesi, to kokosz. Przy przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace suplementarna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala kolejny raz zwozic ziarna poki

nie wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka takze jest zawila, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie

pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi rowniez o stratach, jakie

szlachta ponosi na skutek zycia wiecej niz stan. Zbytki powoduja niedobor rozsadku jak i rowniez nieuchronne bankructwa. Chlop wydaje sie zadowolony

wraz z swego losu. Jest osoba uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan nie sa zaspokojeni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia

poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wsi, omawia przebieg calego do niej zycia. W mlodosci zaleca

cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, natomiast jezyka

mozna sie nauczyc bez do niej znajomosci. Debiutujacy szlachcic ma obowiazek posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc osobistych korzysci. Wowczas gdy mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie

gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Zwiazek malzenski nalezy zawierac pochodzace z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Sluzace do

urzedow nie powinno sie pretendowac. Podczas roku przewidzial rowniez Rej zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic

drzewa jak i rowniez krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy pochodzace z truskawkami i

tym podobne. Latem mozna z tychze przygotowanych wiosna krzewow jak i rowniez drzewek dysponowac owoce jak i rowniez pozytek. Istnieja juz wtedy

jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W lecie gospodarstwo podaruje takze: maselko, serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby

akwariowe. Wszystko dla uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i ludzie zle dzialaja. Zima niesie najwieksze

rozkosze. W lasach polowania z bliskimi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. Na strychu wszystko

przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja w koncu pozytek. Jednakze i zima nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozna

z wytworami, albo takze u handlarza sie pobawic i baranow i cielat kupiwszy tanio sprzedac, w innej strefie drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba o wygode

szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, natomiast korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia na wsi. W Czarnolesie istnieje wiele milych dla oczu tego typu skladow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, umyslnie cenionym. Liryk zwraca uwage na to, jakie to wartosci podaruje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. Sa to

wartosci, ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia

dalszego popijania z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina stare lata, kiedy obie strony posiadaly wiecej

zaufania. Chlop takze o tym wspomina, ale okresy zmienily sie na tej niekorzysc. Jest to jeden pochodzace z utworow w ktorym poeta dotyka problem

spoleczny w Polsce. Zaprezentowanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny.

Jest to dzielo oparty na tradycjach ceremonii poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla zwyczajow

ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie byc mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje

sie to zupelnie jasne, jezeli wezmiemy pod uwage charakter opisywanej uroczystosci. Piesn panny innej mowi o tancu jak i rowniez radosci. Przekonuje

wszystkich w celu pojscia w jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wsi. Chlop

utrzymuje ze swej pracy siebie i rodzine, a praca jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza lub pisarza. Oblicza

nastepnie wszystkie przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorowe spiewy jak i rowniez tance. Kawalek nalezy traktowac jako artystyczne

uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw na uksztaltowanie bohatera lirycznego w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniem dlan postaci, czesto w kulturze antyku i nieskazonych idealow w Biblii. Na podstawie tych zrodel powstaly 2

glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w tej poezji znajdziemy echa ideologii epoki.

Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego wplywu przyrody na ludzka

psychike. Zawiera tez pochwale jak i rowniez zachete w celu harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i

rowniez bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji jak i rowniez umiejetnosc krytycznego

spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola jednostki w swiecie, zastanawiaja

powyzej nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale tez podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje prawie

wszystkie rozwazania i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za dzielo stworzenia globu oraz jednostki, a takze harmonie miedzy

nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. W piesni „Serce roscie, uwzgledniajac na te czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postawy

charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i definitywnie dokonuje cechujaca je syntezy. Przenigdy najwazniejsze wydaje sie miec

nieskalane sumienie, radzi, aby uzytkowac z sposobnosci do zabawy, ale madrze i w sposob umiarkowany. Wlasnie w poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej w sobie. W „Piesni o cnocie― liryk stara sie stworzyc

swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz z

swiatem podworza, odrzucenie wrazen niskich, przede wszystkim zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty wydaje sie obowiazkiem kazdego

czlowieka, a najwyzsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage w celu slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez

juz sam proces kreatywny. W „Piesni o solidnej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali sie oni pozostawic poprzez

sobie slawe i honor. Problematyke sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i

samym artysta, ktory to z racji na posiadany dar jest jednostka wybitna. Wizja lotu powyzej roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu

lirycznego w ten sposob, ze tej dziela sa tez znane nie tylko rodakom, ale i daleko poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez w celu

antyku. Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest hulac w wlasciwym

miejscu jak i rowniez czasie―. Tez filozofia epikurejska i stoicka w powyzszych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie takze

horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W piesni panny XII mozna odnalezc tez topos arkadii –

„Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu pisarstwo parenetyczna nadal pozostala atrakcyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe, idealy godne

nasladowania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, jakie to zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej majetnosci.

Wskazowki zawarte sa w „Zywocie jednostki poczciwego―, natomiast wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac dobytku, rozkoszujac sie darami

fauny i flory o kazdej porze rok, dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Podobny model ziemianina pokazuje „Piesn

swietojanska o sobotce― nawet lepiej „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek taki proponuje Lukasz Gornicki w dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek rycerski

szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow proponowanych

przez literature renesansowa mozemy tez wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swych dobr nawet

lepiej zycia. Taki ideal stworzony jest w patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a przede

wszystkim literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym ciagu jeden schemat – wariant

renesansowego artysci, humanisty. Takowa jednostka nie ogranicza sie do jakiejs dziedziny tworzenia, jest uniwersalna, oprocz umiejetnosci

niezbednych ma rozlegla wiedze oraz zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep

Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, postrzegana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, istnienie zgodne pochodzace z natura. Adekwatny ozenek,

zadania gospodarskie jak i rowniez obywatelskie definiuja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z duzym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej

zajecia gospodarskie, prace na roli jak i rowniez w ogrodzie, przyjemnosci plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez

obywatelskie zadania szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym gospodarzem, dba o swoja rodzine,

z rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca jak i rowniez troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika

jednak pochodzace z dziedzicznego lub nadanego tytulu, nie jest oparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski

we fraszkach chce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza korzyscia jest dziewictwo ( jak u stoikow) rozumiana jak czyste etyka, ludzka

przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego powodzenia i pokoju wiec przestrzega

nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu wybrana z fraszek.

Podmiot poetycki uznaje wigor za wybrana z najistotniejszych wartosci, wzgledem ktorej rozne dobra traca swe istota. Poeta we fraszce „Na lipe―

chwali spokojne istnienie w zgodzie z natura i nie szuka duzo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego zycia i tej prawdziwych zalety w wybranych utworach kompanow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

jednostki odrodzenia nalezy zyc wedlug natura jak i rowniez jej prawami, pamietac, iz wszystko mija ale nalezy przy tym afirmowac zycie jak i rowniez w

pelni z niego korzystac. Wedle stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i wypracowac spokoj wewnetrzny broniacy przed

atakami fortuny.

38. Okresl, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem wydaje sie wydany

w 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju idealnym

uszczesliwiajacym wszystkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru fenomenalnego obywatela Rzeczypospolitej oraz

powyzej obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu rowniez postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w Rzeczypospolitej dla roznych osoby jest rozne prawo. Dla przykladu prawo karania

smiercia wydaje sie zroznicowane dla osob z przeroznych warstw spolecznych, inne dla szlachty jak i rowniez inne dla mieszczan. Rozmyslam ze, ow

problem wydaje sie nadal aktualny. Tak obecnie bylo jak i rowniez jest, iz ludzie majacy wplywy jak i rowniez takze bogaci podlegaja niekoniecznie tym

samym prawom co zwykly obywatel, jednakze zazwyczaj sa traktowani w znacznym stopniu lzej, w bardzo wielu sytuacjach moga sie chociazby kupic.

Czesto ludzie na wielkich stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie w ich sprawie jest znacznie przedluzone. Kolejnym problemem, ktory to porusza

Modrzewski jest uzycie nauki jak i rowniez wiedzy w zyciu kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc energii panstwa jak i rowniez jego potencjalu

intelektualnego. Autor uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe uczelni i polepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Aktualnie

wynagrodzenia profesorow sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z bieda i operuje nadal pochodzace

z dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale mimo to wiele szkol, szczegolnie w malych miasteczkach, zamknieto jak i rowniez dzieci

czesto musza isc do tychze odleglych w znacznym stopniu kilometrow. Ponadto szkoly posiadaja zazwyczaj nazbyt male fundusze na wzrost pracowni

jak i rowniez zakup obslugi naukowych, niekiedy nawet na utrzymanie. W ksiedze o wojnie jakkolwiek mowi, ze kazda walka powoduje nieszczescia i

tragedie zwyklych obywateli a nie tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez teraz w wojnach gina niewinni ludzie albo zolnierze walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia tyczace spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwa w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - kazdy mieszkaniec wydaje sie

obywatelem jak i rowniez panstwo mialo mu zagwarantowac szczescie, - o zalety czlowieka nie decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek ma obowiazek byc

prawnie przygotowany w celu pracy, natomiast ludzmi niezdolnymi do niej powinno opiekowac sie panstwo, - nalezy zalozyc urzedy nadzorujace

wszystkie specjalizacji zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od czasu pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Autor proponowal opracowac nowy

przepis prawny pochodzace z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, natomiast najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie sa faktycznie wielkie, azeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych

wojny nazywa zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w 1551 r. Modrzewski proponuje: - utworzyc kosciol narodowy niezalezny od

czasu Rzymu, - wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osoby wyksztalconych jak i rowniez

szlachetnych.

W ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy zbedne, takie jak wspaniale domy oraz sute biesiady. Proponuje

fundusze przeznaczone na ten zamysl wykorzystac w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, natomiast mianowicie na dotowanie szkolnictwa w

czasach, w ktorych nie docenia sie zdolnosci i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, przewrotowe talenty polityczne i literackie.

Modrzewski proponuje przejecie pieczy nad szkolami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od

pochodzenia spolecznego. (Po raz glowny prawo kroczenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. Dzieki temu pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, czyli brak wybranki ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny

wydaje sie podstawowym musem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie zalety (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie dobierac w wybrana

calosc. Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra polaczonego, dla porzadna ojczyzny wypada poswiecic caloksztalt: majatek,

energii, zdrowie, fuks, a nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. W narodzie powinna stac sie zgoda, gdyz laczy na niego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i

swobody obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do ktorych moga doprowadzic niezgodni obywatele - znaczny

sejmowe, rywalizacji domowe, natomiast w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak

i rowniez narod wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche,

zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej w celu tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego stanu rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo lokalne od

szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, by stara religia ustapila swiezej. Jednak heretycy nie sa

spojni, nie tworza jednosci. A dla Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem powodzenia

Rzeczypospolitej wydaje sie jednosc jak i rowniez zgoda, ktorej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow,

ale u heretykow jest to niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar przeszkadza w przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia

je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich sferach zycia, zarowno publicznego, oraz prywatnego. Heretycy nie potrafia nawet

odpierac panstwa przed poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest odpowiednie do wygrania wojny. Skarga wzywa wiec

krola w celu obrony religii katolickiej, jak straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia jednosci religijnej w narodzie.

Wymaga odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow jak i rowniez pozbawienia cechujaca je ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i

rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma prawdziwej wolnosci. Za prawa sprawiedliwe uwaza

pisane, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione dla porzadku,

sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca roznowiercow),

odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim balagan (istnialo wtedy wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia norm ograniczajacych jak i rowniez naruszajacych

przywileje Kosciola jak i rowniez krola. W tym samym czasie walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. bezzwloczne sadzenie jak i

rowniez bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod tych propozycji

herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc, niemoralnosc jak

i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne w celu matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa one szacunek oraz do tonacego okretu, ktory to wszyscy,

w chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, jakie to maja miejsce w

kraju oraz proponuje reperacje istniejacego stanu rzeczy. Zarazem przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie tego typu chorob doprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, dla ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek w celu ojczyzny wyrazal zarowno w

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O solidnej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy dla

dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawie panujacej w Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow greckich".

Kawalek, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

potrafia jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna liczne analogie w celu wydarzen politycznych tego czasu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Rada Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu. Zanotowac

mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor stanowi ostrzezenie, ze nie przetrwa

zadne panstwo, w ktory to interesy obywateli beda polozone ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W "Zywocie jednostki poczciwego" odnalezc mozna schemat prawego obywatela.

Lecz glownym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace na niego sprawy jak i rowniez swoj lek o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka rozprawa... ".

W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, jakie to dostrzega w owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim podkresla wyzysk

stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci skladow literackich.

Metrow. Rej od czasu 1541 r. byl kalwinem, stad w jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

widac w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany pochodzace z pozycji kalwina i w

duzej partii stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych przez protestantow, , ktorzy jest w szczegolnosci widoczne w krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do zycia w przepychu

i sztuczne zawyzanie wielkosci swietych, na ktorych ciagle pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin jak i rowniez

„koled―, ktore sa wedle niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego jak i rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje lecz rowniez zakonnikow ale

takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym koloryt sporow wyznaniowych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

zrozumiec istniejace w owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia na niego i kosztuje ponad powszednich ludzi.

Jednakze mnich ow jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i prymitywnych

mnichow zbyt swietych, z przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie

anegdotka o plebanie, ktory to pochowal swojego psa na cmentarzu obok grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez poskarzyli sie

biskupowi, pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z psa uczynil parafianina. Jest to

niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez lekcewazenie

zasadniczych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, , ktorzy w pasyja plakala, stanowi nawiazanie w celu czesto wysuwanego przez protestantow

postulatu odprawiania nabozenstw w zrozumialych dla wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej planuje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej

liturgii, nie wzruszaja cechujaca je spiewane poprzez lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo w odprawianej mszy swietej

wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega dramat ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety w „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach czesto nawiazywal w celu filozofii stoickiej - juz sam pragnal okazac sie stoikiem. Byl

przekonany, iz jest konfidencjonalny osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, jak

bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow niedawnych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla poprzez nim dar, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych jak i

rowniez zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta maksyma. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, ulzyc sobie osobiscie,

rownoczesnie pragnie dowiedziec, , ktorzy obecnie historia sie pochodzace z Urszulka. Pyta o sposob pozagrobowego bycia. Brak wydaje sie na nie

odpowiedzi wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z miejsc ostatecznych:

"raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz poprzez

smierci, w celu miejsc w ktorych przebywala przed wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w zycie pozagrobowe

("Gdzieskolwiek wydaje sie, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to w ostatnim pochodzace z TRENOW, w

ktorym opowiada wlasny sen - we snie ukazala jemu sie oryginal z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze tej coreczka

wydaje sie szczesliwa. Postawa ojca przeksztalca sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie istnienie Jana na wsi pozostalo zaklocone w sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie rozumie, z jakiej przyczyny to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta przez

nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja przedmioty pozostale poprzez Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza, pustka po odejsciu

coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec pyta sie: Orszulo

moja wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W jakas strone, w ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana pozostala jego wiara w uczciwosc boska, prowadzi to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej w punkcie

kulminacyjnym w celu zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje w watpliwosc meritum calego zycia i dotychczasowych przemyslen.

Poety - puder nadzieje, iz corka pozostanie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna smutku, rozpaczy, strachu. W

obliczu zgonu corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym okres swoje Za zakupach

grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, 1 z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to

niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - powiada matka poety - znos

po czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc strategie ukazujaca meritum boskiej woli - Urszula poprzez smierc w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, ktorych bohaterami sa pasterze albo rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wczytania czy piesni spiewane przez bohaterow, w celu epiki – fabula jak i rowniez narracja, w celu dramatu zas - dialogowe partie tresci, wypowiedzi

jak i rowniez rozmowy pojedynczych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie

najczesciej z humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata przyrodniczego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie czestokroc tlem dla

prezentowania zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy obraz wsi polskiej Ostatnia

pochodzace z panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; ciezka, codzienna posada w polu i przy gospodarstwie wywoluje radosc sasiadom wsi jak i

rowniez jest dla nich procesem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze nadmienic za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy w literaturze polskiej

siegnal poprzez motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

wydaje sie nietypowa, prezentuje bowiem robote panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu Szymonowica

decyduje wiec nie temat, ale sposob, w ktory zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na

motywach potocznych i narzeka razem pochodzace z Oluchna na ciezka robote oraz na srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki niej sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna przyjaznosc czlowieka. Nasz kraj wies konca XVI stuleciu jest, wedle

Szymonowica, miejscem wyzysku: miejscem, gdzie czesto dochodzi w celu naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw bolesnych,

pokazuje ujemne strony zycia na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji globu i konstruujac utwor usredniony raczej w celu antysielanki.

W utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodocianych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle natury,

a do niej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i radosci, jakie niesie ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa na spotkanie pochodzace z ukochanym pod

spodem umowionym jaworem nikt na nia nie czeka. Powoduje to podejrzenie o niewiernosc i zwiazek z rozna pasterka – Doryda, , ktorzy konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wowczas zza osciennych zarosli

wybiega Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial jedynie przekonac sie o jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w tej sielance wydaje sie byc, faktycznie charakterystyczne

dla sentymentalizmu, zwrocenie uwagi na swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu wybranki na

postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zywocie do dzis wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany zbyt tworce zapowiadajacego

nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak koloryt jego wierszy wykracza

daleko poza czysto renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, ,

ktorzy powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie trwogi i rozterk poety posiadaly podloze swiatopogladowe,

wynikaly wraz z zmiany wiary, gdyz prawdopodobnie Mikolaj w mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy szok

swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niejasnosci, czy dobor ktorego dokonal, byl sluszny i dosyc uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego

przepelnia rowniez lek przed Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, ale, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy

niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzis i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest

swietnym obrazem tychze niepewnosci jak i rowniez lekow. Przede wszystkim wyraznie widac niepokoje poety w 3 sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: Na temat wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, wydaje sie wyrazem trwogi poety o wynik bezustannej

walki, jaka kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne jak i rowniez pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od czasu Boga. Sluzace do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z

silami ciemnosci czlek jest samotny, a stawka jest w koncu zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na pomoc

ktorego kazdy czlek powinien rachowac, bowiem jedynie z pomoca Boska mozna przemoc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy prywatnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci przedmioty swiata tego, stanowi w znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, natomiast przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co mentalne, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest uczucie do Boga. Bog wydaje sie wielki jak i rowniez dokonaly, czlek maly jak i rowniez pelen grzechu,

doczesnosc odciaga czlowieka od czasu Boga, utrudnia mu sciezke do zycia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac tutaj wyraznie nawiazanie

zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), oraz do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla przez kazdego znana osobom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi jedynie kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod

ktora autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest mocne, a podczas gdy slabe. Tresc rozwazan pisarza ma

koloryt uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w wszelkim czasie), lecz najbardziej ciekawi Kochanowskiego Nasz kraj XVI stuleciu, wowczas w dalszym

ciagu silna jak i rowniez znaczaca na starym kontynencie, ale obecnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow

przed tym, iz niewlasciwa polityka moze doprowadzic do upadku panstwa, tak samo jak Troje. W tekscie sa fragmenty swiadczace o takich intencjach

pisarza.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita kwestia wladacie") wydaje sie skierowana w celu rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jak maja

wykonywac powierzona im wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na zakonczenie liryk przestrzega, iz

wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski sposob glosowania przez rozstapienie oraz obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedobor odpowiedzialnosci zbyt

losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych biznesach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodziez magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w celu

pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, natomiast niezdolna w celu zadnego trudu, a przede wszystkim do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy tacy

ludzie beda potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku panstwa rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. W kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec kwestii

narodowych. 1 z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty, nieliczenia

sie pochodzace z dobrem panstwa, realizowania osobistych celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, jakkolwiek sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia

jej, wydaje sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi albowiem o to, by przez atak zdziwic wroga, naruszyc go jak i

rowniez nie dopuscic do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza albowiem tematy w najwiekszym stopniu istotne, obecne i

skomplikowane. Swoje poglady na panstwo przedstawil w piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jak dobrowolna struktura spoleczna powstala dla gwarancje czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Krol elekcyjny

(wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten trudnosc; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie, czy tez

wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa jedynie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O madrosci potrzebnej w celu rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, natomiast ci , ktorzy sa na jego czele powinni

oferowac przyklad,

2. "O wybranki ku ojczyznie" - oblicza 6 chorob Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, bezlad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, iz milosc w celu ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Nieszczesliwie jej nie wystepuje, Skarga leka sie, iz fakt ow moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie wykorzystywana przez magnaterie w celu osiagniecia osobistych celow, , ktorzy prowadzi w celu anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci osobistej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, lek o losy Rzeczypospolitej

jak i rowniez nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste w celu nieba sa to: brak sprawiedliwie dzialajacego

wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot przez

zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Krajowy, jesli do niej obywatele sie nie

poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na rejonie niezaleznosci od czasu papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

- zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszystkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

W "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o zywocie szlachcica od czasu narodzin az do smierci. Frapuje sie powyzej edukacja jak i rowniez

wychowaniem dzieci szlacheckich, powyzej pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Informujac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wiecej od nauczania Rej docenia dobre wychowanie, umiejetnosci pozyteczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez taniec jak i

rowniez spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez osobistych

zaslug. Za wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy na wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w przeroznych porach rok, przynosza duzo pozytku,

jak rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i parki warzywne, by niczego przez caly rok kalendarzowy nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu pisarza do wykonywania zadan na wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez

warzyw oraz innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi wypoczywac w blogim towarzystwie druhow i bliskich, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, co zapewnia pozytek jak i rowniez daje

uciecha. Dbajacy o fortune liryk zaleca w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej i zbywac drozej w innych rejonach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych oraz sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie tej charakteru, natomiast nie sluzbe ojczyznie. Jednakowo myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich

przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko zatem, ze byc moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony ulomnosci, poniewaz nie liczac wiedzy uzytkowej przedstawiciel

tego wysokiego stanu spolecznego ma obowiazek posiadac takze gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica do

obowiazku sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod spodem wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w niej swe przemyslenia odnosnie tego sytuacje oraz aluzje, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. W reakcji poety na najazd

Tatarow na Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow oraz mysl o powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie przed napascia

Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci barier Kochanowski proponuje opodatkowanie szlachty, co formuluje slowami:

"Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - pospolitego czlowieka jak i rowniez

niesmiertelnej - poety. Dusza poety w jego mniemaniu jest jak ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i nie znajacy barier. Piesn nasza

przekazuje intencjonalnosc wlasnej zalety Kochanowskiego jak poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza

forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia na wsi.

Piesni te wkomponowane sa w obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem h2o i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w jednosci pochodzace z natura. Wyraza pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym

wysilku. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala zycia na wsi w gronie rodzinnym. Profesja ziemianina na roli przeciwstawiona jest odmiennym,

niemoralnym sposobom zycia, natomiast mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie rzadzic w

zyciu. Ogromny wplyw na tworczosc poety mialo takze spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z postacia znakomitego polskiego poety, ktory to jako 1 z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Jednakze nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jak wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten

wydaje sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci ludzkiej, jest tez uwidocznieniem swiadomosci wlasnej

zalety Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze dlugo po tej smierci sa czytane jak i rowniez podziwiane przez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie tematy z zycia codziennego, , ktorzy bylo zwykle dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego przypadkami moga byc: Piesn XXIII oraz

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w tej innej przemyslenia wskazuja wyraznie na znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej, jakkolwiek nie

da sie schowac zawartej w niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, nie bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego rozwazania na ow temat

zostaly zawarte na przyklad w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Wianek, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, jaka pielegnowana w sercu

jednostki moze byc dla niego rownolegle "nagroda jak i rowniez placa" oraz swoista ozdoba zycia. Jawnie z cnota zwiazana wydaje sie tak okreslana

dobra slawa, tzn. porzadna opinia u wspolczesnych, natomiast po zgonu pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie stronil od czasu rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc powszechne wsrod owczesnej szlachty. Z

pewnoscia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

W utworach wybitnego humanisty nie moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest wiersz zartobliwy "Na most

warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy w "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala pani pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w niej swe przemyslenia jak i rowniez sugestie,

jak w przyszlosci wzmocnic obrone barier, ale w najwiekszym stopniu emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz rozmysla o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow.

Odmiennym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze wszystkie zalety stanowiace

cnote sa cenne, ale najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta droga do nieba, Tym, , ktorzy sluza

ojczyznie".

Jak wiadomo, w pozniejszym momencie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w Czarnolesie, azeby tam konstruowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" okresla na rozmilowanie poety w zyciu ziemianina. Liryk opowiada o

poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie poprzez swiecie w

poszukiwaniu przygod i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie zyc na roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Ze zbirow osiaganych z ofiarnej pracy mistrz

moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, natomiast nastepnie caloksztalt znosi w celu stodoly. W porze wieczoru, po

skonczonej pracy w kazdej sytuacji znajdzie czas na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby albo w lesie

zastawia potrzask, dzieki czemu w mieszkaniu nigdy nie zabraknie jedzenia. W zagrodzie z pewnoscia pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic

przypomina takze o wychowaniu mlodego pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i zazenowanie. Poeta chce, aby tej wnuki byly dobrze

wychowane i zeby posiadaly te zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego bez watpienia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on lecz rowniez wspanialym poeta i humanista, ale tez glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie to postawy filozoficzne znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode globu, swojego domostwa – jest to renesansowa

pochwala zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, ktorym holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby chwytac dzien, jak i

rowniez stoickie, by przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w „Piesniach― znalazla charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone

przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz celem zycia jednostki jest fuks, rozumiane jak zycie harmonijne z prawami cnoty, zapewnia czyste

etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje lecz przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania z przyjemnosci

zyciowych. Wobec przemijalnosci globu, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do uzywania chwili, cieszenia sie pochodzace z

zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― mamy mozliwosc zaobserwowac w Piesniach

II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji czlowieczej, jaka

byla nie wolna od czasu sprzecznosci. Stad fraszki byly tak rozne. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal

ostroznosc do globu i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz niewatpliwie blizszy byl

Zenon od czasu Epikura. Dzialanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest widoczny. Wlasciwie filozofii antycznej dazenie do powodzenia wiazalo

sie z sztuka wykorzystania kazdej chwili, jaka niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore zdolaly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski rowniez niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. W autobiograficznej

fraszce „Na budynek w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi na niego o to, co zdaje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta

chce boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane

sumienie, humanistyczna zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra tego swiata nie zapewniaja

prawdziwego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez przestrzeganiu

nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna pochodzace z fraszek –

„Na zdrowie―. Pochwale zycia w zgodzie z natura odnalezc mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc globu: jego

przemijalnosc i solidnosc wobec faktycznie krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc przedmioty i

umiejacego ze stoickim spokojem spostrzegac otaczajaca na niego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie jednostki w harmonijnym

zyciu, w korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i takze w przyjemnosci „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest jedynie slawa poety. O kruchosci

zycia jak i rowniez wizji Boga, jako wielkiego Architekta, odkrywamy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest albowiem

dziekczynieniem wzgledem Boga, ale tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego uzyc swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do powodzenia, uczyly jak uwolnic sie od czasu trosk jak i rowniez cierpienia oraz obawy przed

smiercia. Naszym dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety w ustalone przez myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna „Tren

IX―, w ktorym poeta pochodzace z ironia wypowiada sie odnosnie madrosci, jaka powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie pochodzace z

problemami, oferowac sile sakralna i trwale szczescie oraz czynic solidnym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w swych

piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi odnalezc w niej ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie na tej harmonijnej i

calkowitej ufnosci filozofii renesansowego artysci po zgonu Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja lecz pocieszeniu jak i rowniez

ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go uzytkuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja

„Iliade―. Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow poprzez porwana przez Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu ukazac

rozne postawy polityczne obywateli i bylo pretekstem w celu rozwazan fauny i flory ogolnej.

W konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej konstrukcji akcji, aczkolwiek w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Tak samo jak w tragedii greckiej,

nastepuje podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob na scenie nie przekracza 3

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia zjawisko, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal w nagrode zbyt wyrok w sporze bogin, wine wiec ponosi bogini, ktora na niego nagrodzila.

Sa jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie tutaj takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie tu ustalic glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed ktorym stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno albowiem stawiac prywatny interes na rowni wraz z sprawa panstwa

odstepstwem od czasu reguly wydaje sie rowniez nie umieszczenie godnosci ktoregos pochodzace z bohaterow w tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin lub

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Jakoscia szczegolna skladow z tego okresu wydaje sie epikureizm. W wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna rozrywke, w Sluzace do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Tez piesni pochodzace z tego czasu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego wina

przynaszaja, / A przy tym w zlote gesle albo w lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad

caloksztalt przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany

rowniez sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski

jednak w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze!

―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Sluzace do gor jak i rowniez lasow,

zredagowana w momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swe zycie, sentymentalne i

jednoczesnie ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, iz podmiot

poetycki porownuje sie do Proteusza (starogrecki bozek, ktory puder dar przemieniania sie w rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta jak i rowniez przedmioty).

Aktualnie zas pyta z ktoryms niepokojem: „dalej co pozostanie? ―

2. Czarnolas.

Dominuje tutaj zupelnie inny stan ducha, inne sa tez tematy. W duzej ilosci utworach autor opisuje czar natury (Na lipe), zwieksza wartosc domu

rodzinnego (Na dom w Czarnolesie), stawia pytania filozoficzne (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma dysponowac na pieczy

/ Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie fauny i flory, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje powyzej ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, gdyz wlasne istnienie bylo dla Kochanowskiego najwazniejszym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w tej zyciu najwazniejsza byla

tej poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbyt raz me rymy nie gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i rowniez nawet

polski pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w pamieci tylu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, nalezacych do roznych gatunkow i klas literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow jak i rowniez zagadnien pochodzace z zycia jednostki, porusza kwestii jednostki, jak rowniez

calego systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w istnienie prostego ukladu

wartosci. Istota ludzka i tej dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka tego pisarza w, odniesieniu w celu w/w przedmiotu, na wstepie wypada stwierdzic, ze tematyka tej utworow odnosi sie do

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, oraz ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane jak wskazowka dla jednostki, jednakze dla

wszystkich, bowiem wykorzystywac sie byc moze do tych propozycji kazdy, gdyz ich problematyka ma koloryt uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w zaledwie kliku wersach w lapidarny sposob przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w trakcie

ktorej doktor planuje odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty doktora i

prowokuja go w celu kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja wyrazenia wypowiedziane przez glownego bohatera: „Trudny (... ) nasz rzad

pochodzace z tymi pany: szedlem spac trzezwo, natomiast wstane na gazie. ― Fraszka ta dysponuje na celem osmieszenie jak i rowniez krytyke

pijanstwa. Jego efekty i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Grupy osob takie pozbawione sa autorytetu, zaufania,

natomiast przede wszystkim niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem pozostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien

pomniec o tym, iz cialo czlowiecze ulega poprzez smierci rozpadowi, w wiec kazdy ma obowiazek usilnie starac sie, aby pozostawic po osobiscie dobre

wspomnienie. Nie jest odpowiednim czlowiekiem ow, kto rozmysla tylko o piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Pan odroznil

jednostki od zwierzakow, dajac jemu rozum jak i rowniez mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba ojczyznie, w

celu zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, natomiast jako kto moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek

obdarzony darem wymowy powinien ksztalcic swych nabywcow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm,

umilowania prawdziwej wolnosci. Jakkolwiek ludzie majacy odpowiednia sile i odwage powinni pochodzace z bronia w reku borykac sie z wrogiem

ojczyzny, nawet jesli przyjdzie w walce przekazac zycie.

„Piesn o solidnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw w spoleczenstwie, dotyka wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

dopuszczalny kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac w celu walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic caloksztalt

dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku prezentuje

tragiczne rezonansy najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez dzieci

dostalo sie w celu niewoli. Nieslawa Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma faktycznie rozwinietej

cywilizacji; nie umie budowac domow, tylko gniezdzi sie w namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia o Polaku swiatlym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy nie pomysla

zawczasu o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie byc moze ulec modyfikacji: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie kupi, iz i przed

szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory to przeciez nie wydaje sie byc glupi. Azeby to udowodnic potrzeba czynow, a

wyraznie – wysilku w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to wlasnie odroznia polski narod od czasu

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zagadnienie i trudnosc calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory poprzez nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, ale sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Robi to dla

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma na celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal na strazy porzadku juz od czasu

poczatku bycia naszego panstwa, ale lub takie postepowanie duchownych dopuszczalny przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni gruntownie

sie zastanowic powyzej dalszymi swymi wlasnymi losami, azeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest tez problemem narodu, poniewaz tworza go zwykly ludzie. O ile zawiedzie 1 element w calym

mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a lecz rowniez czesc organizmu – panstwa – mozna tu zawrzec do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej mlodziez nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze wybrana z przyczyn upadku niepodleglosci Polski w

XVI w.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na wzorach starozytnych.

Utwor ow zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

pochodzace z mitologii jak i rowniez przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje

wladcow oraz nedzne spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture tez

zaczerpnal pochodzace z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora jak i rowniez Aleksandra) wydaje sie zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – nie przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – materia dzieje sie przed palacem krolewskim, natomiast o zdarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach powiada posel

-akcji – ograniczona do okreslonego watku – sporu o Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, ,

ktorzy ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw postaci, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, natomiast na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swe losy scala z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestii narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie powyzej konsekwencjami

kazdego czynu, nie reprezentuje biznesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma koloryt uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, bazujacy na okazach antycznych.

Kawalek ten jest napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala

zaczerpnieta z mitologii i prezentuje jeden pochodzace z epizodow rywalizacji trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc fragmenty, w ktorych poeta

krytykuje wladcow oraz zle ludnosc. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, ktorej obszerny kawalek przelozyl. Budowe

takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec niedobor parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co czlowiecze nie jest jest

obce―. W odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg ustaw postaci, cechujaca je zachowan; od czasu patriotow zaczynajac, a

na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, istotny, rozsadny, wierny sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie noclegu, swoje losy laczy pochodzace

z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem jak i rowniez intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calego narodu.

Tresc dramatu dysponuje charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zaprzata wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze wlasnie w naszej epoce konstruuje sie chodliwy w Polsce mit sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety nastepnie przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa w „Nad Niemnem― itd.

Nie jest to lecz jednolite oblicze wsi. Jej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot jednostki poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z natura przynosi czlowiekowi ukojenie,

uczucie i wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni o

Sobotce―: „wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu na prace, jaka

wszystkim podaruje radosc jak i rowniez rozrywke, jaka tez zapewnia zadowolenie. Taki obraz prezentuje „Zywot jednostki poczciwego― Reja,

„Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze inna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni, sadza

egoistycznie, sa chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz nie spelnia

powinnosci kaplanskich, sciaga datki od czasu wiernych. Facet musi dzialac na panskim polu, posada nie jest radosna piesnia - jest trudem, wysilkiem,

ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei pochodzace z „Krotkiej rozprawy miedzy 3

osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem― Metrow. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie tematy

podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jakim sposobem widac - nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z istotnych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza czescia dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- natomiast w niej mysl, ze „bez norm nie moze

okazac sie prawdziwej wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszystkich warstw spolecznych - to

wlasnie slynna, nowatorska na cala Europe, demokratyczna mysl, wazna mozliwe, iz jak wykrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy przytacza przyklad

- w odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny w swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie otrzymuje kary, a

plebejusz traci istnienie. Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze czlek ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za , ktorzy innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac ma

obowiazek rowniez opieke wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama jedynie szlachta prosperowac nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc

jak i rowniez nam jak i rowniez bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych,

to bronil chlopow przed wyzyskiem jak i rowniez samowola panow, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak tej duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli sporym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), natomiast zwolennikiem zgody i

noclegu, chociaz uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, gdyz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage w celu edukacji mlodego obywatela jak i rowniez do

powagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy jak i rowniez rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc

finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w dalszym rozrachunku niz naklady na rozne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie bardzo swobodnie

zapamietac, gdyz dzis wydaje sie on rowniez aktualny.

W ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

W ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka w panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w literaturze.

W dobie renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Projekt „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci.

Wskazowki te zawarte sa w „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie darami

fauny i flory w kazdej porze rok. dbajac o harmonie. Nie jest zbyt badacz, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc, czy smierc. Cechuje go

gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug rozumu i w bliskosci pochodzace z natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki w utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i rowniez

muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro wiecej niz prywate, nie

zaluje do niej swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia - taki ideal ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie ogranicza sie tylko w celu tworzenia, jest to czlowiek uniwersalny,

oprocz umiejetnosci niezbednych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal taki wlasna biografia realizuja artysci tacy jak Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne jak i rowniez lansujaca

pozytywne. Przykladem takiej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem natomiast Plebanem―

Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski konstruktorow tego czasu o losy ojczyzny. W „Krotkiej rozprawie....

― Rej zastosowal forme dialogu. Dialog ten wydaje sie prowadzony miedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych dla polskiego systemu spolecznego

stanow jak i rowniez pietnuje czynu kazdej wraz z stron. Mimo wszystko Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i

starostw. Pan powiada o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez

nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Natomiast. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: Na temat obyczajach.

Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych ludziom

wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym odpowiedniego przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie jedynie dobrem

narodu i interesem panstwa, potepial prywate. W ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Wojowal z korupcja

sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele

domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i tej legatow. Krytykowal

negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach

publicznych jak i rowniez nakladow na ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu w 1575 r. Poeta okresla

jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w boju jak i rowniez

wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor ow niesie w sobie tresci uniwersalne, prezentuje sytuacje panstwa w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego

jak i rowniez zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on ostrozny, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, nie unosi sie ambicja wowczas

gdy chodzi o dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie w celu szantazu jak i rowniez przekupstwa

mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten prezentuje

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dzielo poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje w rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej panstwa tematyki. Postury patriotyczne

wykazuja niemal wszyscy humanisci, wszystkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w „Zywocie jednostki poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o tej spoleczny uklad,

odnajdujemy przede wszystkim w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada

nieprawidlowosci, jakie to zauwaza w panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednakze

mysli o zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, kiepsko sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tym miejscu na pieczy― - powiada Pleban). Wiec Wojt powiada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan

ksiedza A mnie prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― w pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna role przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, jednakze bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on

ojczyzne do tonacego okretu, nazywa go matka i grzmi do do niej synow - czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Ukazujac szesc chorob

spolecznych - obojetnosc wzgledem ojczyzny, zachlannosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa jak i

rowniez grzechy przeciw Bogu - glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, w XVI stuleciu, przedwczesne

proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, walki z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia w celu poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga mniema, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic posiadaja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke ulomnosci spolecznych odkrywamy tez w licznych fraszkach, a najwazniejsza

pozycja wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym osobom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem.

Jest bez watpienia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od czasu Mikolaja Reja, ze bardzo dbal o ksztalt wlasnego stylu, o

forme uprawianych gatunkow jak i rowniez o zrecznosc jezyka, jak rowniez o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal w Akademii Krakowskiej,

Krolewcu, Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly o erudycji poety. Nie byly mu takze obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal tez

epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych tworcow naszych. Nawiazania w

celu antyku w dorobku Kochanowskiego widac chocby w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedle regul kapitalnych, elegie.

Nawiazanie to widac rowniez w propagowaniu filozofii starozytnych, w odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w podejmowaniu motywow z mitologii i

tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego wiecej niz tlumem.

Ten wybitny czlek zapisal sie w przeszlosci literatury polskiej nie tylko jak poeta jak i rowniez dramaturg, jednakze takze jak tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze filozoficzne poglady artysci, ktory uznaje swiat zbyt wielka

harmonie, znajduje rozlegle wartosci fauny i flory i wsi, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij pojecia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jak nazwy epoki uzyto tego terminu nie wczesniej w 18 wieku we Francji - poczatkowo dla okreslenia

zapozyczen i modeli wloskich w sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla okreslenia okresow panowania Franciszka I,

podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W powyzszym znaczenie objasnienie to pozostalo przyjete przez nauke niemiecka

i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie mialo okazac sie

poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja nasza wywarla duzo sporow jak i rowniez polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl nie wczesniej Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu lecz odrodzenia

antyku lecz sezon swietnosci sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za posrednictwem mistrzom starozytnym, ale dalej sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke w dziejach kultury trwajaca we Wloszech od czasu XIV w celu poczatkow XVI wieku, natomiast w panstwach Europy

polnocnej od konca XV do oporu XVI stuleciu. Jest mezczyzna rezultatem zagmatwanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie faktory jak:

recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Belgia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe jak i

rowniez religie, najistotniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot jak i rowniez kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, na plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej celem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala ksztalcic i bawic

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie pochodzace z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek staje w

glowny punkt badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jak o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do rozwoju

osobowosci majac na uwadze wartosc tej rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania jak i rowniez ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki

ludzkiej. W mysl humanizmu czlowiek wydaje sie wielce przydatny, liczy sie tej talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w glowny punkt swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem

i nic co czlowiecze nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do rozwoju tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za formalny jej

start uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe prady religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W rok 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w

Spirze na sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili albowiem, ze mozna ja interpretowac indywidualnie, iz nalezy

wyjasniac je na jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia czyli uwolnienia osoby od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze kazdy czlowiek dysponuje swoj zycie zapisany w

gwiazdach. Oddane jest jemu niebo albo pieklo, natomiast zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i

gromadzenie dobr. Swoje to zaszczyt, a biernosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Anglii. Ruch ow powstal pochodzace z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki zabranial

mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych rowniez hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. W polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, iz tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie byli obojetni na sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem sa wydane w 1597 r.

"Kazania sejmowe". Nie naleza one w celu literatury religijnej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa polskiego. Jako

katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zdejmowanie krzywd spolecznych i norm

niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach

cechujaca je przezwyciezania.

Strofowanie I - "O madrosci potrzebnej w celu rady" stanowi rodzaj wstepu, wprowadzenia w problematyke. Autor charakteryzuje przypadlosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Dlatego

najbardziej normalni powinni okazac sie ci, ktorzy stoja na czele narodu.

Strofowanie II - "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc chorob Polski. Sa to: brak wybranki ojczyzny, niedobor zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niezasadne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Kolejny ciag kazania poswieca autor pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", jaka plynie pochodzace z "chciwosci pokojowego lakomstwa". W sposob

wyrazisty i wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci w celu ojczyzny, wybranki dla niej samej. Najscie skierowany wydaje sie w strone magnatow dbajacych jedynie o swoje

bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, dzieci jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, gdyz laczy

cechujaca je jedna religia, nakazujaca uczucie blizniego, ow sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Deficyt tej zgody szczegolnie

na sejmach ozywia u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV jak i rowniez V - "O

naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa kleska dla Krajowy, poniewaz poglebia niezgode

narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, oferujacej do zgody i w celu potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza forma rzadu wydaje sie jednowladztwo, ktorego nie mozna lecz

utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli

narodu. Poddani winni sa swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Jakkolwiek "zlota wolnosc szlachecka" prowadzi do anarchii, co wydaje

sie jednoznaczne pochodzace z upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak samo jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma prawdziwej wolnosci. Oblicza prawa

niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, aczkolwiek podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc w celu ojczyzny,

oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze porzadny Bog ochroni Polske od czasu zguby. Tytulowe grzechy jawne

to: niedobor sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki,

kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, natomiast jej tresc

zwiazana wydaje sie z poczatkowym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech

glownych stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty w realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia istotne

problemy nurtujace owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy korzystania z zup roznych metod oczyszczania wody, czy

niedobor stalego ukladu obronnego panstwa. Wiele tez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia

publicznego Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki

wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna

interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie

w jedzeniu jak i rowniez piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu lub nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z

pierwszych naszych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie w celu rodakow pochodzace z prosba, azeby pomysleli ostatecznie o grozacym im

ryzyku; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby na wlasna reke stanac w celu obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest fachowym czlowiekiem ow, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia osobiscie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest zginac mlodo, ale

w sposob bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo jak i rowniez umrzec w zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu na podstawie o niektore przyklady.

164. Wyjasnij pojecia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy w wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly w celu komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w

przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka jak czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa fauny i flory

c) rozumienie zycia jak wiecznej walki o byt

2. postura uczonego jak i rowniez badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny obiektywizm, bez osobistych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, caloksztalt powinno znajdowac odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, chude bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Barwy i wigor mieszkancow. Wydaje sie byc on calkowity podziwu dla prostoty jak i rowniez kontaktu

pochodzace z natura. Osada, wspomnienia, jak miejsce wazne i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w tym

miejscu zyjacych. Istnieja oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego zycia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

uczucie do wsi, tamtego zycia, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii pisarza.

Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Maja charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora poprzez stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, natomiast kiedy wydaje sie stara to umiera.

19 Sonet

Jegomosc, ktory byl zdrowy, silny, wzor wykonywania zadan na wsi. Nagle zachorowal. Baby na niego leczyly, ale to nie pomagalo. Odrzucic stac na

niego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie starsza

niewiasta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci zycia. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja lecz na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Cechy naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - niedobor wlasnej decyzji na kolejny los, przygnebiajaca wizja, walka o byt, przetrwanie

cztery. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl wykorzystywany glownie w plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne dysponuje ukazywac zmartwienia duchowe jednostki. Te dziedziny ludzkich

trudnosci nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to

symbol (przedmiot, sytuacja, obraz, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Szczegoly w malarstwie np. Wizja Malczewskiego

pt: ―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Sen wieczny - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 strzepkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz zainteresowania Kasprowicza

Tatrami. Cel poety byl rozny, glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzew dzikiej rozety i limba pelnia role symboli. 1 z tych propozycji leka sie burzy -

"skromnie w celu zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przedluza sie wiec jak czlek (samotny, czuje sie zagrozony

przez ryzyka, zadumane dysponuje skronie), wydaje sie wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie),

krzak ow probuje sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona przez burze. Jest ona

symbolem uplywu czasu. W I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie calkowity harmonogram.

Podobnie wydaje sie z osoba, ktory na starosc wydaje sie chorowity, mniej przydatny w celu zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym

jest przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie pochodzace z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn ow wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad zasadniczy i apokalipsa. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, ktore maja ukazac

glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma koloryt symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow formuluje charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka. Sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w tym utworze rozmysla o potedze ducha. W porownaniu do

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego koloryt skazony wydaje sie niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi jak i rowniez przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw jak i rowniez odcieni. 4 opisy

okreslonego krajobrazu zmieniajacego sie pod spodem wplywem czasu dnia.

1. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, poglos

2. Won: ziola

3. Wzrok: barwa, ksztalt

cztery. Nastroj: zachwyt, zaduma powyzej wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i wydaje sie piekna, ochrania sie, wydaje sie delikatna, szuka wsparcia by

przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, szuka wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w toku burzy pozostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy przed jej dynamicznoscia, ale dazy do przetrwania. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza

kurczowo trzyma sie zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Szczegoly symboliczne:

1. precyzyjnosc

2. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi artysci byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly historyjke starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, gdyz dbal mezczyzna o zrecznosc jezyka, uklad swojego stylu i forme

uprawianych klas, a przede wszystkim posiadl wszechstronna wiedze. Swoim obfita tworczosc nierozerwalnie scala sie pochodzace z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa zapisane wedlug regul klasycznych,

- duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy tworca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o tej wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac na niego ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie prawie boska skala tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), czyli przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - wykorzystywac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

przemija,

b) stoicka - zatrzymac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

- Piesn IX - radosc zycia, wypada sie bawic, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszego biura czeka jutro

(napomina o krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, iz zgadnie , ktorzy nan jutro przypadnie

- Piesn V (Ten pan zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa zalety materialne, jednakze moralne: cnota uczciwosci,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec dlaczego gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

, ktorzy sie dysponuje.

- Piesn XX - w zyciu wydaje sie czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie w zyciu bawic, ale mozna jak i rowniez zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas caloksztalt zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o wigor.

- liczne nawiazania w celu mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na sporym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl czesto

wykorzystywany przez tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z glownych nurtow epoki baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych

tradycji, jawnie tworzyl osobista szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal na roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w srodowisku

arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Sluzace do

najwybitniejszych skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel tekstow sarmackiej, w swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ow ukazuje obraz panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii, kleski.

Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna potrzebuje obrony jak i rowniez pieniedzy na wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, jaka przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do walki z nieprzyjacielem. Ukazal w

niej egoizm XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace zwiazki w wojsku, poczucie wolnosci, brak

posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie powinna spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami w bitwie pod

spodem Chicimiem w 1621 r. Utwor puder byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic

patriotyzm, gotowosc w celu ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie pochodzace z 10 partii dosc detalicznie opisujacych

najpierw obustronne przygotowania, a dalej bardzo uwaznie, dzien poprzez dniu wydarzenia pamietnej bitwy, az do poczatku ukladow jak i rowniez

zaprzestania prac wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych kwestii: nad calym obrazem goruje uczucie wybranki do ojczyzny i

Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny.

Poucza, iz uwage obecnych nalezy skierowac na kwestii naprawde wazne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, w sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swoich wspolczesnych. Prezentuje w tych

propozycji zywy obraz owczesnego zycia szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia informacji o Naszym narodzie XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w Rawie. W 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl pod spodem dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. W trakcie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w

1666 roku. Od chwili nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl na wsi w krakowskim, gospodarujac w dorobku i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, czesto procesujacego sie ze swymi sasiadami,

natomiast wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

Naczelna czesc zawiera 1656-1666 r i miesci opis wydarzen wojennych, czyli taki sezon jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa w

celu Danii, walka z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

szczegolnych cechach, typie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i napastliwoscia.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i jedynie szlachte mniema za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w walce jak i rowniez sasiadami w

zyciu ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

- w istniejacym stanie przedmioty nie zauwaza przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw na zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; poczatkowo nacechowane

wydaje sie dodatnio: zespol dodatnich wlasciwosci odziedziczonych poprzez przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem dla

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci sarmatyzm

ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne wobec ojczyzny, cenienie

jak i rowniez obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm, pycha,

dazenie w celu zycia wiecej niz stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem podniecajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); definitywnie godna pozalowania

postawa, jaka doprowadzila w celu upadku A, takze Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne sa dwa modele kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch. Paska), i tak

zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Autor w sposob mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu owymi jak:

hiperbola, metafora, konfrontacja, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje roznorodna kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ),

ktorej zadaniem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody w pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi mocny kontrast pochodzace z pierwszym - jest

dwubarwny (czern jak i rowniez biel, motyw smierci jak i rowniez rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety formuluje zmiennosc wrazen, wynika

pochodzace z kaprysu. Sugeruje to gre z wrazeniem, nastroj zabawy dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego pochodzace

z sytuacja nieboszczyka - przeszukiwanie przeciwienstw. Odsetek druga - zestawienie pokoju trupa pochodzace z cierpieniami zakochanego.

Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od czasu nich uwolnic.

Pointa: przed miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, autor w wyszukany sposob ujawnil zalety psa i rozpacz wlasciciela poprzez jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w slownych igraszkach i barokowych konceptach. W pozniejszym momencie ulegl nastrojom

elegijnym jak i rowniez sielankowym oraz slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty polskiej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem (gospodarzem). Bral

udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji oraz

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow mija

sie faktami historycznymi. Sa one cennym pochodzeniem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postawy i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja

wyglad swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Cechami Paska wydaje sie przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci wewnatrz stanowej, wyobrazenie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad pozostalymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego stanowi jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza one swoista panorame staropolskiego

zycia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji na tematy spoleczne,

stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich przywilejow, natomiast

zaniedbujacych zadania. Mialy one postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach stanu rycerskiego jak i rowniez wojennego rzemiosla.

Porownanie obecnych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo terazniejszy upadek etyczny

szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana

szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozmysla o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne cechy stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe cechy poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy wraz z wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – zawartoscia wiersz wydaje sie mysl, iz kobiety sa niestale w uczuciach. Pomysl ta

wyrazona jest w wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno zdanie, ktore wydaje sie porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono pelny szereg sprawie niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, iz predzej mozna je zrealizowac (uspokoic morze, wiatr zamknac w wor)

niz dostrzec stalosc w uczuciach panie.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota jak i rowniez okrucienstwo takze moga zostac tematem dla artysty.

Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe dazenie do ekspresji, jest to albowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura postuluje upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa fachowym zywiolem specjalisty. Liczy sie innosc, wyrafinowany smak,

erudycja, interesujace szczegoly tez sa w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas typu wiersza – epitafium – pisanego poprzez smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani poprzez jego stracie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawie. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor) sie

kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest jak piekna jak i rowniez zmyslowa niewiasta. Kiedy zas sie pokloca partnerka staje sie brzydka jak i rowniez

nieznosna.

67. Omow kluczowe prady literackie baroku jak i rowniez ich wplyw na istnienie umyslowe epoki.

W ktoryms uproszczeniu mowimy, ze w literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, fundamentalne prady. 1 - gentlemenski – rozwijajacy sie na dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, odleglych od atrakcji turystycznych, tetniacych

osobistych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ten typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza atrakcyjna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska znalazla wiec zaskakiwac odbiorce, dowodzic

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

modeli zachodnich, im skladajacy powazanie, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, naszych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo nasza wlasnie pisarstwo, odmiennie

niz nurt gentlemenski, przykladala duza wage w celu rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj polski rodowod

uznawala za najwazniejszy tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten nazywa sie tez sarmackim od czasu slynnej

koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. jak i rowniez oddzialywujacej na pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na 2 nurty wydaje sie wygodny, jednakze nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly albowiem dwory – wiec gentlemenski i

byly siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Jednakze byly tez miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski sa poetami, ktorzy znacznie sie roznia – mozna

wiec mowic przynajmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm stanowi podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie w XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi).

To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna role jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm dysponuje dwa sensu - od razu oznacza sposob zycia szlachty w XV jak i rowniez XVI stuleciu, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka.

Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje wzrost zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska

znalazla poczucie, iz Polska stanowi przedmurze religii chrzescijanskiej - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej na

wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o

szczegolnej pozycji polityczno - religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - o

szczegolnej pozycji jaka odgrywa Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - istnienie na wsi, fascynacja przyroda,

jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie w zainteresowaniu kultura wschodu -

stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje w celu laski, czegoz swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie w celu Danii. Osiadl na stale w krakowskim, porzadnych sady skazaly go na infamie jak i rowniez banicje. Swoim pamietniki obejmuja okres sluzby

wojskowej. Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Istnieja doskonalym pochodzeniem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych

propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii

jak i rowniez milosci fauny i flory - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w mowe potoczna, laczyl czesto polski

pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna pochodzace z pierwszych naszych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w latach 1688 -

1696 "Moralia", w 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie duzo wagi w celu konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych lecz nikt nie respektuje. Autor zwraca uwage na ucisk

biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne podejscie szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w niej duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, iz represje nie

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go zjawisko, ze w kraju, ktory nie wystepuje za , ktorzy oplacic armii,

ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja nakladow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo rok 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod spodem wodza Chodkiewicza. Z niezwyklym

realizmem autor kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, natomiast krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza u

Potockiego bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze cztery wzory ustaw: szlachcic –

ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie reprezentuje nawet najmniejszej z tychze postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz z strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach prywatnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie powyzej swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia wszystkich mszy, natomiast mysli wylacznie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk biednej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic potem formy obronnej kraju, gdyz szlachta w wojsku wykazuje

chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak samo jak Potocki w „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich w sluzbie wojskowej.

Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych w utworach W. Potockiego.

Poezja Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta czesto dotyka kwestii szlachty jak i rowniez panstwa. Czesto poddaje krytyce

wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ujawnil stan wewnetrzny panstwa polskiego, ktore

chyli sie w odniesieniu do upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze potrafia sluzyc pociechom do zabawy. Wszyscy pilnuja o

osobiste dobro, nie interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady systemu spolecznego. Polacy sadza tylko o zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta lecz zyje sama dla siebie jak i

rowniez nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez pani sama. W wierszu "Kto mocniejszy ow lepszy" Potocki porusza trudnosc

nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malutkiego lisa, ktory to nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki

uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni

sie, gdyz jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy pod spodem Chocimiem w 1621r. Poemat opisuje przebieg bitwy

jak i rowniez rokowan. Komplet przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc w zwyciestwie powyzej poganami.

Umilowanie ojczyzny widac w przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac sie w celu czasow przeszlych,

chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Wiele jest w nich krytyki, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty w XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosc znaczna pozycje

w literaturze XVII w. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do opisanych faktow sa znakomitym pochodzeniem poznania osoby i obyczajow

tamtych okresow. Pierwsza czastka zawiera opis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w wielu wyprawach wojennych. Pas opowiada o walkach

Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje do niej

uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji w celu walki zapewnia mu chec zdobycia lupow, a nie milosc w celu

ojczyzny. Pas mowi takze o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore byly wynikiem tej zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pas opisuje takze msze

swieta, do ktorej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z pozostalymi. Przykladem

wydaje sie uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo w celu pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie chcial borykac sie w obozie

wojskowym, wyszedl z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni na niego. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke tej bratu. Jednakze taki zwyczaj zycia

znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W innej czesci charakteryzuje swe zaloty i

decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera szeroki obraz zycia ziemianskiego jak i rowniez obyczajow

szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za prawdziwy stan rzeczy. Swoja wlasna klase mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste

szlachty obudowane jest troska o majatek i korzysci wlasne. Sposrod "Pamietnikow" wylania sie obraz typowego sarmaty. Bohater uwielbia zabawy,

pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki. Istnieja pisane barwnie, jezykiem potocznym,

wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona poprzez to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry rowniez za powodu na sposob pokazania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

2. Monolog zwrocony do osoby, wziety w cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego jak utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac osobiscie sprawe pochodzace z ich

wplywu na istnienie polityczne w owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym twierdzenia, do ktorych konfliktow jak i rowniez klesk potrafia one

doprowadzic, stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki pochodzace z nimi uslugiwaly mu przede wszystkim bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak klechdy, ukazuja obraz zycia w XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tych czasow. Krasicki obnazal jak i

rowniez osmieszal w nich najwieksze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i dorazny, rownie czesto sa lecz uniwersalne jak i rowniez ponadczasowe.

Krasicki tak juz sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie okazac sie nie tylko moralizatorem,

lecz rownolegle autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na wejsciu utwor ow jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest umieszczony juz

w tytule, natomiast przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie,

nazbyt mlody ilosc lat, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie jak i rowniez przesadna troska o nauke i kulture. Zarzuty te

pokrywaja sie z tymi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa lecz na tyle glupie i absurdalne, iz domyslec sie mozna, ze w ten sposob Krasicki obrazuje

zalety mistrza. Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia dla jego polityki wewnetrznej, natomiast

jednoczesnie wydaje sie atakiem na sarmacje, na jej ulomnosci i nedzne przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, rozmowki prowadzonej

przez dwoch szlachcicow. Jeden pochodzace z nich mowi o obficie zakrapianych biesiadach i o przykrych cechujaca je konsekwencjach. Mowa satyry

wydaje sie pesymistyczna - wymeczony alkoholem szlachcic ucieka, by wyszukac ukojenie w... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez zwykle

cechy Mlodych polakow, ktorzy przy alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie widza sie na polityce, i jednoczesnie uwielbiaja dyskutowac i pod

spodem lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie okresow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Dowiaduje sie, ze w Rzeczypospolitej historia sie raz

za razem gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie dawniej, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Taki brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie zalety stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie czesto retorycznym monologiem, w ktorym weryfikacja zjawisk

przedstawiana byla w sposob niekwestionowany i jowialny. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana w celu fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co autor chcial zaakcentowac swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odejscie od prostej perswazji widac najwyrazniej w satyrach

dialogowych, szczegolnie zas w tychze, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze okazac sie uznany zbyt reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo

to czytelnika do domowej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i unikniecie

bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje siegaja V. w. p.

n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym

sposobem pokazania i wzorem wypowiedzi. Problematyka utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez

karmelitow. Mnisi walcza za posrednictwem sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych

pucharem, co duzo trunku mial mozliwosc pomiescic jak i rowniez na widok ktorego to naczynia wszyscy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje

wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny

batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl pochodzace z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, jaka wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego przedstawiaja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

okresow. Swoistym komentarzem do calego zbioru wydaje sie „Wstep w celu bajek―. W sposob zabawny autor wymienia rozne czlowiecze wady,

zachowujac ze spotykamy ludzi idealnych, ale sa to tak fenomenalne postawy, iz mozna te rolety miedzy klechdy wlozyc.

Historia „Szczur jak i rowniez kot― wydaje sie atakiem na jedna pochodzace z najgorszych ulomnosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie

tutaj tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek przykry. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy moment nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz z sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera niezaprzeczalne pouczenie, iz w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w kazdej

sytuacji trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem uniwersalny, wazny odpowiednio dla kazdej zywej: zamilowanie

wolnosci. Ptaszki w klatce to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i nie zna posmaku wolnosci, nie

rozumie do niej. Akceptuje swe zycie w klatce jak i rowniez uwaza, iz jest to nieco normalnego. Jednakze stary czyzyk nie zgadza sie pochodzace z

twierdzeniem mlodego. On niegdys byl nieskrepowany, zostal lecz uwieziony. W zadnym wypadku nie przyzwyczai sie w celu niewoli, w kazdej sytuacji

bedzie pragnal wolnosci. Czesto interpretujac te bajke, okresla sie na fakt, iz powstala pani po pierwszym rozbiorze Krajowy, moze wiec Krasicki chcial

napisac o nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednakze zyl w nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl roznorodny. Te rzekoma niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr

malowal osoby naturalne, owymi, jakimi sa, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje wszechstronna prawde zyciowa:

najtrudniej jak i rowniez najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna w znacznym

stopniu wiecej osiagnac.

Przykladem uzycia poetyki maski jest historia "Jagnie jak i rowniez wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w swiecie

dominuje upowaznienie silniejszego, ze racja wydaje sie po witrynie tego, kto ma sile. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdziwosci jest opowiedziana

historyjka: slabe, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci jak i rowniez

okrucienstwa). Wowczas gdy pyta, jakim prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, watly i w lesie", natomiast

nastepnie pozostanie pozarte.

Historia „Filozof― obrazuje uczonego jednostki przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca chociazby wiare w Boga jak i

rowniez smieje sie ze wszystkich swietych. Jednakze gdy spada na jego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko w Pana Boga―, ale

rowniez w „upiory―. Utwor pokazuje jak bardzo ludzie sa chwiejni we osobistych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze

czesto teoretyczne madrosci nie asystuja w zyciu.

Natomiast zatem rzeczywistosc w dobranockach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki

jak i rowniez zaprezentowane odbiorcy.

79. Docen role tekstow oswiecenia w dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: w Uwagach powyzej zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Krajowy.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z intensywnej troski o kraj,

pochodzace z leku przed utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, dla ktorej celem powinno okazac sie szczescie

ojczyzny. Poniewaz fuks spoleczenstwa wynika z przydatnosci wszystkich tej mieszkancow, zatem, jak pisal koncem edukacji krajowej okazac sie

powinna uzytecznosc obywatela. Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki powyzej szkolnictwem, czymze poparl wyraznie

program reform Komisji Oswiaty Narodowej.

Wiele rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w

nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Przemawial o koniecznosci utworzenia stalej armii, na ktorej utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne miejsce w tej dzielach zaprzata krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbyt upadek panstwa. Pisal: Sposrod samych panow zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilkanascie przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Przy swoim

przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak samo jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W sejmie prognozuje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny jak i rowniez polityczny anachronizm

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o charakterze dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra na

owczesne ludnosc.

Do listy utworow wypada jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.: „Na krola―,

„Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych w celu

zmian w stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi powyzej zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal w trakcie kilkunastu dzionki, w czasie przerwy w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma mezczyzna

charakter doskonaly – zachowana zostala regula trojjednosci: czasu, miejsca jak i rowniez akcji, niedobor jest rowniez scen masowych, calosc zas

utrzymana wydaje sie w jakiejs konwencji. „Powrot posla― jest napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob wplynac na

renome publiczna oraz na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Kawalek ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami natomiast zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez

nieuchronnosc zmian ustrojowych Krajowy, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwiecej zwolennikow pro

krolewskiemu jak i rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal

bohaterow jednoczesnie konkretnych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej

prezentacji przedstawionego globu jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez

toczenia dialogow prezentujacych indywidualne poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― sa przedstawieni jak prawi jak i rowniez

wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo,

Dobrobojscy jak i rowniez ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Z kolei ich wrogowie to: tata Teresy – Starosta Gadulski,

jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka zmartwienia, jakie tworzy szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, , ktorzy doprowadza w celu upadku

Krajowy, podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory to wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku

swojego zycia wielka i wyzwolona z pod spodem obcych sladow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele powiada, ale zwykle

bez sensu; zadziwia sie, iz Starosta pozwala na wszystkie dziwne fantazje swojej zony (modnej); na koncu okazuje sie, iz Podkomorzy nie wydaje sie byc

goloslowny: uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wraz ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski

jest zwyklym szlachcicem, nie respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke przymusem za mezczyzna,

aby jedynie nie musiec placic posagu; cechuje na niego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski prezentuje jego niedobor

zainteresowania znaja, za to ogromne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; takze jest poslem na sejm (niestety); elekcje,

chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete upowaznienie szlachty, do ktorego mozna z pewnoscia niezle zyskac; Szarmancki wydaje sie

czlowiekiem, ktory to roztrwonil dobrobyt rodzicow na zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac sposobnosc finansowa, jak moze byc Teresa; gdy

dowiedzial sie, iz posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego na niego nie nauczyly, niczego ciekawego sie

nie dowiedzial

81. Omow kluczowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zadania dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o rozleglej roli wyrazenia jako narzedzia oddzialywania na spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna sytuacje czlowieka. Dzialanie na wzrost tego stylu mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja nie sprzyja postepowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal odczucie

– byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – puder on minimalny udzial w tworzeniu majatku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Podstawa jego stalo rozumienie zachwycajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Procz literatura

rokoko najpelniej pozostalo zrealizowane w malych formach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w

eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach, milosnej sferze obrazow

francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od czasu 1730 w celu 1822. zaczyna sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Dzial wowczas Stanislaw Konarski, ktory

to wypowiada sie w 3 dziedzinach zycia:

-w kwestiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. W 1740 wlozyl na fiuta szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

swieze metody nauczania. Byl mezczyzna pijarem jak i rowniez z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 rok oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on powyzej poprawnoscia slownika, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania normy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W 1747 rok oddano w celu uzytku publicznego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozmysla naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym w 1764 rok krolem Krajowy zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Rycerzy.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, ale rowniez dawala gruntowna jak i rowniez

wszechstronna wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane na angielskim

„Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec obecne i

rozne tematy. Na lamach tego czasopisma pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, paragraf, felieton, reportaz, listy w celu redakcji jak i

rowniez odpowiedzi na nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone

mieszczan jak i rowniez chlopow, odpowiadaja o problemach gospodarczych jak i rowniez politycznych Krajowy. Wydawany przez 21 lat. Z inicjatywy

krola w 1765 rok zalozono w stolicy polski pierwszy w dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach znany jako Operalnia, w

ktorym zaczely zalegac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zespol polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W 1766 rok dla teatru

zaczyna konstruowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo

oswiaty. Po rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek. Krol przekazal na niego na rzecz planowanej KEN. Sejm

Delegacyjny powierzyl jej caloksztalt prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym

podlegaly uczelni wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, te zas pelnily nadzor powyzej szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w szkolach

miala odbywac sie w jezyku polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia odpowiedniego poziomu nauczania potrzebne sa dobre

lektury dlatego w 1775 rok powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo opracowanie jak i rowniez wydanie nowych podrecznikow

szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane przez samego mistrza. Brali w nich udzial

miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o kwestiach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) pod spodem redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednakze jego

historia siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie elementy bohaterskie jak i rowniez komiczne. Efekt komiczny

osiagniety zostaje za posrednictwem celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha zawartoscia, niewiele znaczacymi wydarzeniami natomiast powaznym

jak i rowniez podnioslym sposobem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, jaka wybucha

miedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw jak i rowniez rumoru.

Godzi zwasnionych nie wczesniej puchar, , ktorzy wiele trunku mogl pomiescic, na widok ktorego wszyscy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne

stylem calkowitym patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne,

np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal – wtedy kuflem od

czasu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa,

klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Ogromnej Improwizacji poznajemy zycie wew. Konrada. Odsetek pierwsza tego poematu o charakterze konfesyjnym to doskonaly hymn na czesc

poezji. Konrad – romantyczny liryk – dysponuje poczucie mocy, jest tworca, gra na gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy,

wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od czasu innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie zrownowazony Bogu. Pochodzeniem jego macy jest

uczucie, ogarniajaca pelny narod. W imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy powyzej duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy w

uniesieniu. Swoim pragnienie potegi bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce na niego sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego

porzadna. Pycha popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a jedynie madroscia. W pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie

Boga o zlo dominujace na swiecie. W swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory takze poswiecil sie dla porzadna

ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo wydaje sie sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny polega wiec na buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w godnosc szczescia ludziom, narodu, dla ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on w pyche jak i rowniez megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos w dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

W dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest jedynie proba oceny ruchu listopadowego i przyczyn jego kleski. Nalezy

podkreslic, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie w celu Paryza, porzadnych uczestniczyl w wielkiej

dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich prasy emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego

pokusil sie mezczyzna o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W utworze tym Slowacki chcial dac riposta na zapytanie dlaczego

powstanie listopadowe upadlo, jaka role powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego

oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, iz rzady tychze ludzi byly

jedna pochodzace z przyczyn kleski. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku wydaje sie zamach na cara. Ludzie jest w tej sprawie podzielone. Wylacznie mlodzi oficerowie

pragna walki. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Szczep, reprezentowany

przez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, jaka nienawidzi cara i chce powstania, jednakze potrzebuje wodzow. Wynik

glosowania, ktore dysponuje przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, by zabic tyrana, lecz posiada kleske. Mozemy zatem

w dramacie odczytac caly przebieg powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana jak i rowniez calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, cechujaca je

pragnienie wolnosci jest tutaj oceniane jak bardzo przydatne i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki euforia zostal wyrzucony w bloto, niz

krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od czasu narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Krajowy. Krytykowal ludnosc, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narod, niz ochronic go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) dla zycia w niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to jest wzorem

patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa przeszlosci i postepu. Poeta

nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe skladow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – nie byly wiec

rozumiane jak i rowniez doceniane przez wspolczesnych. Przed chwila po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub miejsca pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie cechujaca je smierci albo po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero cechujaca

je wielkosc. Liryk uwaza, iz moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

prawdziwego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow minionych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi w celu grobu, w ktory nie sklada organizmu bohatera. Jest to symbol przetrwania

idealow Bema - walki o niepodleglosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―.

Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze

mezczyzna do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo smierc

Browne’a wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja.

Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych jak i rowniez

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - ciemna noc jakos Murzyna―. W ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, czlek nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze przezyc historie jak i rowniez budzic w celu walki narody. Ale przedtem wielka kwestia Browna

bedzie przez roznych pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, tej wielkosci. Muza Chopina wydaje sie przedstawiona przez

Norwida jak ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu, nieosiagalnego dla ludzi. Podstawa

sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt wieczny. Idealu tego nie

mozna osiagnac ale mozna don sklaniac sie. Muzyka czyni z osoby istoty idealne. Miara naszej doskonalosci wydaje sie porownanie w celu hostii. W

wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo.

Dochodzi w celu glosu teoria mowiaca, iz zniszczenie surowca nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez w tym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja powodzenia za zycia, a nawet poprzez smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu

po zgonu Atenczycy postawili statue wraz z zlota, przypomina Dantego, jakiemu poswiecono 2 groby. Podobnej tresci byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl w cieniu ogromnych ludzi, nie doceniony, samotny, a

zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tej okolicy wierszu pragnal pokazac, jak wielka cene musi uregulowac naleznosc kazda osobowosc za

swoja odmiennosc, innosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez oryginalne, kiedys prawdziwe, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie faktycznie dlugo jak pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na wybranych przykladach cechy dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do kulturze dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady 3 jednosci: czas miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miesiac, miejsce: fabula rozgrywa sie

w duzej ilosci miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja koloryt rozbudowanych epizodow – kompozycja

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy wypadek

rom. mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem.

liryczne: rozlegle monologi w Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Szczegoly epickie: legendy

Nastroj: istotny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek dama Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), pokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic pelny narod, niz ocalic na niego ( „smutne pol

– rycerzy – zywych―) dla zycia w niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to jest

wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa przeszlosci i postepu.

Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―,

ktorym przykryta wydaje sie „anielska dusza narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal inicjatywa sil

politycznych o charakterze demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w „Potopie― 2 plaszczyzny historyczne, historie ogromna, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz historyjke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal cechujaca je od siebie, dzieki czemu historia ulegaja zdynamizowaniu.

Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Sposrod tej powierzchni wywodza sie bohaterowie jak i rowniez zolnierze

walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa na ugruntowanych przez tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je

wiec autor w wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie w celu panstwa jak i rowniez monarchy. Gwoli Sienkiewicza

tej bohater o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane,

autor akcentuje kilka glownych typow cechujaca je charakteru. Cechy typowe sa najlepiej widoczne w charakterystyce Zagloby, kluczowego sprawcy

powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia na przyklad funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, a wiec posrednio sluzy „krzepieniu

serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z obcym najezdzca przez pelny narod

polski oraz cenzurka grozy polozenia naszego kraju w ciagu najazdu. Ukazanie wojny wraz z Szwedami jak ogolnonarodowego powstania przeciwko

zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc prac powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie tej moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez

mistrza, brak odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania

byla nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w scenie spisku. Samotna walka

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju pogladu uswiadamia

Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne energii i

izolowali sie od czasu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w walce. Ukazujac szeroko

przyczyny kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc oraz brak

wiary narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w dzialach wznioslego

nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do powstania, zawiera duzo

aluzji jak i rowniez mozna zwazac go zbyt utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i przecietny Polak nie wystepuje prawa wstrzymac sie pod spodem Termopilami,

porzadnych Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Nieszczesliwie Polakom tego

brak. Liryk nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac wyrazen oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie zyskal udzialu w powstaniu, a wiec identyfikuje sie z

ludem - oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wzgledem

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie odnotowano, autor pokazuje mnie tylko represje popowstancze (

wydarzenia pochodzace z 1823 rok, zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy otrzymac

wiadomosc z relacji naocznych swiadkow – harmonijne z prawdziwoscia historyczna. Wspolwystepuja takze liczne postacie historyczne, w tym takze

Nowosilcow. Mozemy tez odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce jak i rowniez

tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Zawarty jest trudnosc winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o

mekach, jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, natomiast Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz

pokazuje w utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez dzieci, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym cierpien

jak i rowniez goryczy. Drobne zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw jak i rowniez pieszczot nie uprawnia w celu uzyskania powodzenia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud poprzez ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic innego czlowieka jak i rowniez patrzec obojetnie

na czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie mozna uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec uczucia innych, nie kpic

pochodzace z nich jak i rowniez samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny stanowisko na istote milosci. Dusze kochankow, wedle niego, sa

przeznaczone dla siebie przez Boga i zwiazane na lata. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc wraz z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, rozbieznosci majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i

konwencjom krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom upowaznienie do prywatnego szczescia oraz szydzi pochodzace z tych ktorzy w dostaniu

bogactwa upatruja szczescie. Wedle nauki moralnej wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas

gdy za zycia zazna mezczyzna szczescia ziemskiego, bo taki fakt takze opoznia jak i rowniez utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem fundamentalne wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w niej o natchnienie, poparcie w czynieniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka poprzez siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, nieba,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy bohaterow ( sa nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc ukazuje sie rowniez

arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu albo klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod Napoleona

na Moskwe).

Deficyt jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - globu bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie