„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Małgorzata Karbowiak

Posługiwanie się dokumentacją techniczną 311[39].O1.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Bogusław Staniszewski
mgr inż. Witold Kapusta



Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Małgorzata Karbowiak



Konsultacja:
mgr inż. Jolanta Skoczylas

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[39].O1.02
„Posługiwanie się dokumentacją techniczną”, zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu technik urządzeń sanitarnych.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

5

2. Wymagania wstępne

7

3. Cele kształcenia

8

4. Materiał nauczania

9

4.1. Rodzaje i elementy dokumentacji technicznej

9

4.1.1. Materiał nauczania

9

4.1.2. Pytania sprawdzające

11

4.1.3. Ćwiczenia

11

4.1.4. Sprawdzian postępów

12

4.2. Normalizacja, jej cele i zadania. Rodzaje norm

13

4.2.1. Materiał nauczania

13

4.2.2. Pytania sprawdzające

14

4.2.3. Ćwiczenia

14

4.2.4. Sprawdzian postępów

15

4.3. Zasady

sporządzania,

wymiarowania

i

opisywania

rysunków

technicznych

16

4.3.1. Materiał nauczania

16

4.3.2. Pytania sprawdzające

18

4.3.3. Ćwiczenia

18

4.3.4. Sprawdzian postępów

19

4.4. Podstawy geometrii wykreślnej

20

4.4.1. Materiał nauczania

20

4.4.2. Pytania sprawdzające

22

4.4.3. Ćwiczenia

23

4.4.4. Sprawdzian postępów

23

4.5. Oznaczenia graficzne na rysunkach budowlanych

24

4.5.1. Materiał nauczania

24

4.5.2. Pytania sprawdzające

28

4.5.3. Ćwiczenia

28

4.5.4. Sprawdzian postępów

29

4.6. Pismo techniczne

30

4.6.1. Materiał nauczania

30

4.6.2. Pytania sprawdzające

31

4.6.3. Ćwiczenia

31

4.6.4. Sprawdzian postępów

32

4.7. Zasady wykonywania rzutów prostokątnych

33

4.7.1. Materiał nauczania

33

4.7.2. Pytania sprawdzające

34

4.7.3. Ćwiczenia

34

4.7.4. Sprawdzian postępów

35

4.8. Rzuty aksonometryczne. Zasady rzutowania w dimetrii ukośnej

36

4.8.1. Materiał nauczania

36

4.8.2. Pytania sprawdzające

39

4.8.3. Ćwiczenia

39

4.8.4. Sprawdzian postępów

40

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

4.9. Zasady wykonywania przekrojów, półwidoków i półprzekrojów

41

4.9.1. Materiał nauczania

41

4.9.2. Pytania sprawdzające

43

4.9.3. Ćwiczenia

43

4.9.4. Sprawdzian postępów

44

4.10. Rysunki schematyczne

45

4.10.1. Materiał nauczania

45

4.10.2. Pytania sprawdzające

47

4.10.3. Ćwiczenia

47

4.10.4. Sprawdzian postępów

48

4.11. Szkice odręczne

49

4.11.1. Materiał nauczania

49

4.11.2. Pytania sprawdzające

51

4.11.3. Ćwiczenia

51

4.11.4. Sprawdzian postępów

52

4.12. Opis techniczny

53

4.12.1. Materiał nauczania

53

4.12.2. Pytania sprawdzające

55

4.12.3. Ćwiczenia

55

4.12.4. Sprawdzian postępów

56

4.13. Zasady

wykonywania

pomiarów

i

sporządzania

rysunków

inwentaryzacyjnych

57

4.13.1. Materiał nauczania

57

4.13.2. Pytania sprawdzające

59

4.13.3. Ćwiczenia

59

4.13.4. Sprawdzian postępów

60

4.14. Zastosowanie programów komputerowych do kreślenia podstawowych

figur płaskich oraz figur przestrzennych, kreskowania przekrojów,
wymiarowania rysunków

61

4.14.1. Materiał nauczania

61

4.14.2. Pytania sprawdzające

61

4.14.3. Ćwiczenia

62

4.14.4. Sprawdzian postępów

62

4.15. Przepisy

prawa

budowlanego.

Procedury

uzyskania

decyzji

o pozwoleniu na budowę

63

4.15.1. Materiał nauczania

63

4.15.2. Pytania sprawdzające

64

4.15.3. Ćwiczenia

65

4.15.4. Sprawdzian postępów

66

4.16. Dokumentacja budowy: wykonawcza i powykonawcza

67

4.16.1. Materiał nauczania

67

4.16.2. Pytania sprawdzające

67

4.16.3. Ćwiczenia

67

4.16.4. Sprawdzian postępów

68

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

4.17. Organizacja robót

69

4.17.1. Materiał nauczania

69

4.17.2. Pytania sprawdzające

70

4.17.3. Ćwiczenia

71

4.17.4. Sprawdzian postępów

71

4.18. Dokumentowanie przebiegu robót budowlanych

72

4.18.1. Materiał nauczania

72

4.18.2. Pytania sprawdzające

73

4.18.3. Ćwiczenia

73

4.18.4. Sprawdzian postępów

74

5. Sprawdzian osiągnięć

75

6. Literatura

80

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o posługiwaniu się dokumentacją

techniczną w budownictwie.

W poradniku zamieszczono:

−

Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

−

Cele kształcenia tej jednostki modułowej.

−

Materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się
do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on również ćwiczenia, które
zawierają wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczeń.
Po ćwiczeniach zamieszczony został sprawdzian postępów. Wykonując sprawdzian
postępów powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś
materiał albo nie.

−

Sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań
testowych sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki.
Zamieszczona została także karta odpowiedzi.

−

Wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości dotyczących tej jednostki modułowej,
która umożliwia Ci pogłębienie nabytych umiejętności.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela

lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną
czynność.

Jednostka modułowa: Posługiwanie się dokumentacją techniczną, której treści teraz

poznasz, jest jednym z elementów modułu 311[39].O1 „Podstawy budownictwa”, co ilustruje
załączony schemat na str.6.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

311[39].O1.01

Przestrzeganie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwporażeniowej

oraz ochrony środowiska

311[39].O1

Podstawy

budownictwa

311[07].O1.03

Rozpoznawanie i wykonywanie

obiektów budowlanych

311[39].O1.04

Wykonywanie

robót ziemnych

311[39].O1.02

Posługiwanie się

dokumentacją techniczną

Schemat układu jednostek modułowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,

−

przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwporażeniowej
oraz ochrony środowiska,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

rozróżnić rodzaje i elementy dokumentacji technicznej,

−

posłużyć się normami i normatywami technicznymi oraz przepisami prawa budowlanego,

−

sporządzić rysunki techniczne w różnych skalach,

−

zwymiarować rysunki techniczne,

−

opisać rysunki pismem technicznym,

−

zastosować zasady geometrii wykreślnej podczas wykonywania rysunków budowlanych
i instalacyjnych,

−

zastosować oznaczenia graficzne na rysunkach budowlanych i instalacyjnych,

−

sporządzić rzuty poziome i przekroje budynków,

−

wykonać rzuty aksonometryczne elementów budowlanych i instalacyjnych,

−

określić cel stosowania i rodzaje rysunków schematycznych,

−

wykonać szkice i rysunki odręczne,

−

posłużyć się opisem technicznym projektu budowlanego,

−

wykonać przedmiary i obmiary robót,

−

sporządzić rysunki inwentaryzacyjne,

−

zastosować programy komputerowe do wykonania rysunków technicznych,

−

zinterpretować przepisy prawa budowlanego,

−

sporządzić wniosek o udzielenie pozwolenia na budowę,

−

określić warunki uzyskania pozwolenia na budowę,

−

posłużyć się opisem technicznym projektu budowlanego,

−

prowadzić dokumentację budowy zgodnie z obowiązującymi przepisami,

−

opracować projekt organizacji budowy,

−

opracować projekty zagospodarowania i likwidacji terenu budowy,

−

posłużyć się dokumentacją techniczną w różnych fazach procesu budowlanego,

−

udokumentować przebieg robót budowlanych i instalacyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Rodzaje i elementy dokumentacji technicznej

4.1.1. Materiał nauczania

Dokumentacja techniczna jest to zespół dokumentów zawierający niezbędne dane

techniczne, które umożliwiają wykonanie określonego przedmiotu (wyrobu, budowli, instalacji
itp.). Zakres dokumentacji i jej skład jest uzależniony od przeznaczenia.

Dokumentacja techniczna budowlana obejmuje opis techniczny danej budowli, obliczenia

statyczne i wytrzymałościowe, rozwiązania konstrukcyjne poszczególnych elementów itp.
Zawarte są w niej również rysunki orientacyjne i sytuacyjne. Dokumentacja techniczna
urządzeń sanitarnych jest podobna do dokumentacji budowlanej.

Ogólnie w budownictwie występują dwa rodzaje dokumentacji:

−

prawna,

−

techniczna.

Dokumentacja prawna

Do dokumentacji prawnej zaliczamy lokalizację ogólną i lokalizację szczegółową.

Lokalizacja ogólna to stwierdzenie potrzeby danej inwestycji na danym terenie, natomiast
lokalizacja szczegółowa określa dokładnie, w którym miejscu ma stanąć dany obiekt
budowlany, inaczej jest to akt stwierdzający prawa do terenu, na którym ma stanąć obiekt. Do
dokumentacji prawnej zaliczamy również wszystkie uzgodnienia z dostawcami, np.: wody,
energii elektrycznej, energii cieplnej, gazu.

Dokumentacja techniczna

Dokumentacja techniczna jest to zespół obliczeń i projektów, na podstawie którego

wykonuje się dany budynek, instalację, maszynę, itp. Do dokumentacji technicznej załącza się
kosztorys.

Dokumentację techniczną budowlaną wykonuje się w dwóch etapach:

−

etap pierwszy – założenia techniczno-ekonomiczne,

−

etap drugi – projekt techniczny.

Założenia techniczno-ekonomiczne podają ogólną koncepcję rozwiązania bez ustalania

szczegółów. W projekcie technicznym rysuje się otwory okienne, drzwiowe, podaje się
również wszystkie wymiary. Do projektu technicznego dołącza się obliczenia, z których
wynikają wymiary poszczególnych konstrukcji przyjętych w projekcie.

W skład dokumentacji technicznej wchodzą:

−

karta tytułowa,

−

opis techniczny,

−

obliczenia,

−

plan orientacyjny,

−

plan sytuacyjny,

−

rysunki,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

−

kosztorys,

−

zestawienie materiałów.
Karta tytułowa zawiera dane o dokumentacji technicznej, tzn. czego dotyczy, kto

wykonał, nazwę biura projektów lub nazwisko projektanta oraz nazwisko osoby
zatwierdzającej dokumentację.

Opis techniczny podaje w formie opisowej dane dotyczące projektu. Na przykład przy

projekcie instalacji ogrzewania centralnego podaje się, jaki jest rodzaj instalacji, jaki jest
rozdział – górny czy dolny, na podstawie czego zaprojektowano instalację, jaki przyjęto
czynnik grzejny, rodzaj kotła i inne.

Obliczenia stanowią bardzo ważną część dokumentacji technicznej. Błędne obliczenia

bardzo łatwo mogą spowodować katastrofę budowlaną, błędnie obliczony projekt instalacji
ogrzewania centralnego może być przyczyną np. niedogrzewania pomieszczeń. Obliczenia
wykonuje się na podstawie wzorów zawartych w odpowiednich normach.

Plan orientacyjny określa położenie działki, na której ma być budowany projektowany

obiekt. Teren lokalizacji oznacza się na podkładzie mapy lub planu zagospodarowania terenu
czy osiedla w podziałce nie mniejszej niż 1:25000. Orientację północną zaznacza się strzałką,
określającą kierunek północny (rys. 1).

Rys. 1. Plan orientacyjny [3,s. 99]

Plan sytuacyjny określa dokładniej w porównaniu z rysunkiem orientacyjnym położenie

(lokalizację) obiektu; na tych rysunkach podaje się kierunek przebiegu sieci i jej rodzaj;
uwzględnia się również sieć istniejącą i projektowaną (rys. 2).

Rys. 2.

Rysunek sytuacyjny [3, s.148]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Rysunki są potrzebne do wykonania danego elementu budynku, instalacji, itp.

W zależnościod przeznaczenia projektowanego przedmiotu liczba rysunków oraz ich rodzaj
będą różne. W dokumentacji technicznej instalacji przemysłowych i sanitarnych znajdują się
rysunki obrazujące rzuty kondygnacji, rozwinięcia instalacji oraz rysunki szczegółowe.

Instalacyjne rysunki szczegółowe obejmują części urządzeń lub urządzenia bardziej

skomplikowane, których wykonanie na zasadach rysunków przedstawiających rzuty
czy rozwinięcia byłoby niemożliwe; wykonuje się je z zachowaniem odpowiedniej podziałki.

Kosztorys

zawiera:

zestawienie

robót

przewidzianych

do

wykonania,

ilości

poszczególnych robót, ceny jednostkowe oraz całkowity koszt obiektu.

W zestawieniu materiałów wyszczególnia się wszystkie potrzebne do wykonania robót

materiały objęte kosztorysem i projektem. Zestawienie obejmuje materiały zasadnicze
i pomocnicze. Ilość materiałów zasadniczych podaje się na podstawie projektu technicznego,
natomiast ilość materiałów pomocniczych – na podstawie tabel, normatywów lub orientacyjnie.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czym różni się dokumentacja prawna od dokumentacji technicznej?
2. W jakim celu wykonujemy rysunek orientacyjny oraz sytuacyjny instalacji?
3. Jakie etapy wchodzą w skład dokumentacji budowlanej?
4. Na czym polega dokumentacja prawna?
5. Jakie elementy wchodzą w skład dokumentacji technicznej?
6. Co zawiera karta tytułowa dokumentacji technicznej?
7. Co zawiera opis techniczny projektu?
8. Jakie znaczenie ma rysunek techniczny w pracy montera?
9. Czym charakteryzuje się kosztorys?
10. Czym charakteryzują się instalacyjne rysunki szczegółowe?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Spośród kilku rysunków wchodzących w skład dokumentacji rysunkowej, wybierz projekt

sieci kanalizacyjnej i scharakteryzuj go.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przyjrzeć się dokładnie rysunkom, wchodzącym w skład dokumentacji,
3) wybrać rysunek przedstawiający projekt sieci kanalizacyjnej,
4) omówić wybrany rysunek,
5) dokonać samooceny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rysunki wchodzące w skład dokumentacji rysunkowej,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca rodzajów i elementów dokumentacji technicznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Ćwiczenie 2

Spośród kilku rysunków wchodzących w skład dokumentacji rysunkowej, wybierz plan

sytuacyjny doprowadzenia sieci wodociągowej, sieci kanalizacyjnej i sieci gazowej do danego
obiektu. Scharakteryzuj go.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przyjrzeć się dokładnie rysunkom dokumentacji,
3) wybrać rysunek przedstawiający plan sytuacyjny,
4) omówić wybrany rysunek,
5) dokonać samooceny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rysunki wchodzące w skład dokumentacji rysunkowej,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca dokumentacji technicznej.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) posłużyć się odpowiednim nazewnictwem rysunków technicznych?





2) odczytać z dokumentacji projektowej potrzebne ci dane?





3) wymienić elementy wchodzące w skład dokumentacji budowlanej?





4) określić, co zwiera karta tytułowa dokumentacji budowlanej?





5) określić, co zwiera opis techniczny?





6) określić, co zwiera kosztorys?





7) określić, co znajduje się na rysunkach orientacyjnych i sytuacyjnych?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

4.2. Normalizacja, jej cele i zadania. Rodzaje norm. Normy

i normatywy

4.2.1. Materiał nauczania

Normalizacja

Normalizacja to ujednolicenie wszystkich lub niektórych cech przedmiotu lub czynności

i nadanie temu ujednoliceniu charakteru przepisu prawnego.

Normalizacja ma na celu zwiększenie i uproszczenie produkcji, poprawę jakości wyrobów

oraz zmniejszenie kosztów. W tym celu sprowadza się ogół wytwarzanych produktów do
określonej liczby typów podstawowych, zgodnych z odpowiednimi normami.

Normalizacja elementów rysunku technicznego ułatwia wymianę myśli technicznej,

usprawnia wykonywanie i ujednolica wygląd rysunków. Polskie normy podają uproszczony
sposób rysowania elementów instalacji, budynków, części maszyn itp. Na przykład
uproszczony rysunek zaworów, kotłów, pomp i wodomierzy nie daje wyobrażenia o danym
elemencie, ale zaoszczędza dużo czasu i jeżeli wszyscy znają oznaczenie, jest to wystarczające
zarówno dla projektanta, jak i wykonawcy.

Normą nazywamy dokument prawny i techniczny, zawierający ustalone w sposób

jednoznaczny technicznie i ekonomicznie wymagania jakościowe lub ilościowe dotyczące
danego wyrobu, sposoby wykonania czynności itp.

W Polsce normy (PN) ustanawia Polski Komitet Normalizacyjny z siedzibą w Warszawie.

Jest on centralnym organem normalizacji i koordynuje działalność normalizacyjną wszystkich
zakładów przemysłowych, organów gospodarczych i instytutów naukowych.

W Polskich Normach określa się między innymi podstawowe cechy jakościowe wyrobów,

właściwości

techniczno-użytkowe

materiałów

i

surowców,

wymagania

dotyczące

wykonywania dokumentacji technicznej obiektów budowlanych oraz warunków wykonania
i odbioru robót budowlanych. Ponadto zawierają definicje nazw, pojęć, a także oznaczenia
i symbole.

W naszym kraju publikuje się następujące normy:

−

polskie (PN) – powszechnie obowiązujące na terenie całego kraju,

−

branżowe (BN) – obowiązujące w określonym dziale wytwórczości (branży), stopniowo
zastępowane normami PN,

−

zakładowe (ZN) dotyczące produkcji w jednym lub kilku przedsiębiorstwach.

Polskie Normy mają oznaczenia odpowiadające określonemu działowi gospodarki

narodowej, np. normy dotyczące budownictwa – B, nauki – N, w przemyśle maszynowym –
M, w przemyśle drzewnym – D. Oznaczenie: PN–82/N–01616 Rysunek techniczny. Linie
rysunkowe, stanowi skrócony zapis informacji, że jest to Polska Norma ustanowiona w 1982 r.
dotycząca zagadnień naukowo-technicznych, dokumentacji i organizacji i ma kolejny numer
01616.

Dostosowuje się obecnie polskie normy do norm międzynarodowych (ISO) w celu

wyeliminowania przeszkód głównie w wymianie towarów i dokumentacji.

W 1947 r. powołano w Londynie Międzynarodową Organizację Normalizacyjną

(International Organization for Standardization – ISO), do której należy Polski Komitet
Normalizacyjny. Celem działalności ISO jest rozwój normalizacji w skali światowej. Ma to
umożliwić międzynarodową wymianę dóbr i usług, usunięcie barier technicznych w handlu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

oraz rozwój współpracy intelektualnej, naukowej, technicznej i ekonomicznej między
narodami.

W wyniku tej działalności zmienia się sukcesywnie treść i oznaczenia Polskich Norm.

Na przykład zapis: PN–ISO 7200:1994 Rysunek techniczny. Tabliczki rysunkowe, oznacza,
że norma ta jest uzgodniona z ISO, ma numer dostosowany do Międzynarodowej Klasyfikacji
Norm (International Classification for Standars – ICS) i została wydana w 1994 r.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu wprowadzamy normalizację elementów rysunku technicznego?
2. Jakie rozróżniamy normy?
3. Co nazywamy normą?
4. Jaki komitet ustanawia w Polsce normy?
5. Co określają Polskie Normy?
6. Jakie normy publikuje się w naszym kraju?
7. Jak nazywa się organizacja powołana w Londynie?
8. Jaki cel ma ISO?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyjaśnij co oznaczają symbole cyfrowe i literowe PN – 90/N – 02424.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przypomnieć sobie zasady oznaczenia norm,
3) wyjaśnić podane oznaczenie,
4) sprawdzić poprawność wykonanej pracy,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

oznaczenia norm,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca normalizacji w rysunku budowlanym.

Ćwiczenie 2

Uzupełnij zdania:

−

Normalizacja to działalność polegająca na..............................i publikowaniu......................

−

Polska Norma to krajowy......................................normalizacyjny.

−

Normy...............................obowiązują w określonym dziale wytwórczości.

−

Normy PN–ISO są zgodne z.................................standardami.

−

Normy......................................są zgodne z europejskimi standardami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przypomnieć sobie wiadomości o normach i ich oznaczeniach,
3) uzupełnić zdania,
4) sprawdzić poprawność wykonanej pracy,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kartki ze zdaniami, długopis,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca normalizacji w rysunku budowlanym.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, czym zajmuje się normalizacja?





2) określić, w jakim celu stosuje się normalizację?





3) wymienić rodzaje norm?





4) określić, czym zajmuje się ISO?





5) odczytać oznaczenia Polskiej Normy?





6) rozróżnić rodzaje norm?





7) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

4.3.

Zasady

sporządzania,

wymiarowania

i

opisywania

rysunków technicznych

4.3.1. Materiał nauczania

Wymiarowanie rysunków technicznych

Każdy rysunek budowlany należy zwymiarować, tzn. podać niezbędne rzeczywiste

wymiary wykreślonego obiektu, jego części lub elementu budowlanego.

Wymiar rysunkowy jest to wielkość liniowa lub kątowa wyrażona w określonych

jednostkach miary, której formą graficzną na rysunku jest zespół linii, znaków i liczb. Wymiar
rysunkowy przedstawia się za pomocą linii wymiarowej ze znakami ograniczającymi (groty,
kreski lub kropki), liczby wymiarowej i pomocniczych linii wymiarowych (rys. 3).

Rys. 3.

Forma graficzna wymiaru [5 ,s. 40]

Liczby wymiarowe umieszcza się nad liniami wymiarowymi, w pobliżu środka ich

długości. Wymiary liniowe podaje się w milimetrach, bez oznaczenia mm.

Rzędne poziomów (wysokości, głębokości) konstrukcji na rzucie z góry oznacza się

i wymiaruje bezpośrednio na tym rzucie lub na pomocniczej linii odniesienia (rys. 4). Ze
znakiem plus podaje się rzędne poziomów położone powyżej poziomu zerowego,
oznaczonego znakiem

±

0,00. Zazwyczaj rzędną zerową oznacza się poziom podłogi parteru

budynku.

Rys. 4.

Przykład umieszczenia rzędnych poziomów [5, s. 40]

Średnice powierzchni obrotowych zawsze wymiarujemy za pomocą znaku wymiarowego

ø i odpowiedniej liczby wymiarowej, bez względu na to, czy powierzchnia obrotowa występuje
w rzucie równoległym do osi, czy prostopadłym do osi (rys. 5).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Rys. 5. Wymiarowanie średnic powierzchni obrotowych w rzucie równoległym do osi [4, s.118]

Promienie łuków zawsze wymiarujemy za pomocą znaku wymiarowego R i odpowiedniej

liczby wymiarowej (rys. 6).

Rys. 6. Różne przypadki wymiarowania promieni [4, s. 120]

Wymiarowanie długości łuku wykonuje się za pomocą linii wymiarowej równolegle

przesuniętej do zarysu łuku. Nad liczbą wymiarową piszemy znak

∩

który jest znakiem

wymiarowym długości łuku (rys. 7).

Rys. 7. Wymiarowanie łuku [4, s.121]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Przy wymiarowaniu kątów linia wymiarowa ma postać łuku, zakreślonego z wierzchołka

kąta. Jeżeli wierzchołek nie jest znany, musimy go wyznaczyć przedłużając ramiona kąta (rys.
8).

Rys. 8. Wymiarowanie kątów [4, s.121]

Podczas wymiarowania obowiązują zasady:

−

niepowtarzalnych danych,

−

unikania zbędnych danych,

−

w przypadku umieszczania wymiarów na kilku liniach obok siebie, bliżej zarysu
przedmiotu podaje się wymiary mniejsze.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie wymiary podaje się na rysunkach technicznych – rzeczywiste czy odmierzone na

rysunku?

2. Jakiego rodzaju linią wykreśla się linie wymiarowe?
3. Gdzie umieszcza się linie wymiarowe w stosunku do wymiarowanego rysunku

przedmiotu?

4. Jakie zasady obowiązują podczas wymiarowania?
5. Jak powinna być umieszczona liczba wymiarowa?
6. Z jakich elementów składają się oznaczenia wymiarowe?
7. Do czego służą pomocnicze linie wymiarowe?
8. Jak wykonuje się wymiarowanie długości łuku?
9. Jak wykonuje się wymiarowanie kątów?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykreśl dwa prostokąty, jeden wewnątrz drugiego i zwymiaruj je.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować uważnie treść ćwiczenia,
2) przygotować materiały i przybory kreślarskie,
3) wykreślić dwa prostokąty, jeden wewnątrz drugiego,
4) zwymiarować wykonany rysunek,
5) omówić sposób wykonania zadania,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory i materiały do rysowania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca wymiarowania rysunków technicznych.

Ćwiczenie 2

Wykreśl arkusz papieru formatu A4 w podziałce 1:2 i zwymiaruj go.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) wybrać materiały i przybory kreślarskie,
3) wykreślić arkusz papieru formatu A4 w podziałce 1:2,
4) zwymiarować wykonany rysunek,
5) omówić sposób wykonania zadania,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory i materiały do rysowania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca wymiarowania i opakowania rysunków technicznych.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) podać elementy wymiaru rysunkowego?





2) zaznaczyć rzędne poziomów na rysunku?





3) określić zasady wymiarowania?





4) zwymiarować prosty rysunek?





5) odczytać potrzebne wymiary z prostego rysunku?





6) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń?





7) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

4.4. Podstawy geometrii wykreślnej

4.4.1. Materiał nauczania

Przedstawienie na rysunku przedmiotów płaskich nie sprawia większych trudności.

W łatwy sposób można pokazać ich kształt, mając do dyspozycji dwuwymiarowy sposób
odwzorowywania. Sprawa komplikuje się, gdy przedmiot jest bryłą, czyli ma trzeci wymiar.
W rysunku technicznym przedmioty (obiekty, elementy) przedstawia się metodą rzutów.
Pojęcie rzutu przedmiotu można wyjaśnić porównując rzut do cienia, który oświetlony
przedmiot tworzy na płaskiej powierzchni.

W rysunku technicznym obiekty i elementy przedstawia się na płaszczyźnie głównie za

pomocą:

−

rzutowania aksonometrycznego,

−

rzutowania prostokątnego,

−

perspektywy zbieżnej.

Rysowanie elementów figur płaskich

Proste leżące w jednej płaszczyźnie, pokrywające się lub nie mające żadnych punktów

wspólnych, nazywamy prostymi równoległymi.

Proste, które przecinają się pod kątem prostym, nazywamy prostopadłymi. Aby wykreślić

prostą prostopadłą do prostej m, należy z punktu A leżącego na tej prostej zakreślić dowolnym
promieniem r półkole przecinające prostą m w dwóch punktach B i C. Następnie z punktów B
i C promieniem R większym od AB zakreślamy łuki, których przecięcie stanowi punkt D.
Punkt D łączymy z punktem A. Prosta n przeprowadzona przez punkty A i D jest prostopadłą
do prostej m (rys. 9).

Rys .9.

Rysowanie za pomocą cyrkla i linijki prostopadłej do prostej m
przeprowadzonej przez punkt A [3, s. 30]

Aby podzielić odcinek AB na siedem równych części musimy z punktu A poprowadzić

pod dowolnym kątem prostą pomocniczą. Na tej prostej, zaczynając od punktu A odkładamy
cyrklem siedem odcinków równej długości. Koniec odcinka AB łączymy z punktem K.
Prowadzimy przez punkty C, D, E, F, G i H proste równoległe do BK. Podzielą one odcinek
AB na siedem równych części (rys. 10).

Rys. 10. Podział odcinka na 7 równych części [3, s. 31]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Rysowanie figur płaskich

Aby zbudować trójkąt równoboczny mając dany bok AB, należy z punktów A i B

zakreślić łuki promieniem równym bokowi AB. Punkt przecięcia promieni oznaczamy literą C.
Następnie łączymy punkt C z punktami A i B (rys. 11).

Rys. 11. Wykreślanie trójkąta równobocznego [3, s. 33]

Aby zbudować trójkąt prostokątny mamy dane przyprostokątne: podstawę AB

i bok AC. W punkcie A wystawiamy prostą prostopadłą do podstawy AB, następnie
odmierzamy na niej odcinek AC i punkt C łączymy z punktem B (rys. 12).

Rys. 12. Wykreślanie trójkąta prostokątnego [3, s. 33]

Aby zbudować kwadrat mamy dany jego bok AB. W punkcie A na prostej p wystawiamy

prostą prostopadłą do p, a następnie z punktu A promieniem r = AB zakreślamy łuk, który
przetnie prostą p w punkcie B oraz prostopadłą do niej w punkcie D. Następnie tym samym
promieniem zakreślamy łuki z punktów B i D. Punkty przecięcia tych łuków oznaczamy literą
C i łączymy go z punktem D i B otrzymując kwadrat (rys.13).

Rys. 13. Wykreślanie kwadratu [3, s. 34]

Aby wykreślić trapez równoramienny mamy dane boki równoległe AB i CD oraz

wysokość AE. Z punktu A wystawiamy prostą prostopadłą do AB i na niej odkładamy
wysokość AE. Przez punkt E prowadzimy prostą p równoległą do AB. Na prostej
p odkładamy odcinek EC = 0,5(AB–CD) oraz dany bok CD. Otrzymane punkty C i D są

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

wierzchołkami trapezu. Łącząc punkty C z A i D z B otrzymamy trapez równoramienny
(rys.14).

Rys. 14. Wykreślanie trapezu równoramiennego [3, s. 34]

Chcąc znaleźć środek okręgu rysujemy dwie nierównoległe względem siebie cięciwy AB

i CD. Symetralne tych cięciw a i b przetną się w punkcie O, który jest szukanym środkiem
okręgu (rys.15).

Rys. 15. Wyznaczanie środka okręgu [3, s. 36]

Chcąc w okrąg o danym promieniu r wpisać pięciokąt foremny, kreślimy dwie średnice

do siebie prostopadłe AB i CD. Następnie dzielimy promień AO na połowę i otrzymujemy
punkt E. Z tego punktu kreślimy łuk o promieniu EC, który przetnie średnicę AB w punkcie F.
Odcinek CF jest bokiem n (rys.16).

Rys. 16. Wpisywanie pięciokąta foremnego w okrąg [3, s. 36]

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz rodzaje figur płaskich?
2. Jakie znasz sposoby wykreślania prostych prostopadłych i prostych równoległych?
3. W jaki sposób można podzielić odcinek na dowolną liczbę równych części?
4. Jaki znasz sposób wykreślania trapezu równoramiennego?
5. Jakie znasz sposoby wykreślania trójkątów równoramiennych i prostokątnych?
6. W jaki sposób można wyznaczyć środek okręgu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykreśl prostą równoległą do prostej m.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) narysować prostą m,
4) zakreślić z punktu A łuk b, przecinający prostą m w punkcie B,
5) zakreślić z punktu B łuk c, przecinający prostą m w punkcie C,
6) zakreślić odcinkiem AC jako promieniem, z punktu B, łuk d do przecięcia z łukiem

b w punkcie D,

7) połączyć punkt D z punktem A,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory i materiały do rysowania: ołówki, kartki papieru, liniały, cyrkle,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca geometrii wykreślnej.

Ćwiczenie 2

Wykreśl sześciokąt foremny wpisany w okrąg o danym promieniu r.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przygotować materiały i przybory kreślarskie,
3) wykreślić okrąg o promieniu r,
4) podzielić okrąg koła cyrklem, na sześć równych odcinków o długości r,
5) połączyć liniami prostymi punkty podziału okręgu,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory i materiały do rysowania: ołówki, kartki papieru, liniały, cyrkle,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca geometrii wykreślnej.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić znane Ci figury płaskie?





2) wykreślić prostą prostopadłą i prostą równoległą do danej prostej?





3) podzielić odcinek na dowolną liczbę równych części?





4) wykreślić trapez równoramienny?





5) wykreślić trójkąt równoramienny i prostokątny?





6) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

4.5. Oznaczenia graficzne na rysunkach budowlanych

4.5.1. Materiał nauczania

Oznaczenia graficzne na rysunkach budowlanych opracowuje się w zależności od stopnia

dokładności rysunku. W I stopniu dokładności wykonuje się rysunki w podziałce mniejszej niż
1:100, w II stopniu dokładności w podziałkach 1:100–1:50, a w III stopniu dokładności
w podziałkach większych niż 1:50.

W każdym stopniu dokładności stosuje się umowne znaki graficzne, za pomocą których

przedstawia się przedmioty, elementy i obiekty budowlane.

Oznaczenia graficzne materiałów budowlanych

Podstawowe oznaczenia graficzne materiałów budowlanych ilustruje tabela 1.

Tabela 1 Oznaczenia graficzne materiałów budowlanych (wg PN–70/B–01030) [5, s. 110]

Numerowanie pomieszczeń

Pomieszczenia, które znajdują się na jednej kondygnacji oznacza się kolejnymi liczbami 1,

2, 3, 4, itd. Zaczyna się od pomieszczenia znajdującego się najbliżej pierwszej (głównej) klatki
schodowej przesuwa zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Klatki schodowe oznacza się literą
K, szyby dźwigów literą D.

Odnośniki szczegółów

Odnośniki szczegółów stosuje się do oznaczania oddzielnych rysunków, na których

przedstawiono zaznaczony fragment w dużym zmniejszeniu. Oznacza się go dużą literą
umieszczoną nad linią odniesienia lub obok okręgu opisanego na szczególe (rys. 17).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Rys. 17. Odnośniki szczegółu [5, s. 108]

Odnośniki elementów wielowarstwowych

Odnośniki elementów wielowarstwowych stosuje się do opisywania materiałów, które

składają się z kilku różnych warstw lub oddzielnych elementów ułożonych warstwowo.
Kolejność opisu warstw w odnośniku powinna być zgodna z rzeczywistym układem warstw –
liczonych od dołu do góry w układach poziomych i od strony lewej do prawej w układach
pionowych (rys. 18).

Rys. 18. Odnośniki elementów wielowarstwowych w układzie poziomym i pionowym [5, s. 108]

Odnośniki elementów powtarzalnych

Jeśli na rysunku występują jednakowe elementy obok siebie to stosuje się odnośniki

elementów powtarzalnych. Oznaczenie literowe lub liczbowe wpisane wewnątrz okręgu
umieszcza się nad linią wymiarową, umieszczoną między skrajnymi osiami symetrii
powtarzających się elementów. Obok oznaczenia wpisuje się liczbę elementów (rys. 19).

Rys.19. Odnośniki elementów powtarzalnych [5, s. 108]

Rzędne w przekrojach pionowych i poziomych

Wartości liczbowe rzędnych w przekrojach pionowych i poziomych podaje się w metrach

z dokładnością do trzech miejsc po przecinku, bez określania jednostki miary. Rzędne dotyczą
poziomu stanu wykończeniowego lub stanu surowego w budynku (rys. 20).

Rys. 20. Oznaczenia poziomu: a) stanu surowego, b) stanu wykończeniowego [6, s. 125]

Otwory w przegrodach budowlanych pionowych i poziomych

Oznaczenia otworów drzwiowych w przekroju poziomym i pionowym zilustrowano

w tabeli 2.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Tabela 2 Oznaczenia otworów sięgających podłogi stosowane na rysunkach (wg PN–70/B–01025) [5, s. 113]

Oznaczenia otworów okiennych w przekroju poziomym i pionowym zilustrowano

w tabeli 3.

Tabela 3 Oznaczenia otworów nie sięgających podłogi stosowane na rysunkach (wg PN–70/B–01025)

[5, s. 113]

Oznaczenia kanałów dymowych, spalinowych i wentylacyjnych

Kanały dymowe, spalinowe i wentylacyjne są oznaczone według zasad zilustrowanych

na rys. 21.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Rys. 21.

Oznaczenia kanałów w II stopniu dokładności: a) dymowych,
b) spalinowych, c) wentylacyjnych [5, s. 114]

Urządzenia ogrzewcze

Przekroje pionowe i widoki urządzeń ogrzewczych rysuje się zgodnie z ich rzeczywistym

kształtem (tab. 4).

Tabela 4 Oznaczenia urządzeń ogrzewczych (wg PN–70/B–01025) [5, s. 120]

Urządzenia wodociągowo-kanalizacyjne

Przekroje pionowe i widoki urządzeń wodociągowo-kanalizacyjnych rysuje się zgodnie

z ich rzeczywistym kształtem (tab. 5).

Tabela 5 Oznaczenia urządzeń wodociągowo-kanalizacyjnych (wg PN–70/B–01025 i PN–84/B–01701)

[5, s.121]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czym są oznaczenia umowne stosowane na rysunku technicznym?
2. Ile rozróżnia się stopni dokładności opracowania rysunków budowlanych?
3. W jaki sposób oznacza się strony świata na rysunkach?
4. W jaki sposób oznacza się wzniesienia i spadki?
5. W jaki sposób oznacza się kanały dymowe, spalinowe i wentylacyjne?
6. W jakim celu wykonuje się odnośniki elementów powtarzalnych?
7. W jakim celu wykonuje się odnośniki elementów wielowarstwowych?
8. Na jakiej wysokości od poziomu podłogi wykonuje się przekrój poziomy budynku?
9. W jaki sposób oznacza się na rysunkach budowlanych materiały termoizolacyjne?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj fragment ściany murowanej grubości 38 cm, w której znajdują się kanały

dymowe, spalinowe i wentylacyjne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z treścią ćwiczenia,
2) dobrać materiały i przybory do rysowania,
3) narysować fragment ściany murowanej grubości 38 cm,
4) nanieść na ścianę kanały dymowe, spalinowe i wentylacyjne,
5) zaprezentować rozwiązanie swojego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory do rysowania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca oznaczeń graficznych w rysunku budowlanym.

Ćwiczenie 2

Wykreśl i zwymiaruj położenie otworu drzwiowego w ścianie wewnętrznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z treścią ćwiczenia,
2) dobrać materiały i przybory do rysowania,
3) narysować fragment ściany wewnętrznej z otworem drzwiowym,
4) zwymiarować otwór drzwiowy w ścianie,
5) zaprezentować rozwiązanie swojego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory do rysowania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca oznaczeń graficznych w rysunku budowlanym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) narysować oznaczenia podstawowych materiałów budowlanych?





2) narysować oznaczenia graficzne kanałów dymowych, spalinowych

i wentylacyjnych?





3) narysować oznaczenia graficzne otworów okiennych i drzwiowych?





4) odczytać z rzutu poziomego budynku oznaczenia graficzne?





5) odczytać z przekroju pionowego budynku oznaczenia graficzne?





6) zaprojektować i narysować węzeł kuchenno-łazienkowy?





7) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń?





8) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

4.6. Pismo techniczne

4.6.1. Materiał nauczania

Opisywanie rysunków

Każdy rysunek powinien być wykonany w sposób estetyczny i komunikatywny. Napisy

mogą być wykonywane różnymi przyborami, np. ołówkiem, rapidografem itp. Ćwiczenia
najlepiej wykonywać ołówkiem umiarkowanej twardości (HB, F lub B).

Do opisywania rysunków można stosować szablony do liter, jest to sposób wygodny

i szybki.

Powszechnie stosuje się też flamastry różnego rodzaju i grubości. Można nimi wykonywać

grube lub cienkie napisy w różnych kolorach.

Wykonując napisy na kalce, można ułatwić sobie pracę, podkładając kartkę z wykreśloną

na niej siatką linii poziomych oraz pionowych lub pochyłych. Wstępne ćwiczenia w pisaniu liter
należy zacząć od rysowania kresek pionowych, poziomych, a potem przejść do rysowania linii
ukośnych i łuków. Kreśli się z góry na dół i z lewej do prawej.

Po uzyskaniu pewnej wprawy w pisaniu można przystąpić do opisywania rysunków.

Dobrze jest wykonać w tym celu linie pomocnicze, aby napis wykonany był równo.

Rozróżniamy dwa rodzaje pisma technicznego:

−

pismo typu A, w którym grubość linii pisma (d) wynosi 1/14 wysokości pisma (h),

−

pismo typu B, w którym grubość linii pisma (d) wynosi 1/10 wysokości pisma (h).

Podstawą konstrukcji pisma jest siatka pomocnicza prosta lub pochyła (rys. 22). Kwadraty

lub romby na siatce pomocniczej odpowiadają grubościom liter, cyfr i znaków.

Rys. 22. Siatka pomocnicza [5, s. 32]

Wysokość pisma określa się wysokością liter dużych mierzoną w milimetrach. Wysokość

liter małych (c) wyznacza się ze stosunku ich wysokości do wysokości pisma, np. c = (7/10)h –
dla pisma rodzaju B oraz c = (10/14)h – dla pisma rodzaju A. Wysokość pisma wynosi: 2,5;
3,5; 5,0; 7,0; 10,0; 14,0 i 20,0 mm, dla pisma B dodatkowo 1,8 mm.
Szerokość liter (g) określa się ze stosunku szerokości litery do wysokości pisma h –
np. g = (6/10)h ; albo ze stosunku szerokości litery do grubości linii pisma d – np. g = 6d.

Rys. 23. Elementy pisma prostego i pochyłego [5, s. 33]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Komponując napisy, należy zwrócić uwagę na właściwe rozmieszczenie liter. Właściwe

wykonanie napisu polega na takim rozmieszczeniu liter, aby odnosiło się wrażenie, że
przestrzenie między poszczególnymi literami są prawie jednakowe. Największe odstępy
powinny być zachowane między literami, w których występują elementy pionowe, np.
I, H, N, L, E. W nieco mniejszej odległości umieszcza się litery składające się z łuków i linii
prostych, np. N i O, H i C. Najmniejsze odstępy pozostawia się między literami, które są
zwrócone do siebie łukami, jak np. O i C, D i O, oraz między literami, z których jedna zawiera
element pionowy, a druga – pochyły, np. Ł i A, Y i T, A i K, K i T. Bez żadnych odstępów
zestawia się litery A i W.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakimi cechami powinno wyróżniać się pismo techniczne?
2. Pod jakim kątem są nachylone linie siatki pomocniczej w znormalizowanym piśmie

pochyłym?

3. Jakie oznaczenia mają ołówki umiarkowanej twardości?
4. Jakie znasz rodzaje pisma technicznego?
5. Czym charakteryzuje się pismo rodzaju A?
6. Czym charakteryzuje się pismo rodzaju B?
7. Jak określa się wymiary pisma technicznego?
8. Jak należy właściwie rozmieścić litery w określonym napisie?
9. Jakie wysokości pisma stosuje się na rysunkach technicznych?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Napisz zadany przez nauczyciela tekst pismem znormalizowanym typu A.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) wybrać odpowiedni rodzaj ołówków oraz kartkę papieru,
3) wykonać pomocniczą siatkę do pisma technicznego,
4) napisać zadany tekst,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory i materiały do rysowania: ołówki, linijki, ekierki i kartki papieru,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca pisma technicznego.

Ćwiczenie 2

Na arkuszu papieru formatu A4, za pomocą ołówka wykonaj według wzoru za pomocą

pisma technicznego następujące napisy:

−

PROJEKT DOMKU JEDNORODZINNEGO,

−

Ćwiczę pismo techniczne,

−

(datę Twoich urodzin i dzisiejszą datę).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

Zwróć uwagę na rozplanowanie napisów na arkuszu oraz na staranność i estetykę

wykonywanej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) wybrać odpowiedni rodzaj ołówków oraz kartkę papieru formatu A4,
3) wykonać napisy według wzoru,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory i materiały do rysowania: ołówki, kartki papieru, liniały,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad pisma technicznego.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) podać kąt nachylenia linii siatki pomocniczej w piśmie pochyłym?





2) określić wysokość pisma rodzaju A w stosunku do jego grubości?





3) podać różnicę między pismem rodzaju A i rodzaju B?





4) wykonać napis pismem znormalizowanym rodzaju A?





5) wykonać napis pismem znormalizowanym rodzaju B?





6) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń?





7) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

4.7. Zasady wykonywania rzutów prostokątnych

4.7.1. Materiał nauczania

Rzutowanie prostokątne

Rzutowanie prostokątne wykonuje się w celu przedstawienia danego przedmiotu bez

żadnego zniekształcenia. Powszechnie stosowaną metodą jest rzutowanie prostokątne
bezpośrednie. Rzuty można porównać do cieni rzucanych przez przedmioty na ekran. Ekran
to tzw. rzutnia, a powstały na nim cień przedmiotu to rzut prostokątny tego przedmiotu.
Najczęściej stosuje się układ dwóch lub trzech wzajemnie prostopadłych rzutni (płaszczyzn),
które oznaczamy

π

1

,

π

2

,

π

3

.

Aby otrzymać rzut punktu na rzutni (płaszczyźnie), należy przez punkt A poprowadzić

prostą prostopadłą do tej rzutni. Prosta przebije rzutnię w pewnym punkcie, który nazywamy
rzutem punktu A na daną rzutnię. Rzuty punktu A oznaczamy, odpowiednio do rzutni,
na których się znajdują: A

′

, A

″

, A

‴(rys.24).

Rys. 24. Rzutowanie punktu A na jedną (a), dwie (b) i trzy (c) płaszczyzny [1, s. 22]

Rzut na rzutnię

π

1

nazywamy rzutem pionowym lub głównym, rzut na rzutnię

π

2

– rzutem

poziomym lub rzutem z góry, a rzut na rzutnię

π

3 –

rzutem bocznym.

Jeżeli rzutowana figura płaska jest równoległa do rzutni, to kształt jej rzutu na rzutnię
równoległą do niej nie ulega deformacji. Pozostałe dwa rzuty są odcinkami. Przedmiot
rzutowany ustawia się tak, aby jego charakterystyczne płaszczyzny i osie były równoległe lub
prostopadłe do rzutni.

Liczba rzutów zależy od złożoności przedmiotu. Może ich być więcej niż trzy,

maksymalnie sześć. W każdym przypadku liczbę rzutów należy ograniczać do minimum
koniecznego do przejrzystego przedstawienia i zwymiarowania przedmiotu, przy czym zawsze
rysuje się rzut główny.

Na rzutach brył obrotowych, np. stożka, walca oraz na rzutach graniastosłupów

i ostrosłupów, których podstawy są wielokątami foremnymi, oznacza się osie symetrii.

Rzuty brył

Bryły najłatwiej jest rzutować jeśli ustawi się je w takim położeniu, aby jak najwięcej

krawędzi i osi było prostopadłych do płaszczyzn rzutów, a ściany brył były do nich równoległe.
Gdy bryła jest tak ustawiona, na rysunku rzutowym nie ma skrótów lub występuje ich najmniej
(rys. 25).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

Rys. 25. Rzuty prostokątne sześcianu, którego ściany są ustawione równolegle do rzutni [5,s.75]

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumiesz przez rzutowanie?
2. Jakie znasz rodzaje rzutowania stosowanego w rysunku technicznym?
3. Jak powstaje rzut prostokątny punktu?
4. Jak należy ustawiać rzutowany przedmiot?
5. Jak wygląda bryła geometryczna, której wszystkie trzy rzuty prostokątne są kołami?
6. Jak wygląda bryła geometryczna, której dwa rzuty prostokątne są prostokątami, a trzeci

kwadratem?

7. Jak wygląda bryła geometryczna, której rzut prostokątny na płaszczyznę pionową jest

kołem, a na płaszczyznę poziomą kwadratem?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykreśl rzuty odcinka AB prostopadłego do rzutni pionowej

π

1

.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) określić rzuty punktów A i B na trzy płaszczyzny rzutów,
3) połączyć punkty A" z B" i A z B,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

blok techniczny,

−

przybory do rysowania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca wykonywania rzutów prostokątnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

Ćwiczenie 2

Wykreśl rzuty prostokątne ostrosłupa, ustawionego równolegle do rzutni pionowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania zadania,
3) znaleźć rzuty wszystkich wierzchołków ostrosłupa,
4) połączyć odpowiednie rzuty wierzchołków liniami prostymi,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

blok techniczny,

−

przybory do rysowania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca wykonywania rzutów prostokątnych.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zasady rzutowania prostokątnego?





2) wyznaczyć rzuty prostokątne odcinka na trzy płaszczyzny?





3) wyznaczyć rzuty prostokątne figur płaskich na trzy płaszczyzny?





4) wyznaczyć rzuty prostokątne brył geometrycznych na trzy płaszczyzny?





5) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń z rzutowania?





6) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

4.8. Rzuty aksonometryczne. Zasady rzutowania w dimetrii

ukośnej

4.8.1. Materiał nauczania

Rzutowanie aksonometryczne

Wyróżnia się pięć rodzajów rzutów aksonometrycznych:

−

izometria,

−

dimetria prostokątna,

−

dimetria ukośna boczna,

−

dimetria ukośna czołowa,

−

aksonometria wojskowa.

Najczęściej stosuje się izometrię i dimetrię ukośną boczną.
Izometria

Układ osi w izometrii pokazano na rys. 26.

Rys. 26. Układ osi x, y, z w izometrii [1, s. 18]

Wzajemnie prostopadłe krawędzie odwzorowywanego przedmiotu rysuje się zgodnie

z kierunkiem powyższych osi. Wymiary tych krawędzi pozostawia się w naturalnej wielkości
lub stosuje się dla nich jednakową podziałkę.

Podstawowe zasady rzutowania izometrycznego to:

−

krawędzie równoległe przedmiotu pozostają równoległe także na rysunku,

−

krawędzie poziome równoległe i prostopadłe do płaszczyzny rysunku wykreśla się pod
kątem 30º do linii poziomej bez żadnych skrótów,

−

krawędzie pionowe pozostają pionowe na rysunku.

Rys. 27. Bryły w izometrii [1, s.19]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

Dimetria ukośna boczna

Układ osi w dimetrii ukośnej bocznej pokazano na rys. 28.

Rys. 28. Układ osi x, y, z w dimetrii ukośnej bocznej [1, s.19]

Podstawowe zasady rzutowania w dimetrii ukośnej bocznej to:

−

krawędzie równoległe do płaszczyzny rysunku, które są wzajemnie prostopadłe, na
rysunku pozostają prostopadłe,

−

krawędzie prostopadłe do płaszczyzny rysunku rysuje się pod kątem 45º,

−

dla krawędzi prostopadłych do płaszczyzny rysunku stosuje się skrót 1:2.

Jak można zaobserwować, kwadrat równoległy do płaszczyzny rysunku pozostaje

kwadratem, koło kołem, trójkąt – trójkątem itd. (rys. 29).

Rys. 29. Bryły w dimetrii ukośnej [1, s.20]

Rysunek w dimetrii, podobnie jak w izometrii, ma charakter poglądowy, ułatwia ogólną

orientację w budowie danego przedmiotu, ale nie jest stosowany jako rysunek roboczy.

W dokumentacji instalacji sanitarnych i przemysłowych wykonuje się rozwinięcia

aksonometryczne. Są to rysunki przedstawiające całą instalację, z tym że przy rysowaniu nie
zachowujemy dokładnych wymiarów, lecz staramy się o to, aby narysowana instalacja, czy jej
fragment była czytelna i zrozumiała dla wykonawcy – montera. Na rysunku wszelkie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

urządzenia przedstawiamy zgodnie z wymaganiami polskich norm lub stosujemy inne
oznaczenia podając jednocześnie informację czego one dotyczą.

Na rys. 30 przestawiono w aksonometrii przewody pary i kondensatu w kotłowni niskiego

ciśnienia.

Rys. 30. Schemat aksonometryczny przewodów pary, kondensatu i odpowietrzenia w kotłowni [3, s. 63]

Na rys. 31 widzimy elementy instalacyjne z oznaczeniem literowym. Na przykład U –

umywalka, N – natrysk. Zgodnie z PN wszystkie oznaczenia należy stosować do tych
przedmiotów, których oznaczenie graficzne jest niezbędne dla czytelności rysunku.

Rys. 31. Schemat aksonometryczny przewodów wody zimnej i ciepłej [3, s. 64]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumiesz przez rzutowanie?
2. Jakie znasz rodzaje rzutowania stosowanego w rysunku technicznym?
3. Jakie rodzaje aksonometrii są najczęściej stosowane w rysunku technicznym?
4. Jak przebiega układ osi współrzędnych w izometrii?
5. Jaką rolę pełni rysunek izometryczny?
6. Jak powstaje rzut prostokątny punktu?
7. Jak należy ustawiać rzutowany przedmiot w stosunku do rzutni?
8. Jakie są podstawowe zasady rzutowania w dimetrii ukośnej?
9. W jakim celu wykonujemy rozwinięcia instalacji?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj prostą bryłę geometryczną sklejoną z 3 pudełek zapałek. Naszkicuj tę bryłę

w izometrii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) wykonać bryłę geometryczną,
3) naszkicować w izometrii wykonaną bryłę,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

blok techniczny,

−

przybory do rysowania,

−

pudełka zapałek,

−

klej,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca wykonywania rzutów aksonometrycznych.

Ćwiczenie 2

Naszkicuj ostrosłup, walec i stożek w izometrii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania zadania,
3) naszkicować w izometrii zadane bryły na osobnych kartkach,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

blok techniczny,

−

przybory do rysowania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca wykonywania rzutów aksonometrycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

Ćwiczenie 3

Przedstaw w dimetrii ukośnej na trzech płaszczyznach aksonometrycznych ośmiokąt

foremny o boku a = 40 mm i trójkąt równoramienny o podstawie a = 30 mm i boku
b = 60 mm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) dobrać odpowiednie przybory i materiały do rysowania,
3) narysować ośmiokąt foremny w dimetrii ukośnej,
4) narysować trójkąt równoramienny w dimetrii ukośnej,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

blok techniczny,

−

przybory do rysowania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca rzutowania w dimetrii ukośnej.

Ćwiczenie 4

Wykonaj w aksonometrii rysunek dowolnego fragmentu instalacji wodociągowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) dobrać materiały i przybory kreślarskie,
3) narysować w aksonometrii fragment instalacji wodociągowej,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

blok techniczny,

−

przybory do rysowania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad rzutowania w dimetrii ukośnej.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) naszkicować proste bryły w izometrii?





2) naszkicować proste bryły w rzutach prostokątnych?





3) odczytać rzuty prostokątne prostych brył?





4) naszkicować proste bryły w dimetrii ukośnej?





5) narysować rozwinięcia instalacji w aksonometrii?





6) podać zasady rzutowania w dimetrii ukośnej?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

4.9. Zasady

wykonywania

przekrojów,

półwidoków

i półprzekrojów

4.9.1. Materiał nauczania

Rzuty prostokątne mogą występować w postaci widoków lub przekrojów. W rysunku

technicznym przedmioty o prostych kształtach przedstawia się w widoku, czyli odzwierciedla
się zewnętrzne kształty przedmiotu, przy czym krawędzie niewidoczne rysuje się linią
kreskową. W przypadku przedmiotów o złożonej budowie wewnętrznej, duża liczba linii
kreskowych, oznaczających niewidoczne wewnętrzne kontury przedmiotu czyni rysunek mało
czytelnym. Z widoku nie można odczytać, czy przedmiot ma wewnętrzną budowę jednorodną,
czy złożoną.

Przekroje

W celu czytelnego odwzorowania skomplikowanych kształtów wewnętrznych stosuje się

przekroje. Przekrój otrzymujemy w wyniku przecięcia rysowanego obiektu lub elementu,
wyobrażoną płaszczyzną tnącą, poprowadzoną równolegle do płaszczyzny rzutu lub
prostopadle do osi przedmiotu. Po przecięciu przedmiotu wyobrażalną płaszczyzną,
odrzucamy przednią część przedmiotu, gdy płaszczyzna tnąca jest pionowa, lub górną jego
część, gdy płaszczyzna tnąca jest pozioma. W ten sposób odsłania się nam wnętrze
rysowanego obiektu lub elementu.

Stosownie do usytuowania płaszczyzny tnącej rysunki tego wnętrza noszą nazwę

przekrojów poziomych lub pionowych. Kolejne etapy tworzenia przekroju poziomego
i pionowego budynku obrazuje rys. 32. Fazy pokazujące przecinanie budynku są narysowane
wyłącznie w celach poglądowych.

Rys. 32. Etapy tworzenia przekrojów: a) poziomego, b) pionowego [1, s. 46]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

Przekroje rysuje się zgodnie z zasadami rzutowania.
Zgodnie z PN ślady płaszczyzn przekroju, czyli miejsca ich poprowadzenia oznacza się

linią punktową grubą lub odcinkami linii grubej. Tą samą grubością linii rysuje się krawędzie
przekrojów obiektów i elementów. Ponadto płaszczyzny przekroju zakreskowujemy stosując
oznaczenia graficzne materiałów budowlanych.

Przy oznaczeniach śladów płaszczyzn tnących podaje się nazwę przekroju oraz informację

o tym, która część przeciętego przedmiotu została narysowana, a która odrzucona, czyli
określamy kierunek patrzenia i oznaczamy go strzałkami lub kreskami. Przekroje opisuje się
cyframi rzymskimi (rys. 33).

Rys.33. Przykład rysowania przekrojów ze wskazaniem kierunku patrzenia [1, s. 47]

Przekroje poziome dotyczące rysunków elementów budowlanych lub całych budynków

zwane są rzutami poziomymi lub rzutami, np. rzut piwnic, rzut fundamentów, rzut konstrukcji
dachu itp. Przekroje poziome przyziemia (piwnic), parteru i pięter należy wykonywać nad
poziomem posadzki, powyżej dolnej krawędzi otworów okiennych.

Na rzutach przedmiotów symetrycznych wykreślamy osie symetrii (linia punktowa

cienka). Oś symetrii wysuwamy poza zarys przedmiotu (rys. 34).

Rys. 34. Przykłady elementów, których nie rysuje się w przekroju wzdłużnym [4, s. 101]

Przedmioty symetryczne względem jednej lub kilku płaszczyzn możemy narysować

w niepełnych rzutach. Najczęściej przedmioty symetryczne względem jednej płaszczyzny
przedstawiamy w półwidoku i półprzekroju. Lewą stronę rysunku stanowi półwidok,
a prawą półprzekrój. Płaszczyzna symetrii ogranicza półwidok od półprzekroju.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

Jeśli widoczna krawędź przedmiotu pokrywa się w danym rzucie z osią jego symetrii, to

oś ta nie może oddzielać półwidoku od półprzekroju. W takim przypadku półprzekrój
i półwidok rozgranicza linia falista.

Przedmioty obrotowe rysujemy w jednym rzucie półwidok – półprzekrój, chociaż można

je również rysować tylko z jednej strony osi (poniżej osi), jako półwidok lub półprzekrój.

Przedmioty obrotowe w rzucie półwidok – półprzekrój rysujemy tak, aby półprzekrój

występował poniżej lub z prawej strony półwidoku.

Rysunki przedmiotów w półwidoku lub półprzekroju wymagają oznaczenia symetrii

przedmiotu. Symetrię przedmiotu oznaczają równoległe cienkie kreski, umieszczone na
końcach osi symetrii.

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak wykonujemy półwidoki przedmiotów?
2. Jak wykonujemy półprzekroje przedmiotów?
3. Co ogranicza półwidok od półprzekroju?
4. Jak rysujemy przedmioty obrotowe?
5. Jakie kreski oznaczają symetrię przedmiotu?
6. Co nazywamy widokiem przedmiotu?
7. W jakim celu stosuje się przekroje?
8. W jaki sposób otrzymuje się przekrój obiektu lub elementu?
9. Jakiej grubości linią rysuje się krawędzie przekrojów elementów?
10. Co nazywamy rzutem poziomym budynku?
11. Czym różni się przekrój podłużny od przekroju poprzecznego budynku?
12. Jak należy poprowadzić płaszczyznę przekroju?
13. Jaką figurę płaską otrzymasz po przekrojeniu kuli dowolnie położoną płaszczyzną tnącą?

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Skompletuj rysunki otrzymane od nauczyciela. Przedstawiają one rzuty, widoki i przekroje

elementów budowlanych. Twoim zadaniem jest dobrać do widoku danego elementu jego
przekrój i rzut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) obejrzeć dokładnie rysunki otrzymane od nauczyciela,
3) rozdzielić rysunki na rzuty, widoki i przekroje,
4) dobrać do widoku danego elementu jego przekrój,
5) omówić sposób wykonania ćwiczenia,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rysunki przedstawiające rzuty, widoki i przekroje elementów budowlanych,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad wykonywania przekrojów, półwidoków
i półprzekrojów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

Ćwiczenie 2

Wyszukaj błędy na rysunku. Wykonaj rysunek poprawnie. Oznacz przekrój.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przygotować materiały i przybory kreślarskie,
3) wyszukać błędy na rysunku,
4) wykonać poprawnie rysunek,
5) oznaczyć przekrój na rysunku,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory kreślarskie,

−

rysunek,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad wykonywania przekrojów, półwidoków
i półprzekrojów.

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wykonać półwidok dowolnego przedmiotu?





2) wykonać półprzekrój dowolnego przedmiotu?





3) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?





4) rozróżnić widoki, rzuty i przekroje narysowanych przedmiotów?





5) odczytać rzuty elementów budowlanych?





6) odczytać przekroje elementów budowlanych?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

4.10. Rysunki schematyczne

4.10.1. Materiał nauczania

Uproszczenia rysunkowe są to schematy graficzne, przedstawiające układy, przebieg

zjawisk lub proces. Rozróżnia się trzy rodzaje schematów:

−

strukturalny, przedstawiający zasadę działania urządzenia,

−

ideowy, przedstawiający wzajemne połączenia elementów urządzenia, instalacji rurowych,
itp.,

−

montażowy, przedstawiający rozmieszczenie elementów składowych danego urządzenia.

Na schematach przedstawiamy wzajemne związki między elementami składowymi,

połączonymi zwykle za pomocą sieci przewodów. W zależności od rodzaju dokumentacji
rozróżnia się schematy instalacji: elektrycznych, wodociągowych, ogrzewania centralnego
i inne.

Przez rysunek schematyczny należy rozumieć rysunek przedmiotu lub instalacji w postaci

bardzo uproszczonej z zachowaniem znormalizowanych symboli wg PN.

Na rysunkach schematycznych elementy instalacji rurowych przedstawia się podobnie jak

na rzutach czy rozwinięciach w rysunkach technicznych. Jedyna różnica polega na tym, że
na rysunkach schematycznych nie stosujemy podziałki, a schemat danego urządzenia bądź
przedmiotu staramy się przedstawić, aby był czytelny, a tym samym zrozumiały.

Na rys. 35 przedstawiono schemat instalacji hydroforowej.

Rys. 35. Schemat instalacji hydroforowej: 1 – zbiornik hydroforowy, 2 – pompy, 3 – sprężarka,

4 – zawór bezpieczeństwa ciężarkowy kątowy, 5 – wyłącznik ciśnieniowy, 6 – szkła
wodowskazowe (wodowskazy) [3, s. 184]

Rysunek schematyczny

Schemat to rysunek, na którym zastosowano symbole graficzne w celu pokazania funkcji

części składowych układu i ich współzależność.

Na rys. 36 przedstawiono schemat pompowni wody obiegowej. Woda jest przemieszczana

za pomocą pomp wirowych (1) ze zbiornika wody (6) do instalacji. Zainstalowano tu dwie
pompy. Rozwiązanie takie gwarantuje bezawaryjną pracę. W czasie pracy instalacji jedna
pompa może być remontowana.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

Rys. 36. Schemat pompowni wody obiegowej: 1 – pompa wirowa samozasysająca, 2 – zawór

zwrotny 40, 3 – zawór prosty z połączeniem na gwint 40, 4 – zawór prosty z połączeniem
na gwint 25, 5 – zawór kołnierzowy z urządzeniem termoregulacyjnym, 6 – zbiornik
wody stalowy ø1200 mm, h = 1000 mm, Vu = 1,13 m

3,

7 – nasada ssawna z blachy

stalowej grubości 3 mm ø 40–60 mm, 8 – termometr kątowy 0–100ºC, 9 – złączka
nakrętno-wkrętna zwężkowa, 10–przelew na zlew, 11 – powrót wody z instalacji
obiegowej, 12 – wprowadzenie wody do instalacji obiegowej, 13 – doprowadzenie wody
zimnej do instalacji wody pitnej [3, s. 184]

Na rys. 37 pokazano schemat urządzenia do bezpośredniego podgrzewania wody

w trzonie kuchennym. Ruch wody miedzy trzonem kuchennym a podgrzewaczem odbywa się
dzięki grawitacji. Woda ciepła zbiera się u góry podgrzewacza, skąd jest pobierana do
instalacji (2). Ubytek wody z podgrzewacza jest uzupełniany wodą zimną doprowadzaną
przewodem (1).

Rys.37. Schemat urządzenia do przygotowania ciepłej wody: 1 – przewody wody zimnej,

2 – przewody wody ciepłej, 3 – bateria zlewozmywakowa, 4 – zawór zwroty, 5 – zawór
bezpieczeństwa ciężarkowy kątowy, 6 – przewód przelewowy, 7 – zbiornik wody
ciepłej, 8 – trzon kuchenny z wbudowaną wężownicą [3, s. 185]

Na rys. 38 przedstawiono schemat instalacji gazu. Z gazociągu (1) gaz jest doprowadzany

do poszczególnych urządzeń, takich jak: piec gazowy (10), kuchnia gazowa (11)
i podgrzewacz wody (12).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

Rys.38. Schemat instalacji gazu: 1 – gazociąg, 2 – kurek główny, 3 – przewód rozdzielczy,

4 – pion, 5 – przewody gazomierzowe, 6 – gazomierz, 7 – główny przewód użytkowy,
8 – odgałęzienie, 9 – kurek gazowy, 10 – piec ogrzewczy, 11 – kuchenka gazowa,
12 – podgrzewacz wody [3, s. 188]

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie rysunki wymiaruje się szczegółowo, a na jakich podaje się tylko główne wymiary?
2. Co rozumiesz przez pojęcie schematu?
3. W jakim celu rysujemy schematy i jakie stosujemy oznaczenia?
4. Jakie znasz rodzaje schematów?
5. Co przedstawia schemat ideowy?
6. Co przedstawia schemat strukturalny?
7. Co przedstawia schemat montażowy?
8. W jakim celu stosujemy schematy i jakie stosujemy oznaczenia?
9. Jakie podziałki stosuje się przy rysowaniu schematów?
10. Czy potrafisz wykonać rysunek schematyczny instalacji i urządzeń sanitarnych?

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj rysunek schematyczny urządzenia do przygotowywania ciepłej wody.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bhp,
3) dobrać odpowiednie materiały i przybory piśmiennicze,
4) wykonać rysunek schematyczny urządzenia do przygotowania ciepłej wody,
5) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory piśmiennicze,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca rysunków schematycznych.

Ćwiczenie 2

Wykonaj rysunek schematyczny rozmieszczenia instalacji gazu w określonym przez

nauczyciela budynku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bhp,
3) dobrać odpowiednie materiały i przybory piśmiennicze,
4) wykonać rysunek schematyczny rozmieszczenia instalacji gazu w zadanym budynku,
5) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory piśmiennicze,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca rysunków schematycznych.

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zastosować w rysunku budowlanym rysunek schematyczny?





2) rozróżnić trzy rodzaje schematów na rysunkach?





3) podać cel stosowania rysunku schematycznego?





4) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?





5) wykonać rysunek schematyczny urządzeń?





6) określić zasady wykonywania rysunków schematycznych?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

4.11. Szkice odręczne

4.11.1. Materiał nauczania

Szkice odręczne

Rysunkiem odręcznym nazywamy taki rysunek, który wykonujemy bez przyborów

kreślarskich, takich jak: liniały, kątomierze, krzywiki, cyrkle itp. Przy rysowaniu odręcznym nie
stosujemy podziałki, staramy się tylko zachować odpowiednie proporcje i dokładnie wykonany
rysunek zwymiarować. Rysunek odręczny nazywany jest szkicem. Na podstawie rysunku
odręcznego wykonuje się właściwy rysunek techniczny.

Zasady szkicowania figur płaskich

Rysowanie figur płaskich (rys. 39), zarówno w rzutach prostokątnych jak

i w aksonometrii, wymaga wychwycenia właściwych proporcji (zarówno boków, jak i kątów),
aby na rysunku przedstawić rzeczywiście określoną figurę płaską. Następne ćwiczenia
w rysowaniu polegają na szukaniu środka figury przez prowadzenie przekątnych oraz dzielenie
figury na równe części.

Znacznie trudniejsze jest rysowanie okręgów. Ćwiczenia te wykonuje się linią płynną

na przemian szybkimi i powolnymi ruchami.

Rys. 39. Przykłady ćwiczeń w szkicowaniu figur płaskich [3, s.190]

Zasady szkicowania brył geometrycznych

Szkicując bryły geometryczne (rys. 40) należy zwrócić szczególna uwagę na zachowanie

właściwych proporcji, ponieważ myląc się w ich ocenie można zdeformować kształt bryły
i narysować np. zamiast prostopadłościanu sześcian. Rysując jakąkolwiek bryłę, trzeba starać
wyobrazić sobie całkowity jej kształt, a nie tylko widoczną stronę. Niewidoczne krawędzie
rysuje się cienkimi liniami pomocniczymi, jakby bryła była wykonana z przezroczystego szkła.
Jeśli mamy bardziej złożone bryły należy ich kształt sprowadzić do prostych brył, opisując na
nich np. prostopadłościan lub dzieląc je na kilka prostych brył. Figury, lub bryły pomocnicze
rysujemy cienką kreską, a właściwe kształty pogrubiamy i przechodzimy od ogólnego obrazu
do szczegółów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

50

Rys. 40. Rysowanie brył z uwzględnieniem ich konstrukcji [6, s.111]

Zasady szkicowania instalacji rurowych

Za pomocą szkiców kierownik budowy lub majster może udoskonalić sposób

wykonywania pracy, proponując inne, bardziej korzystne w porównaniu z projektem
rozwiązania. Również wszelkie niejasności najprościej jest wyjaśnić za pomocą szkicu. Szkice
wykonuje się zgodnie ze wszystkimi zasadami, stosując uproszczenia i oznaczenia umowne
zgodne z PN. Rysunki odręczne (szkicowe) wykonuje się w I, II lub III stopniu uproszczenia.

Na rys. 41 przedstawiony jest szkic fragmentu instalacji wodociągowej. Jest to połączenie

płuczki ustępowej z pionem wodociągowym. Szkic wykonuje się w ten sposób, że najpierw na
arkuszu papieru rysuje się potrzebne części instalacji, a następnie na wykonany już szkic nanosi
wymiary.

Rys. 41. Szkic fragmentu instalacji wodociągowej [3,s.194]

Schemat fragmentu instalacji gazu z gazomierzem, grzejnikiem wody przemysłowej

i trzonem kuchni gazowej przedstawiono na rys. 42.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

51

Rys. 42. Szkic rozwinięcia instalacji gazu: 1 – gazowy grzejnik wody przepływowej typ

PG – 6, 2 – trzon kuchni gazowej 4 – palnikowej z piekarnikiem typ
R –333 [3,s.195]

4.11.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Kiedy wykonujemy rysunek odręczny (szkic)?
2. W jakim celu szkicuje się instalacje?
3. Na czym polega różnica między szkicem a rysunkiem?
4. Jaki rysunek nazywamy odręcznym?
5. Jaki rysunek wykonuje się na podstawie rysunku odręcznego?

4.11.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Naszkicuj połączenie wanny z pionem kanalizacyjnym i doprowadzeniem wody zimnej

i ciepłej, stosując uproszczenia umowne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bhp,
3) dobrać odpowiednie materiały i przybory piśmiennicze,
4) wykonać szkic zadany przez nauczyciela,
5) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory piśmiennicze,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca szkiców odręcznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

52

Ćwiczenie 2

Wykonaj szkic instalacji Centralnego Ogrzewania zamontowanego w pracowni szkolnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bhp,
3) dobrać odpowiednie materiały i przybory piśmiennicze,
4) wykonać szkic zadany przez nauczyciela,
5) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory piśmiennicze,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca szkiców odręcznych.

4.11.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zasady wykonywania rysunków odręcznych?





2) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?





3) naszkicować rysunek figur płaskich?





4) naszkicować rysunek brył geometrycznych?





5) naszkicować rysunek instalacji rurowych?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

53

4.12. Opis techniczny

4.12.1. Materiał nauczania

Opis techniczny jest uzupełnieniem części rysunkowej projektu technicznego. Podaje się

w nim dane techniczne, których nie można przedstawić na rysunkach, a które głównie dotyczą
warunków wykonania oraz niezbędne dane konstrukcyjne i materiałowe. Ponadto umieszcza
się między innymi informacje o miejscu wznoszenia obiektu, dane o inwestorze i instytucji
zatwierdzającej projekt.

W projekcie instalacji ogrzewania centralnego podaje się, jaki jest rodzaj instalacji, jaki jest

rozdział – górny czy dolny, na podstawie czego zaprojektowano instalację, jaki przyjęto
czynnik grzejny, rodzaj kotła i inne.

Po przeczytaniu opisu technicznego monter powinien być dokładnie zorientowany

w przeznaczeniu dokumentacji i w przyjętych rozwiązaniach.

Przykładowy opis techniczny

1. PODSTAWA OPRACOWANIA

−

Zlecenie Inwestora.

−

Upoważnienie Inwestora.

−

Mapa do celów projektowych.

−

Opinia geotechniczna z grudnia 2006r.

−

Zgoda na dysponowanie terenem.

−

Wypis i wyrys z obowiązującego miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego miasta.

−

Mapa do celów projektowych.

−

Warunki techniczne do projektowania i wykonania przyłącza wodociągowego
i kanalizacji sanitarnej.

−

Warunki techniczne do projektowania i wykonania podłączenia do miejskiej sieci
cieplnej.

2. DANE WYJŚCIOWE

−

Źródłem wody dla potrzeb budynku jest wodociąg miejski dn 110 w ul. Krótkiej.

−

Minimalne ciśnienie w wodociągu miejskim wynosić będzie 3,5–3,8 MPa.

−

Przyłącze wodociągowe wraz z zestawem wodomierzowym ujęto w odrębnym
opracowaniu.

−

Ścieki fekalne z projektowanego budynku odprowadzane będą do projektowanej
kanalizacji osiedlowej.

−

Przykanaliki sanitarne ujęto w odrębnym opracowaniu.

−

Ścieki deszczowe z dachów, utwardzonych ciągów pieszo – jezdnych i parkingów
rozprowadzane będą po terenie własnych nieutwardzonych działek według warunków
technicznych.

−

Dane ogólne – ilość mieszkań: 60, zakładana liczba mieszkańców: 180.

−

Założeniowe zużycie wody: 120 l/mieszkańca.

Wyszczególnienie przyborów

z.w. i c.w.u.

WC

60 szt.

q = 0,13 dm

3

/s

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

54

Umywalki

69 szt.

q = 0,14 dm

3

/s

Zlewozmywaki 60 szt.

q = 0,14 dm

3

/s

Wanny

55 szt.

q = 0,30 dm

3

/s

Pralki

60 szt.

q = 0,25 dm

3

/s

Natryski

5szt.

q = 0,30 dm

3

/s

3. OBLICZENIA

−

Obliczenia wody zimnej projektowanego budynku.

−

Obliczenia wody ciepłej.

−

Obliczenia kanalizacji bytowej.

4. ROZWIĄZANIE TECHNICZNE

4.1. Instalacja wody zimnej

−

Instalację wody zimnej projektuje się jako jednostrefową z rozdziałem dolnym.

−

Przewody rozprowadzające prowadzić pod stropem piwnic. Piony wody zimnej
prowadzone są w obudowanych szachtach instalacyjnych wraz z przewodami wody
ciepłej i cyrkulacji.

−

Projekt zakłada opomiarowanie zimnej wody dla każdego mieszkania. Wodomierze
mieszkaniowe projektuje się w szachtach instalacyjnych odczyty wodomierzy
dostępne będą od strony klatki schodowej. Rozprowadzenie instalacji wodnej do
przyborów w mieszkaniach w systemie podposadzkowym w układzie z trójnikami,
a podłączenia do punktów poboru elastycznymi króćcami.

−

Przewody poziome prowadzić ze spadkiem 0,2% w kierunku spustów wody.

4.2. Instalacja wody ciepłej i cyrkulacji

−

Projektuje się centralne zaopatrzenie w ciepłą wodę. Przygotowanie wody ciepłej
odbywać się będzie w pomieszczeniu technicznym znajdującym się w piwnicy
budynku.

−

Piony wody ciepłej i cyrkulacji prowadzone są w obudowanych szachtach
instalacyjnych wraz z przewodami wody zimnej, wykonać z rur stalowych
ocynkowanych.

−

Rozprowadzenie instalacji wodnej do przyborów w mieszkaniach w systemie
podposadzkowym w układzie z trójnikami, a podłączenie do punktów poboru
elastycznymi króćcami.

−

Przewody rozprowadzające w poziomie piwnic wykonać z rur stalowych
ocynkowanych wg PN–82/H–74200 z podwójnym ocynkiem wg ZN–72/8640–01
i zaizolować.

−

Kompensacja trasy występuje na załamaniach trasy.

−

Średnice przewodów prowadzone są wg części rysunkowej opracowania.

−

Regulację rozpływu ciepłej wody projektuje się przez zastosowanie podpionowych
termostatycznych

zaworów

regulacyjnych

ze

złączkami

odcinającymi

MTCV – A firmy Danfoss.

4.3. Instalacja p. poż.

Projektowany budynek zabezpieczony jest pod względem p. poż. przez sieć istniejących

hydrantów zewnętrznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

55

4.4 Kanalizacja sanitarna

−

Projektuje się instalację z rur PVC dla kanalizacji wewnętrznej.

−

Przewody poziome wykonane będą pod stropem piwnicy. Piony wykonane będą
w szachtach instalacyjnych. Podejścia do przyborów będą w warstwie posadzek
i w listwach przyściennych.

−

W piwnicy przy zaprojektowanych umywalkach przewiduje się zamontowanie
agregatów podnoszących SOLOLIFT+ D–3 firmy Grundfos, wyposażonych w pompę
i zawór zwrotny, w celu ciśnieniowego odprowadzenia ścieków do instalacji
kanalizacyjnej.

4.5. Instalacja centralnego ogrzewania

−

Obliczeń strat ciepła budynku i obciążeń strat cieplnych poszczególnych pomieszczeń
dokonano na podstawie programu Kan ozc.

−

Źródłem ciepła będzie projektowany wymiennikowy węzeł cieplny dwufunkcyjny
zlokalizowany w pomieszczeniu piwnicznym.

−

Rozprowadzenie

instalacji

wewnętrznej

c.o.

projektuje

się

w

układzie

mieszkaniowym, rozdzielaczowym w systemie KAN–therm. Do rozprowadzenia
czynnika zastosowano rury polietylenowe PE–Xc z osłoną antydyfuzyjną. Rury
układane w podłodze w peszlu. Należy zaizolować rurociągi prowadzone
w posadzkach przy długich ciągach przewodów, gdzie może występować znaczne
schłodzenie wody, obszarów o dużym zagęszczeniu rur prowadzonych w posadzkach
(przy rozdzielaczach, klatki schodowe) ze względu na możliwość występowania
podwyższonej temperatury posadzki w tych obszarach, prowadzenia rur
w posadzkach nad piwnicami, garażami i pomieszczeniami nie ogrzewanymi.

−

W instalacji c.o. przewidziano grzejniki płytowe stalowe PURMO firmy RETTIG
HEATING Sp. z o.o. z podłączeniem dolnym w mieszkaniach, z podłączeniem
bocznym na klatce schodowej

4.12.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu wykonujemy opis techniczny?
2. Co powinno znajdować się w opisie technicznym?
3. Co powinno znajdować się w opisie technicznym instalacji CO?
4. Co powinno znajdować się w opisie technicznym instalacji wody zimnej?
5. Jak wykonuje się opis techniczny kanalizacji sanitarnej?

4.12.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj opis techniczny instalacji ogrzewania centralnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bhp,
3) dobrać odpowiednie materiały i przybory piśmiennicze,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

56

4) wykonać opis techniczny instalacji CO,
5) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory piśmiennicze,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca opisu technicznego.

Ćwiczenie 2

Wykonaj opis techniczny instalacji wody ciepłej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bhp,
3) dobrać odpowiednie materiały i przybory piśmiennicze,
4) wykonać opis techniczny instalacji wody ciepłej,
5) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory piśmiennicze,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca opisu technicznego.

4.12.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) podać cel stosowania opisu technicznego?





2) podać zawartość opisu technicznego?





3) wykonać opis techniczny instalacji CO?





4) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

57

4.13. Zasady wykonywania pomiarów i sporządzania rysunków

inwentaryzacyjnych

4.13.1. Materiał nauczania

Inwentaryzacja budowlana polega na wykonaniu rysunków i opisu istniejącego stanu

obiektu lub jego części. W zależności od potrzeb może dotyczyć konstrukcji lub urządzeń,
instalacji czy też robót wykończeniowych.

Inwentaryzację instalacji sanitarnych, przemysłowych, konstrukcji stalowych, budowli,

zagospodarowania terenu, itp. Przeprowadza się wówczas, gdy istnieje taka potrzeba, np. gdy
brak dokumentacji projektowej lub gdy istniejąca dokumentacja jest nieaktualna.
Inwentaryzacja instalacji rurowych jest również potrzebna do przygotowania jej adaptacji do
nowych warunków lub przeprowadzenia remontu.

Inwentaryzacja może być:

−

całkowita (np. budynek),

−

częściowa (np. klatka schodowa),

−

cząstkowa (np. detal architektoniczny).

Rysunki inwentaryzacyjne wykonuje się na podkładach budowlanych. W wyniku

inwentaryzacji odtwarza się stan istniejący.

Często mamy dokumentację projektową instalacji rurowych; wówczas nanosi się na nią

tylko zmiany, jakich dokonano w czasie wykonywania, bądź w okresie eksploatacji.

Podczas wykonywania rysunków inwentaryzacyjnych pierwszą czynnością jest dokładne

poznanie instalacji i naszkicowanie jej, następnie dokonanie pomiarów, które umieszczamy
na szkicu.

Pomiary najlepiej wykonywać w zespołach trzyosobowych. Wtedy jedna osoba szkicuje,

a dwie za pomocą odpowiedniego sprzętu pomiarowego dokonują pomiaru i podają wielkości
zmierzone. Do pomiarów stosuje się taśmy miernicze i metrówki. Przy wykonywaniu szkiców
należy pamiętać o zachowaniu właściwej kolejności, np. od piwnicy przez pietra na strych.
Obmiar przewodów przeprowadza się po osi rur. Kształtek i łączników się nie odlicza.
Nie należy do długości przewodów wliczać syfonów, zaworów, przyborów, aparatów itp.
Urządzenia te należy wyraźnie przedstawić wyraźnie na szkicu i opisać je.

Rysunki inwentaryzacyjne wykonuje się bez podziałki, mogą to być rysunki odręczne

lub w oparciu o szkice.

Najważniejszą częścią dokumentacji inwentaryzacyjnej są rzuty poziome.
Na rys. 43 przedstawiono szkic inwentaryzacyjny zagospodarowania działki szkolnej.

Z rysunku możemy odczytać, że działka jest ogrodzona. Strzałkami oznaczono główne wejścia
do budynków. Na poszczególnych budynkach umieszczono w kółkach cyfry rzymskie I÷IV.
Oznacza to, że budynek ma I – kondygnację, II – dwie kondygnacje itd. Na rysunku jest też
bieżna, a teren oświetlony.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

58

Rys. 43. Szkic inwentaryzacyjny działki [3, s. 200]

Na rys. 44 pokazano neutralizator ścieków. Rysunek wykonano w dwóch rzutach,

pionowym i poziomym z zastosowaniem przekrojów w płaszczyźnie pionowej i poziomej.

W celu łatwiejszego odczytania rysunku, oprócz wymiarów zastosowano opisy.

Rys. 44. Neutralizator ścieków [3, s. 206]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

59

4.13.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu wykonuje się inwentaryzację budowlaną?
2. Co wchodzi w skład inwentaryzacji budowlanej?
3. Jaka jest kolejność czynności podczas wykonywania inwentaryzacji budowlanej?
4. W jakie podziałce wykonuje się szkic inwentaryzacyjny?
5. Dlaczego do wykonywania pomiarów najwygodniej jest użyć taśmy mierniczej?
6. Kiedy wykonuje się rysunki inwentaryzacyjne instalacji rurowych?

4.13.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj inwentaryzację fragmentu instalacji ogrzewania centralnego znajdującego się

w pracowni szkolnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bhp,
3) dobrać odpowiednie materiały i przybory piśmiennicze,
4) wykonać szkic instalacji CO w pracowni szkolnej,
5) wykonać pomiary instalacji CO w pracowni szkolnej,
6) nanieść wykonane pomiary na szkic,
7) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory piśmiennicze,

−

metrówka lub taśma miernicza,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca inwentaryzacji budowlanej.

Ćwiczenie 2

Wykonaj inwentaryzację budowlaną pracowni szkolnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bhp,
3) dobrać odpowiednie materiały i przybory piśmiennicze,
4) wykonać szkic (rzut poziomy) pracowni szkolnej,
5) wykonać pomiary pracowni szkolnej,
6) nanieść wykonane pomiary na szkic,
7) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

60

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory piśmiennicze,

−

metrówka lub taśma miernicza,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca inwentaryzacji budowlanej.

4.13.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) przeprowadzić pomiary inwentaryzacyjne?





2) wykonać rysunki inwentaryzacyjne?





3) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?





4) określić czym zajmuje się inwentaryzacja?





5) wymienić i opisać rodzaje inwentaryzacji?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

61

4.14. Zastosowanie programów komputerowych do kreślenia

podstawowych figur płaskich oraz figur przestrzennych,
kreskowania przekrojów, wymiarowania rysunków

4.14.1. Materiał nauczania

Istnieje wiele programów komputerowych do wspomagania projektowania. Oto kilka

z nich:

−

AutoCAD LT 2007 oferuje stu procentową zgodność z formatem DWG
wykorzystywanym przez pełną wersję AutoCAD 2007 i poprzednie. Program w stosunku
do wersji pełnej AutoCAD 2007 nie posiada funkcji rysowania trójwymiarowego,
zarządzania zestawami arkuszy, tworzenia bloków dynamicznych, dostosowania (LISP,
ARX, VBA), grafiki prezentacyjnej, zarządzania standardami CAD oraz nie jest dostępny
w postaci licencji sieciowych. Najnowsza wersja została wyposażona w szereg nowości
i usprawnień, których celem jest głównie podniesienie wydajności projektowania.

−

BricsCad V7 wykorzystuje AutoCAD DWG jako lokalny format rysunków i pozwala
użytkownikom odczytywać oraz zapisywać pliki DWG AutoCAD’a od wersji 2.5 do
2006. BricsCad V7 oferuje wysoki stopień zgodności z zestawem poleceń AutoCAD,
AutoLISP, ADS oraz VB. Oferuje również łatwą integrację oraz dużo wyjątkowo
wydajnych właściwości, m.in. zdolność do otwierania wielu rysunków jednocześnie,
wyświetlanie Image Raster oraz edycję i foto–realistyczny rendering. Występuje w trzech
wersjach: Linux, Classic i Pro (wzbogaconej o obsługę języka Visual Basic oraz
modelowanie brył ACIS).

−

CadStd (CAD Standard) Lite jest ograniczoną funkcjonalnie ale całkowicie bezpłatną
wersją (również do użytku komercyjnego) programu do projektowania CadStd Pro.
Program umożliwia tworzenie prostych projektów architektonicznych, mechanicznych,
schematów itp. Do dyspozycji użytkownika są wszystkie podstawowe narzędzia do
tworzenia figur geometrycznych, linii i krzywych itd. Poszczególne obiekty mogą być
obracane, lustrzanie odbijane, przycinane, upraszczane i skalowane. CadStd Lite
umożliwia eksport do formatów HPGL/1 (Hewlett Packard Graphic Language) i DXF
(wykorzystywanego przez AutoCAD). Posiada też własny format plików.

4.14.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz programy do projektowania?
2. W jakim celu korzystamy z programów do projektowania?
3. Na jakiej zasadzie działa program AutoCAD?
4. Na jakiej zasadzie działa program BricsCad?
5. Na jakiej zasadzie działa program CadStd?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

62

4.14.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj rysunek walca w rzutach prostokątnych z zachowaniem wymiarowania,

z wykorzystaniem programu do wspomagania projektowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) wykonać rysunek walca w rzutach prostokątnych, z wykorzystaniem programu do

wspomagania projektowania,

3) wykonać wymiarowanie wykonanego rysunku,
4) omówić sposób wykonania ćwiczenia,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

treść ćwiczenia,

−

stanowisko komputerowe z programem do projektowania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca zastosowania komputerowych do projektowania.

Ćwiczenie 2

Wykonaj rysunek elementu wykonanego z blachy o grubości 5 mm, w kształcie trójkąta

prostokątnego o wymiarach 30 x 40 x 50 mm z wykorzystaniem komputerowego programu do
projektowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) wykonać rysunek elementu z blachy wg podanych wymiarów, z wykorzystaniem

programu do wspomagania projektowania,

3) sprawdzić dokładność wykonanej pracy,
4) omówić sposób wykonania ćwiczenia,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

treść ćwiczenia,

−

stanowisko komputerowe z programem do projektowania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca programów komputerowych do projektowania.

4.14.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) korzystać z programów komputerowych do wspomagania projektowania?





2) podać cel stosowania programów komputerowych do projektowania?





3) wymienić znane programy do projektowania?





4) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?





5) opisać zastosowanie programów komputerowych do projektowania?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

63

4.15. Przepisy prawa budowlanego. Procedury uzyskania decyzji

o pozwoleniu na budowę

4.15.1. Materiał nauczania

Centralnym organem administracji rządowej w sprawach określonych w ustawach: Prawo

budowlane i o wyrobach budowlanych jest Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego (GINB).
Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego wykonuje swoje zadania przy pomocy Głównego
Urzędu Nadzoru Budowlanego.

Zbiór przepisów dotyczących prawa budowlanego określa ustawa z dnia 7 lipca 1994 r.

(Dz. U. z dnia 25 sierpnia 1994 r.).

Składa się ona z kilkunastu rozdziałów mówiących o:

−

przepisach ogólnych, dotyczących prawa budowlanego,

−

samodzielnych funkcjach technicznych w budownictwie,

−

prawach i obowiązkach uczestników procesu budowlanego,

−

postępowaniu poprzedzającym rozpoczęcie robót budowlanych,

−

budowie i oddawaniu do użytku obiektów budowlanych,

−

utrzymaniu obiektów budowlanych,

−

katastrofach budowlanych,

−

organach państwowego nadzoru budowlanego,

−

przepisach karnych,

−

odpowiedzialności zawodowej w budownictwie,

−

przepisach przejściowych i końcowych.

Procedury uzyskania decyzji o pozwoleniu na budowę

W budownictwie występują dwa rodzaje dokumentacji:

−

prawna,

−

techniczna.

Do dokumentacji prawnej zaliczamy lokalizację ogólną (stwierdzenie potrzeby danej

inwestycji na danym terenie) i szczegółową (określa dokładnie w którym miejscu ma stanąć
obiekt).

Do dokumentacji technicznej zaliczamy wszystkie uzgodnienia z dostawcami, np. wody,

energii elektrycznej, energii cieplnej, gazu. Bez tych uzgodnień nie można projektować danej
inwestycji, a bez uzyskania zgody (pozwolenia) – rozpoczynać budowy.

Projekt powinien być wykonany przez osobę posiadającą wymagane uprawnienia

budowlane będącą członkiem właściwej izby samorządu zawodowego. Szczegółowy zakres
i formę projektu budowlanego określa rozporządzenie Ministerstwa Infrastruktóry z dnia
03 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (Dz. U. Nr
120, poz. 1133 z 2003 r.).

A. Projekt budowlany powinien spełniać wymagania określone w "decyzji o warunkach

zabudowy zagospodarowania terenu", zgodnie z przepisami o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym. Projekt powinien zawierać:

−

projekt zagospodarowania działki lub terenu, sporządzony na aktualnej mapie,

−

projekt architektoniczno-budowlany,

−

stosownie do potrzeb:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

64

−

oświadczenia właściwych jednostek organizacyjnych o zapewnieniu dostaw energii,
wody, ciepła i gazu, odbioru ścieków oraz o warunkach przyłączenia obiektu do sieci
wodociągowych, kanalizacyjnych, cieplnych, gazowych, elektroenergetycznych,
telekomunikacyjnych oraz dróg lądowych,

−

oświadczenie właściwego zarządcy drogi o możliwości połączenia działki z drogą
publiczną zgodnie z przepisami o drogach publicznych,

−

w zależności od potrzeb, wyniki badań geologiczno – inżynierskich oraz geotechniczne
warunki posadowienia obiektów budowlanych,

−

decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia
w przypadku przedsięwzięcia): określonego w art. 51 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 27
kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 z
późniejszymi zmianami.

W zależności od rodzaju inwestycji do wniosku o wydanie pozwolenia na budowę mogą

być wymagane uzgodnienia i dokumenty z różnymi instytucjami np.: Urząd Miasta –
Wydziałem Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska Urzędu Miasta.

JEDNOSTKA ODPOWIEDZIALNA:

Wydział Urbanistyki i Administracji Budowlanej (WUiAB).
Pozwolenie na wykonanie nowej lub wymianę wewnętrznej instalacji gazowej,

WYMAGANE DOKUMENTY:
1. „Wniosek o pozwolenie na budowę/rozbiórkę” (WUiAB).
2. Załączniki:

−

oświadczenie o posiadanym prawie do dysponowania terenem na cele budowlane
(WUiAB),

−

warunki techniczne dostawy gazu do celów socjalno-bytowych lub grzewczych
wydane przez Zakład Gazowniczy,

−

opinia dotycząca stanu technicznego istniejących przewodów wentylacyjnych,
dymowych i spalinowych wraz ze wskazaniem możliwości podłączenia pieca
gazowego i wentylacji pomieszczenia wykonana przez Mistrza Kominiarskiego lub
osobę posiadającą uprawnienia budowlane o odpowiedniej specjalności,

−

cztery egzemplarze projektu wewnętrznej instalacji gazowej wykonanego przez
osobę posiadającą wymagane uprawnienia budowlane będącą członkiem właściwej
izby samorządu zawodowego,

−

upoważnienie udzielone osobie działającej w imieniu inwestora.

3. Do wglądu:

−

uprawnienia projektanta.

4.15.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co oznacza skrót GINB?
2. Jaka ustawa określa zbiór przepisów dotyczących prawa budowlanego?
3. O czym mówi prawo budowlane?
4. Jakie rozdziały wchodzą w skład ustawy mówiącej o prawie budowlanym?
5. Jakie wymagania powinien spełniać projekt budowlany?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

65

6. Jakie wymagane są dokumenty, aby uzyskać zgodę na wykonanie nowej lub wymianę

starej instalacji gazowej?

7. Co określa dokumentacja prawna?

4.15.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Skorzystaj z ustawy o prawie budowlanym i omów samodzielne funkcje techniczne

pełnione w budownictwie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bhp,
3) odnaleźć w ustawie o prawie budowlanych rozdział mówiący o samodzielnych funkcjach

technicznych,

4) przeczytać rozdział o samodzielnych funkcjach technicznych,
5) zaprezentować (omówić)wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory piśmiennicze,

−

ustawa o prawie budowlanym,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca przepisów prawa budowlanego.

Ćwiczenie 2

Skorzystaj z ustawy o prawie budowlanym i omów rozdział mówiący o odpowiedzialności

zawodowej w budownictwie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami

bezpieczeństwa i higieny pracy,

3) odnaleźć w ustawie o prawie budowlanych rozdział mówiący o samodzielnych funkcjach

technicznych,

4) przeczytać rozdział o odpowiedzialności zawodowej w budownictwie,
5) zaprezentować (omówić) wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory piśmiennicze,

−

ustawa o prawie budowlanym,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca przepisów prawa budowlanego.

Ćwiczenie 3

Wypisz dokumenty wymagane, aby otrzymać zgodę na wykonanie nowej instalacji

gazowej w budynku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

66

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bhp,
3) wypisać wymagane dokumenty,
4) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory piśmiennicze,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca procedur uzyskania decyzji o pozwoleniu na budowę.

Ćwiczenie 4

Wypisz procedury uzyskania decyzji o pozwoleniu na budowę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami

bezpieczeństwa i higieny pracy,

3) wypisać wymagane procedury,
4) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory piśmiennicze,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca procedur uzyskania decyzji o pozwoleniu na budowę.

4.15.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić rozdziały prawa budowlanego?





2) skorzystać z ustawy o prawie budowlanym?





3) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?





4) określić odpowiedzialność zawodową w budownictwie?





5) opisać organy państwowego nadzoru budowlanego?





6) wymienić, co zaliczamy do dokumentacji prawnej?





7) podać różnicę między dokumentacją prawną a techniczną?





8) wykonać spis dokumentów aby otrzymać decyzję o warunkach

zabudowy?





9) wymienić co zaliczamy do dokumentacji technicznej?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

67

4.16. Dokumentacja budowy: wykonawcza i powykonawcza

4.16.1. Materiał nauczania

Dokumentacja budowy to pozwolenie na budowę wraz z załączonym projektem

budowlanym, dziennik budowy, protokoły odbiorów częściowych i końcowych, w miarę
potrzeby, rysunki i opisy służące realizacji obiektu, operaty geodezyjne i książka obmiarów,
a w przypadku realizacji obiektów metodą montażu – także dziennik montażu.

Dokumentacja wykonawcza

Dokumentacja wykonawcza to dokumentacja budowy (instalacji) wykonana przez

projektanta lub biuro projektów.

Dokumentacja powykonawcza

Dokumentacja powykonawcza to dokumentacja budowy z naniesionymi zmianami

dokonanymi w toku wykonywania robót oraz geodezyjnymi pomiarami powykonawczymi.

4.16.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na czym polega dokumentacja wykonawcza?
2. Na czym polega dokumentacja powykonawcza?
3. Określić, co zawiera dokumentacja budowy?

4.16.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Porównaj rysunek przedstawiający projekt instalacji wodociągowej przed jej wykonaniem

z rysunkiem powykonawczym tej instalacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) porównać dwa rysunki,
3) wymienić różnice rozmieszczenia instalacji wodociągowej na obu rysunkach,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory piśmiennicze,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca dokumentacji budowy.

Ćwiczenie 2

Porównaj rysunek przedstawiający projekt instalacji kanalizacyjnej przed jej wykonaniem

z rysunkiem powykonawczym tej instalacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

68

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) porównać dwa rysunki,
3) wymienić różnice rozmieszczenia instalacji kanalizacyjnej na obu rysunkach,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory piśmiennicze,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca dokumentacji budowy.

4.16.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozróżnić dokumentację budowy wykonawczą i powykonawczą?





2) odczytać rysunki z dokumentacją powykonawczą?





3) porównać dokumentację wykonawczą z powykonawczą?





4) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?





5) określić zawartość dokumentacji budowy?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

69

4.17. Organizacja robót

4.17.1. Materiał nauczania

Organizacja placu budowy

Plac budowy jest prowizorycznym warsztatem, stanowiącym wydzielony teren

przeznaczony do wykonania jednego lub kilku wyrobów – budowli. Urządzenie placu budowy
rozpoczyna się od rozpoznania urządzeń istniejących, aby je wykorzystać na potrzeby budowy.

Zagospodarowanie rozpoczyna się od uporządkowania i czasem wyrównania terenu,

następnie ustawienia ustępów, ogrodzeń i tablicy informacyjnej przy wjeździe na budowę.
W dalszej kolejności wykonuje się:

−

tymczasowe drogi dojazdowe, sieci wodociągowe, energetyczne i inne,

−

składowiska i magazyny,

−

tymczasowe budynki administracyjno-gospodarcze i socjalno-bytowe,

−

instalacje maszyn i urządzeń,

−

odwodnienie terenu budowy,

−

podłączenie do sieci miejskiej wodociągowej,

−

i inne.

Przy konkretnych pracach, stosuje się metody produkcji budowlanej:

−

metoda kolejnego wykonania, polegająca na kolejnym wykonywaniu robót lub obiektów
po zakończeniu poprzednich,

−

metoda równoległego wykonania polegająca na równoczesnym rozpoczęciu robót
na wszystkich działkach lub obiektach budowlanych przez poszczególne, specjalistyczne
brygady robocze,

−

metoda pracy równomiernej polegająca na podziale obiektu budowlanego na tzw. działki
robocze, o jednakowej lub bardzo zbliżonej do siebie pracochłonności, w których każda,
odpowiednio dobrana pod względem stanu osobowego specjalistyczna brygada, lub jej
zespoły robocze wykonują stale tę samą pracę, przechodząc z działki na działkę, po
wytworzeniu frontu pracy dla następnej brygady,

−

metoda uprzemysłowiona polegająca na zbliżeniu form wykonawstwa budowlanego
do produkcji przemysłowo-fabrycznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

70

Rys. 45. Harmonogramy robót organizowanych metodą: a) kolejnego wykonania, b) równoległego

wykonania, c) pracy równomiernej [2, s. 72]

Projekt instalacji montażu

Instalacje przemysłowe często są trudne do wykonania, dlatego konieczne jest

opracowanie projektu organizacji montażu sieci, instalacji i urządzeń.
Przy prototypowych instalacjach, stosowaniu nowych materiałów oprócz organizacji montażu,
stosuje się bezpośredni nadzór nad wykonywanymi robotami – jest to nadzór autorski. Autor
projektu nadzoruje roboty i ewentualnie wprowadza zmiany bezpośrednio na budowie.
W projekcie organizacji montażu należy uwzględnić wykonawstwo, np. w warunkach
zimowych, próby i odbiory instalacji i inne.

4.17.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jaki sposób wykonuje się zagospodarowanie placu budowy?
2. Na czym polega metoda kolejnego wykonania?
3. Na czym polega metoda równoległego wykonania?
4. Na czym polega metoda pracy równomiernej?
5. Na czym polega metoda uprzemysłowiona?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

71

4.17.3 Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj projekt organizacji budowy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) doprać materiały i przybory kreślarskie,
3) opracować projekt organizacji budowy,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory piśmiennicze,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca organizacji robót.

Ćwiczenie 2

Wykonaj przykładowy harmonogram robót organizowanych metodą kolejnego

wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) dobrać materiały i przybory kreślarskie,
3) opracować harmonogram robót organizowanych metodą kolejnego wykonania,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory piśmiennicze,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca organizacji robót.

4.17.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zorganizować plac budowy?





2) omówić metody produkcji budowlanej?





3) porównać metody produkcji budowlanej?





4) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?





5) opisać sposób wykonania harmonogramów robót?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

72

4.18. Dokumentacja przebiegu robót budowlanych

4.18.1. Materiał nauczania

Dziennik budowy jest przeznaczony do rejestracji, w formie wpisów, przebiegu robót

budowlanych oraz wszystkich zdarzeń i okoliczności zachodzących w toku ich wykonywania
i mających znaczenie przy ocenie technicznej prawidłowości wykonywania budowy, rozbiórki
lub montażu.

Dziennik budowy prowadzi się w taki sposób, aby z dokonywanych w nim wpisów

wynikała kolejność zdarzeń i okoliczności. Dziennik budowy prowadzi się odrębnie dla
każdego obiektu budowlanego, wymagającego pozwolenia na budowę.

Dla obiektów liniowych lub sieciowych dziennik budowy prowadzi się odrębnie dla

każdego wydzielonego odcinka robót.

Przy wykonywaniu obiektu budowlanego metodą montażu dodatkowo prowadzi się

dziennik montażu. Jeżeli odrębne przepisy nakładają obowiązek prowadzenia specjalnego
dziennika robót, fakt jego prowadzenia odnotowuje się w dzienniku budowy, a po zakończeniu
robót specjalny dziennik robót dołącza się do dziennika budowy.

Inwestor, składając zawiadomienie o zamiarze rozpoczęcia robót budowlanych lub

wznowienia robót budowlanych, występuje do właściwego organu o wydanie dziennika
budowy. Organ wydaje dziennik budowy w terminie 3 dni od dnia, w którym decyzja
o pozwoleniu na budowę stała się ostateczna, za zwrotem kosztów związanych z jego
przygotowaniem. Dziennik budowy ma format A4, ponumerowane strony i jest zabezpieczony
przed zdekompletowaniem. Strony dziennika budowy przeznaczone do wpisów są podwójne –
oryginał i kopia z perforacją umożliwiającą łatwe jej wyrywanie.

Na poszczególne strony dziennika budowy organ wydający dziennik nanosi pieczęcie.

Na stronie tytułowej dziennika budowy zamieszcza się numer, datę wydania oraz liczbę stron
dziennika, imię i nazwisko lub nazwę (firmę) inwestora, rodzaj i adres budowy, rozbiórki lub
montażu, numer i datę wydania pozwolenia na budowę oraz pouczenie o sposobie
prowadzenia dziennika i odpowiedzialności określonej w art. 93 pkt 4 ustawy z dnia 7 lipca
1994 r. – Prawo budowlane. Na pierwszej stronie dziennika budowy inwestor zamieszcza imię
i nazwisko lub nazwę (firmę) wykonawcy lub wykonawców oraz osób sprawujących
kierownictwo budowy i robót budowlanych, nadzór autorski i inwestorski, podając ich
specjalności i numery uprawnień budowlanych. Osoby te potwierdzają podpisem i datą
przyjęcie powierzonych im obowiązków. Kolejne strony dziennika budowy przeznacza się na
wpisy dotyczące przebiegu robót budowlanych. Każdy wpis oznacza datą i podpisuje osoba
dokonująca wpisu, z podaniem imienia, nazwiska, wykonywanej funkcji i nazwy jednostki
organizacyjnej lub organu, który reprezentuje. Jeżeli w trakcie wykonywania robót
budowlanych następuje zmiana kierownika budowy, kierownika robót, inspektora nadzoru
inwestorskiego lub projektanta sprawującego nadzór autorski, w dzienniku budowy dokonuje
się wpisu określającego stan zaawansowania i zabezpieczenia przekazywanej budowy,
rozbiórki lub montażu. Wpis ten potwierdza się datą i podpisami osoby przekazującej
i przejmującej obowiązki. Pod każdym wpisem w dzienniku budowy osoby, których wpis
dotyczy, potwierdzają podpisem i datą zapoznanie się z jego treścią.

Kierownik budowy stwierdza wpisem w dzienniku budowy fakt zamknięcia dziennika lub

jego kontynuację w następnym, kolejno numerowanym tomie.

Wpisów w dzienniku budowy dokonuje się w sposób trwały i czytelny na oryginałach

i kopiach stron, zamieszczając je w porządku chronologicznym, w sposób uniemożliwiający
dokonanie późniejszych uzupełnień.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

73

W razie konieczności wprowadzenia poprawek do dokonanych już wpisów, należy

niewłaściwy tekst skreślić w sposób umożliwiający jego odczytanie i wprowadzić właściwą
treść, z uzasadnieniem wprowadzonej zmiany. Skreślenia i poprawki są dokonywane w formie
wpisu do dziennika budowy.

Dokonywanie wpisów na odwrocie ponumerowanych stron jest zabronione.

Protokoły związane z budową lub sporządzane w trakcie wykonywania robót budowlanych
wpisuje się do dziennika budowy.

Dopuszcza się sporządzanie protokołów, na oddzielnych arkuszach. Arkusze te należy

dołączyć w sposób trwały do oryginału dziennika budowy i jego kopii lub zamieścić
w oddzielnym zbiorze, dokonując w dzienniku budowy wpisu o fakcie ich prowadzenia.

Do dokonywania wpisów w dzienniku budowy upoważnieni są:

−

inwestor,

−

inspektor nadzoru inwestorskiego,

−

projektant,

−

kierownik budowy,

−

kierownik robót budowlanych,

−

osoby wykonujące czynności geodezyjne na terenie budowy,

−

pracownicy organów nadzoru budowlanego i innych organów uprawnionych do kontroli
przestrzegania przepisów na budowie – w ramach dokonywanych czynności kontrolnych.

Pracownicy organów nadzoru budowlanego potwierdzają każdorazowo, wpisem do

dziennika budowy, swoją obecność na budowie. Dziennik budowy znajduje się na stałe na
terenie budowy lub rozbiórki i jest dostępny dla osób upoważnionych. Dziennik budowy należy
przechowywać w sposób zapobiegający uszkodzeniu, kradzieży lub zniszczeniu.

Za właściwe prowadzenie dziennika budowy, jego stan oraz właściwe przechowywanie

na terenie budowy jest odpowiedzialny kierownik budowy.

4.18.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu prowadzi się dziennik budowy?
2. Na czym polega kontrola robót budowlanych?
3. Kto dokonuje wpisów w dzienniku budowy?
4. Gdzie znajduje się dziennik budowy?
5. Dla kogo udostępniony jest dziennik budowy?

4.18.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj kilku wpisów robót montażowych do dziennika budowy dostępnego w pracowni

szkolnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) dobrać materiały i przybory kreślarskie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

74

3) dokonać wpisów do dziennika budowy,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory piśmiennicze,

−

dziennik budowy,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca dokumentacji przebiegu robót budowlanych.

Ćwiczenie 2

Wypełnij dwie pierwsze strony w dzienniku budowy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) dobrać materiały i przybory kreślarskie,
3) dokonać wpisów do dziennika budowy,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i przybory piśmiennicze,

−

dziennik budowy,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca dokumentacji przebiegu robót budowlanych.

4.18.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dokonać wpisów do dziennika budowy?





2) skorzystać z dziennika budowy?





3) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?





4) określić co wpisuje się na pierwszej stronie dziennika budowy?





5) określić co wpisuje się na stronie tytułowej dziennika budowy?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

75

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 25 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania typu wielokrotnego

wyboru.

5. Za każdą poprawną odpowiedź możesz uzyskać 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania podane

są cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna; wybierz
ją i zaznacz kratkę z odpowiadającą jej literą znakiem X.

7. Staraj się wyraźnie zaznaczać odpowiedzi. Jeśli się pomylisz i błędnie zaznaczysz

odpowiedź, otocz ją kółkiem i zaznacz odpowiedź, którą uważasz za poprawną.

9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudności, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

11. Po rozwiązaniu testu sprawdź czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE

ODPOWIEDZI.

12. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

76

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Rysunek orientacyjny określa położenie obiektu budowlanego w stosunku do

a) danego osiedla, dzielnicy, drogi.
b) granic obiektów sąsiadujących.
c) strony wschodniej budynku.
d) linii zabudowy.

2. Rzut poziomy przedstawia przedmiot leżący na płaszczyźnie

a) poziomej widzianej z boku.
b) poziomej widzianej z góry.
c) pionowej widzianej z boku.
d) pionowej widzianej z góry.

3. Rzuty poziome wykonuje się w skali

a) 1:100

.

b) 1:20

.

c) 1:10.
d) 1:5.

4. Kosztorys zawiera zestawienie robót przewidzianych do

a) zmagazynowania.
b) zaprojektowania.
c) zaplanowania.
d) wykonania.

5. Norma to dokument

a) prawny i techniczny.
b) lokalizacyjny.
c) przemysłowy.
d) badawczy.

6. Podczas wymiarowania obowiązują zasady

a) wymiarowania tych samych elementów kilkakrotnie.
b) niepowtarzalnych danych.
c) powtarzania danych.
d) budowlane.

7. Znaki ograniczające w wymiarze rysunkowym to

a) liczby wymiarowe.
b) linie pomocnicze.
c) wymiary liniowe.
d) groty, kreski.

8. Dwie proste leżące w jednej płaszczyźnie, pokrywające się lub nie mające punktów

wspólnych, to proste
a) prostopadłe.
b) równoległe.
c) odcinki.
d) zbieżne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

77

9. Dwie proste prostopadłe przecinają się pod kątem

a) 120

°

.

b) 110

°

.

c) 100

°

.

d) 90

°

.

10. Rzutnia to płaszczyzna

a) na którą rzutujemy.
b) która jest rzutowana.
c) na której szkicujemy.
d) która służy do kreślenia rysunków.

11. Normy branżowe posiadają oznaczenie

a) BtN.
b) BcN.
c) BeN.
d) BN.

12. Rzutem trójkąta prostopadłego do płaszczyzny rzutów jest

a) prosta równoległa.
b) odcinek.
c) trójkąt.
d) prosta.

13. Wymiary arkusz formatu A4 wynoszą

a) 267 x 180 mm.
b) 277 x 190 mm.
c) 287 x 200 mm.
d) 297 x 210 mm.

14. Rysunek schematyczny to rysunek

a) szczegółowy.
b) uproszczony.
c) złożony.
d) główny.

15. Podstawowym rodzajem rzutów aksonometrycznych jest

a) azometria.
b) izometria.
c) dimetria.
d) zometria.

16. Przekroje na rysunkach stosujemy w celu odwzorowania

a) skomplikowanych kształtów wewnętrznych przedmiotu.
b) zewnętrznych kształtów przedmiotu.
c) widoku przedmiotu.
d) całości przedmiotu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

78

17. Ślady płaszczyzn przekroju oznacza się linią

a) punktową cienką.
b) punktową grubą.
c) zygzakową.
d) falistą.

18. Średnice powierzchni obrotowych oznaczamy znakiem

a) Õ.
b) &.
c) Ø.
d) ô.

19. Uproszczenia rysunkowe to schematy

a) przestrzenne.
b) modułowe.
c) graficzne.
d) bryłowe.

20. Do dokumentacji prawnej zaliczamy lokalizację

a)

przemysłową.

b)

budowlaną.

c)

zbiorczą.

d)

ogólną.

21. Zasadę działania urządzenia przedstawia schemat

a)

wykonawczy.

b)

strukturalny.

c)

montażowy.

d)

ideowy.

22. Obmiar przewodów instalacyjnych przeprowadza się

a) z przyborami i aparatami.
b) z zaworami.
c) z syfonami.
d) po osi rur.

23. Rysunek wykonawczy, to rysunek uwzględniający wszystkie przekroje i detale

a) dwóch elementów.
b) jednego elementu.
c) części maszyny.
d) całej maszyny.

24. Bryły najłatwiej rzutować jeśli ich krawędzie i osie będą

a) zbieżne ukośnie do płaszczyzny rzutów.
b) prostopadłe do płaszczyzny rzutów.
c) równoległe do płaszczyzny rzutów.
d) zbieżne do płaszczyzny rzutów.

25. Rzut odcinka położonego ukośnie do rzutni jest

a)

takiej samej długości co rzutowany odcinek.

b)

dwa razy dłuższy od odcinka rzutowanego.

c)

dłuższy od rzutowanego odcinka.

d)

krótszy od rzutowanego odcinka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

79

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko.........................................................................................................................

Posługiwanie się dokumentacją techniczną

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

21

a

b

c

d

22

a

b

c

d

23

a

b

c

d

24

a

b

c

d

25

a

b

c

d

Razem:

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

80

6. LITERATURA

1. Gąsiorowska D., Holsztyńska B.: Posługiwanie się dokumentacją techniczną. KOWEZ,

Warszawa 2002

2. Mirski J. Z.: Budownictwo z technologią. WSiP, Warszawa 1995
3. Wasilewski Z.: Rysunek zawodowy. WSiP, Warszawa 1993
4. Waszkiewiczowie E. i S.: Rysunek zawodowy dla ZSZ. WSiP, Warszawa 1993
5. Wojciechowski L.: Rysunek budowlany. WSiP, Warszawa 1998
6. Wojciechowski L.: Zawodowy rysunek budowlany. WSiP, Warszawa 1999