komputery_w_drodze_do

Aleksandra Szymczak

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna nr 1 we Wrocławiu

Komputer – w drodze do uzale

nienia

Mimo i

uzale

nienia towarzysz

ludzko

ci od zarania dziejów, współczesna

cywilizacja dostarcza wci

ąż

nowych nałogów. Wcze

niej wi

zano poj

cie uzale

nienia

niemal wył

cznie z substancjami psychoaktywnymi (nikotynizm, alkoholizm, narkomania,

lekomania). Obecnie, zwracaj

c uwag

na przymusowy charakter przejawianych niekiedy

zachowa

oraz negatywnych konsekwencji emocjonalnych, społecznych czy zdrowotnych

mówi si

o uzale

nieniu od pracy, pieni

dzy, samochodów, jedzenia, telewizji, hazardu,

zakupów itp. Stanowi

one problem zarówno samych jednostek, jak i otoczenia społecznego.

Rozwój naukowo-techniczny doprowadził do tego,

e we wszystkich niemal

dziedzinach

ycia człowiek jest wspomagany przez komputery. Sam Internet oferuje łatwy

i stosunkowo szybki przepływ informacji, edukacj

za pomoc

sieci, dost

p do rozmaitych

usług (banki, sklepy, apteki). Stanowi on ponadto specyficzne

rodowisko funkcjonowania

człowieka (np. obszar licznych kontaktów społecznych, miejsce pracy). Dost

p do sieci

umo

liwił człowiekowi funkcjonowanie zarówno w

wiecie rzeczywistym, jak i wirtualnym.

Oba te

wiaty tworz

przestrze

do rozwijania zainteresowa

, podtrzymywania oraz

nawi

zywania nowych relacji interpersonalnych, wyra

ania emocji czy przekona

wiat

wirtualny pozwala ponadto na zachowanie anonimowo

ci, kreowanie nowej to

samo

ci,

ucieczk

od problemów

wiata realnego.

Poza

wieloma

korzystnymi

aspektami komputery

nios

sob

wiele

niebezpiecze

stw, a w

ród nich ryzyko uzale

nienia. Coraz cz

ęś

ciej mówi si

o uzale

niaj

cych wła

ciwo

ciach ró

nych zachowa

, w tym korzystania z gier

komputerowych i u

ywania Internetu.

Spora grupa u

ytkowników komputerów korzysta z nich wył

cznie u

ytkowo

i funkcjonalnie, mimo i

niekiedy zajmuje im to wiele godzin. S

jednak osoby, którym

ytkowanie komputera wymyka si

spod kontroli i skutkuje negatywnymi konsekwencjami

w ró

nych obszarach funkcjonowania.

Jak si

objawia?

Szczególn

podatno

ść

na uzale

nienie od Internetu czy gier komputerowych

wykazuj

dzieci i młodzie

, gdy

ich zdolno

ść

kontrolowania własnych zachowa

nie jest

jeszcze wykształcona. Dodatkowo, bior

c pod uwag

e ich organizm, osobowo

ść

, system

warto

ci znajduje si

w fazie intensywnego rozwoju, nadu

ywanie sieci mo

e mie

bardziej negatywne nast

pstwa.

W zwi

zku z powy

szym niezwykle wa

ne jest dostrze

enie pierwszych objawów

wskazuj

cych na mo

liwo

ść

uzale

nienia od komputera.

Zjawisko nałogowego przebywania w cyberprzestrzeni przyjmuje ró

ne nazwy,

poczynaj

c od zespołu uzale

nienia od Internetu, przez siecioholizm, sieciozale

ść

, www-

holizm, interholizm, a

do nadmiernego u

ywania Internetu czy problematycznego u

ywania

Internetu. Poj

cia te nie s

równoznaczne, podobnie jak nie s

równoznaczne zjawiska

nadmiernego u

ywania sieci, patologicznego wykorzystywania Internetu, zagro

enia

uzale

nieniem czy jednoznacznego uzale

nienia.

Najcz

ęś

ciej wymienia si

nast

puj

ce symptomy uzale

nienia:

przymus lub nieodparte pragnienie korzystania z sieci/gier,

upo

ledzona zdolno

ść

kontrolowania zachowania,

nieskuteczne próby ograniczenia czasu sp

dzanego w sieci/na grach,

zespół abstynencyjny po zaprzestaniu korzystania z komputera (niepokój,

rozdra

nienie),

wzrost tolerancji (stopniowe zwi

kszanie ilo

ci czasu sp

dzanego przy komputerze),

rezygnacja z dotychczasowych kontaktów towarzyskich i zainteresowa

uporczywe kontynuowanie zachowa

mimo ich szkodliwych nast

pstw.

Do wspomnianych szkodliwych nast

pstw w sferze fizycznej zaliczy

na np.

pogorszenie wzroku, cz

ste bóle pleców i kr

gosłupa, anemi

, zwiotczenie mi

ęś

ni. Jako

konsekwencje psychiczne mog

pojawi

: niepokój, l

k, obni

enie nastroju, rozdra

nienie,

zaburzenia koncentracji, uwagi i pami

ci, zaburzenie relacji interpersonalnych, wyizolowanie

społeczne, zaniedbywanie obowi

zków, zaburzenia w zakresie to

samo

ci, zaw

ęż

enie

zainteresowa

, zubo

enie j

zyka, zaniedbywanie zdrowia itp.

uczniowie, którzy po

caj

komputerom ka

woln

chwil

czasu kosztem

nauki czy innych obowi

zków. Dla niektórych komputer odgrywa pierwszoplanow

rol

, gdy

przedkładaj

oni zabawy z nim ponad inne zaj

cia, np. rekreacyjno-towarzyskie. Z kolei

utrudnienia spowodowane brakiem mo

liwo

ci korzystania z komputera rzutuj

na ich

interakcje społeczne (staj

agresywni, uwaga skupiona na podejmowaniu wszelkich

działa

maj

cych na celu ponowne skorzystanie z komputera). Tym samym, traktuj

uzale

nienie jako potrzeb

, przymus, konieczno

ść

, powy

sze zachowania mo

na traktowa

z du

ym prawdopodobie

stwem jako jedne z przejawów uzale

nienia.

Jak si

rozwija?

Integracja czasu sp

dzanego w

wiecie wirtualnym i realnym zwykle ma charakter

konstruktywny nie powoduj

c zaburze

. St

d korzystanie z Internetu czy gier mo

przedstawi

jako kontinuum od zdrowego (prawidłowego) do patologicznego (uzale

nienia).

Proces powstawania uzale

nienia ma kilka faz. Zwykle zaczyna si

ono bardzo

niewinnie. Pocz

tkowa ciekawo

ść

i zafascynowanie powoduje,

e dziecko sp

dza wiele

czasu przy komputerze. Niekiedy rodzice z satysfakcj

przygl

daj

swej latoro

li, która

sprawnie obsługuje komputer, przyzwalaj

c na to w przekonaniu,

e dziecko rozwija swoje

zainteresowania i jednocze

nie jest w domu pod ich czujn

opiek

. Stopniowo dochodzi

do nadmiernego zaabsorbowania sieci

przy równoczesnym my

leniu o aktywno

komputerowej tak

e poza ni

. W kolejnej fazie nast

puje ograniczenie lub rezygnowanie

z innych form działania, niezdolno

ść

kontrolowania czasu sp

dzanego w cyberprzestrzeni.

Z czasem dochodzi do tego,

e ka

da próba oderwania syna czy córki od komputera wi

ąż

z wybuchami niekontrolowanej zło

ci i agresji (poczucie rozdra

nienia i niepokoju przy

próbach przerwania sesji sieciowej). Ostatecznie po zaprzestaniu „surfowania” pojawia si

zespół abstynencyjny.

Rodzice stopniowo trac

kontakt z dzieckiem, a ono samo zatraca kontakt

z rzeczywisto

. Uzale

nienie rozwija si

zazwyczaj niezauwa

alnie, wypieraj

dotychczasowe zainteresowania i obowi

zki (najpierw drugorz

dne, potem - podstawowe).

Pierwsze objawy spostrzega najbli

sza rodzina, cho

e je mylnie interpretowa

jako

pozytywne zainteresowanie informatyk

. Utrwaleniu uzale

nienia sprzyja brak dezaprobaty

społecznej i znikoma

wiadomo

ść

niebezpiecze

stwa. Im młodsze osoby, tym s

bardziej

zagro

one uzale

nieniem.

Głównym procesem le

żą

cym u podstaw zachowa

kompulsywnych, jakim s

nałogi,

jest warunkowanie instrumentalne. Jego idea jest prosta: ludzie wykazuj

skłonno

ść

do powtarzania tych zachowa

, za które spotyka ich nagroda. Dla skuteczno

ci nagrody

czynnikiem krytycznym jest czas oraz prawdopodobie

stwo otrzymania nagrody

po powtórzeniu okre

lonego zachowania. Internet czy gry oferuj

stosunkowo szybkie

nagrody takie jak np. uznanie i zainteresowanie otrzymywane ze strony nieznajomych czy

wzrost poziomu adrenaliny we krwi. Harmonogram wzmocnie

ze zmienn

stotliwo

podawania nagród jest w sposób przemy

lany stosowany przez twórców gier np. nagrody

dla pocz

tkuj

cych graczy, których zachowanie nie zostało wystarczaj

co uwarunkowane,

pojawiaj

szybciej. Ten mechanizm podtrzymuje zachowania hazardowe (dlatego

hazardzista jest przyzwyczajony do wielu prób bez nagrody). Konstrukcja gier charakteryzuje

gł

dynamik

- uko

czenie kolejnej misji, przej

cie na nast

pny poziom itp. Dziecko

otrzymuj

c natychmiastowy pozytywny rezultat, zagł

bia si

w gr

coraz bardziej, pragnie

próbowa

na nowo i poprawia

osi

gni

cia. Cech

, która sprawia,

e trudno mu oprze

graniu, jest personalizacja, czyli indywidualne traktowanie graj

cego (zgodnie z jego

tempem).

Dodatkowo gry komputerowe umo

liwiaj

gni

cie po to, co w rzeczywisto

ci jest

niewykonalne czy zabronione: mo

na je

dzi

motorem z bardzo du

żą

szybko

, dociera

do niebezpiecznych miejsc. Bogata grafika, interesuj

ca muzyka, dynamiczna wci

gaj

akcja to jedne z wielu czynników powoduj

cych,

e dziecko mo

e zwodzi

rodziców, i

chwil

wył

czy komputer, a w rzeczywisto

ci przedłu

a zabaw

Pami

jednak nale

e uniwersalne medium, jakim jest internet, wykorzystuje si

do rozmaitych celów (komunikacja, gry sieciowe, zakupy, itp.). Istnieje w nim wiele

psychologicznie poci

gaj

cych obszarów, które mog

zacz

ąć

pochłania

zbyt wiele czasu.

Tym samym ka

dy z obszarów przyci

ga uwag

specyficznej grupy u

ytkowników, dlatego

uzale

nienie od komputera nie mo

e by

ujmowane jednakowo dla wszystkich

uzale

nionych.

Jak zapobiega

Osoby uzale

nione od Internetu wymagaj

pomocy terapeutycznej, st

d powstawanie

instytucji specjalizuj

cych si

w tego rodzaju terapii czy rozwój grup Anonimowych

Siecioholików.

Jednak

e podstawowym krokiem jest wczesne dostrze

enie problemu, okre

lenie

jego skali i opracowanie programów profilaktycznych. Uczenie higienicznego,

wiadomego

i krytycznego korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych powinno sta

działaniem zarówno szkoły, jak i samych rodziców. Nauka kultury informatycznej mo

e sta

ęś

szkolnego programu profilaktycznego, przedmiotu informatyki czy

cie

edukacyjnych. Pami

nale

e opracowywane programy musz

podlega

głym

modyfikacjom, gdy

Internet z pewno

w szybkim tempie b

dzie zmieniał swoje oblicze.

Sami rodzice maj

liwo

ść

korzystania z zabezpieczaj

cych programów

komputerowych zwi

kszaj

cych bezpiecze

stwo dzieci, co nie zwalnia ich jednak

z obowi

zku uczenia dzieci wła

ciwego korzystania z tego urz

dzenia.

wiadome

obcowanie z mo

liwo

ciami technicznymi mediów nie oznacza zabraniania korzystania

z nich, ale wspólne z dzie

mi przedyskutowanie mo

liwo

ci konstruktywnego ich u

ywania.

Nadmierne u

ytkowanie komputera stanowi zaj

cie zbyt jednostronne, by mogło

sprzyja

prawidłowemu rozwojowi. Wobec powy

szego, by unikn

ąć

codziennych dyskusji

na temat komputera czy telewizora, nale

y ustali

jasne zasady korzystania z nich. W ich

ustaleniu pomóc mog

nast

puj

ce wskazówki praktyczne zawarte w literaturze przedmiotu:

do momentu uko

czenia szkoły podstawowej dzieci nie potrzebuj

w swym pokoju

własnego komputera (w ten sposób rodzice lepiej nadzoruj

korzystanie z komputera

rodzinnego),

nie ma sztywnych granic wiekowych w zakresie u

ytkowania komputera: je

li dziecko

od najmłodszych lat obserwuje rodzica pracuj

cego przy komputerze, zainteresuje

tym urz

dzeniem wcze

niej, to naturalna dzieci

ca ciekawo

ść

, któr

trzeba

zaakceptowa

(mimo to lepiej unika

umo

liwiania korzystania z komputera dzieciom

poni

ej 4. roku

ycia),

wybieraj

c programy czy gry dla dzieci, rodzice powinni zwraca

uwag

na podan

propozycj

wiekow

ne jest ustalenie jakich

ram czasowych, tak aby czas sp

dzany przy komputerze

był dostosowany do wieku i zdolno

ci dziecka (proponowany czas sp

dzany przy

komputerze nie powinien przekracza

dla dzieci w wieku przedszkolnym – 20-30

minut, dzieci w wieku szkolnym – 1 godzin

, dzieci od 12 r.

. - 1,5 godziny),

w celu ograniczenia czasu przeznaczonego na zabaw

i nauk

na nastawia

budzik jako sygnał akustyczny,

młodsze rodze

stwo nie powinno mie

automatycznie takich samych praw

do korzystania z mediów elektronicznych jak starsze,

pozostawaj w kontakcie z rodzicami kolegów dziecka, by zabezpieczy

przed

sytuacj

, w której dziecko siedzi przy komputerze w domu umówion

godzin

a nast

pnych par

dodatkowo u swych znajomych,

stwórz alternatyw

dla komputera: rozwijaj ró

ne zainteresowania u dzieci, takie jak

muzyka, czytelnictwo, sport, gry planszowe itp.,

od przykładu rodziców, starszego rodze

stwa, kr

gu rówie

ników niejednokrotnie

zale

y czy dla dziecka komputer stanowi wył

cznie maszynk

do grania, czy te

ywa go jako

rodka komunikacji lub

rodka ułatwiaj

cego nauk

Rodzice winni d

ąż

do tego, by dzieci same pilnowały przestrzegania uzgodnionych

limitów czasowych. Wa

ne jest, by dzieci korzystały z komputera po odrobieniu zadania

domowego lub wykonaniu innych obowi

zków, a nie – przed. Je

li dziecko nie przestrzega

ustalonych zasad rodzice mog

na okre

lony czas zabroni

dziecku u

ywania komputera –

do momentu, który zostanie przez nich wyznaczony. Je

li podejm

tak

decyzj

, powinni

stanowczo poinformowa

dziecko, dlaczego tak zdecydowali. Komputer powinien sta

–

obok uprawiania sportu, uczestnictwa w zaj

ciach pozaszkolnych, czytania ksi

ąż

ek – jednym

z wielu zaj

ęć

dziecka. Sp

dzanie czasu przed komputerem nie mo

e by

zaj

ciem

dominuj

cym w aktywno

ci pozaszkolnej dziecka.

Pami

przy tym nale

y, i

uzale

nienie to nie jedyne niebezpiecze

stwo zwi

zane

z korzystaniem z sieci, dlatego rodzice powinni odkrywa

komputer razem z dzieckiem,

uczy

je podstawowych zasad bezpiecze

stwa w Internecie, kształtowa

krytyczne podej

cie

do informacji przeczytanych w sieci, dba

o to, by wiedzie

, po jakie programy i gry si

gaj

dzieci, z jakich stron internetowych korzystaj

Jedn

z po

rednich przyczyn, dla których dzieci mog

usuwa

w rzeczywisto

ść

wirtualn

jest brak zainteresowania rodziców. Dzieci zaczynaj

wówczas coraz bardziej

przyzwyczaja

do milczenia i samotno

ci. W komputerze znajduj

pocieszenie i uznanie.

eli rodzice nie interesuj

ich prze

yciami, stan

one w efekcie dla nich

niedost

pne. Dlatego nie chodzi o zrozumienie dla gier komputerowych samych w sobie,

lecz raczej dla motywów, którymi kieruj

dzieci si

gaj

c po nie.

one w du

napi

ciu, walcz

c z l

kami, nie do ko

ca u

wiadamianymi przez dorosłych. Komputer nie

zast

pi rodziców w przekazywaniu warto

ci, umacnianiu dzieci i wspieraniu ich. T. Sołtysiak

wykazała w swych badaniach,

e niejednokrotnie to zbyt wygórowane oczekiwania rodziców

wobec dzieci stymulowały je do gier i zabaw z komputerami. Dlatego skuteczna ochrona

młodzie

y przed zagro

eniami ze strony sieci czy

wiata realnego jest mo

liwa tylko wtedy,

gdy rodzice maj

z nimi prawidłowe relacje. Ciepły i otwarty na potrzeby dziecka kontakt

zwi

ksza szanse na to,

e zwróci si

ono do rodziców ze swym problemem zamiast ucieka

wiat komputera.

Literatura:

1. Andrzejewska A., (Nie)bezpieczny komputer. Od euforii do uzale

nie

, Wydawnictwo

Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2008.

2. Braun A., Czy dzieci musz

mie

wszystko? Drogi wyj

cia ze spirali konsumpcji. Poradnik

dla rodziców i wychowawców, Wydawnictwo Jedno

ść

, Kielce 2004.

3. Danowski B., Krupi

ska A., Dziecko w sieci, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2007.

4. Feibel T., Zabójca w dziecinnym pokoju. Przemoc i gry komputerowe, Instytut Wydawniczy

Pax, Warszawa 2006.

5. Huber F., Neuschäffer Ch., Rodzice offline? Jak nawi

kontakt zeskomputeryzowanym

dzieckiem?, Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2003.

6. Jaskuła S., Internet jak narkotyk, w:

wiat Problemów nr 12/2008, s. 12-17.

7. Kaliszewska K., Zagubieni w sieci – czyli o nadmiernym u

ywaniu zasobów i mo

liwo

Internetu, w: Oblicza współczesnych uzale

nie

, red. L. Cierpiałkowska, Wydawnictwo

Naukowe UAM, Pozna

2006.

8. Sołtysiak T., Uzale

nienie dorastaj

cego pokolenia od gier komputerowych (przyczynek

do bada

), s. 223-232, w: Trudne problemy dorastaj

cego pokolenia. Materiały

z Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej zorganizowanej przez katedr

Pedagogiki Specjalnej

WSP w Bydgoszczy, 21-22 pa

dziernika 1996 pod red. T.Sołtysiak. I. Łabu

– Kryski,

Wydawnictwo Uczelniane Wy

szej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1998.

9. Wallace P., Psychologia Internetu, Dom Wydawniczy REBIS, Pozna

2001.