Metody projekcyjne i analiza

wytworów

Status naukowy metod projekcyjnych

Pojęcie projekcji

• Projekcja – od łac. czasownika proicere –

wyrzucad, wyciągad; w mowie potocznej oznacza
„rzutowanie”

• W znaczeniu przyjętym potem w psychologii

pojęciem tym po raz pierwszy posłużył się Z.
Freud w roku 1894: Psychika rozwija nerwice
lękowe, gdy nie może opanowad podniecenia
(seksualnego) rozwijającego się endogennie.
Działa ona w taki sposób, jak gdyby dokonywała

projekcji

swojego podniecenia na zewnątrz.

Pojęcie projekcji

• Rembowski: na podstawie definicji w literaturze

wyróżnid można 4 rodzaje zjawisk psychicznych,
określanych mianem projekcji:

– Klasyczna

: proces polegający na emitowaniu

podniecenia na zewnątrz przez przypisywanie
własnych uczud i pragnieo innym ludziom i światu;
jest to proces, który pozwala jednostce usunąd poza
świadomośd wszelkie niepożądane zjawiska w jego
psychice (Freud)

– Atrybutywna

: przypisywanie własnych motywów,

uczud i zachowania innym osobom

– Autystyczna

: modyfikowanie dostrzeganych przez

jednostkę rzeczy zgodnie z własnymi potrzebami

– Racjonalizująca

: usprawiedliwianie własnego

zachowania przez szukanie uzasadnienia

Pojęcie projekcji

• Frank (1948):

– Procesy przetwarzania sytuacji zgodnie z prywatnym światem

jednostki

• Pojęcia bliskoznaczne:

– Rzutowanie
– Przypisywanie (atrybucja)
– Uzewnętrznianie

• Sęk (1984):

– Projekcja jest cechą procesów percepcji, polegającą na

subiektywizacji

w odbiorze i przetwarzaniu sygnałów z otoczenia.

Poza procesami

percepcji projekcja polega na spontanicznym i nieświadomym

uzewnętrznianiu podmiotowych cech

Rodzaje projekcji (Sęk 1984)

• Poznawcza apercpecja – usensownienie nieznanej

sytuacji, aby można ją było włączyd do
istniejących schematów

• Projekcja motywacyjnych i emocjonalnych cech

osobowości – kształtowanie i zniekształcanie
otoczenia wskutek rzutowania na nie trwałych
cech osobowości (często ma charakter obronny)

• Projekcja krótkotrwałych stanów emocjonalno-

motywacyjnych – ma charakter przejściowy

Teoria projekcji

• Sprzeciw wobec behawioryzmu: ujęcie osobowości:

– Funkcjonalne, a nie taksonomiczne;
– Dynamiczne, a nie statyczne;
– Holistyczne, a nie atomistyczne.

• Zagadnienie centralne: wewnętrzna struktura i

działanie osobowości

– Funkcje psychiczne w kontekście całej osobowości

• Podstawowe dla metod projekcyjnych podejścia

teoretyczne:

– Psychoanaliza
– Psychologia postaci

Teoria projekcji – psychoanaliza i

psychologia postaci

• Wielowarstwowa struktura osobowości
• Organizm jako całościowy system posiadający zdolnośd

samoregulowania

• Podobieostwo między mechanizmem psychiki jednostki

i jej funkcjonowaniem a aktualnym otoczeniem

jednostki, którego jest częścią

• Zdeterminowanie psychiki jednostki ludzkiej – wszelkie

zjawiska psychiczne mają określoną przyczynę

• Jednolitośd i ciągłośd rozwojowa psychicznej natury

człowieka – znaczenie i funkcje zjawisk psychicznych są

ściśle związane z psychobiologią całego organizmu

jednostki

Teoria projekcji – rozumienie

osobowości

• Osobowośd jako proces, a nie zespół cech:

obraz osobowości jako „aktualny przekrój
rozwijania się procesu osobowości”;

• Osobowośd jest procesem kształtującym się

indywidualnie w sposób niepowtarzalny; o
kierunku tego procesu decyduje dążenie
jednostki do zaspokojenia potrzeb i uniknięcia
szkody;

• „osobowośd jako całośd”

Metody projekcyjne

• Frank, 1939:

Zespół celowo skonstruowanych bodźców, których
zastosowanie ma na celu uzyskanie wglądu w osobistą,
prywatną i idiosynkretyczną opinię badanego; powinien on
zareagowad odpowiedzią zgodną z jego pojmowaniem ich
znaczeo i to w sposób jemu tylko właściwy, tak żeby
zachowanie się jego było demonstracją własnej
osobowości

Podstawowe założenia metod

projekcyjnych

W zachowaniu człowieka oraz mechanizmach

pośredniczących między bodźcem a reakcją

wyrażają się indywidualne cechy człowieka

Podstawowe założenia metod

projekcyjnych

• Hipoteza projekcyjna

– Sytuacja wieloznaczna (brak narzucenia

konkretnego zachowania) 
 swoboda wyboru zachowania 
 projekcja uczud, pragnieo, dążeo

To podstawowe założenie jest ważne w kontekście zarzutów,

stawianych technikom projekcyjnym

Podstawowe założenia metod

projekcyjnych

• Hipoteza poziomów projekcji

– Istnieje odwrotnie proporcjonalna zależnośd między

stopniem strukturalizacji bodźców w teście
projekcyjnym a poziomem kontroli impulsów

– Im mniejsza jest strukturalizacja, a większa

wieloznacznośd bodźców, tym większe nasilenie
projekcji i tym większe prawdopodobieostwo
rzutowania głębszych, nieświadomych cech
osobowości

Podstawowe założenia metod

projekcyjnych

• Cel metod projekcyjnych:

– Diagnoza strukturalnych i procesualnych właściwości

osobowości, które determinują wzory indywidualnego
i społecznego funkcjonowania jednostki

– Realizowany dzięki właściwościom:

• Materiału testowego
• Zachowania testowego osoby badanej
• Interpretacji i diagnozy

Podstawowe założenia metod

projekcyjnych

• Materiał i zadania testowe

– Materiał – niejednoznaczny
– Instrukcje – zróżnicowane

• O projekcyjności testu decyduje zadanie testowe,

wynikające z relacji materiał – instrukcja. Wyznacza ono

zakres swobody, indywidualności, tym większy, im bardziej

instrukcja ma charakter:

– Niedyrektywny
– Nienormatywny
– Podmiotowy
– Kreatywistyczny

Podstawowe założenia metod

projekcyjnych

• Zachowanie testowe – cztery typy zachowao w testach

projekcyjnych

– Selektywne spostrzeganie bodźców testowych
– Interpretacja znaczeo materiału testowego
– Rzutowanie
– Wybór

• Zachowanie testowe ma charakter:

– Ekspresyjny
– Znaczeniowy
– Adaptacyjny

Podstawowe założenia metod

projekcyjnych

• Interpretacja i diagnoza
• Murray i Kluckohn (1953): Każdy człowiek jest

psychologicznie „…taki jak wszyscy, jak niektórzy, jak

nikt poza nim”

• Interpretacja i diagnoza opierają się na założeniach

dotyczących osobowości

– Holizm  trzystopniowa procedura interpretacyjna

• Formułowanie hipotez w oparciu o pojedyncze zmienne testowe
• Integracja związków między zmiennymi
• Diagnoza testowa – odniesienie interpretacji testowej do

psychologicznego i społecznego kontekstu funkcjonowania OB

– Wielopoziomowośd
– Funkcjonalizm

Podstawowe założenia metod

projekcyjnych – interpretacja danych

• Sytuacja testowa jest modelem sytuacji rzeczywistej i

generuje reakcje testowe, które pozwalają na

ujawnienie właściwości OB.:

– Spostrzegania i poznawczej organizacji bodźców świata

zewnętrznego

– Stylów emocjonalnej regulacji i kontroli
– Obrazu świata i siebie
– Wzorów zachowao i relacji interpersonalnych
– Preferencji i dążeo jako pochodnych systemu potrzeb i

motywacji

• Właściwości te ujawniają się zarówno w formalnych,

jak i treściowych aspektach zachowania testowego

Techniki projekcyjne a testy

projekcyjne

• Technika projekcyjna – każda metoda badania

diagnostycznego, oparta na zjawisku projekcji

• Test projekcyjny – techniki projekcyjne o

wystandaryzowanym sposobie badania oraz
sformalizowanych regułach interpretacji i
diagnozy (np. TAT, test Rorschacha)

Metody projekcyjne a inne metody

badania osobowości

• Cel stosowania: podobny (poznanie osobowości, chod

w różnych aspektach)

• Podejście: odmienne (idiograficzne a nie

nomotetyczne)

– Brak bezpośrednich pytao, raczej stwarzanie sytuacji, w

której oczekujemy ujawnienia pewnych cech

– Traktowanie zaobserwowanego zachowania osoby badanej

jako zorganizowanej całości

• Teoria: odmienna

Metody projekcyjne a inne metody

badania osobowości

• Wielkośd zbioru wypowiedzi testowych

• Możliwośd kontroli przez badającego wartości

bodźcowej testu

• Możliwośd kontroli przez badanego psychologicznych

znaczeo swojego zachowania testowego i kryteriów
jego oceny przez badającego

• Funkcje pomiarowe

Zastosowanie metod projekcyjnych

• Badanie osobowości dzieci i dorosłych

• Szczególnie przydatne w badaniach dzieci

• Np. rysunek – projekcyjna metoda poznawania

dziecka w ramach zabawy

Zarzuty stawiane metodom

projekcyjnym

• Trafnośd

– Porządku zerowego (zewnętrzna)
– Przyrostowa

• Rzetelnośd
• Brak lub nieadekwatnośd norm
• Brak standaryzacji

• Ważny jest CEL badania – trafnośd określonego

wskaźnika z punktu widzenia konkretnego celu

• Źródło HIPOTEZ na temat osobowości

Zmienne obniżające trafnośd technik

projekcyjnych

• Wpływ osoby przeprowadzającej badanie
• Wpływ sytuacji
• Nastawienie osoby badanej
• Możliwośd symulacji
• Zmienna aprobaty społecznej

Pojedyncza technika nigdy nie może byd źródłem

TWIERDZEO o ogólnym funkcjonowaniu

człowieka, a jedynie źródłem HIPOTEZ na

temat funkcjonowania „tu i teraz”.

Ogólne zasady stosowania technik

projekcyjnych (zwłaszcza w badaniu dzieci)

• Przy wyborze techniki należy kierowad się tym, aby:

– Technika była dostosowana do danej osoby: jej wieku,

sposobu myślenia, zdolności percepcji, słownictwa, itp.

• Przebieg badania i jego wyniki zależą w dużej mierze od

warunków, w jakich odbywa się badanie;

– Ważne jest nawiązanie dobrego kontaktu!!!

• Dziecka nie powinno się na wstępie powiadamiad o

oczekującym je zadaniu;

• W badaniu należy wziąd pod uwagę również inne

informacje o osobie badanej, aby lepiej można było
zinterpretowad jej odpowiedzi;

Ogólne zasady stosowania technik

projekcyjnych (zwłaszcza w badaniu dzieci)

• Techniki powinny byd dostosowane do indywidualności

danej osoby badanej, aby mied pewnośd, że
dokonywana projekcja reprezentuje jej osobowośd;

– Np. w przypadku dzieci – najlepiej techniki zabawowe

• Otrzymane wyniki należy interpretowad wg

zobiektywizowanych schematów interpretacyjnych, aby
wyeliminowad subiektywną ocenę;

– Analiza formalna lub analiza treści – lub łącznie

• Wyniki badania projekcyjnego wymagają uzupełnienia

o informacje uzyskane za pomocą innych technik – z tej
samej lub innej grupy metod

Ogólne zasady stosowania technik

projekcyjnych (zwłaszcza w badaniu dzieci)

NIGDY NIE OPIERAMY SIĘ NA WYNIKU TYLKO JEDNEJ

TECHNIKI