Monter_sieci_komunalnych_713[03]_Z2_06

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Agnieszka Rozwadowska

Montaż sieci kanalizacyjnych

713[03].Z2.06

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Przepisy bhp i ochrony ppoż. przy montażu i eksploatacji sieci kanalizacyjnej

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Rodzaje ścieków

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Rodzaje sieci kanalizacyjnych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4.Kanały w sieciach kanalizacyjnych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Uzbrojenie sieci kanalizacyjnej

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Montaż rurociągów i uzbrojenia sieci kanalizacyjnej

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Próba szczelności i odbiór sieci kanalizacyjnych

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Eksploatacja sieci kanalizacyjnej

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach montażu przewodów

i uzbrojenia sieci kanalizacyjnych.

W poradnik zamieszczono:

−

wymagania wstępne, stanowiące wykaz niezbędnych wiadomości i umiejętności, które

powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

−

cele kształcenia jednostki modułowej, czyli wiadomości i umiejętności jakie ukształtujesz

podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania, który obejmuje niezbędne wiadomości teoretyczne umożliwiające

samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Chcąc
dobrze przygotować się do ćwiczeń wykorzystaj oprócz poradnika wskazaną literaturę oraz inne
źródła informacji,

−

zestaw pytań, który umożliwi Ci sprawdzenie opanowania podanego materiału nauczania,

−

ćwiczenia, dzięki którym będziesz mógł zweryfikować swoje wiadomości teoretyczne
i ukształtować umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów, dzięki któremu określisz zakres posiadanej wiedzy. Zaliczenie tego

sprawdzianu z wynikiem pozytywnym potwierdzi Twoją wiedzę i umiejętności z zakresu
jednostki modułowej. Wynik negatywny jest wskazaniem do powtórzenia materiału nauczania
i poprawienia umiejętności z pomocą nauczyciela,

−

sprawdzian osiągnięć stanowiący przykładowy zestaw pytań testowych, dzięki któremu

sprawdzisz czy opanowałeś materiał w stopniu umożliwiającym zaliczenie całej jednostki
modułowej,

−

wykaz literatury uzupełniającej.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem materiału nauczania lub ćwiczenia, to poproś

nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną
czynność.

Jednostka modułowa: „Montaż sieci kanalizacyjnych”, której treści teraz poznasz jest jednym

z modułów koniecznych do zapoznania się z technologią montażu sieci komunalnych – schemat 1.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

713[03].Z1/2/3/4.03

Montaż rurociągów stalowych

Moduł 713[03].Z2

Technologia montażu sieci kanalizacyjnych

713[03].Z1/2/3/4.01

Prace przygotowawczo-zakończeniowe przy

montażu sieci komunalnych

713[03].Z1/2/3/4.02

Montaż instalacji z rur stalowych

713[03].Z2.06

Montaż sieci kanalizacyjnej

713[03].Z1/2/3/4.04

Montaż rurociągów z tworzyw sztucznych

713[03].Z1/2/3/4.05

Montaż rurociągów żeliwnych, kamionkowych

i innych

713[03].Z2.07

Montaż i instalacja pompowni kanalizacyjnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,

−

posługiwać się dokumentacją techniczną,

−

rozróżniać materiały budowlane,

−

rozróżniać sieci komunalne,

−

wykonywać roboty przygotowawczo – zakończeniowe przy montażu sieci komunalnych,

−

wykonywać połączenia rur z tworzyw sztucznych, rur stalowych sieciowych, rur żeliwnych,
kamionkowych i betonowych,

−

dobrać sprzęt, narzędzia i materiały do wykonania prac przygotowawczo – zakończeniowych
oraz do wykonania montażu połączeń rur sieciowych,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

−

przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zastosować przepisy bhp i ochrony ppoż. przy montażu sieci kanalizacji sanitarnej
i deszczowej,

−

zaplanować kolejność wykonywanych robót przy montażu sieci kanalizacyjnej,

−

przygotować materiały potrzebne do montażu elementów sieci kanalizacyjnej,

−

ocenić stan techniczny rur, kształtek kanalizacyjnych i uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,

−

dobrać sprzęt i narzędzia do montażu sieci kanalizacyjnej,

−

dobrać środki do transportu elementów sieci kanalizacyjnej na miejsce montażu

−

przetransportować elementy sieci kanalizacyjnej na miejsce montażu,

−

zamontować rurociągi sieci kanalizacyjnej ze spadkiem zgodnym z dokumentacją techniczną,

−

przeprowadzić próbę szczelności zamontowanych rurociągów sieci kanalizacyjnej,

−

zamontować lub wykonać uzbrojenie sieci kanalizacyjnej (studzienki kanalizacyjne, wpusty
uliczne, przewietrzniki),

−

wykonać połączenie przykanalika z siecią kanalizacyjną,

−

wykonać przykanalik,

−

usunąć ewentualne usterki sieci kanalizacyjnej,

−

przygotować sieć kanalizacyjną do odbiorów częściowych i końcowych,

−

zlokalizować awarie eksploatowanych sieci kanalizacyjnych,

−

usunąć awarie eksploatowanych sieci kanalizacyjnych,

−

przeprowadzić przegląd oraz dokonać czynności konserwacyjnych sieci kanalizacyjnych,

−

sporządzić obmiar wykonanych robót,

−

wykorzystać budowlaną dokumentację techniczną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przepisy bhp i ochrony ppoż. przy montażu i eksploatacji sieci

kanalizacyjnej

4.1.1. Materiał nauczania

W czasie prac montażowych lub eksploatacyjnych na sieci kanalizacyjnej pracodawca powinien

zapewnić  pracownikom  odpowiednie  warunki  higieniczno-sanitarne,  zwłaszcza:  pomieszczenie
do  podgrzewania  i  spożywania  posiłków,  szatnię  na  odzież  własną  i  roboczą,  umywalnię
z  kabinami  natryskowymi,  suszarnię  odzieży  i  obuwia,  pomieszczenie  ustępowe.  W  przypadku
prowadzenia  robót  z  dala  od  zakładu  pracy  należy  zapewnić  pracownikom  przewóz  na  miejsce,
schronisko przewoźne  lub  stałe  oraz  ustęp. Prace  należy prowadzić  z  zastosowaniem  niezbędnych
środków  techniczno-organizacyjnych  zapewniających  bezpieczeństwo  i  higienę  pracy,
przewidzianych w projekcie organizacji robót lub w instrukcji technologicznej [4, s. 215].

Zgodnie z Kodeksem pracy pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez środków

ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego przewidzianych do stosowania na danym
stanowisku. Odzież ochronna zabezpiecza pracownika przed niekorzystnymi wpływami środowiska
zewnętrznego. Środki ochrony indywidualnej w jakie powinien być wyposażony pracownik przy
układaniu sieci kanalizacyjnej to:

−

odzież robocza: ubranie drelichowe, kurtka lub kamizelka ciepłochronna, kurtka
przeciwdeszczowa, kamizelka z elementami odblaskowymi,

−

środki ochrony kończyn dolnych: trzewiki skórzano-gumowe,

−

środki ochrony kończyn górnych: rękawice ochronne drelichowe lub gumowe,

−

środki ochrony głowy: kask ochronny,

−

środki ochrony słuchu: nauszniki przeciwhałasowe i wkładki przeciwhałasowe,

−

sprzęt chroniący przed upadkiem do głębokiego wykopu: linki, szelki bezpieczeństwa [6, s. 53-57].

Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w czasie budowy sieci kanalizacyjnych możemy

podzielić na:

−

przepisy związane z przebiegiem robót ziemnych, montażowych i towarzyszących,

−

przepisy związane z zapewnieniem bezpieczeństwa ruchu pieszego i wszelkiego rodzaju
pojazdów poruszających się po jezdni w warunkach utrudnionego ruchu [1, s. 312 ].
Przy

układaniu

sieci

kanalizacyjnej

plac

budowy

powinien

być

odpowiednio

zagospodarowany: należy go ogrodzić, wykonać ciągi piesze oraz drogi z utwardzoną nawierzchnią
o szerokości dostosowanej do wymiarów pojazdów, doprowadzić energię elektryczną i wodę [6, s. 21].

Budowa sieci kanalizacyjnej jest związana z wykonaniem bardzo głębokich wykopów. Dlatego

wszelkie prace związane z wykonaniem wykopów, ich zabezpieczeniem przez obudowę
i odwodnieniem oraz rozbiórką obudowy i zasypywaniem wykopów należy prowadzić bardzo
starannie. W szczególności:

−

należy starannie wykonać obudowę wykopu przestrzegając wytycznych zawartych
w dokumentacji projektowej i obowiązujących przepisów,

−

należy prawidłowo wykonać odwodnienie wykopu i stale kontrolować jego działanie, gdyż
napływ wód gruntowych może powodować wymywanie ziemi zza obudowy wykopu,
a następnie rozluźnienie rozpór i załamanie obudowy i zawalenie się wykopu,

−

niedopuszczalne jest przebywanie pracowników w obrębie pracującego sprzętu ciężkiego,

−

urobku nie wolno składować w odległości mniejszej niż 1 m od krawędzi wykopu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

każdego dnia przed wejściem do wykopu pracownicy są zobowiązani do sprawdzenia stanu
obudowy, a szczególnie stanu rozpór, podobnie należy postępować po każdym ulewnym lub
długotrwałym deszczu,

−

niedopuszczalne jest wchodzenie do wykopu w przypadku stwierdzenia wadliwego stanu jego
obudowy i możliwości jego zawalenia,

−

schodzenie do wykopu i wychodzenie z niego może odbywać się tylko po specjalnych
drabinkach rozmieszczonych nie dalej niż 10 m od stanowiska pracy,

−

materiały rurowe i elementy uzbrojenia należy składować w odległości większej niż 1 m od
krawędzi wykopu, zabezpieczając je przed stoczeniem,

−

w przypadku składowania materiałów w stosach niedopuszczalne jest wyjmowanie materiałów
ze środka stosu oraz wspinanie się na stosy,

−

niedopuszczalne jest zrzucanie do wykopu narzędzi oraz materiałów montażowych,

−

przy opuszczaniu rur do wykopu należy używać odpowiedniego sprzętu, sprawdzając
wcześniej jego stan, podobnie należy sprawdzić stan lin i łańcuchów [1, s. 312].
Druga grupa przepisów dotyczy zabezpieczeń miejsca pracy, które polegają na:

−

ustawieniu barier ochronnych oznakowanych w sposób widoczny zarówno w dzień jak
i w nocy,

−

ustawieniu znaków drogowych informujących o prowadzonych robotach i warunkach
korzystania z jezdni,

−

ustawieniu nad wykopami mostków komunikacyjnych dla pieszych oraz dla pojazdów
o określonym ciężarze,

−

zabezpieczeniu wykopów po skończonej pracy przez przykrycie balami, aby uniemożliwić
wpadnięcie do wykopu osobom postronnym [1, s. 312].
Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji, remontów i konserwacji sieci

kanalizacyjnej również obejmują dwa zakresy. Pierwszy dotyczy pracowników bezpośrednio
zaangażowanych w przebieg tych prac. Natomiast drugi dotyczy zapewnienia bezpieczeństwa
osobom postronnym, które znajdą się w pobliżu terenu objętego pracami eksploatacyjnymi

Praca w kanałach jest szczególnie niebezpieczna i szkodliwa dla zdrowia, stąd wszelkie prace

eksploatacyjne na sieci kanalizacyjnej muszą być wykonywane z zachowaniem warunków
bezpieczeństwa i ochrony ppoż., a w szczególności:

−

ekipa wykonująca prace eksploatacyjne powinna się składać z co najmniej czterech osób,
z których dwie pracują w kanałach a pozostałe dwie czuwają nad ich bezpieczeństwem
z powierzchni terenu w bezpośrednim sąsiedztwie studzienek, w których odbywa się praca,

−

zabronione jest palenie tytoniu podczas otwierania pokryw włazowych studzienek i w czasie
pracy w kanałach,

−

do otwierania pokryw studzienek należy używać haków lub podnośników wykonanych
z materiałów nieiskrzących,

−

zabronione jest odmrażanie pokryw włazowych przy użyciu otwartego ognia,

−

przed  przystąpieniem  do  pracy  kanał  należy  przewietrzyć,  ze  względu  na  gromadzenie  się
w  nim  szkodliwych  gazów,  odbywa  się  to  przez  otwarcie  włazów  co  najmniej  dwóch
studzienek,  po  obu  stronach  kontrolowanej  studzienki,  skuteczność  wietrzenia  należy
sprawdzić  za  pomocą  analizatorów  chemicznych  lub  lamp  bezpieczeństwa  (za  pomocą  lamp
można wykryć tylko obecność metanu, gazu świetlnego i dwutlenku węgla),

−

jeżeli wietrzenie naturalne jest nieskuteczne należy zastosować wentylację mechaniczną za
pomocą wentylatorów przenośnych, które przy dużych wymiarach kanałów powinny być
wyposażone w przesłony kierujące,

−

do oświetlenia kanałów należy stosować hermetycznie zamknięte elektryczne lampy
akumulatorowe o napięciu do 25 V lub bateryjne latarki o konstrukcji przeciwwybuchowej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dopuszczalne jest stosowanie oświetlenia zasilanego z sieci elektrycznej o napięciu nie
przekraczającym 12 V,

−

podczas schodzenia do kanałów należy sprawdzić stan techniczny stopni złazowych,

−

pracownicy wchodzący do kanału są zobowiązani do stosowania odpowiednich środków
ochrony dróg oddechowych,

−

pracownicy w czasie pracy w kanałach powinni mieć odzież i obuwie robocze oraz środki
ochrony indywidualnej (urządzenia do wykrywania i sygnalizacji szkodliwych gazów oraz
zapaloną lampę bezpieczeństwa),

−

obok  włazu  przy  stanowisku  pracy  powinny  znajdować  się:  apteczka  podręczna,  zapasowe
latarki  elektryczne,  linka  asekuracyjna  o  odpowiedniej  długości  oraz  sprzęt  do  ewakuacji
poszkodowanych w razie zagrożenia życia lub zdrowia [4, s. 216].
Zgodnie  z  obowiązującymi  wymaganiami  teren  prac  eksploatacyjnych  powinien  być

ogrodzony  lub  otoczony  zastawami  ochronnymi  oraz  właściwie  oznakowany.  W  porze  nocnej
powinno  działać  oświetlenie  tak,  aby  oznakowanie było  dobrze  widoczne. Przy  możliwości  braku
dostawy  prądu  należy  przewidzieć  oświetlenie  zastępcze.  Stanowiska  pracy  powinny  być
zabezpieczone  przed  dostępem  osób  niepowołanych  i  oznakowane  zgodnie  z  przepisami  o  ruchu
drogowym.

Pracownicy powinni być wyposażeni w kamizelki ochronne z elementami odblaskowymi.

Otwarcie włazu studzienki rewizyjnej znajdującej się w jezdni lub chodniku może nastąpić po
zabezpieczeniu terenu robót od każdej strony ruchu. Ponadto otwór włazowy studzienki należy
zabezpieczyć kratką i oznaczyć czerwoną chorągiewką ostrzegawczą, a w porze nocnej dodatkowo
ostrzegawczym oświetleniem [4, s. 215].

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie warunki higieniczno sanitarne musi zapewnić pracodawca swoim pracownikom?
2. Jakie środki ochrony indywidualnej powinien posiadać pracownik przy układaniu sieci

kanalizacyjnej?

3. Jakie są szczegółowe przepisy bhp przy układaniu sieci kanalizacyjnej?
4. Jakie są przepisy bhp związane z zapewnieniem bezpieczeństwa ruchu osobom postronnym

w otoczeniu miejsca budowy sieci kanalizacyjnej?

5. Jakie środki ochrony indywidualnej powinien posiadać pracownik przy pracach

eksploatacyjnych w kanałach?

6. Jakie są szczegółowe przepisy bhp i ochrony ppoż. przy wykonywaniu prac eksploatacyjnych

na sieci kanalizacyjnej?

7. Jakie są przepisy bhp związane z zapewnieniem bezpieczeństwa ruchu osobom postronnym

w otoczeniu miejsca prowadzenia prac eksploatacyjnych na sieci kanalizacyjnej?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ rodzaj i przeznaczenie środków ochrony indywidualnej, w jakie powinien być

wyposażony pracownik wykonujący prace eksploatacyjne na sieci kanalizacyjnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami środków ochrony indywidualnej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) przeanalizować uzyskane informacje,
3) rozpoznać na ilustracjach, modelach lub w warunkach rzeczywistych poszczególne środki

ochrony indywidualnej,

4) określić przeznaczenie każdego z nich,
5) wyniki swoich spostrzeżeń zapisać w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

środki ochrony indywidualnej: odzież i obuwie robocze, lampa bezpieczeństwa, urządzenia
wykrywające szkodliwe gazy itd.

–

zdjęcia i ilustracje przedstawiające środki ochrony indywidualnej,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Określ skutki nieprzestrzegania przepisów bhp związanych z układaniem sieci kanalizacyjnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy przy układaniu sieci

kanalizacyjnej,

2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające układanie sieci kanalizacyjnej i stosowanie

przepisów bhp,

3)  przeanalizować uzyskane informacje,
4)  wskazać dlaczego konieczne jest stosowanie przepisów bhp przy montażu sieci kanalizacyjnej,
5)  zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film przedstawiający montaż sieci kanalizacyjnej,

–

zdjęcia lub ilustracje z miejsc budowy sieci kanalizacyjnej,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Określ skutki nieprzestrzegania przepisów bhp i ochrony ppoż. związanych z prowadzeniem

prac eksploatacyjnych na sieci kanalizacyjnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy przy eksploatacji

sieci kanalizacyjnej,

2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające przebieg prac eksploatacyjnych na sieci

kanalizacyjnej i stosowanie przepisów bhp,

3) przeanalizować uzyskane informacje,
4) wskazać dlaczego konieczne jest stosowanie przepisów bhp przy eksploatacji sieci

kanalizacyjnej,

5) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie,

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film przedstawiający prace eksploatacyjne na sieci kanalizacyjnej,

–

zdjęcia lub ilustracje prac eksploatacyjnych na sieci kanalizacyjnej,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Wykonaj niezbędne zabezpieczenia zapewniające bezpieczeństwo ruchu osobom postronnym

przebywającym w otoczeniu miejsca montażu sieci kanalizacyjnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy przy montażu sieci

kanalizacyjnej,

2)  przeanalizować uzyskane informacje,
3)  na modelu rozmieścić barierki, odpowiednie znaki drogowe, mostki komunikacyjne itp.,
4)  uzasadnić przyjęte rozwiązania,
5)  wyniki swojej pracy przedstawić grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

model przedstawiający teren budowy przy montażu sieci kanalizacyjnej (najkorzystniej jest
przeprowadzić to ćwiczenie w warunkach rzeczywistych lub na stanowisku symulacyjnym),

–

modele barierek, znaków drogowych , mostków komunikacyjnych itp.

–

literatura z rozdziału 6.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy?

¨ ¨

2) podać szczegółowe przepisy bhp związane z montażem sieci kanalizacyjnej?

¨ ¨

3) podać szczegółowe przepisy bhp i ochrony ppoż. związane z wykonywaniem

prac eksploatacyjnych na sieci kanalizacyjnej?

¨ ¨

4) podać środki ochrony indywidualnej stosowane dla pracowników przy

budowie i eksploatacji sieci kanalizacyjnej?

¨ ¨

5) podać przepisy bhp związane z zapewnieniem bezpieczeństwa ruchu osobom

postronnym w otoczeniu miejsc wykonywania prac montażowych lub

eksploatacyjnych na sieci kanalizacyjnej?

¨ ¨

6) zastosować przepisy bhp przy wykonywaniu prac montażowych sieci

kanalizacyjnej?

¨ ¨

7) zastosować przepisy bhp przy wykonywaniu prac eksploatacyjnych na

sieci kanalizacyjnej?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Rodzaje ścieków

4.2.1. Materiał nauczania

Ścieki stanowią substancję płynną mniej lub bardziej zanieczyszczoną. Są to wody zużyte lub

zanieczyszczone w wyniku ich wykorzystywania w gospodarstwach domowych, obiektach
użytkowych, w przemyśle. Ściekami nazywamy również wody opadowe i wody infiltracyjne
odprowadzane przewodami kanalizacyjnymi [1, s. 238; 4, s. 7].

Na podstawie pochodzenia można wyróżnić ścieki bytowo-gospodarcze, przemysłowe

i opadowe.

Ścieki bytowo-gospodarcze są to ścieki fekalne, ścieki z umywalni, kuchni, łazienek, pralni

itp., które powstają w wyniku bezpośredniej działalności i bytowania człowieka w czasie zużywania
wody na cele higieniczne, gospodarcze i do spłukiwania ustępów. Ścieki te można podzielić na
ścieki czarne, zawierające fekalia i mocz oraz ścieki szare – nie zawierające tych substancji
[1, s. 238; 3, s. 7].

Ścieki przemysłowe są to ścieki powstające w wyniku procesów produkcyjnych w zakładach

przemysłowych lub w wyniku działalności usługowej. Do ścieków przemysłowych zaliczamy
również wody chłodnicze oraz część ścieków bytowo-gospodarczych powstających w obiektach
przemysłowych [1, s. 239; 4, s. 7].

Ścieki opadowe są to wody deszczowe lub wody z topniejącego śniegu i lodu oraz wody

z podlewania, mycia ulic, placów i chodników, które w sposób zorganizowany spływają do układu
kanalizacyjnego [1, s. 239; 4, s. 7].

Ścieki bytowo-gospodarcze i przemysłowe są odprowadzane wspólnymi przewodami do

oczyszczalni stąd mieszanina tych ścieków jest nazywana ściekami sanitarnymi.

Ilość ścieków bytowo-gospodarczych jest ściśle związana z ilością wody zużywanej na różne

cele  w  gospodarstwach  domowych  oraz  z  zaspokajaniem  potrzeb  fizjologicznych  i  higieniczno-
-sanitarnych. Ilość ścieków  jest  mniejsza od  ilości zużywanej wody, ale w praktyce przyjmuje  się,
że  te  ilości  są  sobie  równe.  Zasada  ta  nie  dotyczy  ścieków  przemysłowych.  Ilość  ścieków
poprodukcyjnych jest związana z rodzajem zakładu przemysłowego, jego wielkością i przebiegiem
procesów  produkcyjnych.  Najwłaściwszym  sposobem  określenia  ilości  tego  rodzaju  ścieków  jest
przeprowadzenie  pomiarów  w  poszczególnych  zakładach.  Ilość  ścieków  opadowych  określa  się
w oparciu  o  miarodajne  natężenie  deszczu,  wielkość  powierzchni  terenu  skanalizowanego
(powierzchnia zlewni) i jej rodzaj. Rodzaj terenu zlewni jest charakteryzowany przez współczynnik
spływu powierzchniowego (

) wyrażający stosunek ilości ścieków deszczowych, które spłynęły do

kanalizacji do ilości opadów, które spadły na dany teren. Wyznaczenie ilości ścieków opadowych
jest trudne ze względu na natężenie i częstotliwość opadów, które zależą od warunków
klimatycznych i położenia geograficznego [1, s. 238, 4; s. 9-14].

Zanieczyszczenia zawarte w ściekach bytowo-gospodarczych to pływające części stałe

będące  odpadkami  pochodzenia  roślinnego  i  zwierzęcego  (resztki  pokarmów,  papier,  szmaty  itp.)
oraz  wydaliny  ludzkie  i  zwierzęce.  Występują  tu  również  zanieczyszczenia  w  stanie  koloidalnym
i  rozpuszczonym  (mydła  i  inne  środki  piorące  i  czyszczące)  oraz  drobnoustroje  w  tym  bakterie.
Charakter  ścieków  przemysłowych  jest  bardzo  zróżnicowany.  Ścieki  te  zawierają  różne
zanieczyszczenia  w  postaci  substancji  zawartych  w  surowcach  używanych  do  produkcji,
w produktach  lub półproduktach oraz substancji pochodzących ze  środków pomocniczych. Rodzaj
zanieczyszczeń i stopień ich koncentracji zależy od procesów technologicznych realizowanych przy
użyciu  wody.  Ścieki  opadowe  zawierają  różne  zanieczyszczenia  pochodzące  z  powietrza
atmosferycznego  jak  również  z  powierzchni  zmywanego  terenu.  Są  to:  aerozole  i  substancje
rozpuszczone  w  kroplach  deszczu,  uliczne  śmieci  i  liście,  środki  stosowane  do  przeciwdziałania
gołoledzi, zanieczyszczenia z terenów przemysłowych oraz wywołane transportem samochodowym
[1, s. 238, 4; s. 9-14].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zarówno ścieki bytowo-gospodarcze jak również przemysłowe muszą być poddane

oczyszczeniu  przed  odprowadzeniem  do  środowiska.  Ze  względów  sanitarnych  ścieki  bytowo-
-gospodarcze  są  bardzo  niebezpieczne.  Zawierają  bakterie  i  wirusy  (także  chorobotwórcze),
mikroorganizmy  zwierzęce  i  roślinne  (również  pasożyty)  oraz  znaczne  ilości  gnijących
i  fermentujących  substancji.  Natomiast  stężenie  różnych  substancji  w  ściekach  przemysłowych
często  jest  tak  duże,  że  powinno  się  je  odzyskiwać  przed  odprowadzeniem  do  oczyszczalni.
Również  ścieki  opadowe  z  terenów  intensywnie  zagospodarowanych,  szczególnie  z  terenów
przemysłowych  przy  bezpośrednim  odprowadzaniu  do  środowiska  mogą  stanowić  istotne
zagrożenie czystości wód powierzchniowych [1, s. 238, 4; s. 9-14].

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są rodzaje ścieków?
2.  Od czego zależy ilość poszczególnych rodzajów ścieków?
3.  Jakie zanieczyszczenia mogą występować w ściekach?
4.  Dlaczego ścieki należy oczyszczać?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ, jakie ścieki są odprowadzane z budynku, w którym mieszkasz oraz z terenu posesji, na

której budynek ten jest zlokalizowany.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś

1)  zapoznać się z rodzajami ścieków i ich charakterystyką,
2)  zidentyfikować i nazwać ścieki odprowadzane z budynku i terenu posesji,
3)  scharakteryzować te ścieki pod względem ich jakości i ilości,
4)  wyniki zapisać w zeszycie,
5)  zaprezentować wyniki grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

opracowania dotyczące ścieków – ich rodzaju, ilości i jakości (literatura z rozdziału 6).

Ćwiczenie 2

Określ, jakie ścieki są odprowadzane z terenu miejscowości, w której mieszkasz.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z rodzajami ścieków i ich charakterystyką,
2)  określić ilość i rodzaj zakładów produkcyjnych na danym terenie,
3)  określić jak są odprowadzane ścieki z budynków mieszkalnych,
4)  scharakteryzować poszczególne rodzaje ścieków,
5)  wyniki zapisać w zeszycie,
6)  zaprezentować wyniki grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

opracowania dotyczące ścieków – ich rodzaju, ilości i jakości (literatura z rozdziału 6),

–

mapa terenu z zaznaczonymi zakładami produkcyjnymi i osiedlami mieszkalnymi,

–

dane dotyczące ilości i jakości ścieków przemysłowych z różnych zakładów produkcyjnych.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) sklasyfikować rodzaje ścieków?

2) określić pochodzenie poszczególnych rodzajów ścieków?

3) określić od czego zależy ilość ścieków?

4) określić jakie zanieczyszczenia mogą być w ściekach?

5) wykazać różnice między poszczególnymi rodzajami ścieków?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Rodzaje sieci kanalizacyjnych

4.3.1. Materiał nauczania

Odprowadzenie ścieków z miejsc ich powstawania i poddanie ich procesom oczyszczania jest

zadaniem systemu kanalizacyjnego, który składa się z:

−

instalacji kanalizacyjnych,

−

sieci kanalizacyjnej wraz z przykanalikami,

−

pompowni ścieków,

−

oczyszczalni ścieków,

−

odbiornika ścieków.
Na terenach gdzie nie ma sieci kanalizacyjnej ścieki z instalacji kanalizacyjnej są

odprowadzane  do  zbiorników  bezodpływowych  zwanych  potocznie  szambami,  skąd  okresowo  są
wywożone  wozami  asenizacyjnymi  do  oczyszczalni  ścieków.  Jest  to  kanalizacja  bezsieciowa
zwana  również  bezodpływową.  Obecnie  coraz  częściej  stosuje  się  przydomowe  oczyszczalnie
ścieków  zlokalizowane  na  terenie  posesji,  w  których  są  oczyszczane  ścieki  odprowadzane
bezpośrednio z instalacji w budynku.

Kanalizacja może być kanalizacją:

−

konwencjonalną (grawitacyjną),

−

niekonwencjonalną (ciśnieniową i podciśnieniową).
Kanalizacja konwencjonalna charakteryzuje się tym, że przewody sieci kanalizacyjnej są

ułożone  ze  spadkiem  zapewniającym  grawitacyjny  odpływ  ścieków.  Rozwiązanie  to  jest  proste
i tanie w eksploatacji. Jednak sprawdza się głównie na terenach o naturalnych spadkach zbliżonych
do  wymaganego  spadku  kanału.  Na  terenach  płaskich  lub  o  niekorzystnej  zabudowie  w  celu
uniknięcia  zbyt  dużych  zagłębień  kanałów,  konieczne  jest  stosowanie  podnoszenia  ścieków  za
pomocą  sieciowych  pompowni.  W  zależności  od  sposobu  odprowadzania  ścieków  możemy
wyróżnić  kanalizację  pełną  –  odprowadzającą  wszystkie  rodzaje  ścieków  z  danego  terenu  oraz
kanalizację

częściową

–

służącą

odprowadzania

ścieków bytowo-gospodarczych

i przemysłowych [1, s. 295; 4, s. 73].

Kanalizacja pełna może pracować jako jeden z trzech systemów:

−

ogólnospławny,

−

rozdzielczy,

−

półrozdzielczy.
Kanalizacja ogólnospławna jest systemem, w którym wszystkie rodzaje ścieków z terenu

objętego  zasięgiem  kanalizacji  są  odprowadzane  jednym  układem  kanałów  zakończonym
oczyszczalnią  ścieków.  Są  to  ścieki  bytowo-gospodarcze  i  przemysłowe  oraz  część  ścieków
opadowych.  W  systemie  tym  są  przelewy  burzowe  –  specjalne  urządzenia,  które  w  czasie
intensywnych  opadów  deszczu  umożliwiają  odprowadzenie  części  ścieków  bezpośrednio  do
odbiornika,  bez  ich  oczyszczenia.  Ponieważ  jest  to  mieszanina  ścieków  sanitarnych  i  opadowych,
często ta część ścieków jest magazynowana w zbiornikach retencyjnych, a następnie odprowadzana
stopniowo  do  oczyszczalni  po  ustaniu  opadów.  W  czasie  intensywnych  opadów  dzięki  pracy
przelewów  burzowych  oczyszczalnia  nie  jest  przeciążona  dużą  ilością  ścieków,  podobnie  jak
przewody sieci kanalizacyjnej [4, s. 70].

Kanalizacja rozdzielcza to system, w którym funkcjonują dwa niezależne układy przewodów.

Jeden do odprowadzania  ścieków  bytowo-gospodarczych  i przemysłowych. Jest to sieć  nazywana
ściekową  lub  sanitarną.  Ścieki  są  tu  odprowadzane  do  oczyszczalni  ścieków,  a  następnie  do
odbiornika.  Drugi  układ  przewodów  to  sieć  deszczowa,  odprowadzająca  ścieki  opadowe
bezpośrednio do odbiornika lub do zbiornika retencyjnego [4, s. 71].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Systemy kanalizacyjne: a) ogólnospławny, b) rozdzielczy, c) półrozdzielczy; 1 – kolektor główny, 2 – kolektor,

3 – kanały boczne, 4 – oczyszczalnia ścieków, 5 – wylot z oczyszczalni do odbiornika, 6 – przelewy burzowe,

7 – wyloty kanałów wód opadowych do odbiornika, 8 – separatory [1, s. 296]

Kanalizacja półrozdzielcza jest systemem, na który podobnie jak w sieci rozdzielczej składają

się dwa układy przewodów, ale układy te są powiązane ze sobą przez separatory. Są to urządzenia,
w których najbardziej zanieczyszczone ścieki opadowe, spływające do kanalizacji na początku
opadów, zostają skierowane do kanałów sanitarnych. Kanałami sanitarnymi wraz ze ściekami
bytowo-gospodarczymi i przemysłowymi są odprowadzane do oczyszczalni ścieków [4, s. 71].

Kanalizacja niekonwencjonalna jest systemem, w którym przepływ ścieków jest

spowodowany  różnicą  ciśnień.  Ten  rodzaj  kanalizacji  może  być  stosowany  do  odprowadzania
ścieków  bytowo-gospodarczych  i  przemysłowych,  ale  nie  opadowych.  W  zależności  od
zastosowanych  do  wytwarzania  różnicy  ciśnień  urządzeń  wyróżniamy  kanalizację  ciśnieniową
i podciśnieniową [4, s. 75].

Kanalizacja ciśnieniowa działa dzięki pracy pomp zatapialnych, które tłoczą ścieki

przewodami  ciśnieniowymi.  W  skład  systemu  ciśnieniowego  wchodzą  również  urządzenia
zbiornikowo-tłoczne,  w  których  montuje  się  pompy  i  studzienki  zbiorcze.  Wszystkie  elementy  są
połączone  przewodami  ciśnieniowymi  tworzącymi  sieć  pierścieniową  lub  rozgałęzieniową.
Przewody  sieci  pierścieniowej  łączą  się  ze  sobą  tworząc  zamknięte  obwody,  natomiast  w  sieci
rozgałęzieniowej  przewody  rozgałęziają  się  promieniście.  Ścieki  odprowadzane  z  instalacji
w budynku spływają  do  urządzenia  zbiornikowo-tłocznego grawitacyjnie.  Kanalizacja  ciśnieniowa
może być stosowana na każdym terenie, nawet przy urozmaiconej topografii [4, s. 77].

Rys. 2. Elementy systemu kanalizacji ciśnieniowej: 1 – grawitacyjny odpływ ścieków z budynku, 2 – urządzenie

zbiornikowo-tłoczne, 3 – pompa ściekowa, 4 – przewody ciśnieniowe, 5 – studzienka przed oczyszczalnią ścieków

[4, s. 77].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. Elementy systemu kanalizacji podciśnieniowej: 1 – grawitacyjny odpływ ścieków z budynku, 2 – studzienka

z zaworem opróżniającym, 3 – przewód podciśnieniowy, 4 – otwór rewizyjny, 5 – budynek stacji próżniowej,

6 – zbiornik próżniowy do gromadzenia ścieków, 7 – pompa próżniowa, 8 – pompa ściekowa podająca ścieki do sieci

przewodów grawitacyjnych lub bezpośrednio do oczyszczalni ścieków [4, s. 76].

Kanalizacja podciśnieniowa jest systemem, w którym wymuszenie przepływu ścieków

w  przewodach  odbywa  się  w  wyniku  pracy  pomp  próżniowych  wytwarzających  podciśnienie.
Ścieki  są  zasysane  przewodami  podciśnieniowymi  (próżniowymi),  a  następnie  przepływają  do
zbiorników  próżniowych.  Zbiorniki  te  są  zlokalizowane  w  budynku  głównej  stacji  próżniowej.
Stamtąd  są  dalej  transportowane  grawitacyjnym  lub  ciśnieniowym  układem  przewodów
kanalizacyjnych  do  oczyszczalni  ścieków.  Grawitacyjne  instalacje  kanalizacyjne  w  budynku  są
połączone  z  systemem  podciśnieniowym  przez  studzienki  zbiorcze  wyposażone  w  zawory
opróżniające  (próżniowe).  Zbiorcze  przewody  podciśnieniowe  tworzą  sieć  rozgałęzieniową
(promienistą) z centralną stacją próżniową. Kanalizacja podciśnieniowa nie nadaję się do transportu
ścieków na duże odległości, gdyż zasięg stacji próżniowej nie może przekraczać 2 km [4, s. 76].

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie jest zadanie kanalizacji?
2.  Jakie elementy składają się na system kanalizacyjny?
3.  Czym jest spowodowany przepływ ścieków w kanalizacji grawitacyjnej?
4.  Jaka jest różnica między kanalizacją pełną i częściową?
5.  Czym się charakteryzuje system kanalizacji ogólnospławnej?
6.  Czym się charakteryzuje system kanalizacji rozdzielczej?
7.  Czym się charakteryzuje system kanalizacji półrozdzielczej?
8.  W jaki sposób działa kanalizacja ciśnieniowa?
9.  W jaki sposób działa kanalizacja podciśnieniowa?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ czym się charakteryzuje system kanalizacyjny na terenie miejscowości, w której

mieszkasz.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z rodzajami systemów kanalizacyjnych i ich charakterystyką,
2)  zapoznać się ze schematem systemu kanalizacyjnego danego terenu,
3)  określić w jaki sposób odprowadza się ścieki z zakładów produkcyjnych na danym terenie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4)  określić w jaki sposób odprowadza się ścieki z budynków mieszkalnych,
5)  określić w jaki sposób odprowadza się ścieki opadowe,
6)  zidentyfikować i nazwać system kanalizacyjny na danym terenie,
7)  wyniki zapisać w zeszycie,
8)  zaprezentować wyniki grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

opracowania zawierające charakterystyki systemów kanalizacyjnych (literatura z rozdziału 6),

–

schemat systemu kanalizacyjnego danego terenu.

Ćwiczenie 2

Posługując się dokumentacją techniczną porównaj systemy kanalizacji konwencjonalnej

i niekonwencjonalnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z rodzajami systemów kanalizacyjnych i ich charakterystyką,
2)  przeanalizować dokumentację techniczną sieci kanalizacyjnej grawitacyjnej i ciśnieniowej,
3)  zapoznać się ze schematami lub modelami poszczególnych systemów kanalizacyjnych,
4)  określić cechy systemów kanalizacji konwencjonalnej i niekonwencjonalnej,
5)  zestawić cechy systemów kanalizacyjnych w formie porównania,
6)  wyniki zapisać w zeszycie np. w formie tabeli,
7)  zaprezentować wyniki grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna sieci kanalizacyjnej grawitacyjnej i ciśnieniowej,

–

opracowania zawierające charakterystyki systemów kanalizacyjnych (literatura z rozdziału 6),

–

modele i schematy różnych systemów kanalizacyjnych kanalizacji konwencjonalnej
i niekonwencjonalnej.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) sklasyfikować rodzaje systemów kanalizacyjnych?

2) porównać kanalizację konwencjonalną i niekonwencjonalną?

3) określić cechy układu kanalizacji ogólnospławnej?

4) określić cechy układu kanalizacji rozdzielczej?

5) określić cechy układu kanalizacji półrozdzielczej?

6) określić zasadę działania kanalizacji ciśnieniowej?

7) określić zasadę działania kanalizacji podciśnieniowej?

8) zidentyfikować i nazwać system kanalizacyjny na modelu lub schemacie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Kanały w sieciach kanalizacyjnych

4.4.1. Materiał nauczania

Kanały będące przewodami grawitacyjnej sieci kanalizacyjnej, można podzielić na:

−

przykanaliki odprowadzające ścieki z instalacji w budynkach do sieci ulicznej,

−

kanały boczne, którymi ścieki doprowadzone z przykanalików przepływają do zbieraczy,

−

zbieracze doprowadzające ścieki z kanałów bocznych do kolektorów,

−

kolektory czyli główne zbieracze, które są prowadzone po najniższych rzędnych na danym
terenie i odprowadzają ścieki do oczyszczalni.

W układach kanalizacji ogólnospławnej występują również burzowce, których zadaniem jest

odciążenie kolektorów w czasie intensywnych opadów, przez odprowadzenie części ścieków do
odbiornika.

Kanały pracują jako przewody bezciśnieniowe o przepływie grawitacyjnym. Stąd jednym

z  podstawowych  parametrów  zapewniających  im  prawidłowe  działanie  jest  spadek  geometryczny
czyli  nachylenie  dna  kanału.  Kolektory  prowadzi  się  z  możliwie  najmniejszymi  spadkami.
Natomiast  spadki  kanałów  bocznych  i  przykanalików  są  większe.  Najkorzystniej  jest,  jeżeli
przewody  sieci  kanalizacyjnej  prowadzi  się  ze  spadkiem  zbliżonym  do  pochylenia  terenu.  W  ten
sposób  można  uniknąć  zbyt  dużych  zagłębień  i  związanych  z  tym  kosztów  budowy.  Warunkiem
podstawowym jest aby spadek kanału zapewniał na tyle dużą prędkość przepływu ścieków by miało
miejsce samooczyszczanie się kanału, czyli by na jego dnie nie tworzyły  się osady. Jednak spadek
nie  może  być  zbyt  duży,  gdyż  powoduje  to  zwiększenie  prędkości  przepływu,  co  jest  przyczyną
zwiększonego  ścierania  ścianek  kanału  przez  zanieczyszczenia  –  głównie  piasek  zawarty
w ściekach.  Przewody  sieci  kanalizacyjnej  układa  się  pod  powierzchnią  terenu,  najczęściej
w obrębie  ulic  lub  chodników,  a  ze  względu  na  wymiary  kanałów  najgłębiej  ze  wszystkich  sieci
komunalnych.

Sieć kanalizacyjną wykonuje się z rur i kształtek kanalizacyjnych produkowanych fabrycznie

zgodnie z polskimi normami. Właściwości tych materiałów uwzględniają różnorodne warunki
występujące w środowisku gruntowym oraz agresywne działanie samych ścieków [4, s. 165].

Materiały stosowane do budowy kanałów powinny posiadać następujące właściwości:

−

odporność na ścieranie powierzchni wewnętrznych,

−

dużą wytrzymałość na ściskanie,

−

małą nasiąkliwość i nieprzepuszczalność wody,

−

odporność na korozyjne działanie ścieków,

−

małą chropowatość hydrauliczną ścian wewnętrznych,

−

odpowiednią szczelność połączeń [2, s. 169].
Kanały mogą mieć różne kształty przekroju poprzecznego. Najczęściej stosuje się kanały

kołowe, jajowe, gruszkowe, dzwonowe, prostokątne i trapezowe. Przy czym przekrój kołowy jest
najbardziej wytrzymały na parcie gruntu oraz ma największe pole przepływu w stosunku do ilości
materiału użytego na jego wykonanie.

Rys. 4. Przykładowe przekroje kanałów innych niż kołowe a) jajowy, b) jajowy podwyższony, c) gruszkowy,

d) dzwonowy [4, s. 165].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rury i kształtki stosowane do budowy sieci kanalizacyjnych wykonuje się z: kamionki, betonu,

różnego rodzaju tworzyw sztucznych. Duże kanały wykonuje się z żelbetu na miejscu lub montuje
z  elementów  prefabrykowanych.  Obecnie  użycie  cegły  kanalizacyjnej  jest  bardzo  ograniczone,
głównie  do  budowy  dużych  komór  połączeniowych  kanałów  prefabrykowanych  lub  fragmentów
studzienek rewizyjnych [1, s. 306].

Rury kamionkowe są stosowane do budowy kanałów bocznych oraz przykanalików. Są

wykonane  z  kamionki  obustronnie  powleczonej  szkliwem  (glazurowane).  Stanowią  bardzo  dobry
materiał  ze  względu  na  swoją  trwałość,  odporność  na  chemiczne  działanie  kwasów  i  zasad,
odporność  na  zmiany  temperatury,  odpornością  mechaniczną  na  ścieranie  przez  piasek  i  inne
zanieczyszczenia  zawarte  w  ściekach.  Ze  względu  na  gładkie  ścianki  mają  dobrą  sprawność
hydrauliczną. Ich wadą jest mała wytrzymałość na wstrząsy i uderzenia [1, s. 305; 3, s. 166].

Rury kamionkowe zazwyczaj są przystosowane do połączeń kielichowych uszczelnianych

ubitym  sznurem  smołowanym  zalanym  kitem  asfaltowym  lub  asfaltem.  Obecnie  uszczelnienie
wykonuje  się  również  przy  użyciu  zaprawy  cementowej  [1,  s.  86].  Rury  te  są  produkowane  wraz
z  kształtkami  o  średnicach  100

1000 mm. Długość prostek kamionkowych wynosi: 600, 1000,

1250, 1500 mm [1, s. 245].

Do budowy kanałów stosuje się również nowoczesne rury kamionkowe HEPWORTH. Są to

rury produkowane jako:

−

rury bezkielichowe SUPER SLEVE o średnicy 100

300 mm, łączone za pomocą obejm

polipropylenowych,

−

rury bezkielichowe HEP SLEVE o średnicy 200

300 mm, łączone za pomocą obejm

polipropylenowych podobnie jak SUPER SLEVE,

−

rury kielichowe HEP SEAL o średnicy 250

600 mm, uszczelnienie połączenia stanowi

uszczelka gumowo - polistyrenowa,

−

rury kielichowe glazurowane GRESALA o średnicy 150

800 mm, uszczelnienie połączenia

stanowi uszczelka z ciągliwej żywicy poliuretanowej [4, s. 166].

Rys. 5. Rury kamionkowe HEPWORTH:

Rys. 6. Rury betonowe o przekroju:

a) typu SUPER SLEVE, b) HEP SEAL [4, s. 166].

a) kołowym typu A, b) kołowym typu B ze stopką

c) jajowym, d) połączenie kielichowe [1, s. 247].

Rury betonowe (bez zabezpieczenia przeciwkorozyjnego) mogą byś stosowane do

odprowadzania ścieków nie działających szkodliwie na beton. Powszechnie są one stosowane do
budowy kanałów deszczowych [1, s. 246]. Rury te są tańsze od kamionkowych. Charakteryzują się
dobrą wytrzymałością na obciążenia. Ich wewnętrzna powierzchnia zwilżona ściekami po pewnym
czasie pokrywa się śliską biologiczną powłoką, w wyniku czego opory przepływu są porównywalne
do oporów w rurach kamionkowych. Aby zwiększyć odporność tych rur na agresywne działanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ścieków zaleca się pokrywać je powłoką bitumiczną na całej powierzchni wewnętrznej lub tylko
tam gdzie nie są zwilżone ściekami (brak powłoki biologicznej) [4, s.167].

Rury betonowe łączy się zazwyczaj na wpust i pióro (na zakład), rzadziej na kielichy.

Połączenia kielichowe rur betonowych uszczelnia się podobnie jak połączenia rur kamionkowych
[1, s.87; 4, s.169].

W zależności od kształtu wyróżniamy:

−

rury typu A o przekroju kołowym bez stopki łączone na zakład, o średnicach wewnętrznych
150

600 mm,

−

rury typu B o przekroju kołowym ze stopką łączone na zakład, o średnicach wewnętrznych
150

600 mm i szerokości stopki 120

450 mm,

−

rury typu C o przekroju jajowym ze stopką łączone na zakład, o wysokości 900

1500 mm

i szerokości 600

1000 mm,

−

rury typu D o przekroju kołowym bez stopki łączone na kielich, o średnicach wewnętrznych
150

1000 mm.

Wszystkie typy rur są produkowane w odcinkach 1000 mm [1, s. 246].
Obecnie coraz powszechniej do budowy kanałów stosuje się rury z tworzyw sztucznych. Są to

głównie  rury  z  nieplastyfikowanego  polichlorku  winylu  (PVC).  Zastosowanie  tych  rur  zapewnia
uzyskanie  wysokiej  szczelności  kanałów  dzięki  połączeniom  kielichowym,  które  są  uszczelniane
gumowymi uszczelkami – okrągłymi lub wargowymi lub połączeniom kielichowym klejonym. Rury
z  PVC  charakteryzują  się  odpornością  powierzchni  wewnętrznych  i  zewnętrznych  na  agresywne
działanie ścieków i wód gruntowych. Są łatwe w montażu i mają niewielki ciężar. Do ich wad należy
zaliczyć:  kruchość  w  niskich  temperaturach,  niski  moduł  sprężystości,  miękkość  oraz
termoplastyczny charakter. Cechy te narzucają ograniczenia w zastosowaniu i montażu tych rur tj. ich
transport  i  montaż  należy  przeprowadzać  w temperaturze  powyżej  +5

C, wokół rury należy bardzo

starannie wykonać warstwy obsypki z piasku z zagęszczeniem. Nie można stosować rur PVC do
transportu ścieków zawierających piasek lub ścieków o wysokich temperaturach [4, s. 169].

Oferta rur z PVC jest bardzo bogata. Produkowane są rury PVC o ściance jednorodnej oraz

o ściance podwójnej. Rury o ściance jednorodnej występują w różnych klasach wytrzymałości na
obciążenia, co przejawia się zróżnicowaniem grubości ścianek rury dla tych samych średnic.
Zazwyczaj produkowany asortyment rur i kształtek obejmuje zakres średnic 110

630mm. Długości

rur mogą wynosić: 1000, 2000, 3000, 6000 a nawet 12000 mm. Połączenie tych rur uzyskuje się
przez wsunięcie końca bosego w kielich.

Rys. 7. Rura kanalizacyjna z PVC o ściance podwójnej [4, s. 170].

Rury PVC o podwójnej ściance charakteryzują się specjalną konstrukcją: wewnętrzną

powierzchnię  rury  tworzy  gładka  ścianka,  natomiast  powierzchnia  zewnętrzna  to  ścianka
karbowana,  która  we  wgłębieniach  połączona  jest  na  stałe  ze  ścianką  wewnętrzną.  Dzięki  temu
uzyskuje się wysoka wytrzymałość na obciążenia zewnętrzne. Rury te są produkowane o średnicach
zewnętrznych 200, 315,  630  i 800  mm. Ich długość  montażowa  jest  nie  mniejsza  niż 6  m.  Każda
rura  na  jednym  końcu  ma  uformowany  kielich.  Połączenie  wykonuje  się  przez  wsunięcie  końca

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

bosego rury do kielicha. Uszczelnienie stanowi gumowy pierścień zakładany na końcu bosym
między dwoma karbami rury [4, s. 170].

Rury kanalizacyjne do budowy kanałów są produkowane również z innych tworzyw

sztucznych są to polipropylen (PP) i polietylen wysokiej gęstości (PE-HD).

Rury polipropylenowe to rury dwuścienne, które podobnie jak rury PVC charakteryzują się

dużą  odpornością  na  agresywne  działanie  ścieków  i  wód  gruntowych,  bardzo  dobrą  szczelnością
połączeń,  dobrą  wytrzymałością  na  obciążenia  zewnętrzne,  prostym  montażem.  Rury  te  są
produkowane o średnicach  wewnętrznych 100

1050 mm i długościach 6 m. Połączenie wykonuje

się przy użyciu łącznika z wewnętrznym pierścieniem oporowym.

Odrębny rodzaj rur kanalizacyjnych z tworzyw sztucznych stanowią rury profilowe PEHD/PP.

Rury te są wytwarzane przez obrotowe nakładanie polietylenu wysokiej gęstości (PEHD) i spiralne
nawijanie  polipropylenowego  (PP)  węża.  Proces  ten  przebiega  w  ściśle  określonej  temperaturze,
dzięki  czemu uzyskuje  się  jednorodną całość  mimo zastosowania dwu  materiałów.  Wewnątrz rura
nie ma szwów i jest całkowicie gładka, a jej współczynnik chropowatości wynosi tylko k=0,01mm.
Produkcja rur profilowych umożliwia dostosowanie parametrów rury do konkretnych warunków –
różne  profile ścianki  rury  zapewniają  odpowiednie  parametry  wytrzymałościowe. W  asortymencie
występują rury o profilu:

−

VW stosowane do produkcji kształtek,

−

SM wykorzystywane do budowy pompowni i zbiorników,

−

KR i SK stosowane do budowy kanałów.
Rury profilowe PEHD/PP mają średnice 300

3500 mm. Połączenia tych rur to połączenia

kielichowe – uszczelnienie stanowi elastomerowa uszczelka. Stosuje się również polietylenowe
spawanie między końcem bosym a kielichem rury. Możliwe jest również łączenie rur przez
spawanie lub zgrzewanie dwóch końców bosych [4, s. 174].

Rys. 9. Struktura ścianki rury HOBAS: 1 – zewnętrzna warstwa
ochronna, 2 –zewnętrzna warstwa wzmacniająca, (włókna szklane,
żywica poliestrowa), 3 – warstwa przejściowa (włókna szklane,
żywica poliestrowa, piasek), 4 – warstwa nośna (piasek, żywica
poliestrowa, włókna szklane), 5 – warstwa przejściowa,
6 – wewnętrzna warstwa wzmacniająca, 7 – warstwa zaporowa,
8 – wewnętrzna warstwa o dużej zawartości żywicy [4, s. 178].

Rys. 8. Rura profilowa PEHD/PP: a)ogólne wymiary
b) profil ściany rury VW, c) profil SM, d) profil KR,
d) profil SK [4, s. 177].

Do budowy sieci kanalizacyjnej są również stosowane rury wielowarstwowe, wśród których

najbardziej  rozpowszechnione  są  rury  HOBAS.  Ścianka  tych  rur  jest  zbudowana  z  ośmiu  warstw
głównie  z  włókna  szklanego  i  żywicy  poliestrowej  oraz  piasku.  Średnice  produkowanych  rur
wynoszą  200

2400 mm a długości do 6 m. Połączenia wykonuje się przy użyciu specjalnych

łączników poliestrowych zbrojonych włóknem szklanym (łączniki typu FWC) [4, s. 178].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie znasz rodzaje przewodów występujących w układach sieci kanalizacyjnych?
2.  Jakie znasz kształty przekroju poprzecznego kanałów?
3.  Jak należy układać przewody grawitacyjnej sieci kanalizacyjnej?
4.  Jakie właściwości powinien posiadać materiał rurowy do budowy kanałów?
5.  Jakie znasz rodzaje materiałów rurowych do budowy kanałów?
6.  Czym się charakteryzują znane ci rury do budowy kanałów (określ ich wady i zalety)?
7.  Jakie znasz połączenia rur do budowy kanałów?
8.  Z jakich rur można wykonać przykanaliki i kanały boczne, a z jakich zbieracze i kolektory?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ jakie przekroje kanałów mogą być stosowane w układach kanalizacji ogólnospławnej,

rozdzielczej (sanitarnej i deszczowej) oraz półrozdzielczej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z rodzajami przekrojów kanałów,
2)  powtórzyć cechy sieci kanalizacyjnej ogólnospławnej, rozdzielczej i półrozdzielczej,
3)  określić  cechy  poszczególnych  typów  przekrojów  kanałów  i  możliwości  ich  zastosowania

w poszczególnych systemach kanalizacyjnych,

4) przyporządkować poszczególne typy przekrojów do systemów kanalizacyjnych i uzasadnić

swój wybór,

5) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

modele i rysunki różnych typów przekrojów kanałów,

–

opracowania zawierające charakterystyki systemów kanalizacyjnych (literatura z rozdziału 6).

Ćwiczenie 2

Posługując się przedstawioną przez nauczyciela dokumentacją techniczną określ zasady

prowadzenia przewodów sieci kanalizacyjnej na terenie płaskim i na terenie zróżnicowanym
wysokościowo.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami prowadzenia przewodów sieci kanalizacyjnej,
2) przeanalizować dokumentację techniczną sieci kanalizacyjnej na terenie płaskim

i zróżnicowanym wysokościowo,

3) określić problemy wynikające z prowadzenia przewodów ze zbyt małym spadkiem ze względu

na samooczyszczanie się kanałów,

4)  określić problemy wynikające z zastosowania zbyt dużych spadków kanałów,
5)  dobrać właściwe sposoby prowadzenia kanałów w zależności od ukształtowania terenu,
6)  zapisać swoje spostrzeżenia w zeszycie,
7)  przedyskutować w grupie wyniki swoich spostrzeżeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna sieci kanalizacyjnej na terenie płaskim i zróżnicowanym
wysokościowo,

–

zdjęcia lub filmy przedstawiające niekorzystne zjawiska związane z niewłaściwym spadkiem
kanału i prędkością przepływu ścieków (brak samooczyszczania się kanału, ścieranie
i niszczenie ścianek kanału),

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Przedstaw zalety i wady materiałów rurowych stosowanych do budowy kanałów (rur

kamionkowych, betonowych i rur z tworzyw sztucznych).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z rodzajami materiałów rurowych do budowy kanałów i ich charakterystyką,
2)  określić dla poszczególnych rodzajów rur ich zalety i wady,
3)  zestawić cechy poszczególnych materiałów w tabeli stosując odpowiednie kryteria,
4)  zaprezentować efekty swojej pracy grupie (można wykonać zestawienie w formie plakatu).

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

fragmenty rur kanalizacyjnych z różnych materiałów,

–

zdjęcia i rysunki rur kanalizacyjnych,

–

katalogi techniczne rur do budowy sieci kanalizacyjnych,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Określ sposób łączenia poszczególnych rur kanalizacyjnych (rur kamionkowych, rur

betonowych, rur z tworzyw sztucznych).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami materiałów rurowych do budowy kanałów i ich charakterystyką,
2) przeanalizować modele, zdjęcia i rysunki przedstawiające połączenia rur kamionkowych,

betonowych i rur z tworzyw sztucznych,

3)  określić sposoby połączeń dla poszczególnych rodzajów rur do budowy kanałów,
4)  porównać połączenia kielichowe rur kamionkowych, betonowych i rur z tworzyw sztucznych,
5)  zapisać w zeszycie wyniki swoich spostrzeżeń,
6)  zaprezentować efekty swojej pracy grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

modele połączeń rur kanalizacyjnych z różnych materiałów,

–

zdjęcia i rysunki połączeń rur kanalizacyjnych,

–

katalogi techniczne rur do budowy sieci kanalizacyjnych,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 5

Uzasadnij, dlaczego obecnie do budowy kanałów częściej stosuje się rury z tworzyw

sztucznych niż rury kamionkowe, betonowe czy elementy prefabrykowane i cegłę kanalizacyjną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami materiałów rurowych do budowy kanałów i ich charakterystyką,
2) przeanalizować informacje techniczne dotyczące właściwości rur, ich wymiarów (zakresu

średnic i długości), sposobu połączeń, które są zawarte w katalogach technicznych, na stronach
internetowych i w literaturze,

3) porównać poszczególne rodzaje rur do budowy kanałów określając jednocześnie możliwości

zastosowania w różnych warunkach,

4) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń tworząc zestawienie porównawcze rur kanalizacyjnych,
5) zaprezentować efekty swojej pracy grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

katalogi techniczne rur do budowy sieci kanalizacyjnych,

–

stanowiska komputerowe z dostępem do internetu,

–

literatura z rozdziału 6.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić rodzaje przewodów w układach sieci kanalizacyjnych?

¨ ¨

2) rozróżnić rodzaje przekrojów poprzecznych kanałów?

¨ ¨

3) określić właściwości materiału do budowy kanałów?

¨ ¨

4) określić zasady układania kanałów w zależności od rodzaju terenu?

¨ ¨

5) scharakteryzować rodzaje i właściwości materiałów do budowy kanałów?

¨ ¨

6) scharakteryzować sposoby połączeń rur do budowy kanałów?

¨ ¨

7) określić możliwości zastosowania różnych materiałów do budowy kanałów?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Uzbrojenie sieci kanalizacyjnej

4.5.1. Materiał nauczania

Na sieć kanalizacyjną oprócz przewodów składają się elementy uzbrojenia zwane również

obiektami  na  sieci  kanalizacyjnej.  Są  to  elementy  o  specjalnym  przeznaczeniu  takie  jak  przelewy
burzowe  i  separatory  oraz  urządzenia,  które zapewniają  bezawaryjną pracę sieci  i  umożliwiają  jej
kontrolę,  konserwację  i  prace  remontowe.  Do  nich  zaliczamy  studzienki  kanalizacyjne,  wpusty
uliczne, przewietrzniki, płuczki kanałowe i zamknięcia kanałowe [1, s. 299].

Studzienki kanalizacyjne pełnią na sieci kanalizacyjnej szereg zadań. Wyróżniamy

studzienki:

−

rewizyjne i włazowe – ich zadaniem jest umożliwienie kontroli kanałów, ich oczyszczanie
i przewietrzanie oraz prowadzenie innych prac eksploatacyjnych.

−

połączeniowe – są budowane w miejscach podłączeń kanałów bocznych poza tym pełnią te
same zadania, co studzienki rewizyjne.

−

kaskadowe (spadowe) – mające za zadanie przeprowadzenie ścieków z kanału położonego
wyżej na poziom niższy przy dużej różnicy wysokości, tak aby prędkość ścieków nie była zbyt
duża.

−

płuczące – budowane w najwyższych punktach sieci i stanowiące najprostsze urządzenie do
płukania przewodów sieci.
Studzienki rewizyjne buduje się na kanałach nieprzełazowych, których wysokość jest mniejsza

od 1 m, na prostych odcinkach kanałów w odstępach 50

70m. Studzienki takie są również

budowane w miejscach zmiany kierunku, spadku lub wymiarów kanałów. Na kanałach
przełazowych o wysokości ponad 1 m w odstępach 70

150 m wykonuje się studzienki włazowe,

które umożliwiają zejście do kanału w celu przeprowadzenia prac eksploatacyjnych [1, s. 299].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 10. Studzienka rewizyjne z kręgów betonowych o głębokości ponad 3 m: 1 – właz żeliwny, 2 – kręgi podporowe

pod właz, 3 – kręgi komina złazowego, 4 – krąg przejściowy stożkowy, 5 – kręgi komory roboczej, 6 – koryto

przepływowe, 7 – krąg komory roboczej betonowany na miejscu, 8 – płyta fundamentowa, 9 – stopnie [1, s. 298].

Studzienka na kanale nie przełazowym, kołowym o średnicy do 0,5 m powinna się składać

z następujących elementów:

−

komory roboczej umieszczonej na fundamencie, której wysokość powinna być nie mniejsza
niż 1,8 m natomiast średnica zależy od wymiaru kanału i powinna wynosić od 1,0

1,4 m, dno

komory roboczej powinno być tak ukształtowane za pomocą kinety by ścieki przepływały
przez studzienkę w korycie nie rozlewając się po całym jej dnie,

−

elementu przejściowego stożkowego lub płyty żelbetowej, między komorą roboczą
a szybem złazowym,

−

szybu (komina ) złazowego o średnicy 0,8 m, który wykonuje się wówczas gdy głębokość
studzienki jest większa niż 3 m,

−

kręgów podporowych pod właz,

−

włazu właściwego (skrzynki) żeliwnej o średnicy wewnętrznej 0,50

0,60 m, który

w zależności od rodzaju nawierzchni może być typu lekkiego lub ciężkiego.
Aby ułatwić zejście do studzienki należy zamocować w jej ścianie stopnie włazowe zachowując

odległości 0,3 m w pionie i 0,3 m w poziomie, mierząc między osiami stopni [4, s. 179].

Studzienki włazowe budowane na kanałach przełazowych mają konstrukcję części ogólnej

podobną do studzienek rewizyjnych, ale dno wykonuje się dostosowując go do kształtu i wymiarów
dna kanału [1, s. 299].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Studzienki kanalizacyjne wykonuje się z żelbetowych elementów prefabrykowanych lub

z cegły, betonu, żelbetu. Obecnie coraz częściej stosuje się również studzienki wykonane z tworzyw
sztucznych, a nawet z odcinków rur posadowionych na trwałym dnie najczęściej żelbetowym.

Rys. 11. Studzienka rewizyjna Rys. 12. Studzienka rewizyjna z rury

Rys. 13. Studzienka rewizyjna

z rur profilowanych PEHD/PP

HOBAS, 1 – płyta włazowa, 2 – laminat

teleskopowa z PVC: 1 – właz

f-my BAUKU [4, s. 182].

antykorozyjny, 3 – drabinka, 4 – rura

żeliwny, 2 – rura teleskopowa z

studzienna, 5 – łącznik FWC, 6 – kineta,

PVC, 3 – pierścień uszczelniający,

7 – fundament [4, s.183].

4 – rura trzonowa z PVC, 5 – kineta

z PP [4, s.184].

Studzienki kaskadowe mają taką konstrukcję, która umożliwia zredukowanie prędkości

ścieków spływających ze znacznej wysokości i zabezpieczenie przed niszczącym działaniem
(ścieraniem) dno i ścianki kanałów [1, s. 301].

Rys. 14. Studzienka kaskadowa: 1 – podsypka żwirowa,

Rys. 15. Profil trasy kanału ze studzienkami

2 – żelbetowa płyta fundamentowa, 3 – dno studzienki

kaskadowymi [1, s. 301].

z cegły kanalizacyjnej, 4 – ścianki studzienki z cegły
kanalizacyjnej, 5 – obetonowanie syfonu, 6 – kręgi

betonowe, 7 – klamry złazowe [1, s. 300].

Jeżeli średnica kanałów wynosi 0,20

0,60 m, a różnica poziomów kanału górnego i dolnego

jest stosunkowo mała, to stosuje się studzienki bez rury pionowej, ale z pogłębionym dnem zwanym
osadnikiem. Przy równie małych średnicach kanałów ale większych różnicach wysokości stosuje
się studzienki z rurą pionową. Na kanałach dużych średnic (powyżej 0,60 m) należy stosować
studzienki z ześlizgiem [4, s.193].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Studzienka płucząca ma konstrukcję podobną do studzienki rewizyjnej i dodatkowo

wbudowaną  klapę  zamykającą,  która  umożliwia  napełnienie  studzienki  wodą  lub  ściekami  do
poziomu  przelewu.  Po  otwarciu  klapy  następuje  intensywny  przepływ,  który  silnym  strumieniem
spłukuje  wytracone  osady  z  dna  kanałów.  Jeżeli  w  studzience  nie  ma  stałej  klapy  to  stosuje  się
wówczas zamknięcia kanałowe takie jak: przenośne korki [4, s. 193].

Rys. 16. Zasuwa do zamykania kanału kołowego [4, s.187]. Rys. 17. Korek przenośny do zamykania kanału [4, s.186].

Do płukania kanałów stosuje się również specjalne urządzenia – płuczki kanałowe. Są to

zbiorniki wody lub ścieków o różnych pojemnościach instalowane w najwyższych punktach sieci.
Można je podzielić na płuczki uruchamiane ręcznie lub automatycznie.

W płuczce uruchamianej automatycznie odprowadzenie zgromadzonej wody lub ścieków

odbywa  się  przez  zalewarowanie  cieczy  w  przewodzie  pod  dzwonem  przy  maksymalnym
napełnieniu  płuczki.  W  miejsce  usuniętej  cieczy  pod  kolumnę  dzwonu  dostaje  się  powietrze,
powodując zassanie znajdującej się w zbiorniku wody i gwałtowny jej przepływ pod dzwonem i do
kanału.  W  płuczkach  uruchamianych  ręcznie  odpływ  wody  odbywa  się  przez  podniesienie  klapy
lub otwarcie zasuwy kanałowej na wylocie płuczki [4, s. 188].

Rys. 18. Schematy działania płuczek kanałowych

Rys. 19. Przewietrznik z rur PVC: 1– trójnik

a) działająca automatycznie, b) uruchamiana ręcznie:

redukcyjny, 2– łuk, 3– rura PVC,

1 – studzienka płucząca, 2 – doprowadzenie wody, 3 – maksymalne

4 – obudowa przewietrznika, zwierciadło

wody, 4 – minimalne zwierciadło wody, 5 – dzwon,

5 – obetonowanie trójnika [Katalog

6 – rura syfonowa, 7 – rura przelewowa, 8 – kanał odpływowy,

producenta rur PVC].

9 – zasuwa uruchamiana ręcznie, 10 – klapa uruchamiana ręcznie
[4, s. 189].

Przewietrzniki mają za zadanie usunąć gazy pościekowe na zewnątrz kanałów, aby było

możliwe  bezpieczne  przeprowadzenie  prac  eksploatacyjnych  na  sieci  kanalizacyjnej.  Zadanie
wentylacji  kanałów  pełnią  również  studzienki  kanalizacyjne.  Przewietrzniki  są  specjalnymi
urządzeniami  stosowanymi  w  tym  celu.  Są  montowane  między  studzienkami  w  odległościach

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

mniejszych niż 40 m oraz w najwyższych punktach konstrukcji kanałowych. Stosowane
przewietrzniki to przewietrzniki ślepe i świetlne. Te drugie umożliwiają opuszczenie lampy
i specjalnego lustra do prześwietlania kanałów [4, s. 185].

Przelewy burzowe stosuje się przede wszystkim na sieci ogólnospławnej i deszczowej w celu

odciążenia  hydraulicznego  sieci  w  czasie  intensywnych  opadów  i  odprowadzenia  części  ścieków
opadowych  do  odbiornika  lub  zbiornika  retencyjnego.  Urządzenia  te  wykorzystuje  się  również
w systemie  rozdzielczym  do  oddzielenia  pierwszej  najbardziej  zanieczyszczonej  fali  ścieków
deszczowych, aby odprowadzić je później do oczyszczalni ścieków [4, s. 191].

Rys. 20. Schemat przelewu burzowego: 1 – komora przelewowa, 2 – kanał, 3 – komora progu przelewowego, 4 – kanał

burzowy, 5 – wylot kanału burzowego z kratą, 6 – poziom wody w odbiorniku [1, s. 296].

Separatory (rozdzielacze) są budowane na sieci półrozdzielczej i ogólnospławnej. Ich

zadaniem jest oddzielenie i odprowadzenie części ścieków z jednego układu kanałów do drugiego.
Są to ścieki opadowe spływające do kanalizacji na początku trwania opadów, o dużym
zanieczyszczeniu i wymagające oczyszczenia przed ich odprowadzeniem do odbiornika ścieków.
W separatorze ścieki spływają do kanału sanitarnego i są odprowadzane do oczyszczalni [4, s. 191].

Rys. 21. Schemat separatora kaskadowego: a) praca separatora w czasie ulewnego deszczu, b) praca separatora

w początkowej fazie deszczu, c) rzut z góry: 1 – kanał dopływowy ścieków opadowych, 2 – kanał odpływowy do

odbiornika ścieków opadowych, 3 – kanał ściekowy do oczyszczalni ścieków [1, s. 297].

Wpusty deszczowe mają za zadanie odprowadzenie wód opadowych z powierzchni ulic,

placów,  parkingów  itp.  Można  je  podzielić  na  uliczne  i  podwórzowe.  Są  to  studzienki  wykonane
z  elementów  prefabrykowanych  lub  z  cegły,  betonu,  żelbetu.  Składają  się  z  wlotu  w  postaci
skrzynki  z  żeliwną  kratką  ściekową,  komory  przepływowej  i  kanału  odprowadzającego  ścieki
opadowe do kanalizacji. Głębokość wpustów wynosi 0,60

1,60 m, a średnica 0,40

0,60 m. Wpusty

mogą być wyposażone w osadnik, w którym są zatrzymywane zanieczyszczenia zmywane
z odwadnianych powierzchni oraz syfon niezbędny przy podłączeniu do sieci ogólnospławnej
i zabezpieczający przed wydzielaniem nieprzyjemnych zapachów [1, s. 302; 4, s. 189].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 22. Wpusty deszczowe uliczne: a) z syfonem i osadnikiem, b) bez syfonu i osadnika

1 – krawężnik, 2 – kratka ściekowa, 3 – skrzynka, 4 – podstawka, 5 – pierścień oporowy, 6 – nadstawka, 7 – syfon

kamionkowy, 8 – osadnik [1, s. 303].

Oprócz omówionych elementów uzbrojenia na sieci kanalizacyjnej stosuje się również przejścia

syfonowe pod przeszkodami terenowymi, zsypy śniegowe i spoczniki na kanałach przełazowych.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są główne zadania uzbrojenia sieci kanalizacyjnej?
2.  Jakie znasz rodzaje studzienek kanalizacyjnych?
3.  Jak jest zbudowana studzienka połączeniowa?
4.  Jaka jest zasada działania studzienki kaskadowej?
5.  Jakie znasz rodzaje przewietrzników?
6.  W jaki sposób płucze się kanały za pomocą studzienek?
7.  Jakie znasz rodzaje płuczek kanałowych?
8.  Jaka jest zasada działania separatora?
9.  Jakie jest zadanie przelewu burzowego?
10.  Jak są zbudowane wpusty uliczne?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Posługując się przedstawioną przez nauczyciela dokumentacją techniczną porównaj zadania

i budowę studzienki rewizyjnej, połączeniowej i kaskadowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z rodzajami studzienek kanalizacyjnych i ich charakterystyką,
2)  przeanalizować dokumentację techniczną uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,
3)  przeanalizować  rysunki,  zdjęcia  i  modele  przedstawiające budowę  poszczególnych  studzienek

kanalizacyjnych,

4) porównać budowę studzienki rewizyjnej, połączeniowej i kaskadowej określając jednocześnie

zadania jakie mogą pełnić te studzienki na sieci kanalizacyjnej,

5) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie,
6) zaprezentować efekty swojej pracy grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,

–

modele studzienek kanalizacyjnych,

–

rysunki i zdjęcia studzienek kanalizacyjnych,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Porównaj metody płukania kanałów przy użyciu studzienek kanalizacyjnych i płuczek

kanałowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z rodzajami uzbrojenia do płukania sieci kanalizacyjnej i ich charakterystyką,
2)  określić cel płukania kanałów,
3)  określić  sposób  płukania  kanałów  za  pomocą  studzienek  kanalizacyjnych,  a  w  szczególności:

jak zamyka się odpływ ze studzienki, czym napełnia się studzienkę do płukania,

4)  określić sposób płukania kanałów za pomocą płuczek kanałowych,
5)  porównać oba sposoby płukania kanałów,
6)  zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie,
7)  zaprezentować efekty swojej pracy grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

modele studzienek kanalizacyjnych, zamknięć kanałowych i płuczek kanałowych,

–

rysunki i zdjęcia uzbrojenia sieci kanalizacyjnej służącego do płukania kanałów,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Posługując się modelem lub rysunkiem przedstaw budowę i zasadę działania separatora.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami uzbrojenia sieci kanalizacyjnej i ich charakterystyką,
2) przeanalizować budowę separatora posługując się modelem, rysunkami lub zdjęciami tego

urządzenia,

3) określić zasadę działania separatora – sposób oddzielania ścieków opadowych z pierwszej fazy

deszczu do układu kanałów sanitarnych,

4) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie,
5) zaprezentować efekty swojej pracy grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

model separatora,

–

rysunki i zdjęcia przedstawiające budowę i zasadę działania separatora,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Posługując się modelem lub rysunkiem przedstaw budowę i zasadę działania przelewu

burzowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami uzbrojenia sieci kanalizacyjnej i ich charakterystyką,
2) przeanalizować budowę przelewu burzowego posługując się modelem, rysunkami lub

zdjęciami tego urządzenia,

3) określić zasadę działania przelewu burzowego – sposób odciążenia kanałów ogólnospławnych

przez odprowadzenie części ścieków burzowcem do zbiornika retencyjnego,

4) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie,
5) zaprezentować efekty swojej pracy grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

model przelewu burzowego,

–

rysunki i zdjęcia przedstawiające budowę i zasadę działania przelewu burzowego,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 5

Posługując się przedstawioną przez nauczyciela dokumentacją techniczną przedstaw budowę

wpustów ulicznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z rodzajami uzbrojenia sieci kanalizacyjnej i ich charakterystyką,
2)  przeanalizować dokumentację techniczną uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,
3)  przeanalizować  budowę  różnych  wpustów ulicznych  posługując  się  modelami,  rysunkami  lub

zdjęciami tych urządzeń,

4) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie,
5) zaprezentować efekty swojej pracy grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,

–

modele wpustów ulicznych,

–

rysunki i zdjęcia przedstawiające budowę wpustów ulicznych,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić rodzaje uzbrojenia sieci kanalizacyjnej?

¨ ¨

2) wymienić zadania elementów uzbrojenia sieci kanalizacyjnej?

¨ ¨

3) nazwać elementy z jakich zbudowana jest studzienka kanalizacyjna?

¨ ¨

4) rozpoznać i nazwać poszczególne rodzaje studzienek kanalizacyjnych?

¨ ¨

5) rozpoznać i nazwać poszczególne rodzaje przewietrzników?

¨ ¨

6) scharakteryzować urządzenia do płukania kanałów?

¨ ¨

7) określić zasadę działania separatora?

¨ ¨

8) określić zasadę działania przelewu burzowego?

¨ ¨

9) rozpoznać i nazwać poszczególne elementy wpustów ulicznych?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Montaż rurociągów i uzbrojenia sieci kanalizacyjnej

4.6.1. Materiał nauczania

Wszystkie czynności związane z budową sieci kanalizacyjnej należy wykonywać zgodnie

z opracowaną i zatwierdzoną dokumentacją techniczną.

Budowa sieci kanalizacyjnej obejmuje następujące zakresy prac:

1) roboty przygotowawcze polegające na:

−

wytyczeniu trasy kanału,

−

wykonaniu wykopu i zabezpieczenie jego ścian,

−

ewentualne odwodnienie wykopu czyli obniżenie zwierciadła wody gruntowej,

2) roboty montażowe obejmujące następujące zasadnicze czynności:

−

rozwiezienie rur wzdłuż trasy wykopu,

−

ułożenie w wykopie rur z odpowiednim spadkiem

−

wykonanie połączeń,

−

wykonanie obiektów uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,

−

przeprowadzenie próby szczelności i odbiór sieci,

3) roboty zakończeniowe, które obejmują:

−

zasypanie wykopu z jednoczesnym usunięciem jego obudowy,

−

odbudowanie lub wykonanie nawierzchni terenu.

Szczegółowy zakres prac zależy od zastosowanych do budowy materiałów i rozwiązań

technologicznych [2, s. 196].

Transport i magazynowanie materiałów

Przed przystąpieniem do prac montażowych należy dostarczyć na miejsce budowy niezbędne

materiały i odpowiednio je zmagazynować.

Rury kamionkowe i betonowe o średnicy do 0,5 m (o średnicach większych ustawia się

w pozycji  pionowej)  należy  transportować  w  pozycji  leżącej  podłużnie  do  kierunku  ruchu.
Załadunek  i  rozładunek  należy  przeprowadzić  z  należytą  ostrożnością.  Na  placu  budowy  rury
kamionkowe  składuje  się  poziomo,  warstwami,  na  podkładach  drewnianych.  Prefabrykowane
elementy  kanałów  i  uzbrojenia  łączy  się  zazwyczaj  na  wpust  i  pióro.  Dlatego  podczas  transportu
i rozładunku  tych  materiałów  należy  zwrócić  szczególną  uwagę  na  krawędzie  połączeniowe,  aby
nie były popękane  i uszkodzone. Cegła kanalizacyjna używana do budowy kanałów  murowanych,
studzienek  kanalizacyjnych  i  innych  obiektów  na  sieci  jest  materiałem  stosunkowo  kruchym,
dlatego  powinna  być  transportowana  i  rozładowywana  ze  szczególną  ostrożnością.  W  czasie
transportu cegły należy ułożyć w kozły i zabezpieczyć przed wypadaniem i przesuwaniem. Podczas
rozładunku  należy  je  starannie  układać  nie  zsypując  na  twarde  podłoże  i  nie  rzucając  jedna  na
drugą. Możliwy jest również transport cegły w kontenerach. Wówczas rozładunek przeprowadza się
stosując żuraw [2, s. 171-174].

Rury z tworzyw sztucznych powinny być transportowane w odpowiedni sposób, najlepiej

w oryginalnym  opakowaniu  (wiązkach)  ułożone  poziomo,  a  koniec  ładunku  nie  może  wystawać
więcej niż 1 m z samochodu. Przy transporcie rur luzem powinny one spoczywać na całej długości
na podłodze  pojazdu.  Rozładunek  może odbywać się ręcznie  (rury  o  średnicy  do 250  mm)  lub  za
pomocą  zawiesi  z  pasów.  Nie  wolno  stosować  zawiesi  z  lin  metalowych  lub  łańcuchowych.
Wyładunek rur w wiązkach powinien odbywać się przy użyciu podnośnika widłowego lub dźwigu
z belką (trawersem). Wiązki z rurami z tworzyw sztucznych można składować na wysokość do 2 m.
Przy składowaniu rur w stertach należy zastosować boczne wsporniki (np. drewniane), a wysokość
stosu nie może przekroczyć 1,5 m. Zarówno w czasie transportu jak i składowania kielichy rur nie
mogą  być  narażone  na  dodatkowe  obciążenia.  Prace  transportowe  i  rozładunkowe  powinny  być

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

prowadzone  w  temperaturach  dodatnich.  Przy  długotrwałym  składowaniu  (dłuższym  niż
12 miesięcy)  rury  z  tworzyw  sztucznych  należy  zabezpieczyć  przed  wpływem  promieniowania
słonecznego  przez  zadaszenie,  ale  tak  by  było  możliwe  przewietrzanie  [3,  s.27-28,  Katalogi
producenta].

Rys. 23. Zasady transportu i składowania rur z tworzyw sztucznych.[Katalogi techniczne producentów rur].

Szczegółowe zasady dotyczące transportu i składowania rur kamionkowych, betonowych

i z tworzyw sztucznych zostały omówione w materiale nauczania do wcześniej zrealizowanych
jednostek modułowych.

Roboty przygotowawcze.
Wykopy pod przewody kanalizacyjne przygotowuje się podobnie jak wykopy przy budowie

innych sieci komunalnych, a szczególnie sieci wodociągowej.

W zależności od rodzaju gruntu mogą być stosowane różne sposoby przygotowania podłoża

pod przewody sieci kanalizacyjnej:

−

bez podsypki, z przewodami ułożonymi bezpośrednio na wyrównanym i ukształtowanym dnie
wykopu w jednolitym, drobno uziarnionym gruncie, wykop wykonuje się o 3

6 cm płytszy,

pogłębiając go bezpośrednio przed ułożeniem przewodów, aby układać rury na gruncie
nienaruszonym;

−

z podsypką wynoszącą 10 cm w jednolitym, drobno uziarnionym gruncie i 15 cm w gruncie
skalistym i twardym, podsypkę wykonuje się z piasku, tłucznia lub żwiru;

−

z  zastosowaniem  podłoża  wzmocnionego,  takiego  jak:  piasek,  żwir,  ława  betonowa  lub
specjalna  konstrukcja  (ruszt  drewniany  na  palach),  gdy  nośność  dna  wykopu  jest
niewystarczająca  np.  w  gruntach  niestabilnych  takich  jak  torf  lub  kurzawka,  przy  znacznych
obciążeniach przewodu fundament powinien obejmować całą rurę [3, s. 203; 9, s. 18].

Rys. 24. Sposoby układania kanałów i współczynniki wytrzymałości rury L: a) rura ułożona bezpośrednio na gruncie,

pogłębienia na złączach, b) grunt uformowany pod kątem 90

, pogłębienia na złączach, c) rura ze stopką ułożona

bezpośrednio na gruncie, d) spód rury podbity dwustronnie piaskiem dobrze zagęszczonym, pogłębienia na złączach,

e) rura ułożona na podłożu z betonu uformowanego pod kątem 90

lub 120

, f) rura podbita dwustronnie betonem do

połowy przekroju, g) rura betonowana od spodu i boków gdzie a=0,16 D

min

=10 cm), h) rura obetonowana w całości

gdzie a

min

= 10 cm [7, s. 324].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozwiezienie i ułożenie rur w wykopie

Tuż przed przystąpieniem do układania rur w wykopie rozmieszcza się je wzdłuż całego

odcinka  robót  przenosząc  ręcznie  lub  przy  użyciu  dźwigu  (w  zależności  od  ciężaru  i  wymiarów
rury).  Rury  o  masie  większej  niż  100  kg  należy  rozmieścić  tak,  aby  nie  było  konieczności
przemieszczania  ich  w  czasie  trwania  robót.  Rury o przekroju  kołowym  i  niewielkich  długościach
układa  się prostopadle  do  osi  wykopu  uniemożliwiając  tym  samym  ich  niekontrolowane  staczanie
do  wykopu.  Rury  składuje  się  po  stronie  przeciwnej  do  tej,  na  której  została  odłożona  ziemia
z wykopu.

Rury, kształtki, uszczelki, studzienki kanalizacyjne, zwieńczenia wpustów i studzienek

powinny  być  sprawdzone  przed  montażem,  czy  spełniają  wymagania  projektowe,  czy  są
oznakowane  i  czy  nie  są  uszkodzone.  Przed  opuszczeniem  do  wykopu  każdą  rurę  kanalizacyjną
trzeba poddać oględzinom, sprawdzając wymiary i cechy zewnętrzne oraz skontrolować czy nie jest
popękana,  Bose  końce  rur  z  PVC  powinny  być  ukosowane  i  mieć  zaznaczone  miejsce  wcisku
w kielich.  Rury  z  tworzyw  sztucznych  nie  powinny  mieć  widocznych  uszkodzeń.  Każda  rura
powinna  być  fabrycznie  oznakowana.  Rury  kamionkowe  sprawdza  się  przez  lekkie  uderzenie
młotkiem  (rury  niepęknięte  wydają  czysty  metaliczny  dźwięk).  Niezależnie  od  rodzaju  rur  należy
sprawdzić jej wymiary [2, s. 171; 3, s. 61].

Sposób ułożenia rur w wykopie zależy od ich ciężaru i rozmiarów. Rury o średnicy 0,2 m

i długości do 9 m układa się ręcznie opuszczając na dno wykopu za pomocą zwykłych lin i haków.
Rury o średnicach większych układa się za pomocą urządzeń mechanicznych np. żurawia. W
przypadku gdy średnica rury ma wymiar większy niż 1,0 m, do jej opuszczenia do wykopu należy
użyć specjalnego dźwigu. Układanie rozpoczyna się zwykle od najniższego punktu danego odcinka
i prowadzi się w górę układając rury kielichami przeciwnie do spadku kanału [2, s. 173].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 25. Opuszczanie rur betonowych do wykopu: a) ręcznie przy użyciu liny, b) za pomocą wielokrążka zawieszonego

na trójnogu; 1 – lina, 2 – wielokrążek, 3 – kołowrót, 4 – wzmocnienie trójnogu, 5 – bale podkładane przy podwieszaniu

rury, 6 – trójnóg, 7 – podłoże żwirowo-piaskowe, 8– rury [1, s. 10]

Rys. 26. Zasady opuszczania rur z tworzyw sztucznych do wykopu [Katalog producenta rur].

Układając w wykopie rury łączone kielichowo niezależnie od ich materiału i długości należy

wykonać gniazda czyli zagłębienia pod kielichami rur.

Rys. 27. Zasada układania rur kielichowych na dnie

Rys 28. Zasada sprawdzania osi kanału

wykopu [4, s.203].

i głębokości wykopu.[4, s.199].

W czasie układania rur w wykopie trzeba stale sprawdzać osiowość i zagłębienie oraz spadki

przewodów. W tym celu należy posługiwać się celownikami umocowanymi po obu stronach
obudowy wykopu i łatami przezierniczymi zwanymi krzyżami, które ustawia się między
celownikami. Spadek rury powinien być jednostajny [1, s. 146].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wykonanie połączeń

Sposób wykonania połączeń zależy od rodzaju rur z jakiego wykonuje się kanał.

−

Rury  kamionkowe  są  przystosowane  do  połączeń  kielichowych  uszczelnianych  ubitym
sznurem  smołowanym  zalanym  kitem  asfaltowym  lub  asfaltem.  Obecnie  uszczelnienie
wykonuje  się  również  przy  użyciu  zaprawy  cementowej.  Rury  kamionkowe  HEPWORTH
łączone  są  za  pomocą  obejm  polipropylenowych  lub  kielichowo,  uszczelnienie  połączenia
stanowi uszczelka gumowo-polistyrenowa lub uszczelka z ciągliwej żywicy poliuretanowej.

−

Rury  betonowe  łączy  się  na  wpust  i  pióro  (na  zakład),  rzadziej  na  kielichy.  Połączenia
kielichowe  rur  betonowych  uszczelnia  się  podobnie  jak  połączenia  rur  kamionkowych,  przy
czym  odstęp  między  ścianką  rury  a  kielichem  powinien  wynosić  co  najmniej  10

14 mm.

W przypadku połączeń na wpust i pióro narzuca się zaprawę cementową na górną połowę
wpustu i dolną pióra, a następnie dosuwa się je do siebie aż zaprawa dokładnie wypełni
szczelinę. Nadmiar zaprawy należy usunąć.

−

Rury PVC o ściance jednorodnej łączy się przez wsunięcie końca bosego w kielich,
uszczelnienie stanowi gumowa uszczelka – okrągła lub wargowa. Można również zastosować
połączenia kielichowe klejone.

−

Rury PVC o podwójnej ściance łączy się przez wsunięcie końca bosego rury do kielicha.
Uszczelnienie stanowi gumowy pierścień zakładany na końcu bosym między dwoma karbami
rury.

−

Rury  polipropylenowe  PP  dwuścienne  łączy  się  przy  użyciu  łącznika  z  wewnętrznym
pierścieniem  oporowym.  Na  koniec  dociętej  rury  zakłada  się  uszczelkę  (między  karby)
i  następnie wciska w łącznik aż do pierścienia oporowego. Z kolejnym odcinkiem rury należy
zrobić to samo.

−

Rury profilowe PEHD/PP łączy się przez połączenia kielichowe – uszczelnienie stanowi
elastomerowa uszczelka. Stosuje się również polietylenowe spawanie między końcem bosym a
kielichem rury. Możliwe jest również łączenie rur przez spawanie lub zgrzewanie dwóch
końców bosych.

−

Rury wielowarstwowe HOBAS łączy się przy użyciu specjalnych łączników poliestrowych
zbrojonych włóknem szklanym (łączniki typu FWC).
Rury kielichowe niezależnie od materiału i długości zawsze łączy się w wykopie, ale po

wykonaniu  gniazd  czyli  zagłębień  pod  kielichami  rur.  Zaślepki  zabezpieczające  rury  z  tworzyw
sztucznych  przed  zanieczyszczeniem  ich  wnętrza  i  uszkodzeniem  końców  zdejmuje  się  tuż  przed
montażem  połączeń.  Przy  montażu  rur  z  tworzyw  sztucznych  może  zajść  konieczność  ich
skrócenia.  Rury  te  docina  się  poza  wykopem,  najlepiej  na  przygotowanych  stojakach,  przy użyciu
drewnianego  korytka,  opiłowując  krawędzie  pilnikami.  Cięcie  rur  należy  wykonać  prostopadle  do
jej osi piłą lub obcinakami rolkowymi.

Rys. 29. Łączenie rur PVC za pomocą specjalnego

Rys. 30. Łączenie rur PVC za pomocą drewnianego

urządzenia. [Katalog producenta rur PVC]

kołka. [Katalog producenta rur PVC]

Przed montażem połączeń kielichowych rur z tworzyw sztucznych, końce bose należy

smarować środkami adhezyjnymi ułatwiającymi poślizg np. pastą bhp. Wciskanie końca bosego do
kielicha  może  odbywać  się  ręcznie  przy  użyciu  stalowego  pręta  lub  drewnianego  kołka  jako
dźwigni.  Konieczne  jest  wówczas  zabezpieczenie  końca  rury  drewnianym  klockiem.  Można  użyć
również  specjalnego  oprzyrządowania.  Nie  wolno  używać  łyżki  koparki  do  bezpośredniego
wciskania rury w kielich, a jedynie jako punktu oparcia dla podnośnika śrubowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 31. Montaż połączeń rur z PVC o ściance jednorodnej.[Katalog producenta rur].

Wykonanie przykanalika

Przykanaliki wykonuje się z rur z tworzyw sztucznych, rur kamionkowych lub betonowych.

Sposób  montażu  przewodów  przykanalika  jest  taki  sam  jak  kanałów  ulicznych.  Średnica
przykanalika  nie  powinna  być  mniejsza  niż  0,2  m  z  wyjątkiem  pojedynczych  odprowadzeń  od
wpustów ulicznych i budynków, których długość nie przekracza 12 m, wówczas można zastosować
średnicę  0,15  m.  Długość  przykanalika  od  wpustu  deszczowego  do  kanału  lub  studzienki  nie
powinna  przekraczać  20  m.  Minimalny  spadek  przykanalika  wynosi  2%  a  maksymalny  40%.
Przykanalik nie może mieć załamań w planie i w spadku, a jego trasa powinna biec prostopadle do
kanału.  Zastosowanie  łuków  kamionkowych  jest  dopuszczone  jedynie  przy  wyjściu  z  syfonu
osadnika wpustu deszczowego oraz przy połączeniach ze skośną odnogą kanału [8, s. 25; 9. s. 21].

Podłączenie przykanalika do sieci kanalizacyjnej zależy od miejsca włączenia. Może to być

studzienka  kanalizacyjna  lub  trójnik.  Przy  przewodach  betonowych  dopuszczalne  jest  podłączenie
przykanalików  przez  osadzenie  na  zaprawie  cementowej  odcinków  rur  w  wybitych  otworach.
Podłączając przykanalik za pomocą studzienki należy zachować odległość między dnem studzienki
a dnem przykanalika  nie większą  niż 0,5 m. Stosując trójnik podłączenie  należy wykonać tak, aby
spód  wlotu  przez  trójnik  znajdował  się  na  poziomie  osi  kanału.  Natomiast  kierunek  odchylenia
odnogi trójnika powinien odpowiadać kierunkowi spadku kanału. Odległości pomiędzy sąsiednimi
odnogami skośnymi nie mogą być mniejsze niż 1 m. [1, s. 293; 8, s. 25].

Wykonanie obiektów na sieci i elementów uzbrojenia

Równocześnie z układaniem przewodów wykonuje się obiekty na sieci kanalizacyjnej.

W  pierwszej  kolejności  buduje  się  studzienki  stanowiące  punkty  węzłowe  o  ustalonych  rzędnych
posadowienia  zgodnych  z  dokumentacją  techniczną.  Następnie  wykonuje  się  kanały  łączące  te
punkty węzłowe. W ten sposób można łatwo kontrolować ustalone w dokumentacji spadki kanałów.
Studzienki  należy  wykonywać  jako  murowane  z  cegły  kanalizacyjnej,  z  prefabrykowanych
elementów betonowych lub jako konstrukcje monolityczne z żelbetu. Montaż odbywa się wówczas
ściśle  według  dokumentacji  technicznej.  Montaż  studzienek  z  tworzyw  sztucznych  powinien
odpowiadać  wymaganiom  producenta.  Studzienki  rewizyjne  i  połączeniowe  z  materiałów
tradycyjnych wykonuje się do wysokości co najmniej 1,0 m od dna wykopu. Studzienki z tworzyw
sztucznych  należy  posadowić  w  całości  i  ustabilizować  na  odpowiednim  podłożu  np.  podsypce
piaskowej [2, s. 199; 8, s. 25].

Montaż studzienek i innych obiektów uzbrojenia sieci wykonuje się w gotowym wykopie

o odpowiednich wymiarach i po zabezpieczeniu ścian przed osuwaniem. Studzienki na kanałach
nieprzełazowych należy budować w wykopie jamistym o wymiarach w planie 2,0

2,0 m, z dnem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wzmocnionym warstwą żwiru lub tłucznia grubości 15 cm oraz fundamentem betonowym
o grubości co najmniej 15 cm. [2, s. 199; 8, s. 25].

Dno studzienki powinno mieć wyrobione koryta zgodnie z przekrojami i kierunkiem

zbiegających się kanałów tzw. kinetę. Wykonuje się je na mokro z betonu lub wykorzystując półrury
kamionkowe. Dno studzienki na sieci odprowadzającej ścieki agresywne należy wyłożyć płytkami
kamionkowymi na zaprawie z cementu hutniczego lub przy użyciu specjalnych kitów. Przy montażu
studzienek w pełni prefabrykowanych do montażu dna stosuje się element prefabrykowany, który
należy ustawić na dokładnie wypoziomowanym podłożu [ 7, s. 341; 8, s. 25].

Rys. 33. Prefabrykowany element dna studzienki

Rys. 34. Prefabrykowany element dna studzienki na

przelotowej: D – średnica zewnętrzna, D

– średnica

zmianie kierunku: oznaczenia jak na rys. 33 [7, s. 342]

wewnętrzna, D

– średnica otworu na rurę kanałową,

h – wysokość kinety, b – szerokość kinety, H – wysokość
elementu [7, s. 342].

Po wykonaniu fundamentu i dna studzienki należy rozpocząć montaż komory roboczej

i pozostałych  elementów.  W  przypadku  studzienek  z  żelbetowych  elementów  prefabrykowanych
wykonuje  się  połączenia  na  wpust  i  pióro  używając  zaprawy  cementowej.  Możliwe  jest  również
wymurowanie  studzienki  z  cegły  kanalizacyjnej.  Należy  zastosować  wówczas  nienasiąkliwy
i wodoodporny  beton.  Płaszcz  studzienki  po  wypełnieniu  styków  jej  elementów  konstrukcyjnych
obsypuje się od zewnątrz gruntem. Powierzchnie zewnętrzne studzienek należy zabezpieczyć przed
korozją zależnie od agresywności wód gruntowych lub samych gruntów [2, s. 199; 8, s. 26].

Wejścia rur do studzienki wykonuje się jako szczelne i elastyczne. Przy czym wloty

przewodów do studzienki powinny być tak usytuowane, by osie kanałów przecinały się w środku
geometrycznym studzienki. Osadzenie przewodów w ściankach studzienki należy dokładnie
uszczelnić i obrobić uwzględniając oddzielne osiadanie studzienki i przewodu [2, s. 199; 8, s. 25].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 32. Studzienka rewizyjna w pełni prefabrykowana: 1 – właz żeliwny, 2 – płyta pokrywowa PP–120/60, 3 – kręgi

prefabrykowane K-100/60 lub K-100/30 z gniazdami na stopnie złazowe, 4 – „Bitizol” 2

R=P, 5 – glina plastyczna

10÷20 cm, 6 – żeliwne stopnie włazowe, 7 – prefabrykowany element dna I-30/100, 8 – podsypka żwirowo-piaskowa

30 cm, podsypka piaskowa 15 cm, glina plastyczna 10 cm, 11 – zaprawa cementowa, 12 – „Bitizol KF” i sznur

konopny [7, s. 341].

Studzienkę należy wyposażyć w żeliwne stopnie włazowe ułożone mijankowo w dwóch

rzędach odległych od siebie o 0,3 m między osiami. Odległość między stopniami w rzędzie
powinna wynosić 0,3 m, a przy studzienkach murowanych 5 warstw cegieł. Pierwszy stopień
w kominie powinien być stopniem skrzynkowym [8, s.26].

Żeliwne włazy kanałowe należy montować na zwężce betonowej lub płycie. W przypadku

studzienek umiejscowionych w jezdni ulicy płyty wspiera się na żelbetowych kręgach
podporowych. W razie konieczności podwyższenia włazu należy je wykonać przez nadmurowanie
cegłą klinkierową. [7, s. 341; 8, s. 26]

Lokalizacja wpustów deszczowych wynika z rozwiązania drogowego. Żeliwna skrzynka

wpustowa  (krata)  powinna  być  usytuowana  w  ścieku  jezdni.  Jej  wierzch  powinien  się  znajdować  co
najmniej  12  cm  poniżej  wierzchu  krawężnika.  Wpusty  deszczowe  należy  podłączać  do  kanałów
ulicznych  za  pośrednictwem  przykanalików,  które  należy  wykonać  z  prefabrykowanych  elementów
betonowych,  żelbetowych  lub  rur  kamionkowych.  Jeżeli  przykanalik  jest  włączony  do  kanału
ogólnospławnego  to  konieczne  jest  zastosowanie  syfonu,  który  można  wykonać  z  kształtek
kamionkowych.  Połączenie  rur  przykanalika  ze  ścianą  wpustu  powinno  być  szczelne,  dokładnie
obrobione  i  umożliwiające  oddzielne  osiadanie  wpustu  i  przewodu.  Jeżeli  wpust  ma  być  wykonany
z osadnikiem  to  średnica  osadnika  powinna  wynosić  500  mm  a  jego  głębokość  0,95  m  [8,  s.  26;  9,
s. 21].

Roboty zakończeniowe

Roboty zakończeniowe to zasypanie rurociągów sieci kanalizacyjnej z jednoczesnym

demontażem obudowy wykopu i odbudowanie nawierzchni na danym terenie.

Obsypka wykonanego kanału ma zapewnić rurze dostateczne podparcie ze wszystkich stron

tak, aby nie występowały szkodliwe obciążenia miejscowe. Zasypywanie kanału należy wykonać
bezpośrednio po wykonaniu próby szczelności, warstwami gruntu 0,15

0,20 m ubijanymi

równomiernie po obu stronach przewodu do wysokości 0,6 m ponad wierzch rury. Dalsze
zasypywanie można wykonać łopatami lub maszynowo, warstwami o grubości 0,3

0,4 m. Warstwy

zasypki należy zagęszczać stosując w tym celu ciężkie ubijaki pneumatyczne spalinowe lub

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

elektryczne. Mechaniczne zasypywanie wykopu może odbywać się za pomocą spycharek
czołowych i koparek chwytakowych. [4, s. 204].

Roboty zakończeniowe obejmują wykonanie kinet w studzienkach oraz osadzenie włazów,

a w przypadku kanałów z rur betonowych i kamionkowych dodatkowo wykonanie izolacji
przeciwwilgociowej i antykorozyjnej.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są etapy budowy sieci kanalizacyjnej?
2. Jakie są zasady transportu, składowania oraz sprawdzania stanu i jakości materiałów do

budowy sieci kanalizacyjnej?

3.  Jaki jest zakres prac przygotowawczych przy budowie sieci kanalizacyjnej?
4.  Jakie są kolejne czynności montażowe przy budowie kanałów?
5.  Jakie są zasady montażu kanałów?
6.  Jakie są zasady montażu przykanalika i jego podłączenia do sieci?
7.  Jakie są zasady montażu studzienek kanalizacyjnych?
8.  Jakie są zasady montażu wpustów deszczowych?
9.  Jaki sprzęt i narzędzia są potrzebne do wykonania robót montażowych przy budowie sieci

kanalizacyjnej?

10. Jaki jest zakres prac zakończeniowych przy budowie sieci kanalizacyjnej?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie dokumentacji technicznej sieci kanalizacyjnej sporządź zapotrzebowanie

materiałowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z zasadami montażu sieci kanalizacyjnej,
2)  przeanalizować dokumentację techniczną sieci kanalizacyjnej przedstawioną przez nauczyciela
3)  określić rodzaj i ilość materiałów potrzebnych do montażu,
4)  wykonać zestawienie materiałów zapisując je w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna sieci kanalizacyjnej,

–

instrukcja dla ucznia obejmująca zasady sporządzania zapotrzebowania materiałowego,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Określ zasady transportu i składowania materiałów do budowy sieci kanalizacyjnej (rur,

kształtek kanalizacyjnych i elementów uzbrojenia) oraz oceń ich stan techniczny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami transportu i składowania oraz sprawdzania stanu technicznego

materiałów do budowy sieci kanalizacyjnej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2)  zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń,
3)  rozpoznać znajdujące się na stanowisku do ćwiczeń materiały do budowy sieci kanalizacyjnej,
4)  określić  sposób  transportu  i  składowania  poszczególnych  materiałów  w  zależności  od  ich

rodzaju,

5) dokonać sprawdzenia stanu technicznego poszczególnych materiałów do budowy sieci

kanalizacyjnej,

6) swoje spostrzeżenia zapisać w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko do wykonania ćwiczenia powinno być wyposażone w różne rury i kształtki do
budowy kanałów oraz elementy uzbrojenia sieci kanalizacyjnej – zarówno dobre jak i wadliwe
(najkorzystniej by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu
budowy sieci kanalizacyjnej),

–

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj montaż

odcinka przewodu sieci kanalizacyjnej w gotowym wykopie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu przewodów sieci kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności

związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu przewodów sieci kanalizacyjnej,

3)  przeanalizować dokumentację techniczną,
4)  określić w kolejności czynności związane z montażem,
5)  dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
6)  przygotować potrzebne do montażu materiały,
7)  wykonać sprawdzenie osi, spadku oraz głębokości dna kanału,
8)  zamontować rurociąg sieci kanalizacyjnej ze spadkiem zgodnym z dokumentacją techniczną,
9)  sprawdzić jakość wykonanych prac i ewentualnie usunąć usterki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko symulacyjne tzw. „piaskownica” z wykonanym wykopem (najkorzystniej by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci
kanalizacyjnej),

–

dokumentacja techniczna odcinka sieci kanalizacyjnej,

–

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu przewodów sieci kanalizacyjnej,

–

sprzęt  i  narzędzia  do  wykonania  sprawdzenia  osi,  spadku  oraz  głębokości  dna  kanału
(celowniki,  krzyż  niwelacyjny,  piony)  oraz  do  wykonania  montażu  przewodów  (dostosowane
do rodzaju rur np. ręczny  dobijak  i  młotek dla rur żeliwnych, kielnia  i narzędzia do usuwania
nadmiaru zaprawy dla rur betonowych, wciskarka dla rur PVC ),

–

materiały potrzebne do montażu (rury i kształtki do budowy kanałów w technologii zgodnej
z dokumentacją techniczną).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj montaż

kinety dla studzienki połączeniowej murowanej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności

związane z przebiegiem i warunkami technicznymi wykonania kinety w studzience
połączeniowej,

3)  przeanalizować dokumentację techniczną,
4)  określić w kolejności czynności związane z wykonaniem kinety,
5)  dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
6)  przygotować potrzebne do montażu materiały,
7)  wykonać kinetę oraz sprawdzić jakość wykonanych prac i ewentualnie usunąć usterki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko symulacyjne z wykonanym dnem studzienki kanalizacyjnej (najkorzystniej by

ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci
kanalizacyjnej),

–

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznym montażu uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,

–

sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (podstawowe narzędzia do prac murarskich),

–

materiały potrzebne do montażu (zaprawa cementowa, połówki rur kamionkowych, itp.).

Ćwiczenie 5

Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj montaż

studzienki połączeniowej wykonanej z tworzywa sztucznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności

związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu studzienki z tworzywa sztucznego,

3)  przeanalizować dokumentację techniczną,
4)  określić w kolejności czynności związane z montażem studzienki,
5)  dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
6)  przygotować potrzebne do montażu materiały,
7)  wykonać montaż studzienki w gotowym wykopie,
8)  sprawdzić jakość wykonanych prac i ewentualnie usunąć usterki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko symulacyjne tzw. „piaskownica” z wykonanym wykopem (najkorzystniej by

ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci
kanalizacyjnej),

–

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznym montażu uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,

–

sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (piłka do cięcia rur PVC i wyciskarka),

–

materiały potrzebne do montażu ( kompletna studzienka kanalizacyjna z tworzywa sztucznego
np. studzienka teleskopowa z PVC oraz rury PVC).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 6

Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj montaż

studzienki rewizyjnej w pełni prefabrykowanej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności

związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu studzienki z elementów
prefabrykowanych,

3)  przeanalizować dokumentację techniczną,
4)  określić w kolejności czynności związane z montażem studzienki,
5)  dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
6)  przygotować potrzebne do montażu materiały,
7)  wykonać montaż studzienki z elementów prefabrykowanych w gotowym wykopie,
8)  sprawdzić jakość wykonanych prac i ewentualnie usunąć usterki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko symulacyjne tzw. „piaskownica” z wykonanym wykopem (najkorzystniej by

ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci kanalizacyjnej),

–

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznym montażu uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,

–

sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (podstawowe narzędzia do prac murarskich),

–

materiały potrzebne do montażu (prefabrykowane elementy studzienki i materiały
pomocnicze).

Ćwiczenie 7

Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj montaż

wpustu deszczowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności

związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu wpustów deszczowych,

3)  przeanalizować dokumentację techniczną,
4)  określić w kolejności czynności związane z montażem wpustu,
5)  dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
6)  przygotować potrzebne do montażu materiały,
7)  wykonać montaż wpustu deszczowego z prefabrykowanych elementów,
8)  sprawdzić jakość wykonanych prac i ewentualnie usunąć usterki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– stanowisko symulacyjne tzw. „piaskownica” z wykonanym wykopem (najkorzystniej by

ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci
kanalizacyjnej),

– instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem

i warunkami technicznymi montażu uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,

– sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (podstawowe narzędzia do prac murarskich),
– materiały potrzebne do montażu (prefabrykowane elementy wpustu, rury betonowe).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 8

Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj montaż

przykanalika i jego połączenia z siecią kanalizacyjną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu przykanalika,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności

związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu przykanalika i jego podłączenia
do sieci kanalizacyjnej,

3)  przeanalizować dokumentację techniczną,
4)  określić w kolejności czynności związane z montażem,
5)  dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
6)  przygotować potrzebne do montażu materiały,
7)  wykonać montaż przykanalika oraz jego podłączenia do sieci kanalizacyjnej,
8)  sprawdzić jakość wykonanych prac i ewentualnie usunąć usterki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko symulacyjne tzw. „piaskownica” z wykonanym wykopem (najkorzystniej by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci
kanalizacyjnej),

–

dokumentacja techniczna przykanalika,

–

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu przykanalika i jego podłączenia do sieci kanalizacyjnej,

–

sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (dostosowane do rodzaju rur np. ręczny dobijak
i młotek dla rur żeliwnych, kielnia i narzędzia do usuwania nadmiaru zaprawy dla rur
betonowych, wciskarka dla rur PVC),

–

materiały potrzebne do montażu (rury i kształtki kanalizacyjne w odpowiedniej technologii).

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić zasady transportu i składowania oraz sprawdzania stanu technicznego

materiałów do budowy sieci kanalizacyjnej?

¨ ¨

2) sporządzić na podstawie dokumentacji technicznej zapotrzebowanie

materiałowe?

¨ ¨

3) zaplanować czynności związane z montażem sieci kanalizacyjnej?

¨ ¨

4) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu sieci kanalizacyjnej?

¨ ¨

5) wykonać montaż odcinka sieci kanalizacyjnej z różnych materiałów rurowych?

¨ ¨

6) sprawdzić oś, spadek oraz głębokość dna kanału w czasie montażu?

¨ ¨

7) wykonać uzbrojenie sieci kanalizacyjnej?

¨ ¨

8) zamontować uzbrojenie sieci kanalizacyjnej?

¨ ¨

9) wykonać montaż przykanalika i jego podłączenia do sieci?

¨ ¨

10) zastosować przepisy bhp przy montażu sieci kanalizacyjnej?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Próba szczelności i odbiór sieci kanalizacyjnej

4.7.1. Materiał nauczania

Przewody sieci kanalizacyjnej przed wykonaniem zasypki należy poddać próbie szczelności.

Badanie  to  wykonuje  się  dla  poszczególnych  odcinków  kanałów.  W  tym  celu  odcinek  kanału
położony  między  dwoma  studzienkami  zamyka  się  płytami  żeliwnymi  uszczelnionymi  pakunkiem
gumowym.  Następnie  kanał  napełnia  się  wodą  pod  ciśnieniem  0,01

0,02 MPa. Stan wody

obserwuje się w rurkach piezometrycznych umocowanych w płytkach żeliwnych. Po
ustabilizowaniu się ciśnienia – początkowo będzie ono spadać, obserwuje się stan wody w rurkach.
Jeżeli po upływie 2 h zwierciadło wody nie obniży się w ciągu 5

10 minut to odcinek kanału

można uznać za szczelny [4, s. 204].

Wykonaną sieć kanalizacyjną należy poddać komisyjnemu odbiorowi. Jeżeli dotyczy on tylko

fragmentów sieci kanalizacyjnej jest to odbiór częściowy. Natomiast jeżeli odbiorowi podlega cała
sieć to jest to odbiór końcowy.

Odbiór częściowy polega na sprawdzeniu:

−

zgodności wykonanych robót z dokumentacją techniczną (w szczególności rzędne dna kanału
i spadek przewodów),

−

jakości użytych materiałów,

−

sposobu wykonania prac czyli jakość wykonania montażu kanałów i obiektów uzbrojenia na
sieci kanalizacyjnej),

−

protokołu z próby szczelności.
Długość odbieranego odcinka sieci nie może być mniejsza niż odległość między sąsiednimi

studzienkami. Wyniki działalności komisji powinny być spisane w formie protokołu, wpisane do
dziennika budowy i podpisane przez członków komisji [1, s. 311; 8, s. 26].

Odbiór techniczny końcowy obejmuje:

−

sprawdzenie protokołów badań przeprowadzonych przy odbiorach częściowych,

−

sprawdzenie naniesionych zmian i uzupełnień w dokumentacji technicznej,

−

sprawdzenie prawidłowego wykonania i zakończenia robót przewidzianych dokumentacją.
Wyniki odbioru końcowego należy ująć w protokole. Stanowią one podstawę do wydania

zezwolenia na zasypywanie wykopów [1, s. 311; 8, s. 26].

Po zakończeniu prac montażowych należy wykonać obmiar wykonanych robót według

następujących zasad:

−

długości kanałów rurowych określa się w metrach, wyodrębniając w oddzielnych grupach
odcinki kanałów w zależności od ich rodzaju i średnicy, sposobu połączeń (rodzaju
uszczelnienia), głębokości ułożenia przewodów oraz sposobu wykonania prac montażowych tj.
czy są one prowadzone w gruntach nawodnionych czy o normalnej wilgotności, czy wykop jest
o ścianach skarpowych czy umocnionych,

−

długości kanałów obmierza się w metrach wzdłuż ich osi, do długości kanałów nie wlicza się
wymiarów komór i studzienek kanalizacyjnych,

−

podłoża pod rurociągi obmierza się w metrach kwadratowych, a obetonowanie kanałów
w metrach sześciennych zużytego betonu,

−

ilości robót związane z wykonaniem obiektów betonowych, żelbetowych, murowanych
z cegły lub prefabrykatów stanowiących elementy sieci kanalizacyjnej obmierza się na
podstawie projektu we właściwych dla tych robót jednostkach, np. w tonach dla przygotowania
i montażu zbrojenia, w metrach kwadratowych dla deskowań i robót murowych itd.,

−

wykonanie studzienek kanalizacyjnych z prefabrykatów betonowych określa się w kompletach
w zależności od średnicy, rodzaju gruntu i głębokości, którą wyznacza się jako różnicę
rzędnych włazu i dna studzienki,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przykanaliki obmierza się w metrach z dokładnością do 0,1 m stosując podział według rodzaju
i średnic rur, z długości poszczególnych odcinków nie odejmuje się kształtek,

−

długości odcinków kanałów do próby szczelności mierzy się w ich osi stosując podział według
rodzaju i średnic rur [5, s. 121].

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaki jest cel przeprowadzenia próby szczelności kanału?
2.  Jaki jest przebieg próby szczelności?
3.  Jakie warunki techniczne należy spełnić w trakcie próby szczelności (jakie powinno być

ciśnienie próbne, czas próby)?

4.  Co podlega sprawdzeniu w czasie odbioru częściowego wykonanej sieci kanalizacyjnej?
5.  Co podlega sprawdzeniu w czasie odbioru końcowego wykonanej sieci kanalizacyjnej?
6.  Jakie są zasady obmiaru robót związanych z montażem uzbrojenia?
7.  Jakie są zasady obmiaru robót związanych z montażem kanałów?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opisz czynności związane z wykonaniem próby szczelności kanału.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi przeprowadzenia próby szczelności sieci

kanalizacyjnej,

2)  obejrzeć film, zdjęcia lub schemat z przeprowadzenia próby szczelności,
3)  opisać przebieg próby szczelności kanału,
4)  wskazać dlaczego konieczne jest badanie na szczelność odcinka sieci kanalizacyjnej,
6)  zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film przedstawiający wykonanie próby szczelności,

–

zdjęcia lub schematy z przeprowadzenia próby szczelności,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wykonaj próbę szczelności odcinka sieci kanalizacyjnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi przeprowadzenia próby szczelności sieci

kanalizacyjnej,

2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności

związane z przebiegiem próby szczelności i warunkami technicznymi,

3)  dobrać sprzęt do wykonania próby szczelności,
4)  określić przebieg próby szczelności kanału,
5)  wykonać próbę szczelności odcinka sieci kanalizacyjnej,
6)  określić wynik próby.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko symulacyjne tzw. ”piaskownica” z zamontowanym odcinkiem kanału
(najkorzystniej by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu
budowy sieci kanalizacyjnej),

–

sprzęt do wykonania próby szczelności kanału (płyty żeliwne z zamocowanymi rurkami
piezometrycznymi),

–

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem próby
szczelności i warunkami technicznymi.

Ćwiczenie 3

Porównaj zakres i przebieg odbioru częściowego i końcowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi przeprowadzenia odbiorów sieci kanalizacyjnej,
2)  określić zakres i przebieg odbioru częściowego,
3)  określić zakres i przebieg odbioru końcowego,
4)  porównać oba rodzaje odbiorów robót,
5)  zapisać swoje spostrzeżenia w zeszycie,
6)  wyniki swojej pracy przedstawić grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Dokonaj obmiaru robót wykonanego fragmentu sieci kanalizacyjnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami obmiaru robót przy budowie sieci kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą zasady obmiaru robót przy budowie sieci kanalizacyjnej

oraz przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń

3)  przygotować sprzęt do wykonania pomiarów,
4)  dokonać niezbędnych pomiarów i obliczeń,
5)  zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko symulacyjne tzw. „piaskownica” z zamontowanym odcinkiem kanału
(najkorzystniej by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu
budowy sieci kanalizacyjnej),

–

sprzęt do wykonania obmiaru (przymiar składany i taśmowy),

–

instrukcja dla ucznia zawierająca zasady obmiaru robót przy budowie sieci kanalizacyjnej oraz
przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić cel badania kanałów na szczelność?

¨ ¨

2) przygotować sprzęt do wykonania próby szczelności?

¨ ¨

3) określić przebieg próby szczelności?

¨ ¨

4) wykonać próbę szczelności kanału?

¨ ¨

5) określić co podlega sprawdzeniu w czasie odbioru częściowego?

¨ ¨

6) określić co podlega sprawdzeniu w czasie odbioru końcowego?

¨ ¨

7) wykonać obmiar robót związanych z montażem kanałów i uzbrojenia

sieci kanalizacyjnej?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Eksploatacja sieci kanalizacyjnej

4.8.1. Materiał nauczania

Głównym celem eksploatacji sieci kanalizacyjnej jest utrzymanie jej w stanie

umożliwiającym ciągły odpływ ścieków sanitarnych i opadowych z terenu objętego zasięgiem sieci.
Aby spełnić to zadanie należy:

−

utrzymać przewody sieci, jej uzbrojenie i urządzenia w całkowitej sprawności,
przeprowadzając systematyczne przeglądy i prace konserwacyjne,

−

powstałe uszkodzenia jak najszybciej lokalizować i usuwać,

−

badać, analizować i regulować pracę sieci, aby uzyskać właściwe obciążenie kolektorów
i kanałów,

−

badać jakość odprowadzanych ścieków,

−

ustalać miejsca i zakres prac remontowych i modernizacyjnych w celu poprawienia stanu
technicznego sieci [4, s. 205].
Eksploatacją sieci kanalizacyjnej zajmuje się przedsiębiorstwo wodociągów i kanalizacji, czyli

dostawca wody na danym terenie. W skład jednostek wykonujących bezpośrednio prace
eksploatacyjne wchodzi:

−

pogotowie kanalizacyjne,

−

brygady konserwacyjne wykonujące zaplanowane roboty na sieci,

−

brygady remontowo-naprawcze.
Podstawą do eksploatacji sieci kanalizacyjnej jest inwentaryzacja przewodów kanalizacyjnych

obejmująca:  kanały  i  kolektory,  uzbrojenie  sieci  oraz  przykanaliki  wraz  z  uzbrojeniem.  Głównym
materiałem  inwentaryzacyjnym  są  rysunki  inwentaryzacyjne  w  skali  1:250  oraz  plan  orientacyjny
sieci kanalizacyjnej w skali 1:5000. Na planie tym zaznacza się przebieg trasy przewodów sieci, ich
wymiary,  spadki,  uzbrojenie,  oraz  nazwy  ulic  w  obrębie,  których  przebiegają  kanały.  Ponadto  są
prowadzone  książki  inwentarzowe  i  kartoteki.  Obecnie  na  potrzeby  eksploatacji  tworzy  się
komputerowe bazy danych [4, s. 206].

Pogotowie kanalizacyjne ma za zadanie w możliwie jak najszybszy sposób reagować na

zgłoszone  awarie  na  sieci  kanalizacyjnej.  Są  to  najczęściej  zapchania  przewodów  sieci.  Stąd
najczęstsze  prace  obejmują  udrażnianie  kanałów,  przykanalików  i  wpustów  ulicznych  oraz
likwidację  skutków tych zapchań czyli wypompowywanie wody z zalanych piwnic  lub ulic. Pracą
pogotowia kieruje dyspozytor wspólny dla sieci wodociągowej i kanalizacyjnej [4, s. 207].

Przegląd sieci kanalizacyjnej jest podstawową czynnością związaną z konserwacją. Jego celem

jest  sprawdzenie  stanu  uzbrojenia  naziemnego,  wykrycie ewentualnych  zapadnięć  na  trasie  kanału
świadczących o jego uszkodzeniu, kontrola stanu przewodów i stopnia ich zanieczyszczenia. Stan
uzbrojenia  i  elementów  sieci  na  powierzchni  terenu  kontroluje  się  przez  obchód.  Stan  kanałów
przełazowych  kontroluje  się  przechodząc  dany  odcinek  kanału.  W  przypadku  kanałów  rurowych
stosuje  się  prześwietlanie  kanału,  sprawdzenie  przepływu  ścieków  w  studniach  rewizyjnych  lub
metodę inspekcji telewizyjnej za pomocą specjalnej kamery sprzęgniętej z monitorem telewizyjnym
lub komputerowym [4, s. 208].

Inspekcja telewizyjna kanałów jest bezodkrywkową nowoczesną metodą pozwalającą na

szybką  ocenę  stanu  technicznego  kanałów  polegającą  na  przeglądzie  rurociągów  sieci
kanalizacyjnej  za  pomocą  specjalnej  kamery.  Umożliwia  to  profilaktyczne  przeglądy  kanałów,
przeglądy  awaryjne  odcinków  podejrzanych  o  wystąpienie  załamań  i  innych  uszkodzeń,
wykrywanie  nielegalnych  podłączeń  do  sieci,  sprawdzenie  poprawności  wykonanych  robót  nowo
wybudowanych  odcinków  sieci  kanalizacyjnej.  Przed  rozpoczęciem  inspekcji  należy  sprawdzić
drożność  kanału  i  ewentualnie  go  oczyścić  za  pomocą  samochodu  ciśnieniowego.  Następnie
dobiera  się  koła  wózka  kamery  w  zależności  od  średnicy  kanału.  Po  zmontowaniu  kamerę

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z wózkiem opuszcza się przy użyciu windy do studzienki rewizyjnej i wprowadza do kanału.
Kamera jest wodoszczelna (może pracować pod powierzchnią ścieków), ma szeroki zasięg pola
widzenia (np. w poziomie 240

, a w pionie 330

). Dodatkowo może być wyposażona w urządzenie

do pomiaru spadku kanału. Zarejestrowany przez kamerę obraz jest widoczny na ekranie telewizora
lub komputera. Specjalne oprogramowanie komputerowe umożliwia obróbkę i archiwizację
uzyskanych informacji.

Pomiar spadku kanału umożliwiają statymetry. Statymetr ustawia się na powierzchni terenu.

Jest  on  wyposażony  w  wąż  wypełniony  cieczą  na  końcu,  którego  znajduje  się  sonda
z  wbudowanym  przekaźnikiem  podającym  głębokość,  na  jakiej  się  znajduje.  Po  wprowadzeniu
węża  z  sondą  do  kanału  jest  rejestrowane  jej  położenie  (głębokość  w  odniesieniu  do  poziomu
zerowego)  w  różnych  punktach  kanału.  Na  tej  podstawie  jest  określany  rzeczywisty  spadek
przewodu.

Czynności konserwacyjne to prace prowadzone na sieci kanalizacyjnej bez przerw

w odprowadzaniu ścieków. Do czynności tych należy zapobieganie zanieczyszczaniu się
przewodów sieci i uzbrojenia osadami oraz utrzymanie należytego stanu kanałów przez
wykonywanie drobnych prac remontowych.

Zapobieganie zanieczyszczeniu się kanałów, przykanalików i uzbrojenia sieci polega na

usuwaniu  osadów,  które  wytrącają  się  ze  ścieków  przy  zbyt  małej  prędkości  przepływu.
Zanieczyszczenie  kanałów  może  być  spowodowane  również  niejednolitym  spadkiem  kanału,
występami  w  ścianach  kanału,  wrastającymi  korzeniami  drzew  itp.  Utrzymanie  właściwego  stanu
przewodów  sieci  kanalizacyjnej  zależy  od  czyszczenia  i  płukania  kanałów  i  wpustów  ulicznych
oraz wykonania drobnych prac remontowych.

Płukanie kanałów to podstawowa metoda zapobiegania zanieczyszczeniu kanałów rurowych

i niektórych przełazowych. Płukanie polega na chwilowym zwiększeniu przepływu ścieków lub
wody w kanale. Efektem tego jest wzrost prędkości przepływu. Jeżeli prędkość ta wyniesie 1,0

1,2

m/s i osady zalegające w kanale nie są zbite to zostaną one wymyte z dna. Płukanie można wykonać
przy użyciu spiętrzonych ścieków, wody wodociągowej doprowadzonej z zaworów pożarowych lub
doprowadzonej  z  kanałów  melioracyjnych  czy  cieków  wodnych.  W  celu  uzyskania  większej
prędkości  przepływu  możliwe  jest  również  w  zamkniętych  układach  kanalizacyjnych  kierowanie
ścieków  z  jednych  kanałów  do  drugich.  Wówczas  wykorzystuje  się  klapy  kanałowe,  zastawki
i zasuwy zamontowane na kanałach lub urządzenia przenośne: korki, worki, kubły itp. [4, s. 210].

Czyszczenie kanałów przełazowych, o wysokości co najmniej 1 m ma na celu usunięcie

osadów zalegających na jego dnie. Odbywa się to przy użyciu specjalnych przyrządów: spychaczy
ręcznych  lub  automatycznych,  wózków,  kul  itp.,  które  zgarniają  osady  ze  ścianek  kanałów.
Następnie  osady  te  usuwa  się  na  zewnątrz  kanału.  Kanały  przełazowe  o  wysokości  niewiele
większej  niż  1  m  można  czyścić  podobnie  jak  rurowe  używając  samochodów  do  czyszczenia
ciśnieniowego.  Częstotliwość  czyszczenia  zależy  od  ilości  nagromadzonych  osadów  –  nie  wolno
dopuścić  do  znacznego  podtopienia  przykanalików  oraz  do  tego  by  nagromadzone  osady
uniemożliwiały  prowadzenie  prac  eksploatacyjnych  i  powodowały  zmniejszenie  prędkości
przepływu ścieków i saomoczyszczania się kanału [4, s. 209].

Czyszczenie kanałów rurowych, których średnica nie jest większa od 1 m przeprowadza się

w przypadku  małej  efektywności usuwania osadów przez płukanie. Czyszczenie odbywa  się przez
wprowadzenie do kanału wody pod ciśnieniem za pomocą odpowiedniego sprzętu. Jest to specjalny
samochód  wyposażony  w  zbiornik  na  wodę,  wysokociśnieniową  pompę  odśrodkową
z podłączonym cienkościennym wężem gumowym zakończonym dyszami. Po wprowadzeniu węża
przez  studzienkę  do  kanału,  woda  wydostająca  się  z  dyszy  pod  ciśnieniem  6  MPa  powoduje
oczyszczenie  ścianek  kanału  i  przesuwanie  się  węża  w  kierunku  położonej  wyżej,  następnej
studzienki  rewizyjnej.  Po  zakończeniu  operacji  wąż  zostaje  nawinięty  na  bęben  umieszczony  na
samochodzie. Jednocześnie przez  studzienkę, którą wąż został wprowadzony do kanału usuwa  się
osad.  Takie  czyszczenie  powinno  być  przeprowadzone  1

2 razy w roku i każdorazowo należy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

sprawdzić jego skuteczność np. za pomocą specjalnej kamery. Czyszczenie kanałów rurowych
z osadów jest również możliwe przez przeciąganie piłek gumowych, wyciorów lub różnego rodzaju
czyszczaków, jak spirale, talerze, szufle, wiadra. Efektywność takiego czyszczenia jest mniejsza niż
czyszczenia ciśnieniowego [4, s. 211].

Rys. 35. Schemat czyszczenia kanału przy użyciu specjalnego samochodu [4, s. 211].

Czyszczenie wpustów ulicznych obejmuje usunięcie zanieczyszczeń, które są zmywane

z  powierzchni  ulic,  placów,  itp.  i  osadzają  się  w  osadnikach.  Czyszczenie  może  odbywać  się
mechanicznie,  za  pomocą  specjalnego  samochodu  z  urządzeniem  próżniowo-ssącym  lub  ręcznie
przez  pracowników  ekip  eksploatacyjnych.  Wpusty  należy  czyścić  dwa  razy  w  roku,  przy  czym
czyszczenie mechaniczne należy wykonywać od 15 marca (1 kwietnia) do 30 listopada (15 grudnia)
– w zależności od warunków klimatycznych [4, s. 212].

Drobne prace remontowe wykonywane w ramach konserwacji sieci obejmują naprawę

niewielkich  uszkodzeń  kanałów  i  uzbrojenia czyli:  konserwację  stalowych  i  żeliwnych  elementów
uzbrojenia,  wymianę  uszkodzonych  skrzynek  włazowych,  stopni  włazowych,  naprawę  włazów
i studni rewizyjnych, regulację wysokościową uzbrojenia, likwidację rys  i  miejscowych wycieków
wody gruntowej, spoinowanie kanałów, wymiana syfonów i wpustów ulicznych, itp.

Likwidacja zapchań przykanalików to jeden z najczęstszych zabiegów konserwacyjnych na

sieci  kanalizacyjnej.  Wszelkie  prace  z  tym  związane  należy  poprzedzić  odcięciem  dopływu  wody
do  nieruchomości.  Następnie  należy  zlokalizować  miejsce  zapchania  przez  kontrolę  przepływu
ścieków w studzienkach rewizyjnych – zapchanie występuje zazwyczaj poniżej studzienki, w której
można  stwierdzić  spiętrzenie  ścieków.  Zapchanie  usuwa  się  za  pomocą  specjalnych  narzędzi
(sprężynowe  taśmy  stalowe,  elastyczne  mocno  skręcone  trzciny,  krótkie  drążki  skręcane  lub
składane,  skręcane  odcinki  sprężynującego  drutu  stalowego)  lub  też  za  pomocą  ciśnieniowego
czyszczenia kanałów [4, s. 213].

Remonty kanałów polegają na wymianie uszkodzonych odcinków sieci kanalizacyjnej.

Wymaga to często przeprowadzenia robót o podobnym zakresie jak przy budowie nowych kanałów.
W przypadku niedużych uszkodzeń można przeprowadzić prace remontowe stosując nowoczesne
metody bezodkrywkowe. Niezbędne jest jednak by na czas remontu zamknąć przepływ ścieków
przez remontowany odcinek sieci. Do metod remontów kanałów można zaliczyć:

−

metodę  wyściełania  starych  kanałów  rurowych  tzw.  pończochą  z  włókna  poliestrowego
impregnowanego  żywicą,  która  jako  nieutwardzona  zostaje  przez  studzienkę  rewizyjną
wprowadzona do kanału, przy wykorzystaniu słupa wody, a gdy znajdzie się już na właściwym
miejscu  jest  utwardzana  termicznie  dzięki  czemu  tworzy  twardą  i  odporną  na  ścieranie
i gromadzenie się osadów powłokę,

−

metodę otworzenia  pierwotnego  kształtu  kanału  rurowego  za  pomocą  specjalnego  urządzenia
hydraulicznego,  które  po  wprowadzeniu  do  kanału  w  uszkodzonym  miejscu  rozpiera
zniszczone  ścianki  przewodu  na  zewnątrz,  odtwarzając  pierwotny  obwód,  na  urządzeniu
znajduje się stalowa osłona która po osiągnięciu właściwego obwodu zostaje na stałe w kanale,
następnie można wykonać wyściełanie kanału „pończochą”,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

metoda polegająca na wsunięciu do zniszczonych kanałów rurowych zgrzanych uprzednio
odcinków rur z polietylenu o długości 10

12 m, lub krótszych odcinków z rur PVC lub

z włókna szklanego łączonych kielichowo, materiały te ze względu na mniejszą chropowatość

ścianek zapewniają podobne warunki hydrauliczne mimo zmniejszenia średnicy kanału,
warunkiem przeprowadzenia prac jest wykonanie wykopu na początku remontowanego
odcinka sieci,

−

metoda  naprawy  kanałów  przełazowych  za  pomocą  specjalnie  wykonanych  elementów
prefabrykowanych  z  włókna  poliestrowego,  zbrojonego  włóknem  szklanym,  polegająca  na
ułożeniu  na  ściankach  kanału  i  jego  dnie  gotowych  elementów  o  odpowiednim  kształcie
i wypełnieniu przestrzeni między tymi elementami a starym kanałem specjalną zaprawą.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są główne cele eksploatacji sieci kanalizacyjnej?
2.  Co zaliczamy do materiałów inwentaryzacyjnych sieci kanalizacyjnej?
3.  Na czym polega przegląd kanałów metodami tradycyjnymi?
4.  W jaki sposób kontroluje się stan kanałów za pomocą kamery?
5.  Jakie są zadania pogotowia kanalizacyjnego?
6.  Jak można rozpoznać, że odcinek kanału jest uszkodzony lub zapchany?
7.  W jaki sposób czyści się kanały rurowe?
8.  Jak usuwa się osady z kanałów przełazowych?
9.  Jak likwiduje się zapchania przykanalików?
10.  Na czym polegają remonty kanałów?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opisz sposób kontroli kanałów przy użyciu kamery.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z metodami przeglądów kanałów,
2)  obejrzeć film lub zdjęcia z inspekcji telewizyjnej kanałów,
3)  opisać zasady przeglądu kanałów przy użyciu kamery,
4)  wskazać zalety stosowania metody kontroli stanu kanałów przy użyciu kamery,
5)  zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film przedstawiający wykonanie przeglądu kanału za pomocą kamery,

–

zdjęcia sprzętu do inspekcji telewizyjnej kanałów oraz z przebiegu samego przeglądu,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Przedstaw metodę ciśnieniowego płukania kanałów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z metodami czyszczenia kanałów,
2) obejrzeć film lub zdjęcia z czyszczenia kanałów przy użyciu samochodu ciśnieniowego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3)  opisać sposób wykonania czynności związanych z ciśnieniowym czyszczeniem kanałów,
4)  wskazać zakres stosowania ciśnieniowego czyszczenia kanałów,
5)  zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film przedstawiający czyszczenie kanałów przy użyciu samochodu ciśnieniowego,

–

zdjęcia lub rysunki sprzętu do ciśnieniowego czyszczenia kanałów,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Określ, w jaki sposób usuwa się osady z kanałów przełazowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z metodami czyszczenia kanałów,
2)  obejrzeć film, zdjęcia lub rysunki przedstawiające czyszczenia kanałów przełazowych,
3)  opisać sposób wykonania czynności związanych z czyszczeniem kanałów przełazowych,
4)  zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film przedstawiający czyszczenie kanałów przełazowych,

–

zdjęcia lub rysunki przedstawiające czyszczenie kanałów przełazowych,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Określ typowe działania ekipy eksploatacyjnej związane z konserwacją uzbrojenia sieci

kanalizacyjnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami eksploatacji sieci kanalizacyjnej,
2) opisać czynności jakie należy wykonać w ramach prac konserwacyjnych w studzienkach

kanalizacyjnych, wpustach ulicznych itp.,

3) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

modele, zdjęcia lub rysunki przedstawiające elementy uzbrojenia sieci kanalizacyjnej,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 5

Opisz metody remontów kanałów, które przeprowadza się bez konieczności wymiany całego

odcinka sieci kanalizacyjnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z metodami remontów kanałów,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub rysunki przedstawiające remonty kanałów różnymi metodami,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) opisać sposób wykonania czynności związanych z wykonaniem prac remontowych na sieci

kanalizacyjnej,

4)  określić warunki jakie muszą być spełnione przy poszczególnym metodach,
5)  porównać metody remontów wykonywanych bezodkrywkowo z metodami tradycyjnymi,
6)  zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film przedstawiający remonty kanałów metodami bezodkrywkowymi,

–

zdjęcia lub rysunki przedstawiające metody remontów kanałów,

–

literatura z rozdziału 6.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić główne cele eksploatacji sieci kanalizacyjnej?

¨ ¨

2) określić jaka jest przewaga telewizyjnej inspekcji kanałów nad przeglądem

metodami tradycyjnymi?

¨ ¨

3) rozpoznać, że odcinek kanału jest niedrożny?

¨ ¨

4) wymienić metody usuwania osadów z kanałów przełazowych?

¨ ¨

5) określić na czym polega ciśnieniowe płukanie kanałów?

¨ ¨

6) wymienić sprzęt do udrażniania zapchanych przykanalików?

¨ ¨

7) scharakteryzować bezodkrywkowe metody remontów kanałów?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test zawiera 20 zadań. Do każdego dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko jedna z nich

jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź należy zakreślić kółkiem a następnie
ponownie zaznaczyć odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Gdy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, odłóż jego rozwiązanie na później

i wróć do tego zadania, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Przykanalik jest to:

a)  przyłącze kanalizacyjne.
b)  przyłącze wodociągowe.
c)  odcinek sieci gazowej od ulicy do kurka głównego.
d)  odcinek sieci kanalizacyjnej między dwiema studzienkami.

2. Jaki rodzaj połączenia rur kanalizacyjnych przedstawia rysunek:

a)  połączenie kielichowe rur PVC.
b)  połączenie kielichowe rur betonowych.
c)  połączenie rur kamionkowych za pomocą obejm PP.
d)  połączenie rur HOBAS za pomocą łączników FWC.

3. Ile wynosi zagłębienie dna studzienki kanalizacyjnej opisanej na planie sytuacyjnych rzędnymi:

255,65 / 252,50 m.n.p.m.:
a)  3,00 m.
b)  3,10 m.
c)  3,15 m.
d)  4,05 m.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Jaki rodzaj uzbrojenia przedstawia rysunek:

a)  studzienkę kaskadową.
b)  przelew burzowy.
c)  separator.
d)  przewietrznik.

5. Zagęszczanie obsypki wokół ułożonego kanału powinno odbywać się warstwami o grubości:

a) 0,10

0,15 m.

b) 0,15

0,20 m.

c) 0,20

0,25 m.

d) 0,25

0,30 m.

6. Rury betonowe łączy się kielichowo lub:

a)  za pomocą łączników z żywic poliestrowych.
b)  za pomocą obejm polipropylenowych.
c)  za pomocą pierścieni metalowych.
d)  na zakład czyli na wpust i pióro.

7. Na schemacie został przedstawiony system kanalizacji:

a)  ogólnospławnej.
b)  rozdzielczej.
c)  podciśnieniowej.
d)  ciśnieniowej.

8. Do odprowadzania agresywnych ścieków przemysłowych o temperaturze 65

C najlepiej

zastosować:
a)  rury PVC.
b)  rury PEHD/PP.
c)  rury betonowe.
d)  rury kamionkowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Przedstawione na rysunku oznaczenie graficzne uzbrojenia sieci kanalizacyjnej przedstawia:

a)  wpust uliczny.
b)  studzienkę rewizyjną.
c)  studzienkę połączeniową.
d)  płuczkę kanałową.

10. Ciśnienie próbne w czasie badania szczelności kanału powinno wynosić:

a) 0,10

0,20 MPa.

b) 0,20

0,30 MPa.

c) 0,01

0,02 MPa.

d) 0,02

0,03 MPa.

11. Oblicz spadek kanału o długości 20 m jeżeli rzędna dna na początku odcinka wynosi 123,35

m.n.p.m, a na końcu 122,75 m.n.p.m :
a) 3 %

b) 5 %

c) 5 %.
d) 3% .

12. Odcinek sieci kanalizacyjnej jest zagłębiony w miejscu montażu studzienki rewizyjnej na 3,6 m, ile

wyniesie odległość od wierzchu komory roboczej do powierzchni terenu?
a)  2,0 m.
b)  1,9 m.
c)  1,8 m.
d)  1,7 m.

13. Na podstawie inwentaryzacyjnego planu sytuacyjnego określ liczbę studzienek połączeniowych

na odcinku między punktami A i B sieci kanalizacyjnej:

a) 2.
b) 3.

c) 4.

d) 5.

14. Jaki sprzęt będzie ci potrzebny przy montażu wpustu deszczowego do wykonania syfonu z rur

kamionkowych:
a)  dobijak i młotek.
b)  gwintownica.
c)  zgrzewarka.
d)  wciskarka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15. Jaka jest kolejność robót montażowych sieci kanalizacyjnej?

a) Wykonanie i zabezpieczenie wykopu, układanie i montaż przewodów, próba szczelności,

prace wykończeniowe.

b) Wykonanie i zabezpieczenie wykopu, wytyczenie trasy, układanie i montaż przewodów,

próba szczelności, prace wykończeniowe.

c) Wytyczenie trasy, wykonanie i zabezpieczenie wykopu, układanie i montaż przewodów,

próba szczelności, prace wykończeniowe.

d) Wytyczenie trasy, wykonanie i zabezpieczenie wykopu, układanie i montaż przewodów,

prace wykończeniowe.

16. Żeliwne włazy studzienki kanalizacyjnej umiejscowionej w jezdni ulicy montuje się:

a)  na płycie betonowej.
b)  na zwężce betonowej.
c)  na żelbetowych kręgach podporowych.
d)  w dowolny sposób.

17. Który z podanych środków ochrony indywidualnej stosuje się w czasie prac eksploatacyjnych

na sieci kanalizacyjnej:
a)  fartuch skórzany.
b)  nauszniki przeciwhałasowe.
c)  tarcza spawalnicza.
d)  lampy bezpieczeństwa.

18. W czasie prowadzenia prac eksploatacyjnych na sieci kanalizacyjnej, otwór włazowy

studzienki należy zabezpieczyć przez:
a)  założenie kratki i oznakowanie chorągiewką.
b)  układając bale.
c)  tymczasowe położenie płyty betonowej.
d)  można nie zabezpieczać.

19. Jaki jest tryb postępowania w czasie udzielania pomocy przedlekarskiej poszkodowanemu

w czasie przeglądu kanałów, który jest nieprzytomny, nie oddycha i ma wyczuwalne tętno:
a) udrożnić drogi oddechowe i wykonywać sztuczne oddychanie, wezwać pogotowie

ratunkowe.

b)  wezwać pogotowie ratunkowe i przystąpić do sztucznego oddychania.
c)  wykonać sztuczne oddychanie i w razie potrzeby wezwać pomoc.
d)  wezwać pogotowie ratunkowe.

20. W czasie montażu przewodów sieci kanalizacyjnej nie wykonano określonego w dokumentacji

obetonowania rury, może to spowodować:
a)  korozję rurociągu.
b)  wydłużenie rurociągu.
c)  pękanie i zniszczenie rurociągu.
d)  nie wystąpią żadne niekorzystne zjawiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko.......................................................................................................................................

Montaż sieci kanalizacyjnych

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1.  Cieślowski S., Krygier K.: Instalacje sanitarne, cz. 1 i 2 Technologia. WSiP, Warszawa 2000.
2.  Dindorf L.: Technologia robót sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. WSiP, Warszawa 1998.
3.  Furtak L., Rabiej St., Wild J.: Warunki techniczne wykonania i odbioru rurociągów z tworzyw

sztucznych. Polska Korporacja Techniki Sanitarnej, Grzewczej, Gazowej i Klimatyzacji,
Warszawa 1994.

4. Heidrich Z.: Wodociągi i Kanalizacja, cz. 1 i 2 WSiP, Warszawa 1998.
5. Kowalczyk Z., Loska F., Czarkowski M.,: Kosztorysowanie w budownictwie. WSiP Warszawa

1995.

6. Roj-Chodacka A.: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. KOWEZ, Warszawa 2002.

7. Szpindor A.: Zaopatrzenie w wodę i kanalizacja wsi. Arkady 1992.
8. Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Robót Budowlano–Montażowych, Tom II.

Instalacje Sanitarne i Przemysłowe. Arkady, Warszawa 1988.

9. Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Sieci Kanalizacyjnych COBRTI INSTAL,

Warszawa, 2003.

Czasopisma:
1.  Gaz, Woda i Technika Sanitarna,
2.  Polski Instalator,
3.  Rynek instalacyjny,
4.  Instalacje sanitarne.

Obowiązujące normy:
PN-B 01700:1999

Wodociągi i kanalizacja – Urządzenia i sieć zewnętrzna – Oznaczenia
graficzne.

PN-71/B-02710

Kanalizacja zewnętrzna – Przekroje poprzeczne zamkniętych kanałów
ściekowych.

PN-99/B-10729

Kanalizacja – Studzienki kanalizacyjne.

PN-EN 752-1:2000

Zewnętrzne systemy kanalizacyjne – Pojęcia ogólne i definicje.

PN-EN 752-2:2000

Zewnętrzne systemy kanalizacyjne – Wymagania.

PN-EN 752-7:2000

Zewnętrzne

systemy

kanalizacyjne

–

Część

Eksploatacja

i użytkowanie.

PN-EN 1610:2002

Budowa i badania przewodów kanalizacyjnych.

Katalogi techniczne producentów i dystrybutorów materiałów rurowych do budowy kanałów
oraz informacje techniczne zawarte na stronach internetowych tych firm.