Szkolnictwo
wyższe
w Polsce
DIAGNOZA
7 stycznia 2010
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach
Europejskiego Funduszu Społecznego „Człowiek – najlepsza inwestycja”
Organizacyjna i merytoryczna koordynacja procesu opracowania
projektów sektorowej strategii rozwoju szkolnictwa wyższego do
roku 2020, ze szczególnym uwzględnieniem okresu do 2015 roku
Fi
n
la
n
d
ia
D
a
n
ia
S
zw
e
cj
a
A
u
st
ra
lia
S
ło
w
e
n
ia
P
o
ls
k
a
N
ie
m
cy
H
o
la
n
d
ia
U
S
A
C
ze
ch
y
A
u
st
ri
a
S
ło
w
a
cj
a
W
ie
lk
a
B
ry
ta
n
ia
śr
e
d
n
ia
O
E
C
D
śr
e
d
n
ia
U
E
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
43,0
38,2
34,5
33,1
33,0
31,0
28,7
28,0
22,8
21,8
21,6
18,5
17,3
24,9
24,8
Powszechność studiów należy
do najwyższych w Europie
System SW. Współczynnik skolaryzacji
Współczynnik skolaryzacji netto w grupie wiekowej 20–29 lat w 2007 roku
Źródło: OECD [2009].
2
System SW. Studenci w Polsce – 1,93 mln
niestacjonarni
0,98 mln
0,83 mln
0,44 mln
0,12 mln
0,54 mln
SEKTOR PUBLICZNY
1,27 mln
SEKTOR NIEPUBLICZNY
0,66 mln
3
stacjonarni
0,95 mln
Ogromna skala studiów
niestacjonarnych
Źródło: GUS [2009].
System SW. Liczba i wielkość uczelni
325 uczelni
NIEPUBLICZNYCH
131 uczelni
PUBLICZNYCH
4
Ogromna liczba uczelni;
bardzo rozdrobniony sektor niepubliczny
Źródło: GUS [2009].
Studia. Odpłatność
Bezpłatne studia są fikcją
5
Płacący:
58%
Źródło: GUS [2009].
System SW. Sektor niepubliczny
Polska
USA
Portugalia
Francja
Hiszpania
C zechy
Austria
Dania
Finlandia
Niemcy
0
20
40
60
80
100
120
Instytucje publiczne
Instytucje prywatne za-
leżne od państw a
Niezależne instytucje
pryw atne
Proporcje liczby studentów uczelni publicznych i prywatnych
(wg definicji OECD)
Źródło: OECD [2008].
Ogromny, w porównaniu z innymi krajami,
sektor niepubliczny
6
System SW. Rozkład terytorialny
7
Gdańsk
(3+7+3)
Olsztyn
(1+3+0)
Łódź
(2+13+4)
Białystok
(2+7+1)
Kielce
(2+9+0)
Szczecin
(3+10+2)
< 4
4 - 9
10 - 23
24 - 40
> 40
Gdynia
(0+4+2)
Radom
(1+5+0)
Bielsko-Biała
(1+5+0)
Częstochowa
(2+4+0)
Wrocław
(6+13+4)
Opole
(3+1+0)
Katowice
(3+9+3)
Kraków
(9+8+4)
Bydgoszcz
(2+5+2)
Poznań
(5+16+3)
Rzeszów
(2+2+0)
Toruń
(1+3+0)
Warszawa
(9+57+7)
Silna koncentracja uczelni w dużych ośrodkach;
niepokojąco mało uczelni wzdłuż granicy zachodniej
Lublin
(4+6+1)
Źródło: opracowanie własne na podstawie Wikipedia Commons.
Ważniejsze ośrodki akademickie w Polsce
Wybrane miasta opisano wg schematu:
liczba uczelni publicznych podległych MNiSW
+ liczba uczelni niepublicznych
+ liczba uczelnipublicznych spoza MNiSW.
Kadra. Nauczyciele akademiccy
UCZELNIE PUBLICZNE
UCZELNIE NIEPUBLICZNE
84
tys.
etatów
Tylko dla ok. 900 osób
uczelnia niepubliczna jest
pierwszym miejscem pracy!
Uczelnie niepubliczne bazują
na dodatkowym zatrudnieniu,
praktycznie nie mają własnej kadry
8
18
tys.
etatów
Źródło: GUS [2009].
Kadra.
Wielu profesorów tytularnych
w wieku emerytarnym
UCZELNIE
30% etatów
instytuty PAN i JBR
46% etatów
Wysoki udział profesorów w wieku emerytalnym,
szczególnie w jednostkach badawczych
9
udział profesorów w wieku powyżej 70 lat
Źródło: opracowanie własne na podstawie OPI [2009].
P
o
ls
k
a
H
is
zp
a
n
ia
B
e
lg
ia
S
zw
e
cj
a
Fr
a
n
cj
a
Ir
la
n
d
ia
D
a
n
ia
H
o
la
n
d
ia
W
ło
ch
y
S
zw
a
jc
a
ri
a
Fi
n
la
n
d
ia
W
ie
lk
a
B
ry
ta
n
ia
N
ie
m
cy
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
90%
69%
62%
58%
53%
49%
40%
33%
24%
24%
10%
9%
8%
Kadra. Kształcenie kadry na własne potrzeby
UW i UJ zatrudniają niemal wyłącznie
własnych doktorów
10
Porównanie udziału własnych doktorów wśród pracowników uczelni
europejskich notowanych w rankingu szanghajskim
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OPI i Aghion [2009].
13%
40%
22%
25%
Kadra.
Zatrudnienie nauczycieli akademickich
66% profesorów jest zatrudnionych w wielu miejscach;
wielozatrudnienie koncentruje się na kierunkach
pedagogicznych i społecznych, ekonomicznych oraz prawnych
11
Asystenci
Pozostali
Adiunkci – zatrudnieni
w jednym miejscu
Adiunkci – zatrudnieni
w wielu miejscach
profesorowie zwyczajni
i nadzwyczajni
Prof. zwyczajni i nadzwyczajni
– zatrudnieni w jednym miejscu
Prof. zwyczajni i nadzwyczajni
– zatrudnieni w wielu miejscach
65%
35%
Adiunkci
66%
34%
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MNiSW i GUS [2009].
Finanse. Nakłady na SW
W porównaniu do UE, przeciętne nakłady
w stosunku do PKB, ale wysoki udział
nakładów prywatnych
12
Prywatne i publiczne wydatki na szkolnictwo wyższe w 2006 r. (w % PKB)
Źródło: OECD [2009].
U
S
A
K
o
re
a
D
a
n
ia
F
in
la
n
d
ia
C
h
il
e
(
2
0
0
7
)
A
u
s
tr
a
li
a
S
zw
e
c
ja
H
o
la
n
d
ia
Ja
p
o
n
ia
A
u
s
tr
ia
F
ra
n
c
ja
P
o
ls
k
a
W
ie
lk
a
B
ry
ta
n
ia
P
o
rt
u
g
a
li
a
W
ę
g
ry
C
ze
c
h
y
Ir
la
n
d
ia
N
ie
m
c
y
H
is
zp
a
n
ia
S
ło
w
a
c
ja
W
ło
c
h
y
ś
re
d
n
ia
O
E
C
D
ś
re
d
n
ia
U
E
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Publiczne
Prywatne
Udział wydatków prywatnych w
wydatkach łącznych (prawa oś)
5 000
10 000
15 000
20 000
25 000
30 000
35 000
40 000
45 000
50 000
0
3 000
6 000
9 000
12 000
15 000
18 000
21 000
24 000
27 000
AUS
CZE
DEU
ITA
MEX
NLD
NZL
POL
PRT
SVK
ESP
CHE
GBR
USA
RUS
R² = 0,82
Finanse.
Nakłady na studenta a zamożność kraju
Stosunkowo duże wydatki na studenta
w stosunku do zamożności Polski
13
Porównanie wysokości wydatków na SW w przeliczeniu na 1 studenta i PKB
na mieszkańca w 2006 r.
Źródło: OECD [2009]
PKB na 1 mieszkańca według parytetu siły nabywczej (USD)
Wydatki na 1 studenta według parytetu siły nabywczej (USD)
81%
14%
5%
Finanse.
Przychody z działalności operacyjnej
14
Porównanie wysokości (górny wykres, w mln zł) i rodzajów (dolne wykresy,
w %) przychodów operacyjnych uczelni publicznych i niepublicznych w 2008 r.
Źródło: GUS [2009]
92%
1%
6%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
14 591
2 691
Przychody uczelni pochodzą głównie
z działalności dydaktycznej (dotacja i czesne)
Przychody z działalności
dydaktycznej
Przychody z działalności
badawczej
Pozostałe przychody
operacyjne
UCZELNIE PUBLICZNE
UCZELNIE NIEPUBLICZNE
74%
5% 4%
10%
1%
6%
Finanse.
Koszty uczelni publicznych
Koszty wynagrodzeń przekraczają
dotację stacjonarną
15
Struktura kosztów uczelni w 2008 r.
Źródło: GUS [2009]
Wynagrodzenie i inne świad. prac.
Amortyzacja
Zużycie materiałów
Usługi obce
Podatki i opłaty
Pozostałe
Finanse. Koncentracja zasobów i nakładów
System jest spolaryzowany na 25 uczelni
i resztę sektora SW
16
STUDENCI
44%
NAUCZYCIELE
50%
PRZYCHODY
77%
NAKŁADY NA BADANIA
84%
25 uczelni
publicznych
STUDENCI
56%
NAUCZYCIELE
50%
PRZYCHODY
23%
NAKŁADY NA BADANIA
16%
pozostałe publiczne
oraz
uczelnie niepubliczne
16
Źródło: GUS [2009].
Studia. Liczba studentów
na etat nauczyciela akademickiego
19
nauczyciel
akademicki
Przeciętne proporcje są bliskie średniej UE;
duże zróżnicowanie według kierunków studiów
17
profesor
83
Źródło: opracowanie własne na podstawie OPI [2009].
Studia. Kierunki elitarne – kierunki masowe
Ogromna liczba studentów przypadająca na 1 nauczyciela
wyklucza wysoką jakość kształcenia na kierunkach masowych
18
KSZT kształcenie
HUM
nauki humanistyczne i sztuka
SPOŁ nauki społeczne, handel i prawo
NAUK nauka
TECH technika, przemysł i budownictwo
ROL
rolnictwo
ZDR
zdrowie i opieka społeczna
USŁ
usługi
Popularność grup kierunków studiów w Polsce i UE27 oraz
liczba studentów przypadających na jednego dr hab. w Polsce
Źródło: Opracowanie własne na podstawie OPI [2009] i danych Eurostat.
Grupy kierunków
P
op
ul
ar
no
ść
k
ie
ru
nk
u
w
P
L
w
p
o
ró
w
na
ni
u
z
U
E
Liczba studentów na 1 dr. hab
rozmiar tarczy odzwierciedla popularność danej grupy kierunków w Polsce
Studia. Akredytacje PKA
Akredytacje warunkowe i oceny negatywne są skoncentrowane
na kierunkach masowych i w uczelniach niepublicznych
19
Zestawienie ocen PKA w latach 2001-2008
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MNiSW
UCZELNIE PUBLICZNE
UCZELNIE NIEPUBLICZNE
74%
19%
7%
<1%
85%
2%
2%
11%
Wyróżniająca
Pozytywna
Warunkowa
Negatywna
Liczba nadanych stopni naukowych w 2008 roku
Dr
5000
Dr hab
800
Ogromna dysproporcja między liczbą
uczestników studiów doktoranckich,
a liczbą otwartych przewodów doktorskich.
20
Liczba jednostek
uprawnionych
do nadawania tytułu dr
Źródło: GUS [2009].
1980
1984
1988
1992
1996
2000
2004
2008
0
5
10
15
20
25
30
35
6
2
1
3
13
26
33
32
3
6
9
7
Uczestnicy studiów
doktoranckich
Liczba otwartych
przewodów
Doktoranci
Uczestnicy studiów doktoranckich (w tys. osób) i liczba otwartych przewodów
w latach 1980-2008 (w tys.)
Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS [1993] [1997] [2001] [2005] i [2009]
Uderza różnica między liczbą uczestników studiów
doktoranckich, a liczbą otwartych przewodów doktorskich
21
9%
23%
4%
55%
4%
5%
42%
22%
17%
10%
7%
3%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
2 056
35
Dotacje na finansowanie
działalności statutowej
Środki na realizację
projektów badawczych
Sprzedaż pozostałych prac
i usług badawczych
i rozwojowych
Środki na finansowanie
współpracy naukowej
z zagranicą
Dotacje na badania włsne
Pozostałe
Badania. Przychody uczelni z badań
Konkurencyjne środki stanowią znaczną część przychodów;
brak dostatecznej koncentracji na najsilniejszych dyscyplinach
22
Porównanie wysokości (górny wykres, w mln zł) i źródeł (dolne wykresy, w %)
przychodów z działalności badawczej uczelni publicznych i niepublicznych w 2008 r.
Źródło: GUS [2009]
UCZELNIE PUBLICZNE
UCZELNIE NIEPUBLICZNE
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
50
60
70
80
90
100
110
Uniwersytet Warszawski
Uniwersytet Karola w
Pradze
Uniwersytet w Lublanie
Uniwersytet Jagieloński
Uniwersytet w Szegedzie
Uniwersytet im. Loránda
Eötvösa w Budapeszcie
Badania. Ranking szanghajski (ARWU)
Nawet uczelnie, w których koncentrują się środki na badania,
zajmują niską pozycję w rankingach międzynarodowych
23
Pozycja uczelni z Europy Środkowo-Wschodniej w rankingu ARWU
Źródło: obliczenia własne na podstawie danych ARWU
P
u
n
kt
y
ra
n
ki
n
g
u
(
1
0
0
=
w
yn
ik
p
rz
ec
ię
et
n
y)
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
60
70
80
90
100
110
120
130
Uniwersytet Warszawski
Uniwersytet Karola w Pradze
Uniwersytet w Lublanie
Uniwersytet Jagieloński
Uniwersytet w Szegedzie
Uniwersytet im. Loránda
Eötvösa w Budapeszcie
Badania. Liczba publikacji w rankingu
szanghajskim (ARWU)
UJ i UW plasują się poniżej przeciętnej punktacji za opublikowany
dorobek naukowy i znajdują się w trendzie spadkowym
24
Trendy wg liczby publikacji (w stosunku do mediany)
Źródło: obliczenia własne na podstawie danych ARWU
T
re
nd
y
w
g
li
cz
by
p
ub
li
ka
cj
i (
10
0=
w
ar
to
ść
p
rz
ec
ię
et
na
)
Badania. Ranking CHE i Die Zeit (Niemcy)
Pozycja polskich programów studiów w rankingu CHE-Excellence
Uczelnia
Dziedzina
Publikacje
Cytowania
Naukowcy
Marie Curie
UAM
chemia
srebro
UJ
fizyka
srebro
UW
chemia
srebro
brąz
UW
matematyka
złoto
brąz
UW
fizyka
złoto
złoto
brąz
UWr
chemia
srebro
Polskie uczelnie są widoczne w międzynarodowych rankingach dzięki
skoncentrowanym w kilku ośrodkach badaniach w zakresie nauk ścisłych
i pokrewnych dyscyplinach stosowanych
25
Źródło: opracowanie własne na podstawie CHE [2008].
Relacje z otoczeniem. Współpraca uczelni
z sektorem przedsiębiorstw
41% 43%
46%
49% 51%
55%
58%
68% 69%
71% 72% 72% 73%
76% 78%
79%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
Gr
ec
ja
Wł
oc
hy
Po
lsk
a
His
zp
an
ia
Po
rtu
ga
lia
Fra
nc
ja
Cz
ec
hy
Au
str
ia
Irla
nd
ia
Ho
lan
dia
Da
nia
Wl
k.B
ryt
.
Be
lgi
a
Nie
mc
y
Fin
lan
dia
Sz
we
cja
Poziom współpracy uczelni z przedsiębiorstwami
w Polsce, w porównaniu z innymi krajami UE, jest niewielki
Ocena poziomu wspołpracy biznesowej z uczelniami w zwiazku z działalnoscia
B+R w latach 2006-2007 (% możliwych do uzyskania punktów)
Źródło: World Economic Forum Executive Opinion Survey, 2006, 2007, za: GUS.
26
System spolaryzowany
Polskie SW jest silnie spolaryzowane wzdłuż kilku osi; na końcach każdej
z nich występują poważne problemy wymagające odmiennych działań:
27
uczelnie publiczne
uczelnie niepubliczne
kierunki „elitarne”
kierunki masowe
jednostki badawcze
jednostki dydaktyczne
badania lokalne
badania globalne
jednostki ubogie
jednostki zasobne
starsza kadra
młodsza kadra