Szkolnictwo

wyższe

w Polsce

DIAGNOZA

7 stycznia 2010

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach

Europejskiego Funduszu Społecznego „Człowiek – najlepsza inwestycja”

Organizacyjna i merytoryczna koordynacja procesu opracowania

projektów sektorowej strategii rozwoju szkolnictwa wyższego do

roku 2020, ze szczególnym uwzględnieniem okresu do 2015 roku

Fi

n

la

n

d

ia

D

a

n

ia

S

zw

e

cj

a

A

u

st

ra

lia

S

ło

w

e

n

ia

P

o

ls

k

a

N

ie

m

cy

H

o

la

n

d

ia

U

S

A

C

ze

ch

y

A

u

st

ri

a

S

ło

w

a

cj

a

W

ie

lk

a

B

ry

ta

n

ia

śr

e

d

n

ia

O

E

C

D

śr

e

d

n

ia

U

E

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

43,0

38,2

34,5

33,1

33,0

31,0

28,7

28,0

22,8

21,8

21,6

18,5

17,3

24,9

24,8

Powszechność studiów należy

do najwyższych w Europie

System SW. Współczynnik skolaryzacji

Współczynnik skolaryzacji netto w grupie wiekowej 20–29 lat w 2007 roku

Źródło: OECD [2009].

2

System SW. Studenci w Polsce – 1,93 mln

niestacjonarni

0,98 mln

0,83 mln

0,44 mln

0,12 mln

0,54 mln

SEKTOR PUBLICZNY

1,27 mln

SEKTOR NIEPUBLICZNY

0,66 mln

3

stacjonarni

0,95 mln

Ogromna skala studiów

niestacjonarnych

Źródło: GUS [2009].

System SW. Liczba i wielkość uczelni

325 uczelni

NIEPUBLICZNYCH

131 uczelni

PUBLICZNYCH

4

Ogromna liczba uczelni;

bardzo rozdrobniony sektor niepubliczny

Źródło: GUS [2009].

Studia. Odpłatność

Bezpłatne studia są fikcją

5

Płacący:

58%

Źródło: GUS [2009].

System SW. Sektor niepubliczny

Polska

USA

Portugalia

Francja

Hiszpania

C zechy

Austria

Dania

Finlandia

Niemcy

0

20

40

60

80

100

120

Instytucje publiczne

Instytucje prywatne za-

leżne od państw a

Niezależne instytucje

pryw atne

Proporcje liczby studentów uczelni publicznych i prywatnych

(wg definicji OECD)

Źródło: OECD [2008].

Ogromny, w porównaniu z innymi krajami,

sektor niepubliczny

6

System SW. Rozkład terytorialny

7

Gdańsk

(3+7+3)

Olsztyn

(1+3+0)

Łódź

(2+13+4)

Białystok

(2+7+1)

Kielce

(2+9+0)

Szczecin

(3+10+2)

< 4

4 - 9

10 - 23

24 - 40

> 40

Gdynia

(0+4+2)

Radom

(1+5+0)

Bielsko-Biała

(1+5+0)

Częstochowa

(2+4+0)

Wrocław

(6+13+4)

Opole

(3+1+0)

Katowice

(3+9+3)

Kraków

(9+8+4)

Bydgoszcz

(2+5+2)

Poznań

(5+16+3)

Rzeszów

(2+2+0)

Toruń

(1+3+0)

Warszawa

(9+57+7)

Silna koncentracja uczelni w dużych ośrodkach;

niepokojąco mało uczelni wzdłuż granicy zachodniej

Lublin

(4+6+1)

Źródło: opracowanie własne na podstawie Wikipedia Commons.

Ważniejsze ośrodki akademickie w Polsce
Wybrane miasta opisano wg schematu:
liczba uczelni publicznych podległych MNiSW
+ liczba uczelni niepublicznych
+ liczba uczelnipublicznych spoza MNiSW.

Kadra. Nauczyciele akademiccy

UCZELNIE PUBLICZNE

UCZELNIE NIEPUBLICZNE

84

tys.

etatów

Tylko dla ok. 900 osób

uczelnia niepubliczna jest

pierwszym miejscem pracy!

Uczelnie niepubliczne bazują

na dodatkowym zatrudnieniu,

praktycznie nie mają własnej kadry

8

18

tys.

etatów

Źródło: GUS [2009].

Kadra.

Wielu profesorów tytularnych

w wieku emerytarnym

UCZELNIE

30% etatów

instytuty PAN i JBR

46% etatów

Wysoki udział profesorów w wieku emerytalnym,

szczególnie w jednostkach badawczych

9

udział profesorów w wieku powyżej 70 lat

Źródło: opracowanie własne na podstawie OPI [2009].

P

o

ls

k

a

H

is

zp

a

n

ia

B

e

lg

ia

S

zw

e

cj

a

Fr

a

n

cj

a

Ir

la

n

d

ia

D

a

n

ia

H

o

la

n

d

ia

W

ło

ch

y

S

zw

a

jc

a

ri

a

Fi

n

la

n

d

ia

W

ie

lk

a

B

ry

ta

n

ia

N

ie

m

cy

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

90%

69%

62%

58%

53%

49%

40%

33%

24%

24%

10%

9%

8%

Kadra. Kształcenie kadry na własne potrzeby

UW i UJ zatrudniają niemal wyłącznie

własnych doktorów

10

Porównanie udziału własnych doktorów wśród pracowników uczelni
europejskich notowanych w rankingu szanghajskim

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OPI i Aghion [2009].

13%

40%

22%

25%

Kadra.

Zatrudnienie nauczycieli akademickich

66% profesorów jest zatrudnionych w wielu miejscach;

wielozatrudnienie koncentruje się na kierunkach

pedagogicznych i społecznych, ekonomicznych oraz prawnych

11

Asystenci

Pozostali

Adiunkci – zatrudnieni
w jednym miejscu

Adiunkci – zatrudnieni
w wielu miejscach

profesorowie zwyczajni
i nadzwyczajni

Prof. zwyczajni i nadzwyczajni
– zatrudnieni w jednym miejscu

Prof. zwyczajni i nadzwyczajni
– zatrudnieni w wielu miejscach

65%

35%

Adiunkci

66%

34%

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MNiSW i GUS [2009].

Finanse. Nakłady na SW

W porównaniu do UE, przeciętne nakłady

w stosunku do PKB, ale wysoki udział

nakładów prywatnych

12

Prywatne i publiczne wydatki na szkolnictwo wyższe w 2006 r. (w % PKB)

Źródło: OECD [2009].

U

S

A

K

o

re

a

D

a

n

ia

F

in

la

n

d

ia

C

h

il

e

(

2

0

0

7

)

A

u

s

tr

a

li

a

S

zw

e

c

ja

H

o

la

n

d

ia

Ja

p

o

n

ia

A

u

s

tr

ia

F

ra

n

c

ja

P

o

ls

k

a

W

ie

lk

a

B

ry

ta

n

ia

P

o

rt

u

g

a

li

a

W

ę

g

ry

C

ze

c

h

y

Ir

la

n

d

ia

N

ie

m

c

y

H

is

zp

a

n

ia

S

ło

w

a

c

ja

W

ło

c

h

y

ś

re

d

n

ia

O

E

C

D

ś

re

d

n

ia

U

E

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Publiczne

Prywatne

Udział wydatków prywatnych w
wydatkach łącznych (prawa oś)

5 000

10 000

15 000

20 000

25 000

30 000

35 000

40 000

45 000

50 000

0

3 000

6 000

9 000

12 000

15 000

18 000

21 000

24 000

27 000

AUS

CZE

DEU

ITA

MEX

NLD

NZL

POL

PRT

SVK

ESP

CHE

GBR

USA

RUS

R² = 0,82

Finanse.

Nakłady na studenta a zamożność kraju

Stosunkowo duże wydatki na studenta

w stosunku do zamożności Polski

13

Porównanie wysokości wydatków na SW w przeliczeniu na 1 studenta i PKB
na mieszkańca w 2006 r.

Źródło: OECD [2009]

PKB na 1 mieszkańca według parytetu siły nabywczej (USD)

Wydatki na 1 studenta według parytetu siły nabywczej (USD)

81%

14%

5%

Finanse.

Przychody z działalności operacyjnej

14

Porównanie wysokości (górny wykres, w mln zł) i rodzajów (dolne wykresy,
w %) przychodów operacyjnych uczelni publicznych i niepublicznych w 2008 r.

Źródło: GUS [2009]

92%

1%

6%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

14 591

2 691

Przychody uczelni pochodzą głównie

z działalności dydaktycznej (dotacja i czesne)

Przychody z działalności
dydaktycznej

Przychody z działalności
badawczej

Pozostałe przychody
operacyjne

UCZELNIE PUBLICZNE

UCZELNIE NIEPUBLICZNE

74%

5% 4%

10%

1%

6%

Finanse.

Koszty uczelni publicznych

Koszty wynagrodzeń przekraczają

dotację stacjonarną

15

Struktura kosztów uczelni w 2008 r.

Źródło: GUS [2009]

Wynagrodzenie i inne świad. prac.

Amortyzacja

Zużycie materiałów

Usługi obce

Podatki i opłaty

Pozostałe

Finanse. Koncentracja zasobów i nakładów

System jest spolaryzowany na 25 uczelni

i resztę sektora SW

16

STUDENCI

44%

NAUCZYCIELE

50%

PRZYCHODY

77%

NAKŁADY NA BADANIA

84%

25 uczelni

publicznych

STUDENCI

56%

NAUCZYCIELE

50%

PRZYCHODY

23%

NAKŁADY NA BADANIA

16%

pozostałe publiczne

oraz

uczelnie niepubliczne

16

Źródło: GUS [2009].

Studia. Liczba studentów

na etat nauczyciela akademickiego

19

nauczyciel

akademicki

Przeciętne proporcje są bliskie średniej UE;

duże zróżnicowanie według kierunków studiów

17

profesor

83

Źródło: opracowanie własne na podstawie OPI [2009].

Studia. Kierunki elitarne – kierunki masowe

Ogromna liczba studentów przypadająca na 1 nauczyciela

wyklucza wysoką jakość kształcenia na kierunkach masowych

18

KSZT kształcenie

HUM

nauki humanistyczne i sztuka

SPOŁ nauki społeczne, handel i prawo

NAUK nauka

TECH technika, przemysł i budownictwo

ROL

rolnictwo

ZDR

zdrowie i opieka społeczna

USŁ

usługi

Popularność grup kierunków studiów w Polsce i UE27 oraz
liczba studentów przypadających na jednego dr hab. w Polsce

Źródło: Opracowanie własne na podstawie OPI [2009] i danych Eurostat.

Grupy kierunków

P

op

ul

ar

no

ść

k

ie

ru

nk

u

w

P

L

w

p

o

ró

w

na

ni

u

z

U

E

Liczba studentów na 1 dr. hab

rozmiar tarczy odzwierciedla popularność danej grupy kierunków w Polsce

Studia. Akredytacje PKA

Akredytacje warunkowe i oceny negatywne są skoncentrowane

na kierunkach masowych i w uczelniach niepublicznych

19

Zestawienie ocen PKA w latach 2001-2008

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MNiSW

UCZELNIE PUBLICZNE

UCZELNIE NIEPUBLICZNE

74%

19%

7%

<1%

85%

2%

2%

11%

Wyróżniająca

Pozytywna

Warunkowa

Negatywna

Liczba nadanych stopni naukowych w 2008 roku

Dr

5000

Dr hab

800

Ogromna dysproporcja między liczbą

uczestników studiów doktoranckich,

a liczbą otwartych przewodów doktorskich.

20

Liczba jednostek

uprawnionych

do nadawania tytułu dr

Źródło: GUS [2009].

1980

1984

1988

1992

1996

2000

2004

2008

0

5

10

15

20

25

30

35

6

2

1

3

13

26

33

32

3

6

9

7

Uczestnicy studiów

doktoranckich

Liczba otwartych

przewodów

Doktoranci

Uczestnicy studiów doktoranckich (w tys. osób) i liczba otwartych przewodów

w latach 1980-2008 (w tys.)

Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS [1993] [1997] [2001] [2005] i [2009]

Uderza różnica między liczbą uczestników studiów

doktoranckich, a liczbą otwartych przewodów doktorskich

21

9%

23%

4%

55%

4%

5%

42%

22%

17%

10%

7%

3%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2 056

35

Dotacje na finansowanie
działalności statutowej

Środki na realizację
projektów badawczych

Sprzedaż pozostałych prac
i usług badawczych
i rozwojowych

Środki na finansowanie
współpracy naukowej
z zagranicą

Dotacje na badania włsne

Pozostałe

Badania. Przychody uczelni z badań

Konkurencyjne środki stanowią znaczną część przychodów;

brak dostatecznej koncentracji na najsilniejszych dyscyplinach

22

Porównanie wysokości (górny wykres, w mln zł) i źródeł (dolne wykresy, w %)

przychodów z działalności badawczej uczelni publicznych i niepublicznych w 2008 r.

Źródło: GUS [2009]

UCZELNIE PUBLICZNE

UCZELNIE NIEPUBLICZNE

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

50

60

70

80

90

100

110

Uniwersytet Warszawski

Uniwersytet Karola w
Pradze

Uniwersytet w Lublanie

Uniwersytet Jagieloński

Uniwersytet w Szegedzie

Uniwersytet im. Loránda

Eötvösa w Budapeszcie

Badania. Ranking szanghajski (ARWU)

Nawet uczelnie, w których koncentrują się  środki na badania,

zajmują niską pozycję w rankingach międzynarodowych

23

Pozycja uczelni z Europy Środkowo-Wschodniej w rankingu ARWU

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych ARWU

P

u

n

kt

y

ra

n

ki

n

g

u

(

1

0

0

=

w

yn

ik

p

rz

ec

ię

et

n

y)

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

60

70

80

90

100

110

120

130

Uniwersytet Warszawski

Uniwersytet Karola w Pradze

Uniwersytet w Lublanie

Uniwersytet Jagieloński

Uniwersytet w Szegedzie

Uniwersytet im. Loránda
Eötvösa w Budapeszcie

Badania. Liczba publikacji w rankingu

szanghajskim (ARWU)

UJ i UW plasują się poniżej przeciętnej punktacji za opublikowany

dorobek naukowy i znajdują się w trendzie spadkowym

24

Trendy wg liczby publikacji (w stosunku do mediany)

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych ARWU

T

re

nd

y

w

g

li

cz

by

p

ub

li

ka

cj

i (

10

0=

w

ar

to

ść

p

rz

ec

ię

et

na

)

Badania. Ranking CHE i Die Zeit (Niemcy)

Pozycja polskich programów studiów w rankingu CHE-Excellence

Uczelnia

Dziedzina

Publikacje

Cytowania

Naukowcy

Marie Curie

UAM

chemia

srebro

UJ

fizyka

srebro

UW

chemia

srebro

brąz

UW

matematyka

złoto

brąz

UW

fizyka

złoto

złoto

brąz

UWr

chemia

srebro

Polskie uczelnie są widoczne w międzynarodowych rankingach dzięki

skoncentrowanym w kilku ośrodkach badaniach w zakresie nauk ścisłych

i pokrewnych dyscyplinach stosowanych

25

Źródło: opracowanie własne na podstawie CHE [2008].

Relacje z otoczeniem. Współpraca uczelni

z sektorem przedsiębiorstw

41% 43%

46%

49% 51%

55%

58%

68% 69%

71% 72% 72% 73%

76% 78%

79%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

Gr

ec

ja

Wł

oc

hy

Po

lsk

a

His

zp

an

ia

Po

rtu

ga

lia

Fra

nc

ja

Cz

ec

hy

Au

str

ia

Irla

nd

ia

Ho

lan

dia

Da

nia

Wl

k.B

ryt

.

Be

lgi

a

Nie

mc

y

Fin

lan

dia

Sz

we

cja

Poziom współpracy uczelni z przedsiębiorstwami

w Polsce, w porównaniu z innymi krajami UE, jest niewielki

Ocena poziomu wspołpracy biznesowej z uczelniami w zwiazku z działalnoscia
B+R w latach 2006-2007 (% możliwych do uzyskania punktów)

Źródło: World Economic Forum Executive Opinion Survey, 2006, 2007, za: GUS.

26

System spolaryzowany

Polskie SW jest silnie spolaryzowane wzdłuż kilku osi; na końcach każdej
z nich występują poważne problemy wymagające odmiennych działań:

27

uczelnie publiczne

uczelnie niepubliczne

kierunki „elitarne”

kierunki masowe

jednostki badawcze

jednostki dydaktyczne

badania lokalne

badania globalne

jednostki ubogie

jednostki zasobne

starsza kadra

młodsza kadra