1

Psychoterapia: podejście humanistyczne i
egzystencjalne

dr hab. J.M. Rakowska

Podejście humanistyczne – Rogers w Europie i Perls w USA
Podejście egzystencjalne – Binswanger i Boss w Europie i May w USA
Opierają się na koncepcjach filozoficznych fenomenologii,

egzystencjalizmu, personalizmu



Założenia teoretyczne dotyczące powstawania problemów
emocjonalnych



Koncepcja rozwiązywania problemów emocjonalnych



Procedury psychoterapeutyczne



Skuteczność

2

Podejście humanistyczne (Rogers, 1959)
Koncepcja funkcjonowania osobowości u podłoża koncepcji
powstawania problemów emocjonalnych



Człowiek jest wyposażony we wrodzony instynkt do
samorealizacji.



Samorealizacja oznacza wrodzoną skłonność organizmu do

doskonalenia wszystkich zdolności, co służy podtrzymaniu lub
rozwojowi organizmu (Rogers, 1959).



Człowiek wartościuje doświadczenia organizmu, na takie, które

podtrzymują lub rozwijają życie i takie, które w tym przeszkadzają.



Definicje pojęć w teorii Rogersa (1959)



Ja = reprezentacja własnego istnienia = powstaje w interakcji z

ludźmi.



Obraz Ja/koncepcja Ja składa się ze własnych spostrzeżeń

dotyczących własnych cech, relacji z ludźmi i ze światem i wartości

związanych z tymi spostrzeżeniami (Rogers, 1959).



Subcepcja = zdolność organizmu do rozróżnienia doświadczeń

organizmu rejestrowanych poniżej poziomu świadomości.

3

Koncepcja powstawania problemów emocjonalnych – Rogers (1959)

1.

Rodzice pewne doświadczenia organizmu akceptują u dziecka, pewne odrzucają. Np. nie akceptują złości.

2. Dziecko ma potrzebę szacunku wobec siebie
3.

Uczy się szanować siebie za te doświadczenia, za które otrzymuje akceptację od rodziców i odrzucać te,

które rodzice odrzucają.

4. Doświadczenia nie akceptowane zniekształca lub usuwa ze świadomości
5. Odczuwa lęk przed uzmysłowieniem sobie, że odczuwa to, czego rodzice nie akceptują, bo zagraża to utratą

szacunku dla siebie.

Doświadczenie złości jest niespójne z koncepcją siebie „Nigdy się nie złoszczę” powstałą w wyniku przekazu: ”mama

lubi tylko grzeczne dzieci ”, dziecko nie odczuwa złości, a gdy się złości nie uzmysławia sobie tego, ale np. czuje

ból głowy.

7. N

iespójność między koncepcją siebie i odrzuconym doświadczeniem organizmu jest duża = obrona

zniekształcająca lub wypierająca ze świadomości odrzucone doświadczenie organizmu nie działa

wystarczająco skutecznie.

Jakieś zdarzenie wywołuje wyparte doświadczenie. Np. wobec kogoś odrzucającego doświadczenie złości ktoś inny

zachowuje się lekceważąco i doświadczenie złości pojawia się w świadomości u tego pierwszego

Lub np. Ktoś odrzucający egoizm i przekonany, że żyje dla innych, poświęcając się dla nich, odkrywa, że robi to w celu

zdobycia sławy.

Człowiek uświadamia sobie, że jest naprawdę inny niż stara się być
Czuje lęk przed utratą koncepcji siebie i szacunku wobec siebie.
8. Następuje załamanie i dezorgnizacja osobowości, ponieważ życie było zorganizowane wokół koncepcji

siebie.

Wtedy zgłasza się do terapii z powodu załamania, złego funkcjonowania, cierpienia spowodowanego

objawami.

4

Koncepcja psychoterapii -

Samorealizacja przez psychoterapię

Cel psychoterapii =

Zwiększenie spójności między koncepcją siebie i

doświadczeniami organizmu

Ognisko psychoterapii = K

onflikt między obrazem Ja i doświadczeniem organizmu/

uczuciami zagrażającymi obrazowi Ja

Sposób realizacji celu = uświadomienie, że istnieją odrzucone doświadczenia

organizmu + korekcyjne doświadczenie w relacji terapeutycznej = akceptacja

przez terapeutę odrzuconych przez klienta doświadczeń

Cechy terapii Rogersa
-

zwykle długoterminowa (klient decyduje, ile czasu trwa)

-

Cel terapii jest określony ogólnie – rozwój

- Kontakt jest indywidualny
-

Nie stawia się diagnozy psychiatrycznej

-

Niedyrektywność terapeuty – Pacjent wyznacza temat rozmowy podczas sesji

-

Procedury stosowane w kontekście zachęcania klienta do przyjęcia odpowiedzialności

za własne uczucia i zachowania podczas sesji

5

Koncepcja samorealizacji przez psychoterapię(Rogers, 1959)
Warunki, jakie klient i terapeuta muszą spełniać, aby klient mógł się
rozwijać = samorealizować (Rogers, 1959)



Terapeuta



Okazuje bezwarunkową

akceptację klientowi



Pokazuje, że trafnie rozumie

doświadczenia klienta



Jest autentyczny



Klient cechuje się

niespójnością między

koncepcją Ja i

doświadczeniami organizmu



odczuwa lęk przed

uświadomieniem sobie

doświadczeń organizmu

zagrażających koncepcji Ja



albo odczuwa lęk, bo jest

świadom niespójności i traci
szacunek dla siebie



Postrzega autentyczność
terapeuty

6

Koncepcja samorealizacji przez psychoterapię (Rogers 1959)
Terapeuta tworzy warunki konieczne i wystarczające do samorealizacji
klienta

1. Autentyczność. Jest świadomy własnych doświadczeń organizmu; wyraża

własne uczucia w danym momencie

(realizacja tego postulatu w praktyce - minimalne ujawnianie informacji o

sobie; nie oszukuje). Np. „gdy mówisz o tym, ja odczuwam smutek”.

2. Doświadcza bezwarunkowej akceptacji i szacunku dla klienta.
3. Wyraża adekwatne zrozumienie dla doświadczeń klienta
Pokazuje w ten sposób, że zna klienta i akceptuje takim jaki jest.
Klient doświadcza korektywnego doświadczenia emocjonalnego.
Klient spodziewa się ze strony terapeuty odrzucenia nieakceptowanych

doświadczeń organizmu, np. złości, a doświadcza akceptacji.

Klient uczy się akceptować siebie.
Skoro terapeuta akceptuje doświadczenia, które on odrzucił, to i on może je

zaakceptować.

fun

7

Procedury prowadzące do samorealizacji przez psychoterapię (Rogers,
1959)

1. ODZWIERCIEDLANIE uczuć klienta = wyrażanie istoty doświadczenia organizmu

klienta

Cokolwiek jest tematem rozmowy, terapeuta kieruje uwagę klienta na emocje, o których

klient mówi niebezpośrednio. Np. „rozumiem, że w związku z tym czujesz smutek”.

Funkcje odzwierciedlania uczuć
A. Koncentrowanie uwagi klienta na zagrażających utratą szacunku dla siebie

doświadczeniach (żeby utrzymał je w świadomości i żeby mogły być poznawczo
przetwarzane)

B. Porządkowanie doświadczeń klienta przez nazywanie ich
2. PARAFRAZOWANIE wypowiedzi klienta =

Odpowiedź rozumiejąca polega na

powtórzeniu komunikatu nadawcy innymi słowami. Bez zmiany znaczenia.

Funkcje parafrazowania wypowiedzi klienta
1. U nadawcy jest bodźcem do rozwijania myśli i badania uczuć i rozpoznania znaczenia

własnych uczuć

2. Wyraża zainteresowanie osobą nadawcy
3. Sygnał, że trafnie rozumie się nadawcę
4. Sygnał, że odbiorca rozumie problem nadawcy z punktu widzenia nadawcy

8

Przykłady zastosowania typowych procedur (Rogers 1959)
Parafrazowanie i odzwierciedlanie

PARAFRAZOWANIE Przykłady
■ Martwisz się tym, ze nienawidzisz swojego ojca bez powodu i zarazem masz

poczucie grzechu z powodu swoich uczuć



Myślisz, że ona cię wykorzystała i to cię złości



Myślisz, że nie jesteś jej wart i martwi cię to



Zazdrościsz siostrze bo nie możesz jej dorównać i masz poczucie winy, bo ją
kochasz.

ODZWIERCIEDLANIE Przykłady



Czy słusznie mi się wydaje, że jesteś rozczarowany tym, że nikt nie zareagował na

twoja propozycję?



Czy dobrze rozumiem, że rozłościło cię to, co on powiedział?



Mam wrażenie, że sprawiło ci to przykrość.



Nie jestem pewien, czy to co powiedziałeś oznacza, że matki uwaga zraniła cię,

rozdrażniła czy speszyła.



9

Wkład Rogersa do psychoterapii, z którego korzystają wszystkie
podejścia teoretyczne psychoterapii -wzorzec relacji terapeutycznej

■ Rogers stworzył wzorzec relacji terapeutycznej (Presbury i in., 2002).
Dobra relacja jest podstawą leczenia - Pacjent musi wierzyć w technikę i w terapeutę,

aby oddziaływanie było skuteczne.

Obecnie relacja terapeutyczna jest opisywana za pomocą kilku zmiennych (Gaston

1990): emocjonalne odnoszenie się pacjenta do terapeuty; zdolność pacjenta do
pracy zorientowanej na cel w trakcie terapii; empatyczne zrozumienie pacjenta przez

terapeutę i jego zaangażowanie w terapię; porozumienie między pacjentem i

terapeutą w zakresie celów oraz zadań terapii.

■ Obecnie relacja terapeutyczna (zwana też „przymierzem terapeutycznym”) jest

uznawane przez wszystkie podejścia psychoterapeutyczne za ważne

Techniki psychoterapeutyczne są stosowane w kontekście relacji terapeutycznej i w

relacji uzyskują znaczenie.



W podejściu psychoanalitycznym, gdzie relacja jest używana jako środek

oddziaływania (analiza przeniesienia) odróżnia się przymierze terapeutyczne od

przeniesienia i traktuje jako warunek współpracy.

10

Krótkoterminowa terapia skoncentrowana na osobie (Rogersa)– Kontynuatorzy
Rogersa

Ograniczenia finansowe społecznej służby zdrowia i klientów indywidualnych powodują

konieczność skracania czasu psychoterapii

Zmiany w modelu terapii stworzonym przez Rogersa
Jak reprezentanci terapii skoncentrowanej na osobie pracują dzisiaj w kontekście

ograniczeń czasowych/ finansowych ?

■Na początku terapii jest określony cel terapii przez klienta. (Klient jest przy tym

świadomy, że cel może być tymczasowy i może się zmienić w procesie terapii)

■ Stosowana jest grupowa terapia. Uczy się członków grupy okazywać sobie nawzajem

bezwarunkowo pozytywne odnoszenie się (Page i in., 2002).

■ Informowanie klienta o ograniczeniach czasowych jest traktowane jako autentyczność

terapeuty.

■ W przypadku pracy w służbie zdrowia i ciężkich przypadków potrzebna jest diagnoza

psychiatryczna. Praktycy dostosowują się do wymogów, chociaż jest sprzeczne z

założeniami modelu Rogersa.

■ Klienci bez motywacji, aby rozwijać się przez psychoterapię nie są kandydatami do

krótkoterminowej terapii skoncentrowanej na osobie.

11

Skuteczność podejścia Rogersa potwierdzona w badaniach z użyciem
grup kontrolnych (Rakowska, 2005)

Małżeńska terapia. Komunikowanie i eksplorowanie doświadczenia emocjonalnego związanego

z poczuciem przynależności, bliskości, kontrolą, zależnością w relacji między małżonkami

W efekcie rozumieją, że odczuwają potrzebę bliskości i przynależności, że obronne interakcje

powodują u nich zablokowanie emocjonalnego zaangażowania, że nie mogą zaspokoić potrzeby

przywiązania.

Badanie I. Umiarkowanie nasilone problemy małżeńskie.
Efekt =

Małżeńskie przystosowanie większe w grupie poddanej ekspresyjnej terapii niż terapii

behawioralnej lub w grupie bez terapii. Badania kontrolne taki sam efekt.

Badanie II. Nasilone problemy małżeńskie.
Efekt

= Małżeńskie przystosowanie równe w grupach poddanych terapii ekspresyjnej i systemowej a

niższe w grupie pozostawionej bez terapii. W badaniach kontrolnych po czterech miesiącach =
pogorszenie w grupie poddanych terapii ekspresyjnej. Nie odnotowano pogorszenia w grupie
poddanych terapii systemowej.

Badanie III. U

miarkowanie nasilone problemy małżeńskie

Efekt

= Przystosowanie małzenskie równe w grupach poddanych terapii ekspresyjnej i

behawioralnemu treningowi komunikacji i wieksze niż w grupie pozostawionej bez terapii.

Badanie IV.

Umiarkowanie nasilone problemy małżeńskie.

Efekt

= Przystosowanie małżeńskie większe w grupie poddanej terapii ekspresyjnej niż w grupie

pozostawionej bez terapii.



12

Terapia Gestalt - Perls (1951)
Koncepcja powstawania problemów emocjonalnych

Każdy organizm dąży do osiągnięcia stanu pełni funkcjonowania. Gdy proces ten ulega

zahamowaniu, a niezakończone dążenia do pełni funkcjonowania domagają się

dopełnienia, powstają problemy emocjonalne.

Zaburzone interakcje między jednostką, a jej otoczeniem społecznym powodują, że

energia potrzebna do zaspokajania potrzeb i rozwoju jest rozproszona lub błędnie

ukierunkowana i naturalne dążenie do pełni funkcjonowania zahamowane.

Mechanizmy zahamowania dążenia do stanu pełni funkcjonowania
■Przyjęcie obcych i pozostających jako niezasymilowane, sądów, norm, wartości i

wzorów postępowania niezgodnych z własnymi (introjekcja).

■ Odcięcie się od aspektów własnej osoby, jak emocji, postaw i zachowań niezgodnych z

koncepcją siebie i przypisywanie ich innym (projekcja).

■ Kierowanie do siebie działań pierwotnie przeznaczonych dla innych ludzi (retrofleksja).

W efekcie zamiast przekształcać otoczenie w celu zaspokojenia własnych potrzeb,

podejmuje się próby karania lub niszczenia siebie.

■ Unikanie kontaktu z innymi, w celu rozwiązania problemów (refleksja). W efekcie

następuje osłabienie poczucia znaczenia własnej egzystencji.

■ Zatracenie granic między sobą a ludźmi w procesie stapiania się. Wtedy traci się

poczucie , kim się jest, czy się istnieje i zdolność do kontaktu ze sobą i z ludźmi.

13

Terapia Gestalt -Perls (1951)
Koncepcja psychoterapii/rozwoju

Cel terapii = osiągnięcie zdolności do bycia autentycznym i dokonywania

wyborów , które prowadzą do znaczącego życia i zainicjowanie procesu

wzrostu i integracji w obrębie Ja i między Ja i otoczeniem, drogą

zwiększenia świadomości subiektywnego doświadczenia (Brownell,
2003).

Cel terapii = wyzwolenie twórczości i spontaniczności
Metody
■Zwiększenie świadomości w zakresie uczuć i doznań cielesnych w

teraźniejszości przez koncentrację na doświadczaniu doznań i uczuć w

teraźniejszości.

■ Wyrażanie uczuć, myśli i potrzeb tak, jak się je odczuwa „tu i teraz”
■ Podejmowanie w sposób świadomy odpowiedzialności za własne uczucia,

postępowanie i myślenie

Cecha psychoterapii-

Perls nie ustalał z klientem celu terapii. Cel był ogólny -

wgląd lub zintegrowanie części siebie (Clarkson 2004).

14

Terapia Gestalt -Perls (1951)
Procedury poszerzające świadomość „eksperymenty”

■ Aktywizowanie odczuwania odrzuconych potrzeb i emocji.
Np. Odrzucony jest żal do rodziców o brak zaspokojenia dziecięcych potrzeb. Wtedy trzeba odczuć

żal, jak również potrzeby oraz emocje związane z niespełnieniem.

Procedura „pustego krzesła” - Polega na wyobrażeniu sobie, że na pustym krześle siedzi rodzic, do

którego pacjent siedzący naprzeciw na drugim krześle kieruje wypowiedzi o oczekiwaniach wobec

niego i o emocjach powstałych w związku z niespełnieniem.

■ Uświadomienie istnienia konfliktu między opozycyjnymi aspektami osobowości. Polega na

odgrywaniu rozczepionych części własnej osoby.

Np. powinności i nakazy w konflikcie z unikaniem wypełnianiem powinności realizowanym przez

zachowania bierno-agresywne

Procedura zwana „dialogiem dwóch krzeseł” - Polega na tym, że pacjent przesiadając się z krzesła

na krzesło wypowiada się z pozycji raz jednej części siebie raz drugiej, utożsamiając się przy tym
z jednym i z drugim aspektem konfliktu.

■ Odgrywanie projekcji – odgrywanie ról osób, na które pacjent projektuje własne uczucia. Np. gra

rolę rodzica, jeśli obwinia rodzica.

■ Zachęcenie do przyjęcia odpowiedzialności za własne postępowanie – Polega na tym, że

pacjent kończy każde zdanie dotyczące jego samego frazą: „I przyjmuję za to

odpowiedzialność”.

■ Powtórzenie na prośbę terapeuty wypowiedzianego bezwiednie przez pacjenta zdania, które

dotyczy nieuświadamianego, odrzuconego aspektu siebie. Cel uświadomienie sobie, że taki
aspekt istnieje.

15

Krótkoterminowa terapia Gestalt – kontynuatorzy Perlsa

Ograniczenia finansowe społecznej służby zdrowia i klientów indywidualnych powodują

konieczność skracania czasu psychoterapii

1. Terapia krótkoterminowa wymaga ustalenia celu terapii (Houston, 2003)
Kontynuatorzy Perlsa ustalają:
-

jakie trudności będą przedmiotem pracy, np. jakich zasobów używa klient do radzenia

sobie z trudnościami lub jak się sobą opiekuje (Brownel i Fleming 2005);

-

podczas pierwszej sesji terapeuta wyjaśnia, na czym polega praca terapeutyczna i

czego oczekuje od klienta i że to klient jest odpowiedzialny za zmianę;

-

klient między sesjami wprowadza w życie wgląd uzyskany podczas sesji.

2. Zmiany w teorii i w praktyce, które cechują terapię krótkoterminową
-

Paradoksalna teoria zmiany. Im bardziej ktoś się stara być taki, jaki nie jest, tym

bardziej pozostaje taki sam. I odwrotnie, zmiana jest rezultatem pełnej akceptacji
tego, jaki jest (Beisser, 1970).

-

Większa rola relacji terapeutycznej = częściej wewnętrzne konflikty identyfikowane w

relacji z terapeutą; Perls częściej stosował eksperymenty poszerzające

świadomość, np. przez odegranie rozmowy z osobą znaczącą (Warwar i
Greanberg, 2000).

16

Terapia Gestalt
Skuteczność – Badania oparte na porównaniu poziomów objawów
psychopatologicznych przed i po terapii (brak grup kontrolnych)

Metaanaliza 31 wyników badań opartych na porównaniu przed i terapii (bez grup

kontrolnych) sugeruje poprawę po terapii (przez porównanie poziomu objawów przed

i po terapii) w następujących problemach (Strumpfel i Martin 2004).

■ zaburzenia nastroju
■ uzależnienia
■ zaburzenia psychosomatyczne
■ zaburzenia osobowości
■ problemy interpersonalne
■ chroniczny ból
Studia przypadków sugerują, że stan pacjentów po terapii poprawił się w przypadku

następujących problemów:



Problemy związane z wyobrażeniem ciała



Stres związany z reumatyzmem (Shane1999).



Fobie (Johnson i Smith 1997).

17

Psychologia i psychoterapia egzystencjalno

–fenomenologiczna

Binswanger (1910), Boss (1979), May (1981), Yalom (1980), Kabasa i Maddi (1977)

Podłoże filozoficzne psychologii egzystencjalno-fenomenologicznej
Fenomenologia dąży do zrozumienia ludzkiej kondycji tak jak ona przejawia się w

przeżyciach człowieka (Husserl, 1977).

Egzystencjalne zogniskowanie fenomenologii = istotą ludzi jest istnienie, które ujawnia

się w procesie prowadzącym do nie-istnienia.

Egzystencjalno-

fenomenologiczna psychologia jest dyscypliną psychologiczną , która

wyjaśnia istotę, strukturę lub formę ludzkiego doświadczenia i ludzkiego

zachowania tak jak ono się przejawia, używając opisowych technik opartych na
zdyscyplinowanej refleksji (Valle i in. 1989).

Psychoterapia o podłożu filozoficznym egzystencjalno-fenomenologicznym
Podłożem powstawania zaburzeń psychicznych jest unikanie wyborów, jak żyć, jakie

wybrać wartości, co chroni przed lękiem związanym z istnieniem , ale pozbawia

osobę poczucia znaczenia życia.

Psychoterapia koncentruje się na problemach związanych z istnieniem, które

odzwierciadlają próby uniknięcia niepewności i lęku związanych z istnieniem.

Psychoterapia egzystencjalna jest odpowiednia dla osób, które chcą ustalić własny

światopogląd, a ich zaburzenia są związane z dylematami życia, a nie są
aspektami psychopatologii ( van Deurzen-Smith, 1988).

18

Koncepcja powstawania lęku neurotycznego (Binswanger, 1910)

1. Lęk egzystencjalny powstaje w konfrontacji ze zjawiskami egzystencjalnymi, z którymi każdy człowiek ma

do czynienia:

■ śmierć
■ wolność i odpowiedzialność
■ izolacja vs relacje między ludźmi

2. Człowiek ma wybór jak zareagować na zdarzenia nie do uniknięcia i nieprzewidywalne bodźce świata.

„Jesteśmy skazani na wybór” (Sartre1956).

3. Człowiek wybiera lęk egzystencjalny lub lęk neurotyczny



Człowiek ma wybór: bać się albo uciec od lęku = kłamać (zaprzeczyć, ze odczuwa lęk egzystencjalny)



Jeśli lęk dotyczy zjawisk egzystencjalnych = lęk autentyczny (np. lęk, że dziecko umrze na skutek wypadku)



Jeśli lęk dotyczy czegoś zastępczego = lęk neurotyczny (np. lęk, że dziecko umrze, gdy znika z pola widzenia
rodzica)



Gdy lęk neurotyczny prowadzi do podejmowania działań, powstają objawy psychopatologiczne (np. rodzic

kontroluje stale, co się dzieje z dzieckiem, gdy traci je z pola widzenia )

19

Śmierć

Binswanger (1910), Boss (1979), May (1981), Yalom (1980), Kabasa i Maddi (1977)

■ Człowiek musi akceptować fakt, że śmierć jest poza kontrolą

człowieka, jest nieunikniona i nieprzewidywalna, wtedy ceni

życie i stara się, aby je w pełni wykorzystać.

■ Zaprzeczenie prowadzi do rozpaczy
■ Pomoc w akceptacji śmierci
-

Wyobrażanie sobie siebie (w stanie relaksacji): (1) chorującego; (2)

umierającego (kiedy i jak); (3) żegnanego i grzebanego

-

Dyskusja w grupie, oglądanie filmu o takiej tematyce

-

Analiza lęku przed śmiercią = ujawnienie treści lęku: przed

bezradnością, bólem, czymś nieznanym, zostawieniem rodziny w

trudnej sytuacji, dziecięce wyobrażenia śmierci jako strasznej.

20

Wolność i odpowiedzialność za własne życie

Binswanger (1910), Boss (1979), May (1981), Yalom (1980), Kabasa i Maddi (1977)

■ Człowiek musi podjąć odpowiedzialność za własne życie, aby doświadczyć

poczucia wolności i przeżywania życia. Wtedy stawia się sobie cele, które

nadają znaczenie życiu.

■Zaprzeczenie osobistej odpowiedzialności za to, w jaki sposób się żyje

przejawia się winieniem za to, jak się żyje rodziców, partnerów lub sytuacje;

-

wiarą, że się jest ofiarą okoliczności,

-

pozostawaniem w bierności w nieproduktywny sposób,

-

poczuciem, że nie jest się w stanie wprowadzić żadnej zmiany.

■ Pomoc w przyjęciu odpowiedzialności za własne życie polega na

uświadomieniu, że jest się odpowiedzialnym.

-

Binswanger pytał uparcie: „Dlaczego?”, gdy klient stwierdzał, że nie może się

zmienić.

-

Perls wymagał, aby dodał do każdego stwierdzenia o sobie „i jestem za to

odpowiedzialny”.

21

Izolacja

Binswanger (1910), Boss (1979), May (1981), Yalom (1980), Kabasa i Maddi (1977)

■ Człowiek musi zaakceptować izolację – fakt, ze bliskość z drugim

człowiekiem ma ograniczenia: (1) Nie można poznać do końca

drugiego człowieka i (2) bliskość z nim nie może trwać zawsze, aby

dążyć do bliskości ograniczonej.

■ Zaprzeczenie izolacji, aby uchronić się przed doświadczeniem

niepełnej i przejściowej bliskości z drugą osobą

-

nawiązywanie relacji powierzchownych i podporządkowanych

określonym regułom.

-

idealistyczne założenie, że pełna i trwała intymność jest moralnym

wymogiem relacji.

■ Pomoc w zaakceptowaniu egzystencjalnej izolacji - polega głownie

na uświadomieniu tego faktu

Efekt akceptacji = dążenie do bliskości ograniczonej .

22

Brak sensu życia -

Yalom (1980)



Brak sensu życia jest pochodną lęku przed śmiercią, wolnością lub izolacją



Antidotum jest zaangażowanie (Yalom 1980).



Poczucie sensu życia jest produktem ubocznym zaangażowania w cele wychodzące poza
cele osobiste



Pomoc

= usunąć przeszkody w zaangażowaniu się. Pragnienie zaangażowania się jest obecne w

człowieku.



Ustalić, na czym polegają przeszkody, aby człowiek się zaangażował.



Zadać pytania: „Co stoi na przeszkodzie, żebyś kogoś kochał?” lub „Dlaczego masz mało

zadowolenia z relacji?” albo „Dlaczego nie szukasz pracy zgodnej z własnymi zdolnościami?” albo

„Dlaczego nie realizujesz twórczych lub religijnych dążeń?”.

Sprawdzić, czy żródłem poszukiwania sensu życia jest (1) poczucie braku sensu życia czy (2)

kulturowy artefakt = przekonania związane z kultura



-

Zasadą kultury wschodu jest „być”. Nie zakłada ona, że życie musi mieć sens. „Życie to

tajemnica, którą trzeba przeżyć”. „Życie nie ma celu, jest podróżą, podróż jest piękna, wiec po co

martwić się o to, jakie jest jej przeznaczenie”.



-

Zasadą kultury zachodu jest „działać”. „Osiągnięcia, tworzenie są celem życia”. „Życie musi

mieć cel. Jeśli nie ma celu, jest bez wartości”. „Jeśli nie można ustalić celu życia, to nie warto żyć”

23

Koncepcja odwagi dotyczącej zjawisk egzystencjalnych jako warunku
istnienia autentycznego -Kabasa i Maddi (1977)

■ Odwaga jest potrzebna do akceptowania śmierci, wolności i izolacji społecznej
Wtedy człowiek, ceni życie, wpływa na własne życie i dąży do ograniczonej bliskości z

drugim człowiekiem

■ Odwaga jest potrzebna, aby wpływać na własne życie wybierając (1) nieznane = to,

czego jeszcze się nie doświadczyło na (2) na podstawie uznawanych przez siebie

wartości i preferencji (w odróżnieniu od naśladowania wyborów innych ludzi).

Znaczenie istnienia człowiek tworzy w procesie podejmowania decyzji, czy wybrać

coś znanego (przeszłość) lub coś nieznanego – coś, czego się jeszcze nie

doświadczyło (przyszłość)

■ Odwaga jest potrzebna, aby narazić się na porażkę, wybierając, to, co nieznane
Ponieważ o efektach wyboru tego, co nieznane widomo, że zakończą się sukcesem lub

porażką

■ Odwaga jest potrzebna, aby być zdolnym do uczenia się z porażek

24

Etapy rozwoju istnienia autentycznego
I Etap Uczenie się odwagi. Trwa od urodzenia do czasu, gdy dziecko
nauczy się odwagi, której konkretną formą jest nieustępliwość (Kobasa
Maddi i Puccetti, 1982).

■ Odwaga ma trzy wymiary:
1. Zaangażowanie vs. Alienacja. Zaangażowanie oznacza zdolność emocjonalnego

włączenia się w to, co się robi.

Gdy większość doświadczeń codziennych dziecka jest pozytywna, rodzi się przekonanie,

że warto się angażować w pełni w interakcje z otoczeniem i że jest to interesujące.

2. Kontrola vs. Bezsilność. Kontrola oznacza przekonanie, że można wpłynąć na

wydarzenia i działanie zgodnie z tym przekonaniem.

Gdy dziecko często doświadcza tego, że stara się coś uzyskać i udaje mu się to, wtedy

uczy się myśleć o sobie jako o osobie, która ma wpływ.

3. Podejmowanie wyzwań vs. poczucie zagrożenia. Podejmowanie wyzwań

oznacza dążenie do zmiany z oczekiwaniem, że zmiana to bodziec do rozwoju.

Gdy dziecko otrzymuje zachętę, aby wyobrażać sobie zmianę i zmieniać sytuację, uczy

się oczekiwać zmiany jako czegoś pozytywnego.

■ Gdy te podstawy odwagi są wyuczone, dziecko jest w stanie podejmować

decyzje, o których wie, że zakończą się sukcesem lub porażką. Jest w stanie

uczyć się z porażek.

25

etapy rozwoju istnienia autentycznego-
II etap = uczenie się podejmowania zobowiązań nie-idealnych (Kobasa Maddi i
Puccetti,1982).
Drugi okres zbierania doświadczeń prowadzących do nauczania się
istnienia autentycznego zaczyna się w okresie adolescencji
Ten etap ma dwa stadia: (1) hedonizm i (2) idealizm



A. Stadium hedonizmu



Człowiek chce spróbować wszystkiego, żyć chwilą, nie podejmować trwałych

zobowiązań.



Uczy się, że jeśli nie podejmuje zobowiązań, pozostaje sam lub samotny.



Gdy zgromadzi wiele takich doświadczeń, faza hedonizmu kończy się.



B. Stadium idealizmu



Człowiek podejmuje zobowiązania, które mają trwać wiecznie.



Uznaje idealne wartości, np. dozgonną miłość i dąży do ich realizacji. Oczekuje, ze

ideały zrealizują się w konkretnych osobach i wydarzeniach. Na skutek niedoskonałej

natury ludzi dążenie to kończy się porażką.



Gdy zgromadzi wiele doświadczeń, które pokazują, że idealizm nie sprawdza się jako

postawa spełnienia życia, faza idealistyczna kończy się.



W jakimkolwiek okresie życia to się zdarzy, zaczyna się okres istnienia
autentycznego.



Istnienie autentyczne cechuje się tym, że osoba podejmuje zobowiązania,

chociaż nie są one wieczne. Podejmuje wysiłek dążenia do zrealizowania

wartości, chociaż ich realizacja jest niedoskonała.

26

Zaburzenia egzystencjalne
(Kabasa i Maddi, 1977; Kabasa, Maddi i Puccetti 1982)

1.Wegetowanie

– brak poczucia, że życie ma wartość



Poziom poznawczy -

chroniczna niemożność, aby wierzyć w wartość lub użyteczność tego, co się

robi lub wyobraża się sobie, że robiłby się, a także w wartość zainteresowania tym, co się robi.



Poziom emocji -

apatia i nuda przerywana okresami depresji, która w miarę trwania stanu

wegetowania występuje coraz rzadziej.



Poziom działania - poczucie bezcelowości podejmowania działań.

2. Nihilizm -

poczucie, że życie ma wartość + zaprzeczenie



Poziom poznawczy -

dyskredytowanie wszystkiego, co ma wartość w kategoriach emocji.



Poziom emocji-

doświadczanie wstrętu i złości.



Poziom działania - podejmowanie działań konkurencyjnych.o

3. Szukanie przygód - poczucie, że życie ma wartość. Jedynie życie codzienne nie ma wartości.

Poszukuje się ekstremalnych sytuacji i podejmuje działania zagrażające życiu, ponieważ wtedy

doświadcza się znaczenia życia.



Poziom poznawczy -

poszukiwanie nadzwyczajności, ponieważ wszystko poza tym jest bez

wartości.



Poziom emocji -

emocje zmieniają się od depresji do ekscytacji.



Poziom działania – poszukiwanie działań wspólnych z innymi ludźmi. Przy czym samo działanie

jest ważniejsze niż jego cel.

27

Koncepcja psychoterapii

–

Binswanger (1910), Boss (1979), May (1981)

Doprowadzić do konfrontacji z lękiem egzystencjalnym związanym z zjawiskami

egzystencjalnymi: (1) śmierć, (2) wolność i odpowiedzialność, (3) izolacja vs relacje

między ludźmi

-Czasami klient sam podejmuje te tematy.
-

Czasami terapeuta dostrzega je jako leżące u podłoża innych problemów, o których

mówi klient. Wtedy zwraca uwagę klienta na te tematy jako na zasadnicze.

Cel psychoterapii = Klient podejmuje wyzwania życia = wybiera coś nowego, czego się

jeszcze nie doświadczył. Wtedy jego życie jest autentyczne i ma znaczenie.

Produktem ubocznym jest eliminacja objawów psychopatologicznych lub problemów
emocjonalnych

Droga do celu = Doprowadzić klienta do uświadomienia , że objawy psychopatologiczne

lub problemy emocjonalne lub brak sensu życia są przejawem lęku przed śmiercią,

wolnością lub izolacją społeczną. Wtedy klient doświadcza lęku egzystencjalnego
zamiast neurotycznego.

Efekt uświadomienia = Uświadomienie tego daje możliwość świadomego rozważenia,

czy podejmować wyzwania życia (mimo lęku egzystencjalnego). Jeśli klient decyduje

się na podejmowanie wyzwań, to podejmowanie wyzwań prowadzi do ustąpienia

objawów psychopatologicznych/problemów emocjonalnych, (bo nie są już potrzebne

jako obrona przed lękiem egzystencjalnym).

28

Koncepcja psychoterapii

–

Binswanger (1910), Boss (1979), May (1981)
Analiza doświadczania „tu i teraz” i wyborów życiowych

1. Zachęta, aby klient skoncentrował się na doświadczaniu „tu i teraz” i wyrażał to, czego

doświadcza (przez to ma kontakt z potencjalnościami) (przez to ma kontakt z istnieniem,

jest świadomy życia w danej chwili)

2. Konfrontowanie i klaryfikowanie oporu przeciwko zmianom w życiu i prób zapobiegania

zmianom lub kontrolowania zmian

3. Uporczywe zadawania pytania, co klient wybiera (np.coś nowego, czego jeszcze nie

doświadczył, czy coś znanego) - przez co uświdamia się klientowi, że ma wybór i nie musi

reagować automatycznie.

Terapeuta nie doradza, nie sugeruje, bo byłoby to uprzedmiotowieniem klienta. Wierzy, że klient

może dokonać wyboru.

Przeszkodą w analizie doświadczania „tu i teraz” i wyborów skierowanych na coś nowego lub

na coś znanego jest koncentracja na przeszłości.

Np. Poczucie winy z powodu złych wyborów w przeszłości lub przeżywanie długo uczuć związanych

z krzywdą. Odwraca to uwagę od podejmowania decyzji związanych z nieznaną przyszłością.

Gdy klient skupia się długo na uczuciach z przeszłości, trzeba mu pomoc w tym, aby

skierował uwagę na bieżące interakcje z otoczeniem.

Na przykład, Frankl instruował klienta, aby przestał się skupiać na sobie, a skupił się na zewnętrznym

otoczeniu. Takie podejście pokazuje, że teraźniejszość i przyszłość są ważniejsze dla uzyskania

zdrowia psychicznego niż przeszłość oraz, że jego źródło leży w relacji osoby z otoczeniem, a

nie w koncentrowaniu się na sobie.

29

Psychoterapia egzystencjalna
relacja terapeutyczna
Binswanger (1910), Boss (1979), May (1981)

Emocje, które powstają w relacji między terapeuta i pacjentem, są prawdziwymi

emocjami, a nie przeniesionymi z dzieciństwa.

■ Terapeuta musi doświadczać pozytywnych uczuć do pacjenta, które można

porównać do miłości podobnej do tej, której doświadcza rodzic do dziecka.

■ Uczucie musi być realne i wyrażone w procesie psychoterapii. Pomaga to

pacjentowi czuć się wartościowym i ważnym, ponieważ ma poczucie, że

terapeucie na nim zależy.

■ Z kolei uczucia pacjenta do terapeuty można porównać do miłości, która odczuwa

dziecko do rodzica. To uczucie jest realne, wyrażone przez pacjenta i

zaakceptowane przez terapeutę.

■ Emocje terapeuty pozytywne, jak i negatywnie pomagają zrozumieć to, co dzieje

się w relacji terapeutycznej.

Np. Jeśli terapeuta czuje się znudzony lub zły, może to oznaczać, że pacjent unika

zmiany, a terapeuta tego nie dostrzega.

■ Pozytywne i negatywne emocje klienta są także źródłem informacji o relacji.
Klient może być zły, odczuwać lęk lub depresję z wielu powodów. Terapeuta musi określić

źródło negatywnych emocji pacjenta. Np. terapeuta nie wykazuje dostateczne troski o

klienta lub klient wstydzi się ujawnić pewne informacje, lub doświadcza cierpienia

związanego ze zmianą.

30

Koncepcja leczenia zaburzeń egzystencjalnych

(Kabasa i Maddi 1977; Kabasa, Maddi i Puccetti 1982).

1. Stworzenie warunków dla rozwoju odwagi - terapeuta pokazuje możliwości

wyboru

■ wybór zgodny z własnymi wartościami
■ wybór tego, co nieznane – co może skończyć się sukcesem lub porażką
Wybór stawia człowieka w sytuacji: (1) zaangażowania, (2) kontroli

=doświadczenie, że można wpłynąć na wydarzenia; (3) podejmowania

wyzwań na podstawie oczekiwania, że zmiana to bodziec do rozwoju.

Klient uczy się wpływać na własne życie, co zwiększa prawdopodobieństwo

sukcesu, a to z kolei pomaga tworzyć większe poczucie kontroli.

2. Życie w sposób autentyczny – dokonywanie wyborów i uczenie się, jak

tolerować porażki i uczyć się z nich. Terapeuta wspiera w tym i pomaga

tolerować cierpienie związane z porażkami, które stymulują rozwój.

31

Procedura rozwoju odwagi (Kabasa i Maddi 1977; Kabasa, Maddi i Puccetti
1982)
intencja paradoksalna i uczenie się kontroli


-

Intencja paradoksalna Frankl

– Prosił o nasilenie objawu.

Uzasadnienie = Pacjent uzyskuje poczucie kontroli nad objawem i poczucie, że ma

wpływ na powstawanie objawów.

Przykłady:
1. Młody lekarz, skarżył się, że poci się, gdy ma wykonać zadania lekarza samodzielnie.

Bał się, że osoby z jego otoczenia zauważą , że się poci i uznają to za oznakę

słabości, która jest niezgodna z rolą lekarza. Bał się, że gdy profesor spyta go, jaka

diagnozę stawia pacjentowi, spoci się tak, że będzie miał mokrą koszulę.

Frankl poinstruował go, aby pocił się w tej sytuacji jeszcze bardziej, tak, żeby było to

widoczne, żeby każdy widział, że jest wystraszony.

2. Profesor, który odczuwał brak znaczenia życia i depresję po śmierci żony, co trwało

dwa lata.

Frankl poprosił go, aby nasilił depresję. Profesor mówił, że przyczyną, z powodu której

nie popełnił samobójstwa było zobowiązanie wobec wydawcy i zbyt młode dzieci.

Frankl stwierdził, ze samobójstwo jest rozwiązaniem, gdy napisze książkę i dzieci

podrosną.

Profesor zaprotestował, przy czym uzmysłowił sobie, że nie chce umierać.

32

Procedura rozwoju odwagi - (Kabasa i Maddi 1977; Kabasa, Maddi i Puccetti
1982)

odkrywanie indywidualnego znaczenia życia

1. Skoncentrować się na wydarzeniu stresującym lub zadać sobie pytanie: „Co stoi na

przeszkodzie, abym czuł się szczęśliwy?”

2. Równocześnie skoncentrować się na doznaniach cielesnych.
3. Doświadczenie doznań cielesnych w reakcji na myśl o określonym wydarzeniu lub

sposobie życia,

4. Znaleźć słowo, zdanie, frazę, które odzwierciedla cielesne doznanie, np. „smutek”,

„obojętność” lub obraz, np. fale rozbijające się o skalisty brzeg.

6. Koncentrać się na doznaniu i związanym z nim słowie, lub obrazie, aż wyłoni się

znaczenie życia

33

Procedura rozwoju odwagi - (Kabasa i Maddi 1977; Kabasa, Maddi i Puccetti
1982)

rekonstrukcja sytuacji stresującej - ćwiczenie kontroli i podejmowania wyzwań
kompensacyjna korekta siebie (gdy sytuacja stresująca nie może być zmieniona)

Cel -

uzyskanie przekonania, że wydarzenia negatywne mogą być zmienione

-

dostarczenie pomysłów, jak można zmienić wydarzenie negatywne.

1. Wyobrażenie sobie wydarzenia stresującego.
2. Wyobrażenie sobie trzech sposobów, w jakie to wydarzenie mogłoby być jeszcze

gorsze.

3. Wyobrażenie sobie trzech sposobów, w jakie wydarzenie stresujące mogłoby

przebiegać, aby było mniej stresujące.

4. Planowanie, jak zwiększyć prawdopodobieństwo, aby było mniej stresujących

wydarzeń w przyszłości.

Cel = uzyskanie przekonania , że istnieje możliwość zmiany w innych obszarach życia,

nawet jeśli w pewnym obszarze życia jej nie ma.
Gdy wydarzenie stresujące nie może być zmienione. Np. żona ma poczucie, że mąż

podjął decyzję o rozwodzie, której nie zmieni wtedy ćwiczy poczucie kontroli i

podejmowanie wyzwań w innych obszarach życia. Szczególnie ważnym obszarem

jest korekta samego siebie w zakresie jakiegoś braku, który podlega zmianie.

1. Wyobrażenie sobie braku własnej osoby (dającego się zmienić).
2. Wyobrażenie sobie trzech sposobów, w jakie ten brak mógłby być jeszcze gorszy.
3. Wyobrażenie sobie trzech sposobów, w jakie ten brak mógłby być poprawiony.
4. Planowanie, jak zwiększyć prawdopodobieństwo, aby brak poprawić.

-

34

Krótkoterminowa psychoterapia egzystencjalna – Kontynuatorzy twórców

Ograniczenia finansowe społecznej służby zdrowia i klientów indywidualnych powodują

konieczność skracania czasu psychoterapii

Nadanie struktury terapii skraca jej czas (Cooper 2003):

1. Identyfikowane centralnego problemu
Ustrukturowanie pytań dotyczących śmierci, wolności –odpowiedzialności, izolacji i

znaczenia życia skraca czas terapii (Strasser i Srtrasser 1997)

2. Uczenie pacjenta, jak szukać odpowiedzi na te pytania
3. Identyfikowanie oporu

4. Terapia dotyczy podstawowego problemu
5. Zakończenie terapii po rozwiązaniu podstawowego problemu

35

Skuteczność terapii egzystencjalnej - nie badana z użyciem grupy kontrolnej
ani z użyciem jednej grupy, w której porównuje się poziom np. objawów przed i
po terapii

Studia przypadków informują o skuteczności w następujących zaburzeniach:



Schizofrenia (Wertz, 2005)



Depresja (Mascaro i Rosen, 2005)



Nadużycia seksualne (Feurnier i in., 2003)



Bulimia (Broussard, 2005)



Objawy niewyjaśnione medycznie (Maundler i Hunter, 2004)

Interpersonalna psychoterapia grupowa oparta na doświadczeniu „tu i teraz” Yalom
(1980)
Koncepcja powstawania zaburzeń – koncepcja zniekształcenia parataksycznego
sformułowana przez Sullivana
Koncepcja leczenia w grupie sformułowana przez Yaloma - wykorzystanie
doświadczenia emocjonalnego, które jest traktowane jako droga do zmiany zachowania

Zaburzenie psychiczne np.lęk lub depresja jest wytworem zniekształconego postrzegania

zachowania i intencji drugiej osoby.

Osoba zachowuje się zgodnie z błędnym postrzeganiem, co prowadzi do potwierdzenia

zniekształconego sposobu postrzegania.

Np. oczekuje odrzucenia i zachowuje się obronnie, w antagonistyczny sposób i doprowadza do

faktycznego odrzucenia.

W efekcie nie może zaspokoić potrzeb interpersonalnych i cierpi np. na depresję lub lęk.
Celem leczenia w grupie jest poprawienie zniekształconego postrzegania zachowania i intencji

ludzi.

I doprowadzenie do efektywnego zachowania w dążeniu do zaspokojenia potrzeb

interpersonalnych.

W grupie pacjenci odtwarzają relacje z osobami znaczącymi.
I postrzegają zachowanie i intencje członków grupy lub terapeuty w sposób zniekształcony.
Gdy członek grupy wyraża emocje doświadczane „tu i teraz” wobec członków grupy i terapeuty

wyraża te zniekształcenia.

Gdy członkowie grupy wyrażają doświadczane emocje, wtedy członek grupy dostrzega, że

zniekształca postrzeganie zachowania i intencji członków grupy lub terapeuty.

Dlatego terapia koncentruje się na eksplorowaniu poznawczym doświadczania emocji „tu i

teraz” wobec członków grupy , terapeuty i grupy jako całości.

36

Interpersonalna psychoterapia grupowa oparta na doświadczeniu „tu i teraz” Yalom
(1980) - Procedury

(1) Informacja zwrotna dotyczy zachowania w interakcjach.
Opisuje: (1) jak jest postrzegane; (2) jakie uczucia wzbudza; (3) jakie działanie

prowokuje.

Terapeuta uczy pacjenta, jak formułować pytanie, aby uzyskać użyteczne informacje

zwrotne. „Co ja robię, że odwracasz uwagę ode mnie” Lub „Kiedy słuchasz mnie z

dużą uwagą, a kiedy z małą?” Lub „Jakie z moich zachowań lubisz, a jakich nie

lubisz?”

(2) Interpretacja

dotyczy wyjaśnienia znaczenia zachowania pacjentów w

interakcjach w grupie.

Np. Jeden z członków grupy krytykuje innych. Inni krytykują go za to. Interpretacja:

”Zachowujesz się tak jak gdyby pozycja walki była jedyną dostępną ci formą

zaangażowania się w grupę”.

Np. dwie pacjentki mówią o snach, w których starały się uzyskać miłość terapeuty.
Interpretacja zachowania jednej z nich „Zachowujesz się tak gdybyś mogła uzyskać

miłość przez prezentowanie siebie jako chorej”.

Interpretacja zachowania drugiej: „Działasz tak jak gdybyś mogła uzyskać miłość przez

służenie komuś tak, aby stał się twoim dłużnikiem.

Np. Pacjenci dyskutują o intymności w relacjach i zapominają, jak brzmią ich imiona.

Interpretacja: „zachowujecie się tak, jakbyście się bali zaangażować wobec siebie

nawzajem”.

37

Interpersonalna psychoterapia grupowa oparta na doświadczeniu „tu i teraz” Yalom
(1980)

– Wdrażanie zasady wymiany informacji o reakcjach emocjonalnych na

zachowanie członków grupy

Terapeuta zatrzymuje uwagę na emocjach, jakie pojawiają się jako reakcja na osoby w grupie i

prosi o wyrażanie ich, aby to się stało normą grupową.

Terapeuta prosi, aby uczestnicy podzielili się wrażeniami na temat osób w grupie i myślami na temat,

czy będą w stanie się porozumieć.

Gdy ktoś opowiada o złości do koleżanki, terapeuta pyta, z kim w grupie może zdarzyć się podobna

sytuacja.

Gdy ktoś mówi, że jego problemem jest to, że kłamie, terapeuta prosi, aby powiedział, jakie kłamstwo

powiedział w grupie.

Gdy ktoś mówi, że stereotypowo postrzega ludzi i manipuluje nimi, terapeuta prosi, aby opisał w

stereotypowy sposób członków grupy i powiedział, jak manipulował grupą.

Gdy ktoś się skarży na odczuwanie złości lub myśli samobójcze, terapeuta prosi, aby zasygnalizował,

kiedy się pojawią a grupa znajdzie ich przyczynę w wydarzeniach podczas sesji.

Gdy ktoś się skarży, że łatwo na niego wpłynąć, terapeuta prosi, aby wskazał kto w grupie wpływa na

niego w dużym stopniu, a kto w niewielkim.

Gdy ktoś stwierdza, ze wszyscy w grupie są grzeczni, terapeuta prosi o wskazanie, kto przewodzi w

okazywaniu grzeczności.

38

Interpersonalna psychoterapia grupowa oparta na doświadczeniu „tu i teraz” Yalom
(1980)

– efekty informacji zwrotnych dotyczących emocji wywoływanych przez

zachowania członków grupy

W wyniku uzyskania informacji zwrotnych o tym, jakie reakcje wywołuje u

członków grupy, pacjent uświadamia sobie, że działania, jakie podejmuje , aby

zaspokoić potrzeby interpersonalne nie prowadzą do ich zaspokojenia.

Jest niezadowolony ze swojego działania i wie, jakie zachowanie prowadziłoby do

zaspokojenia potrzeb.

2. Jeśli nie podejmuje decyzji o zmianie zachowania, terapeuta i członkowie grupy

skupiają się na przyczynie braku decyzji o zmianie.

Wyjaśniają, jak rozumieją przyczynę braku decyzji o zmianie zachowania.
Taka interpretacja jest wartościowa, która w efekcie daje pacjentowi poczucie

skuteczności.

Jeśli ktoś nie wierzy, że jest w stanie się zmienić, ma przyjąć założenie , że jest w stanie

się zmienić.

Jeśli ktoś nie przyjmuje odpowiedzialności za własne zachowanie, ma przyjąć założenie,

że sam stworzył własne zachowanie i sytuację , w której się znajduje.

Jeśli ktoś boi się, że gdy się zmieni, skrzywdzi tym kogoś np. boi się wyrazić złość, bo

kogoś zniszczy ma przyjąć założenie, że zmiana jest bezpieczna i nikomu nie

zagraża.

Jeśli ktoś uważa, że nie ma kontroli nad własnym zachowaniem, więc nie może się

zmienić, ma przyjąć założenie, że ma kontrolę nad własnym zachowaniem.

39

Interpersonalna psychoterapia grupowa oparta na doświadczeniu „tu i teraz” Yalom
(1980)

– długoterminowa ambulatoryjna

Długoterminowa terapia interakcyjna nastawiona na doświadczenie „tu i teraz” –
trwa około dwóch lat
Grupa heterogeniczna złożona z osób z zaburzeniami nerwicowymi i osobowości:

w ambulatorium

Definicja terminu zaburzenia nerwicowe = zaburzenie psychologiczne lub zachowania , w

którym lęk jest pierwszoplanową charakterystyką; mechanizmy obronne lub jakaś

fobia są technikami dostosowania się , za pomocą których osoba uczy się radzić

sobie z leżącym u podłoża lękiem . W przeciwieństwie do osób z psychozami te

osoby nie prezentują dużego zniekształcenia rzeczywistości lub dużej dezorganizacji

osobowości , ale w ciężkich przypadkach są upośledzone na równi z tymi z

psychozami (Słownik medyczny Tezaurus).

-

Celem terapii długoterminowej jest zmiana osobowości i ustąpienie

problemowych zachowań przez nawiązanie funkcjonalnych relacji z
uczestnikami w grupie

Pacjent zawiera kontrakt z terapeutą dotyczący celu terapii. Odbywa kilka spotkań

przygotowujących go do udziału w grupie przez informowanie, jak ma się zachować

podczas spotkań grupowych, aby osiągnąć cel, który sobie stawia

40

Interpersonalna psychoterapia grupowa oparta na doświadczeniu „tu i teraz” Yalom
(1980) -

Krótkoterminowa szpitalna

Grupa homogeniczna

– np. chorzy na raka, uzależnieni od narkotyków

Łączy (1) zasady grupowej terapii interpersonalnej (informacje zwrotne o emocjach

tu i teraz i interpretację nadającą znaczenie tym emocjom) (2) ze wsparciem

grupowym i (3) szkoleniem specyficznych umiejętności radzenia sobie z

chorobą.

Uzasadnieniem dla jej zastosowania w leczeniu

osób uzależnionych lub z rakiem jest

fakt, że pacjenci z zagrażającym życiu i upośledzającym funkcjonowanie
zaburzeniem

wymagają interwencji, która jest zorientowana na problemy

emocjonalne i wzmocnienie wsparcia społecznego.

Terapia koncentruje na tworzeniu wspierających relacji wśród uczestników grupy oraz

zachęcaniu do ekspresji reakcji emocjonalnych na doświadczenia związane z

nałogiem, jak również na wykorzystywaniu dzielenia się uczestników

doświadczeniami, aby pomóc członkom grupy będącym w podobnym położeniu.

Zagadnieniami, na których się terapia koncentruje są: stan fizyczny i leczenie;

relacja z lekarzem; rodzina i przyjaciele; proszenie o pomoc i przyjmowanie jej;

specyficzne umiejętności radzenia sobie z nałogiem lub skutkami ubocznymi

chemioterapii; choroba, śmierć i uczucia z tym związane.

41

Interpersonalna psychoterapia grupowa oparta na doświadczeniu „tu i teraz” Yalom
(1980) Krótkoterminowa szpitalna

Grupa heterogeniczna pod względem zaburzeń psychicznych - Zróżnicowane zaburzenia Np.

chroniczna depresja, paraliż konwersyjny, bulimia-anoreksja, epizod psychotyczny maniakalno-

depresyjny, udar i samobójstwo, osobowość borderline i cięcie się, narkomania

Cel

– przełamanie izolacji, dostarczenie narzędzi pomocnych w nawiązaniu kontaktów z ludźmi po

opuszczeniu szpitala, zachęcenie do rehabilitacji po opuszczeniu szpitala, nauczenie pacjentów ,

że mówienie o problemach pomaga je rozwiązać



Pobyt pacjentów w szpitalu 7- 10 dni, przez 5 dni w tygodniu spotkania grupy, 7 pacjentów w
grupie, spotkanie trwa 1,5 godz.



Uczestniczą pacjenci o wyższym poziomie funkcjonowania= są w stanie skoncentrować uwagę
przez 1,5 godz.



Pacjent uczestniczy w grupie o tym samym składzie przez 2 spotkania (struktura grupy się

zmienia podczas każdej sesji.



Fazy spotkania grupy terapeutycznej



1. Ustalenie indywidualnych celów pracy podczas sesji = pół godz. Cele dają się zrealizować

podczas sesji np., poznać sposoby , w jakie pacjenci wchodzą w relacje z ludźmi przez poznanie

sposobów odnoszenia się do siebie nawzajem w grupie, zrozumienie dlaczego ich relacje trwają i

dlaczego się rozpadają



2. Realizacja indywidualnych celów = pół godz.



3. Obserwatorzy dają informacje zwrotne = pól godz.

42

Interpersonalna psychoterapia grupowa oparta na doświadczeniu „tu i teraz” Yalom
(1980) Rola terapeuty



Modeluje



Wprowadza normy



Wspiera



Nawiązuje relacje z pojedynczymi pacjentami w grupie

■ Aktywizuje w zakresie ujawniania doświadczeń w grupie i informacji zwrotnych „tu i teraz”
-

Koncentruje na interakcjach przez pomoc w wyrażaniu, co członkowie grupy czują wobec siebie

wzajemnie.

-

Nadaje znaczenie doświadczeniu „tu i teraz” . Wyjaśnia znaczenie emocji „tu i teraz” i to pozwala

uczestnikowi zrozumieć własne zachowanie a zarazem uczy formułowania interpretacji

wyjaśniających znaczenie doświadczenia „tu i teraz” przez pacjentów.

-

Np. „ Jesteś na niego zła, że mówi za dużo, ponieważ czujesz się pominięta a nie masz odwagi

upomnieć się o swoje prawa.

„Być może czujesz złość do Karola dlatego, że zostałeś pominięty przez niego tak, jak cię pomijali

rodzice, gdy zajmowali się młodszą siostrą.

„Być może nie wymagasz , aby Kasia uwzględniła, że pierwsza się zgłosiłaś do zbierania informacji

zwrotnych, dlatego, że uważasz, że dostosowywanie się jest jedyną formą istnienia w grupie.

-

Wzmacnia autonomię członków grupy - Podkreśla, że interpretacje uczestników grupy są ważne

oraz , że są oni odpowiedzialni za przebieg spotkania. Np. „Jesteśmy w połowie spotkania . Co

każdy sądzi o naszej pracy do tej chwili?”

43

Skuteczność techniki wspierająco-ekspresyjnej potwierdzona w badaniach z użyciem
grup kontrolnych (Rakowska 2005)

Terapia wspierająco-ekspresyjna dla kobiet z rakiem piersi i dla uzależnionych od narkotyków.

Ekspresja emocji związanych z zagrożeniem życia (chorobą nowotworową lub nałogiem), jak lęk

przed śmiercią, żal związany ze stratą zdrowia; (2) tworzenie wspierających relacji wśród

uczestników grupy przez dzielenie się doświadczeniami związanymi z chorobą, aby pomóc innym

w podobnym położeniu i ich rodzinom; (3) uczenie umiejętności radzenia sobie z chorobą lub

nałogiem, jak autohipnoza i techniki pomocne w radzeniu sobie z bólem i fizycznymi objawami,

np. z efektami ubocznymi chemioterapii lub radioterapii, (4) problemy związane z leczeniem,

relacją z lekarzem (np. brak asertywności wobec personelu medycznego), rodziną i przyjaciółmi,
proszeniem o pomoc i przyjmowaniem jej.

Efekty u chorych z rakiem

= Poprawa nastroju, mniej lęku; mniej doznań bólowych i cierpienia.

Badania kontrolne przeprowadzone po 10 latach pokazują, żę pacjentki z rakiem żyły przeciętnie

o 18 miesięcy dłużej niż pacjentki z grupy kontrolnej (w ciągu tego czasu wszystkie umarły na
skutek choroby).

Efekty u uzależnionych. Badanie I. Zachowanie abstynencji (wyniki badania próbek moczu),

zatrudnienie, nienaruszanie prawa oraz redukcja objawów psychiatrycznych są równe w grupach
poddanych terapii ekspresyjno-

wspierajacej i poznawczej (w połączeniu z farmkoterapią) i

większe niż w grupie poddanej samej farmakoterapii. Badanie II. W grupie poddanej terapii
ekspresyjno-

wspierającej większa redukcja zażywania narkotyków (mierzona liczbą pozytywnych

wyników testu badania moczu na zawartość narkotyku) i zmniejszenie dawek methadone. W

grupie poddanej farmakoterapii zażywanie narkotyku wzrosło w ciągu 12 tygodni trwania leczenia

Badania kontrolne po sześciu miesiącach od zakończenia leczenia wykazały, że w grupie

poddanej terapii ekspresyjnej u niektórych zwiększyla się poprawa się w zakresie abstynencji,

zatrudnienia i redukcji objawów psychiatrycznych. W grupie poddanej farmakoterapii nastąpiła

częściowa utrata redukcji zażywania narkotyku.

44