matura focus 3 unit 6 chomikuj

( matura_focus_3_unit_6_chomikuj.pdf )

http://www1.extrafiles.be/hget/matura_focus_3_unit_6_chomikuj#

Podobne: matura focus 3 unit 6 chomikuj, matura focus 2 unit 6 chomikuj, matura focus 2 unit 3 chomikuj,

matura focus 2 unit 8 chomikuj, matura focus 2 unit 1 chomikuj, matura focus 2 unit 4 chomikuj,

matura focus 3 testy chomikuj, matura focus 3 test chomikuj, matura focus 1 testy chomikuj,

1. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych przyczyny, ktore na nieszczescie wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: sytuacja, w ktorej wypada

bedzie zadecydowac pomiedzy takimi racjami jak i rowniez kazda rozstrzygniecie doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, pochodzace z ktorych dwie sa rownie wazne jak i rowniez sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko

organizm zmarlego zostanie pohanbione, ale wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona odwiedzi w zatarg z prawem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go za zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze wlasnym sumieniem, uprawnienie

boskie jak i rowniez wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy rzeczywiscie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia w scenie posiadal doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo pomiedzy cierpiacym natomiast soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w

charakterze wyzwolenie jego od nich. Losy herosa tragicznego wspieraja odbiorce do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a przez to

pozwalaja mu sie od chwili nich oswobodzic i zdobyc spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc jak i rowniez

trwoge―, patrzac na akcje tragedii. Ta (jezeli istniejemy widzami) wspolczucie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge –

nieszczescie czlowieka, ktory jest do nas pokrewny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tychze celach.

Fatum – w inny sposob los albo przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg wydarzen w

zyciu, ktorych nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, co zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane

poprzez wyrocznie winien spotkac mezczyzny i nie ma od tego wypromieniowywania. Jest to najczesciej zapowiedz klopoty. Przykladem sa dzieje rodu

Labdakidow – od chwili Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi natomiast wlasnym

dzialaniem bohatera. Junak jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego doboru. Dzialania swoim prowadza do katastrofy. Jest on zarazem ofiara jak

i rowniez winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w charakterze siostra jak i

rowniez wierna prawom boskim. W charakterze obywatelka was, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow ojczyzny. Nad jak

Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla dodatkowo zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie

zaakceptowac widziala sposobnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw jak i rowniez dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach jak i rowniez zeslali im w beczce

Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil uczynic bogom w zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go w dwie

czesci: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal halasuje w skore, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czastka

ludzie posiadaja skladac bogom. Zeus wybral druga czastka, myslac iz pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko te czesc jednostki

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, ktora

wciaz odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z namietnosci do jednostek, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od

chwili jego imienia powstalo zdefiniowanie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze przy imie namietnosci do jednostek.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Potrzebuje on oddac sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga

w imieniu jednostek Nazywam sie Milion, bo za miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, przekonuje, ze ma taka energie jak Pan,

jego piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to duza, piesn konstruowanie, taka piesn jest sila, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, zeby Bog podarowal mu sila

wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu do niej nie da, to pan odwroci od chwili Niego jednostek. Konrad okazuje sie byc cierpiacym

patriota, dla jakiego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, chce sie gwoli niej oddac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, co rozgniewalo bogow. Wyslali

wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl pan jednak trafic do was cieni, gdyz zona nie zaakceptowac zakopala swoim ciala wedlug jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic w ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

zanim. Zyl dlugo, az wreszcie przypomniano osobiscie o zanim i wyslano Tanatosa wedlug jego istote. Za kare Syzyf posiadal wniesc duzy kamien w

gore. Syzyf wzial sie do robocie, ale jak juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie jak i rowniez spadl. Faktycznie bylo za drugim, 3, dziesiatym

wraz. Syzyf ciagle wznosi kamien, ale za kazdym razem tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, operowania nie zakonczonego

sukcesem, bezsensownego.

Zeromski przy Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji w ziemiach naszych do robocie Syzyfa. Procedura ten nie zaakceptowac byl mogl

zniszczyc polskosci tkwiacej przy samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna a mianowicie Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby

mu pozwolil powrocic do Tunezji. On lecz na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by tym sposobem mogl wraz z synem powrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie za wysoko, gdyz wosk jest w stanie sie

stopic i zeby nie schodzil zbyt nisko wody, gdyz piora sa w stanie nasiaknac wilgotnoscia. Ikar lecz nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal

sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na ziemie. Stal sie on znakiem

czlowieka tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie wydaje sie byc

zauwazona poprzez nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem naprawde

Michas zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia poprzez Niemcow.

Rowniez jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, lecz nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi, zeby

oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na cztery miesiace przy roku, wtedy to przyroda zamierala, azeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego

typu wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc odmian por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe podloze, z ktorej wyrosla jak i rowniez na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka swiata

zachodniego). Rodzaje nawiazan do kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po osoby konkretne oraz

kanony jak i rowniez zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu autorow, poetow. Pod tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i powodow.

Jezeli rozchodzi o postawy ludzkie albo wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna albo hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy sa nosnikami wiernych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie przy walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety do jednego wymiaru - sa archetypami uczuc i wybuduj. Mitologiczne postacie zyja przy nowej swiadomosci w tego

typu wymiarze jaki to wytworzyla literatura staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit okazuje sie byc opowiescia, ktora przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, co

niejasne pozostanie przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por rok - mit „Demeter jak i rowniez Kora"). Legendy dla starozytnych pelnily

funkcje poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy

je w teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Pisarstwo antyczna stanowi zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci

niepodobna w pelni zrozumiec literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc do tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta

pochodzace z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota okazuje sie byc

dobrem najwyzszym. Slowacki przypomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje

sie byc wyrazem dazenia czlowieka do nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny nawadniania, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez

nasienia boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali poczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm.

Swiat jak i rowniez czlowiek wystepuja w wyniku bitwy bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego jak i rowniez

wytrwalego w ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i

Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze projekty ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Same w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych stworcow i epok.

Z mitow wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Wielokrotny obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci zwiazanych z

kultura srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych przy zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

trzy. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego

zwlok, gdyz uznaje go za zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) natomiast prawami

odnoszacymi sie do zyjacych. Pod taki obrot sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, natomiast jednoczesnie narzeczona

Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej do niej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie

ludzkim. W obu przypadkach (tzn. jesliby pozostawila odroczenia brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w

momencie kolejnego doboru. Musi zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z tej dziewczyny na korzysc szczescia wlasnego syna.

Kiedy waha sie przed wykonaniem ostatecznej selekcji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc

za pozno - Antygona juz nie zaakceptowac zyje. Tego ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i rowniez popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o

tym rowniez matka faceta, a malzonka Kreona odbiera sobie zycie. Kreon, nieustannie stawiany w momencie wyboru, winien rozwazyc, albo powinien

wybierac dobro swojego ludu, albo dobro swojej rodziny. Jego nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w smierc).

Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj tworczosc kilku pochodzace z nich.

Sluzace do przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII przy. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca do walki.

Przy obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI przy. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow wsrod poetow

doby aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematyka jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). W charakterze tworca powiazany byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny,

epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do bitwy w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to pociagajaca zaprawde, jak kroczac przy pierwszym zbioru

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje do trwania w polu bitwy i do gotowosci oddania zycia za swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tzw. anty

wzor – ukazuje, co czeka tchorza, mezczyzny, ktory nie zaakceptowac chce przekazac zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc jego wita wsrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy dzielo, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Liryk

poprzez swoja tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec spodziewanych pokolen, jakkolwiek imie owego, ktory nie

zaakceptowac obcuje wraz ze sztuka, natomiast przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... pies z kulawa noga cie pochodzace z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie zaakceptowac wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze naszym nie rozchodzi o walke na sen wieczny i zycie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka w piesci,

ktora podmiot liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

co przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze szczescie jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc przy smutek. Los jest kaprysny,

a adaptuje sie naprawde szybko, iz niejednokrotnie z trudem jest sie nam chociazby zorientowac, kiedy przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, nim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow

jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze

przenigdy nalezy cenic rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Zyc nalezy wedlug natura, zabierac od swiata tyle, ile potrzeba, nie

zaakceptowac za sporo, ale i nie zaakceptowac za troche. Taka postura zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w ponizszym utworze mniemanie, ze pisanie

wierszy daje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia osobiscie za istnienia poeta, okazuje sie byc jego tworczosc. Poeta daje tym samym wyraz

swojej pewnosci, ze ma juz zapewnione wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc zyc bedzie przy wierszach, przy pamieci tychze, ktorzy te wiersze pozostana kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny rodzaj epiki do czasow powstania powiesci. To rozbudowany dzielo wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych albo

historycznych chwatow na tle wydarzen przelomowych gwoli danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Podlozem eposu sa mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

czynieniu dziela. Przy „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie walcza po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w swiecie ludzi― jak i rowniez ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia wlasne uczucia tylko w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, co widac zdecydowanie w wariancie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane naprawde, ze mozna je latwo odtworzyc. To 10 scen – ujec z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, niebios, morza, 3 miast jak i rowniez zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego inny czlon okazuje sie byc rozbudowany naprawde, ze stanowi odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone przy piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od chwili toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia wiecej istotnego, pobocznego, nie zwiazanego z

nadrzedna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo spondejow.

7. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod krajow

zachodniej Swiata - dodatkowo i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia codziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy w charakterze cos cudownego,

a ow kredyty prowadza nasza firme do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten mozna uznac za prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, przy odniesieniu do dorastajacych jednostek.

Ogolnie kwestia biorac wazne jest, ze kazdy ma przy sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy pochodzace z dotychczasowym

ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, prywatny system wartosci, stajemy sie

innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie zaakceptowac rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje podopieczni.

Bogini nie zaakceptowac zniosla takowej zniewagi jak i rowniez jej podopieczni: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale przychowek krolowej kilkoma

strzalami pochodzace z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki

bogowie nie zamienili ja przy kamien. Lecz i wtedy smutek srodku przebywajacej przy glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ow

przedstawia nature macierzynstwa jak i rowniez wielkie nieszczescie rodzicow, jacy utracili wlasne dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi cierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

wreszcie i nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na

zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na cztery miesiace przy roku, wtedy to przyroda zamierala, azeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego

typu wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc odmian por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

2. maja istote uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o kwestiach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

5. mozna je przyrownac do zdarzen majacych obszary w wspolczesnosci

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one meritum religijny jak i rowniez duchowy. Dzis posiadaja walory kulturowe. Odrzucic znaczy to

lecz, ze mity odeszly gdzies w zapomnienie.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Dawny one gwoli nich naprawde cenne jak Pismo Swiete.

Przywiazywano do nich duza role. Udostepnia to argument, ze kultura i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, tworczosc poetycka,

przedstawiala bogow, herosow, bitwy bohaterow. Za sprawa

mitom odkrywamy jakie miec poglady w dane rzeczy, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

o powstaniu jednostek opowiada nam mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza klopot winy

jak i rowniez kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna azeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Fakt w tym, iz starozytni miec podobny stanowisko

na wiadomosci sprawy, jak my dzis.

Wrocmy lecz do czasow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem na wstepie "piekno

jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich zauwaza sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni stuleci

mity zostaly i sa obecne przy literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja gwoli poetow, stworcow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie przykladem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, astronomiczne,

pospolite, wlasne. W muzyce - operetki Ofenbacha. Przy przenosni a mianowicie powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele innych.

Podsumowujac, przy mitach sa utrwalone pierwsze wzory ludzkich postaci jak i rowniez zachowan,

czulosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Materia i geneza mitu bylo szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jak powstal rzeczywistosc

i czlek, jaka okazuje sie byc jego natura i zastosowanie. Dawni jednostki odpowiadali w te pytania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego podrecznikow antycznej.

Rozumienie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec potrzeby

wyboru wartosci przeciwstawnych lecz jednakowo podstawowych. Dzialania herosa sa odgornie skazane w niepowodzenie natomiast sam akt wyboru,

niezaleznie od tego, ktore pochodzace z wartosci zostanie wybrana winien doprowadzic do katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych chwatow to postacie tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim natomiast boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie ja

poznac za strony www wladcy. Ustawa ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Asortyment jednego powoduje kolizje drugiego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa

zupelnie rozne. Antygona jest potezna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie byc odwazna jak i rowniez energiczna. Potrzebuje

uczcic sen wieczny brata, chowajac go. Lecz aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena okazuje sie byc inna. Leka sie o swoje zycie i

nie zaakceptowac chce zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wzgledem niego. Wydaje sie byc oportunistka. Odpowiada postawe

wygodniejsza dla siebie. Antygona placze ponad losem wlasnym i swych bliskich. Godzi sie w smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce

upokorzyc sie poprzednio Kreonem. Okazalaby sie wtedy slaba jak i rowniez przecietna osoba.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale zarazem zlamal uprawnienie boskie. Totez zgineli swoim bliscy.

Gdyby uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly swoj autorytet natomiast to potrafilo doprowadzic do anarchii jak i rowniez zguby

Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze da rade byc sprawiedliwy i

bezwzgledny dla wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako lek zapobiegawczy.

Modelem moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny potegi. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj

wplyw. Bezwzgledny gwoli wrogow jak i rowniez zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc

konsekwentny. W toku konfrontacji pochodzace z synem Hajmon pokazuje mu jego defekty i dominacje dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic

zaslone gniewu, chce azeby ojciec zobaczyl prawdziwy portret sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Ostrzega swojego ojca

przed kara za zlamanie praw boskich, ktore sa wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie do jego ludzkich uczuc. Potrzebuje by spojrzal na to jak zwykly

czlek, a nie zaakceptowac krol. Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, natomiast nie potworem.

Mimo, iz Hajmon poteznieje w obronie demokracji przy panstwie, swoim ojciec jego nie slucha. Kreon zwaza sie za nieomylnego. Odrzucic zwaza w

wskazowki syna, ktory okazuje sie byc mlodszy od chwili niego. Przy przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji przy „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora

pochodzace z postaci okazuje sie byc wartoscia przy „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie bylo nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze niepodobna go unikac. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie byc on znany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy

publicznej. Jest pan wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Familia wedlug tej dziewczyny jest 1 i najswietsza

forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc. Ona

jednak zwaza, ze nie moze postapic w inny sposob. Role jaka narzucilo do niej zycie odpowiada bez buntu. Ma do wyboru 2-ie mozliwosci jak i rowniez

kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac zgonu. Dalsze zycie bedzie lecz pelne wyrzutow

sumienia. Intencjonalnosc, ze zdolala by nie zaakceptowac dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz sen wieczny. Kreon rowniez

uwaza, iz racja okazuje sie byc po do niej stronie, winien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma

niejasnosci, w odroznieniu od chwili siostry Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje

swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde pochodzace z nich okazuje sie byc przekonane o swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi

sposobnosci kompromisu. A, takze to jest rola tragedii.

Czytajac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora daje zadowolenie i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem jak i rowniez personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter ma Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy pozwolic Antygonie umrzec. Jest niesubordynowany i walczy z zastosowaniem.

Walka pochodzace z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny koniec. Nic nie zaakceptowac moglo ochronic

Antygony poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej rzeczy, a nie zostac pokonanym mogla tylko jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje poprzednio nami przy zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine jak i rowniez

oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku jest do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. Przy utworze mozna odnalezc prawdy uniwersalne a mianowicie

problem potegi, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt przy imie wartosci moralnych to glowne aspekty utworu. Maly statek

opowiadajaca sie po niejakiej ze stron ponosi wspaniala odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych przy utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy.

Kwestia samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu

dodatkowo wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na zony sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec kleska Kreona.

dziesiec. Wymien typy literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie typy literackie, popularne z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie jak i rowniez wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne zwazywszy na nie tylko, lecz w charakterze przyklady

uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania

waznych esencji. Wlasciwa interpretacja przypowiesci postuluje odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego.

Przypowiesc czesto posluguje sie znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora ma dwa zamiary, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc

exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz przy psalmie skierowana jest do Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Moze to byc takze patetyczny utwor liryczny, o esencji patriotycznej

albo religijnej. Kawalek ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby albo instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze w trudy przejazdzki, list stawal sie forma przekazu Slowa Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

kazde watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i ukonczenia swiata.

STROFOWANIE:

Jest to wpis, wyglaszany poprzez duchowienstwo do wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez mozna tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs zgonu, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

wartosci. Tren okazuje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden pochodzace z podstawowych aktow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy dziela

sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z gatunkow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ow jest najczesciej wierszowany jak i rowniez bardzo rozbudowany. Przedstawia

pan losy chwatow na tle wydarzen waznych gwoli danej wspolnoty. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu okazuje sie

byc jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie powiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, przyrody, swiata jak i rowniez milosci. Poglady filozoficzne konstytuuja najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez mysl, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez danej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z istnienia panstwa, organizacji lub sekcji. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna oraz

tym, iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, wyjawszy podania ich zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Przewaznie opowiadanie powstrzymuje sie do jednego drutu fabularnego. Charakterystyczne dla przekazywania jest

wystepowanie luznej dzialaniu (w ktorej czesto powstaja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci

biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani przy kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie w dialogu prowadzonym

przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) pochodzace z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, drugiego - Ajschylos, trzeciego

a mianowicie Sofokles. Zespol aktorski ograniczal sie do trzech internautow. Aktorami zdolali byc tylko mezczyzni, grali wiec rowniez i funkcje kobiece.

Przy tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - ryk bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze wtem przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo do

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie ma podzialu w akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii jak i rowniez nosi kategorie konfliktu tragicznego. Polega w zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi jego do

kleski, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne sa przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt wartosci i potrzeby, bowiem bohaterowie bronia przeciwnych

racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie

jednostki. Z owego wzgledu, iz racje obu stron sa rownorzedne, zatarg tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie do kleski chwatow.

Antygona, za przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien smierci trzech osob (Antygony, jej

narzeczonego, a wlasnego syna a mianowicie Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly do konca

zycia. Tragizm okazuje sie byc wywolany szczegolna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od sily charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji

sprowadzaja w siebie sen wieczny lub kleske. Nalezy dodac, ze o ich losie decydowalo przy tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy

los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest wedlug stronie Antygony, bo przy jego odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, jak na

przyklad odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, afekt do brata,

poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza okazuje sie byc obrazem istnienia codziennego, 2

zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. sklada sie pochodzace z 3 trzonow: dwa pierwsze to wzory, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

3. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

trzy. nie wazne sa osoby jak i rowniez wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego istote

5. posiadaja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na obreb by zasiac ziarna. 1 upadlo w droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone

poprzez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest wyrazenie

boze, natomiast gleba ogol ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna halasuje albo przyjac, albo pogardzic, ale wyniki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu jak i rowniez jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czastka majatku jak i rowniez wyruszyl przy

swiat. Mienie roztrwonil lecz szybko w zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Podczas gdy

skruszony synek wrocil do ojca ow sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z

powrotu syna, ktory byl jak umarly, natomiast teraz znowu ozyl. Tatem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z wszelakiego nawroconego grzesznika. Jest to

zawolanie do dostrzegania swoich bledow i ich naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie gwoli rannego jak i rowniez obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za pobyt w gospodzie.

Wczesniej obslugi odmowili mu duchowni, ktorych zadaniem okazuje sie byc niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni okazywac

innym osobom milosc jak i rowniez milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, gdzie przedstawione postacie i wydarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie zaakceptowac same, ale

jako wzor uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje

glebsze, uniwersalne esencji. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce padlo

na rozmaite podloze. Raz padlo w droge jak i rowniez wydziobalo halasuje ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo w kamiennym ziemi, ani pomiedzy cierniami.

Dopiero gdy ziarno trafilo w zyzna ziemie, wydalo plon bogaty. Latwo odczytac przeslanie uniwersalne tej przypowiesci, odszukac jej meritum, ktory

odnosi sie do ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc miesci nakaz, azeby byc zyzna gleba,

chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje zysk z edukacji. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda

zawiera wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Pan cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl pan

wczesniej jak i rowniez odszedl od chwili wiary, ale powrocil. Idea te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z

wloczegi. Powrot do bliskich traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada okreslone cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej

przypowiesci to Pan Ojciec natomiast Jego synowie to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej

przypowiesci wiaze sie pochodzace z wezwaniem do ciaglego powracania, dostrzegania swych bledow jak i rowniez checi ich naprawy. Przebaczajacy

ojciec stanowi alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory przy przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka.

Poprzez dzis dzionek samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, wszechstronne, aktualne przy dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego mezczyzny dotknietego sporym cierpieniem pisarz probuje wylozyc tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a w koncu i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest

kara za grzechy. Hiob juz sam walczy o swoja tytul odpierajac ich racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob stanowi symbol

religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog dodatkowo sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie ma walor wychowawczy;

- czlek powinien ubostwiac tajemnicze zamiary Opatrznosci, natomiast nie halasuje badac;

a mianowicie Bog calkowicie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow stosownych nasladowania. Zaliczane sa do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje przy ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja istote i organizm

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), natomiast jego zycie podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu sie do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto dodatkowo wspomniec postawe sw. Franciszka.

To dodatkowo wzor parenetyczny - model wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do przyrody, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz

jest to swoisty wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz sprawiedliwosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Wysoki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla faceta sa:

wiara, kosciol katolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest zatem symbolem perfekcyjnego wladcy jak i rowniez doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym przy obronie wolnosci narodu. Posiada

na ziemi funkcje namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i rozumem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki

Galla Anonima― Gall eksponuje odwaga, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, zaznacza jego sprawiedliwosc i troske o poddanych.

Scena zgonu krola pozostala przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po

odejsciu wspanialego herosa, wielkiego meza.

ideal rycerza - to czlowiek odwazny, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec przyjaciol i damy swego serca, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie oraz swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym wyrazista adaptacja

tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem swoim zycia

okazuje sie byc walka przy obronie religii chrzescijanskiej. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scenka

smierci herosa, w ktorej za swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w raju. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, junak na do niej

miejsce wybiera wzgorze, zeby byc bardziej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego formy: miecz jak i rowniez rog. Przy swej ostatniej spowiedzi wspomina

wartosci ktore nadawaly sens swoim zyciu. Przy scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac stac sie ascetami nierzadko oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim krokiem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Lecz na zamiar pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wychodzi to teocentryzmu, ktory oznacza

umiejscowienie Boga przy centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, iz mniej interesujacy. Przykladami

dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady prezentowania sie przy stoliku ï‚® procedura wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada na temat co wstaje na polu i niebawem zostanie zebrane i odnajdzie sie w biesiadnym

stoliku. Udziela porad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Na koniec zacheca do przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci w wszystkich jednostek. Nazywany okazuje sie byc takze naczelnym savoir-vivrem polskim, gdyz miesci zbior

nakazow i pouczen, jak powinien zachowac sie przy stoliku rycerz. Dokladnie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem

kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej istota i wlasciwosciami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Obrazuje smierc w

charakterze wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten ukazuje smierc, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli roznych

stanow.

Obraz ukazuje sie przy tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera mysl, ze sen wieczny zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje zwiazki

spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak azeby tego pragnal

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja robocie. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

przy kosciele ale zostal w owa strone zabity.

Pisarstwo sredniowiecza miala jeden cel parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy kulturalne i uznawane w

danej epoce. Projekty osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, korzystne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza zarysowuje taki

portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych w Zachodzie, ktore to obyczaje jak i rowniez wyzsza

kulture chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre normy zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie obslugi Bozej a mianowicie apostrofa. W dalszej kolejnosci autor mowi o tym co rosnie w polu jak i rowniez

niedlugo zostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec naklania do przyswajania

sobie rzetelnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie rozkoszy na wszystkich ludzi. Zwany jest dodatkowo

pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zbior nakazow jak i rowniez pouczen, jak powinien oszczedzic sie tuz przy stole rycerz. Wyraznie

odczuwa sie w ponizszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Sen wieczny ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza

jednostki interesowali sie smiercia. Jej istota jak i rowniez cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie

sredniowiecza. Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ow ukazuje sen wieczny,

ktora zacheca do tanca przedstawicieli roznorodnych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to dodatkowo nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje zwiazki

spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak azeby tego pragnal

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja robocie. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

przy kosciele ale zostal w owa strone zabity. Zauwazamy tu zatarg spoleczny pomiedzy szlachta natomiast mieszczanstwem, ktore chcialo dysponowac

przywileje. Pobudza sie wsrod nich pycha.

Jest nadal duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis miesiaca, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie do niej

powstania:

• piesn powstala w X w., natomiast jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, iz powstala przy 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie przy odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy―

jest anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o czym swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego pochodzace z 1506r., co nobilitowalo ow tekst do rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― ma charakter piesni religijnej. To hymn do Chrystusa skierowany do Mateczki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, azeby Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, natomiast po zgonu przebywanie przy raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania zakresu sylabicznego, co z czasem, przy XVI przy.,

doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace

czasami po kilka wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych

wynika skutkiem tego, ze przy kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa a mianowicie pojedyncze wyobrazenie lub jednorodny czlon

zdaniowy, wypowiadane pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy

tez opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Poprzez zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla na ogol muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw w jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― powstala na obszarze nadrenskim, spisana juz przy IX przy. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w

Sankt Gallen przy Szwajcarii. Przy XIV-XV przy. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni a mianowicie wielkanocna (strofy

3-6) jak i rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i ich czastki, matematyczna precyzja przy

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore do niej cechy. Wolno powiedziec, iz na naprawde przemyslane jak i rowniez staranie dopracowane od

strony www formalnej wyczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali szczegolna range tej piesni, czyniac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed bitwa

pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana wszelkim Polakom tamtej epoki,

odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac naszym

reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi pochodzace z 1407r., lecz juz wtedy byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1 hymn polski. Pierwsza do niej zwrotka skierowana jest do Matki Boskiej,

druga do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa natomiast Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, o dobrobyt przenigdy ziemskim jak i rowniez wieczne zycie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna cyfra 4, do ktorej nierzadko

nawiazywali jednostki sredniowiecza, ktora wspoltworza przy Bogurodzicy religijne osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel. W

Bogurodzicy zauwazamy sporo historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. przy funkcji wolacza

wystepuje nominativus (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych

nie przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod starszych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela

zamiast gwoli, jaz zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane sa rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, czyli rownolegly, symetryczny rozklad esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym dowodem

na to, iz w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Lkanie

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak przede

wszystkim podsluchujemy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do innych matek, osobom

opowiada swoj bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Wpis Lamentu

pochodzace z konca XV wieku okazuje sie byc zabytkiem podrecznikow polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki

lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis istnienia swietego, czyli hagiografia. Prezentuje jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy sklada slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, natomiast bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa dodatkowo znane jak i rowniez wciaz dzialajace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich zywocie i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zlaczona tematycznie pochodzace z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, sa rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Wystepuje w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), bogactwo zdarzen, realia

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior stanowi psalterz., zostaly bardzo znane w sredniowieczu,

opiewaja skale i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszary np. terytorium szczesliwosci przy roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny,

wiec tym wiecej boli swoim zniewazanie. Oryginal Boska ukazuje losy swojego Syna od czasu biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go

poprzez Zydow, wedlug przybicie do krzyza. Bezustannie wspolcierpi pochodzace z nim, chce czuc tak jak On, sadzic podobnie. Jednak przede

wszystkim podsluchujemy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do innych matek, osobom

opowiada swoj bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily wlasne dzieci. Ukazana jest podczas blakania sie po miasteczku,

postrzegana poprzez ludzi w charakterze szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 3 barw: ciemnej

i srebrnej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie wiec, ze ubiera sie w czarno, jest w stanie dlatego, iz jej cera juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny

- gdyz jej wlosy sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez strach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal powieszonych

utracila jedno pochodzace z podstawowych zagadnien do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu utraty swoich podopieczni, ale

dodatkowo z powodu calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie lecz w ktoryms stopniu. W moim odczuciu Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac

odczuwa wymagania niesienia do niej pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych podopieczni lecz

dodatkowo przyjmuje w swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, jacy walczyli przy obronie wlasnej ojczyzny. Jej rozpacz

doprowadza ja do szalenstwa. Jakkolwiek Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie na skutek smierci syna,

wydarzenia sprzecznego z sprawami naturalnymi, ale nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do ekstrawagancji lecz okazuje sie byc

przepelniona nadzieja, ze ta jedna sen wieczny, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma nadzieje, ze aktualnie zadna matka nie

pozostanie musiala naprawde cierpiec jak ona.

20. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, iz uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana pozostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale rowniez modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy wziac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, miesci w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka 2, ktora moglibysmy nazwac zbiorem

prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy przy niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy, oraz wybitniej

specyficzne: o pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten gra wielorakie funkcje. Przede wszystkim okazuje sie byc refrenem,

wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz zaznacza prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze zredagowana zostala rozmyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― jest do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• kontrakt rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, 2 dwukrotnie wieksza od czolowej, podwojone formy wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze powiekszone wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe,

tworzace zdecydowanie zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, oraz na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu przy wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = piec + 3;

* 3. wers a mianowicie 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla przy nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz pelnily

opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma wlasciwosci krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione przy tekst apostrofy.

Apostrofe stanowi cala 1-wsza zwrotka, ktora obejmuje szereg wolaczy jak i rowniez dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. przy tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy

pochodzace z minionej ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl pochodzace z codziennego uzycia. Tych nieuzywanych

dzis slow jest przy „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych przy literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali osobiscie tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca przy tych czasach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory przy centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde.

Jednostki uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tej filozofii dominowala

mysl o zyciu posmiertnym.

W tej epoce wiecej niz jeden pojecia sa centralne: Pan i czlek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Lecz to czlek

zostal utworzony na portret i zwiazek Boga jak i rowniez dzieki temu zdolny jest odszukac w osobiscie doskonalosc jak i rowniez jednosc pochodzace z

Nim. Akcentuje ona fundamentalne wartosci mezczyzny, jego tytul zdolnosc do samopoznania, do dokonywania nieograniczonego wyboru, do

zdobywania informacji, do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje mezczyzny akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i czlek znacza coraz to mniej. Ogol gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z konsekwencjami.

Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac w filozofow pochodzace z tamtej ery mozemy sie od nich uczyc harmonijnego postepowania. Trzeba przystanac

na chwile i przemyslec o wlasnej sytuacji. Modelem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz to mniej biezacy w nowoczesnym swieci.

Glownymi zrebami swoim nauki zostaly: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja byc dla nas wazne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy caly czas aktualne takie jak: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i

swiata. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w basniach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jakze jest to biezace w oplatajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, co najwazniejsze, czyli nasze zycie. Zapominamy

jak jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Milosc jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce przy sredniowieczu. Modelem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest biezacy w wszelkiej epoce. Milosc to wrazenie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci okazuje sie byc

nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna nierzadko propagowala projekty parenetyczne. Moze dzisiaj nie ma juz szlachcicow ani kroli, jednak nasza firma mozemy

czerpac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga oraz tym jaka wage ma dla faceta honor, ktory we wspolczesnym swieci stracil w

swojej wadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wywodzi to stad, iz dotycza ow kredyty czlowieka, natomiast

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie typy literackie. Pod polnocy Swiata i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

chwatow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do Portugalii

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do gatunkow charakterystycznych gwoli tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe formy zwlaszcza przy tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny

prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do wzrostu hagiografii, sfery pismiennictwa wymagajacej sie

prezentowaniem zywotow swietych, opartych w legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory

te mialy istote dydaktyczny. Konstruowanie sie nowatorskich panstw jak i rowniez dynastii sprzyja historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel starych.

Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie

dramat liturgiczny, wystawiany przy kosciele przy sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy jak i rowniez

zakonnikow przy kosciolach albo w planowo wyznaczonych dodatkowo miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza

forma dramatyczna okazuje sie byc misterium, co po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej

tematow ze Starego i Swiezego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala

dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek mezczyzny, odkupienie jak i rowniez sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce

(w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz przy Niemczech. Jedynym ze swietnych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu

Panskim― Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z istnienia Maryi. Pochodzace z czasow

odbywajacego sie w przyszlosci sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o

czlowieku, ktory poprzez grzechy jak i rowniez upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamysle skierowanie mezczyzny na wlasciwa

droge. Pierwotnym bohaterem moralitetow byl zwyczajny czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej ukochany

zycia, toczacy wewnetrzna walke miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Tobie utworow.

1-wsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi przy niej do glosu w szczegolnosci tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, mezczyzny. W

sredniowieczu w glowny punkt swiata mezczyzny stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary jednostek, ktorzy

postrzegali Stworce przy kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal ich glosy jak i rowniez raczyl dac spokojne,

pobozne zycie jak i rowniez miejsce przy raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i

ostatecznych - zgonu, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem"

szczesciem jest pokoj. Zycie stanowi jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem oraz duszy pochodzace z cialem. Pan stwarza wiare

wygrania tej walki. Przy utworze ukazuje sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i

bezradnosc. Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy swiata tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie

zaakceptowac sa ow kredyty w stanie dac czlowiekowi rzeczywistego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Takze "I nie zaakceptowac milowac

nielatwo, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy obiekt milosci jak i rowniez piekna przy Bogu. Wartoscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski

wybral sciezke walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe wartosci, ktorych nie nalezy lekcewazyc, poniewaz pierwszenstwo ma radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci przy mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi natomiast odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Przy baroku tworzy sie wariant czlowieka kierujacego sie regula dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z

uciech zycia, jak wiemy zawsze sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 rok Jana Laskiego). Czas do niej

powstania do dzis ozywia zywe dysputy badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, narodziny tekstu zwiazane sa pochodzace z

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak swiadczy metrow. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest otwarcie do Mateczki Boskiej

pochodzace z prosba o wstawiennictwo u Syna, azeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna Bozego,

miesci blagania o "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po zgonu. Piesn okazuje sie byc zrodlem dane o slownictwie i postaciach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy),

zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice przy glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica ma charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla pomijajac mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jakim sposobem

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Jednoczesnie

stanowila ciagle nieodlaczna czastka wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X przy. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod opieke papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII przy. - pierwsze polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie wziac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany wedlug polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia

przy sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i wylaczny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i ich odbicie przy literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. W charakterze czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie w ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe organizm i ducha. Nagroda za jego nieszczescia stalo sie biezace wziecie srodku do

Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza jak i rowniez ich podejsciu do religii. Bunt

autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - przy Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly do

namietnosci do blizniego.

•zyje przy ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja istote i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych dookola legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie przy obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- skupia w osobiscie

szlachetnosc jak i rowniez odwage, do szalenstwa. Stale postepuje przy zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej

Francji― i oddany damie swojego serca. W charakterze rycerz ery feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy ziom, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem przy nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedle

Boleslaw powstal sie przy sposob cudowny, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od malucha. Karol duzy byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca inteligentnym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka pozostal przedstawiony przy utworze Historia Tristana jak i rowniez Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla dodatkowo liryka milosna

zgodnie z regula, ze kazdy rycerz powinien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie przy tych utworach rzeczywistych uczuc i rozumuje poetow, sa

one poniekad wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl wyidealizowany a opis uczuc

rycerza - raczej stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Historia Tristana jak i rowniez Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, krotkim etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo przy parze wraz ze zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci przy literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial jednostek do myslenia o zgonu, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny nalezala do tzw.

spraw ostatecznych w poblizu sadu ostatecznego, piekla jak i rowniez nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza miala byc przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przygotowanie sie w

spotkanie wraz ze smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie przy cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi jak i rowniez

swiatem. Okazy motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV przy. przedstawiajacy rozmaite wizerunki zgonu.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, bezbarwna, zolte slepia i organizm, bez ukonczenia nosa jak i

rowniez warg, zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa przy reku itp. Mowi kobieta, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale najpierw grzesznikow,

ksiezy zyjacych przy dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika skutkiem tego, ze im czlowiek

przejdzie przez zycie skromniej, naszym jego spotkanie ze Smiercia bedzie wiecej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― matka Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje sie byc

ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem natomiast ludzmi

1-wsza zwrotka okazuje sie byc apostrofa do Matki Boskiej i miesci w osobiscie wiele okreslen skierowanych pod jej adresem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wyznawcy zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Odkrywamy w tej dziewczyny prosby uniwersalne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie rozumuje.

Z kolei przy „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Mateczki Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba komunikujaca w tekscie jest Oryginal Jezusa. Jawi sie nam jako postac cierpiaca, zalaca sie ponad soba jak i rowniez swoim synem. Oplakuje

wlasne dziecko, chce z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest nieporadna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest to siano twe wesele

Co zes mi do obiecywal, tylko bano sporo..: ―

W tym utworze to wlasnie Oryginal Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy wpis, prosi jednostek o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku jak i rowniez zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej nade wszystko cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest glownym problemem utworu. Marie tym wiecej boli zniewazenie

syna, gdyz jest pan jej jedynym dzieckiem. Obrazuje losy swego syna od czasu biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony, bicie go poprzez

zydow wedlug przybyciu do krzyza. Bezustannie wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec tak jak on, odczuc. Wie, iz to aktualnie ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i w blahy temat, dotyczy pewnego zdarzenia albo osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa miala charakter

zwlaszcza sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Ten tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to rodzaj liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje ulatwienie budowy, zwykla skladnia, kontrakt stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub

normy budowy). Charakter piesni wynika z do niej zwiazkow pochodzace z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego

nawiazal Kochanowski. Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, nierzadko o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej

odmiany, zwiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli ryk, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet jak i rowniez uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej

wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej sfery wiedzy. Wystepuje czesto przy tytulach prac filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

utworow literackich nie zawsze pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to rodzaj poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane przy pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o zywocie pasterzy albo wiesniakow. Typ ten przy starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wtedy wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta kreacyj literackiej ogolnie pasterza, pochodzace z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki

narracyjne wystepowal rowniez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana

byla w rodzaj realistyczny albo konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i

rowniez niecheci do miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z poprawnym jej zainteresowaniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc formy (wyrazny punkt kulminacyjny,

puenta), ograniczenie cyfry postaci, zapoczatkowanie tylko konkretnego watku, koncentracja sie w jednym tylko problemie, 1 punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech przy renesansie. Stala sie srodkiem wczytania do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z swoim zyciem

powszednim i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co zdecydowanie odroznialo ow gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowe pojecie patriotyzmu. Jest

to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie do walki przy obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wiecej jest lecz glosow przemawiajacych, ze o ojczyzne

wypada sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M. Rej w „Krotkiej rozprawie...

―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, funkcjonuje we wszystkich

nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest zwiazane z zleceniami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro

ojczyzny stawia przeszlo wlasnpe, wlasne sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby reperacji, nie liczac sie pochodzace z przykrymi

gwoli niego konsekwencjami. Odrzuca chociazby przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie ujawnia prawde

chociazby ta przykra. Troska o losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest gwoli niego naczelna wartoscia. Oddaje dla tej dziewczyny wszystko,

chociazby osobiste ambicje i wlasne dobro. Potencjalow dodaje mu przekonanie o slusznosci takowego postepowania jak i rowniez mysl, iz zasluguje

osobiscie nim na dobre imie.

30. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina przy przekazie Metrow. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania

czytelnika do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie

porannych mszy jak i rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje

sie sprawami chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Wydaje sie byc jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla a

mianowicie „Ksiadz pana wini, pan ksiedza, natomiast nam nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot mezczyzny poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". Przy "Zywocie mezczyzny poczciwego" Rej

zawarl wlasne rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, jak na przyklad

gramatyka, logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni dobre wychowanie, kwalifikacji praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew). Ceni

sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas

dziedziczenie wedlug przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za wspaniala wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

mezczyzny na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany przenigdy i robocie na wioski, totez uwaznie opisywal zajecia ziemianina przy roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez kompletny rok nie

zaakceptowac zabraklo rodzinie gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora do pracy w wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw slodkich i

warzyw oraz innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac przy milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi

zysk i daje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej jak i

rowniez sprzedawac drozej w innych okolicach.

Wspolzycie Reja do spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w ponizszym glownie modelowanie jego charakteru, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie

zaakceptowac ceniac ich zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, iz moze pan pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, gdyz oprocz informacji praktycznej przedstawiciel tego duzego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza dodatkowo sympatii stosunek szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski przy „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, przynoszac im rozum i mowe, Dlatego

tez, kazdy winien sluzyc krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Ktory ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest

mezny - zmagac sie w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wyzsza wartosc ma oddanie istnienia za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn

XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel bitwy, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal przy „Piesni o spustoszeniu Podola", po

klesce Polski pochodzace z Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei"

krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu zarobku. Ksieza nie zaakceptowac chca zyc wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc

do biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor jak i rowniez la-sow". Podmiot

wspomina wycieczki (Francja, Rfn, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek powinien korzystac pochodzace z chwili. „O

zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stuleciu widoczne przy utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie naklania

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie zaakceptowac godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takowej hanby. Wydaje sie byc oburzony obojetnoscia szlachty,

niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Sugeruje im walke, by placili na wojsko, na uzbrojenie, by

walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski chce by wojowal caly narodowosc.

Zada patriotyzmu. O swoim oburzeniu wykonuje ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest niemadry przed jak i rowniez po szkodzie. Mimo krzywdy nie chca

oni naprawic bledu. Odrzucic ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Odrzucic wyciagaja pochodzace z tragedii moralow. Nie potrafia

ustrzec sie przed blizniacza sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi ale problem okazuje sie byc aktualny w czasach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i ochronic ojczyzne od chwili wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, natomiast ojczyzne narazic na

wojne. Staje sie to ogolnym problemem pokazania interesow wlasnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Lokalny, swiadczy na temat podobny przy Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej do Sejmu i

analogia w obradach tych cial. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone odpowiedzialnosc. Maja dbac

o swoich poddanych. Poddani zas musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia. Stalosc i wladza panstwa jest zalezne

od poszanowania prawa jak i rowniez przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie ma nic przeszlo ojczyzne, czlek powinien chociazby z radoscia

umierac za nia.

32. Wymien jak i rowniez omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic co ludzkie nie wydaje sie byc

mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia jak i rowniez podziw gwoli urokow

przyrody. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy

okres po temu", "Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal deficyt cierpienia, rozkosz duchowa jak i

rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy tuz przy dzwiekach muzyki, w atmosferze

tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, iz nawet podczas zabawy trzeba zachowac, naprawde ceniony poprzez Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje

dodatkowo ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci mezczyzny. Czestym powodem jego utworow jest niewinnosc, ktora uznaje za najwyzsza

wartosc a mianowicie "Piesn o cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji mezczyzny wyrazanej

poprzez Platona a mianowicie wylacznie pierwiastek duchowy u czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku

odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie za wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne mniemanie o niezwyklosci jednostki

obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten ukazuje sie przy piesni

"Niezwyklym i nie zaakceptowac lada piorem opatrzony". Mowi za Horacym, ze swoim wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich.

Nawiazuje tez do mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez

lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), przy utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do

greckiego epitafium. Przechowuje w nich pochwale cnot i korzysci zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, fraza zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz

nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Przewaznie poeta siega do Horacego, lecz zamienia je, spaja rozne powody w

konkretnym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow walki trojanskiej, lecz przedstawiony w owa strone

problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal zatarg pomiedzy biznesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W tym utworze bez trudu odnalezc

swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Slowa krytyki sa wyrazem glebokiej troski o losy osobistej ojczyzny. Jednym z

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe pochodzace

z odpowiedzialnosci jaka na nich spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad calym narodem, stac na strazy prawa jak i rowniez sprawiedliwosci.

Odrzucic wolno im myslec o prywatnych biznesach, powinni dysponowac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W prekursorskim fragmencie tej wypowiedzi

choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, wiecej

jeszcze wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy (wypowiedziane ustami posla Ulissesa).

Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie sprawdza sie w obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodziez

rycerska do grozacej aktualnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil dodatkowo do katastrofy pewne elementy, ktore wbrew umiejscowienia

dzialaniu w Troi nadaja do niej jednak polski koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy polski balagan).

Rozumuja przewodnia calkowitego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie zaakceptowac miloscia

ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym podrecznikow antyku, silnie zwiazanym pochodzace z muzyka jak i rowniez poczatkowo

wykonywanym wraz z ta kobieta. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem gwoli Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz

niektore piesni Kochanowskiego sa przekladami rzymskiego poety. Beda one w wiekszosci powazne, ich tematyka okazuje sie byc zas obfita. Wystarczy

doprowadzic do realizacji przegladu roznorodnych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda swiata,

przyrody i istnienia, milosci. Poglady filozoficzne przewaznie stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge jak i rowniez lament wedlug klesce Polakow

poniesionej podczas napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana ziemia i jednostki ( panie i podopieczni ) uprowadzone przez wroga.

Poeta odwoluje sie do tych, jacy czuja nadal milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w dzialaniu, przygotowania finansow dla wojsk, mysli o

kraju natomiast nie o prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Weseli mie ow rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Jednak jesli racja i pochodzace z tego nasza firme zbodzie,

Swieza przypowiesc Kowalski sobie kupi,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i wedlug szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie patrzac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

mniemanie o harmonii swiata, urodzie natury, rozkoszy, odpowiedniego miejsca dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, wreszcie

czlowieka o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i jednostki, bo ma czyste serce i

owego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Kobiety za twoje hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa

wizje swiata. Oto kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali

dzielo Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest tworca, poeta, swoim tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz 1 o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam

trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi przy literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Pelny poemat skladajacy sie z 12 piesni o zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z w nocy swietojanska. To proba stworzenia

pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali zycie na wioski. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o klopotach i klopotach

codziennych, chociazby praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja

pelna korzysci, gdzie dojrzewa sie uczciwie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Posada na pozycji choc ciezka daje czlowiekowi stale jak i rowniez

pewne utrzymanie, wysilek zas jest procesem do dumy. Po robocie mozna zrelaksowac sie wesolo zapedzajac czas w tancach jak i rowniez spiewach.

Czlek zyje w wsi przy harmonii pochodzace z przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, gdyz to

oczywiscie oni demonstruja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odszukac spokoj, lad i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zbior 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich weselach

szlacheckich, A takze mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17 wieku

jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor tworzenia o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, o nierownosci spolecznej, o

zlych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako protest poety przeciw niesprawiedliwosci spolecznej, ktora

za kazdym razem dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem pociagajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i zwykle przekonanie, iz stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie jak i rowniez radosc. Rozkoszy plynace pochodzace z zycia mezczyzny na

wioski mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwyczajne i nieskomplikowane, wiedzione przy

obcowaniu przy z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych o

swojej namietnosci prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na

tresc, stopien zawartej w nich mitologizacji jak i rowniez jezyk mozna podzielic w dwa typy. Pierwszy holduje dworskie konwencje i miesci utwory, ktore sa

lub przykladami, albo przerobkami idylli antycznej, lub tez zbiorem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, lecz alegorycznych, kompletnych

powiazan pochodzace z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek hhg Szymonowic jednostek i zwiazki dworskie. Oczywiscie

obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Owe wszystkie postacie wystepuja pod

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe ale sztuczne jak i rowniez zmyslone, lecz prawdziwe bez watpienia sa odczucia, szczescie jak

i rowniez nieszczescie przy milosci, ktorych doswiadcza prawie kazdy, tak samo jak i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim wiecej lub wybitniej

dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i weryfikacje

zycia, takowej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od chwili siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze naszym poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszar beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace w swoj zycie. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, pochodzace z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem dloni tego ludu wszakze okazuje sie byc przepych urodziny i zasobne zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" zdecydowanie zarysowuja zatarg

miedzy panskim dozorca a mianowicie Starosta, ktory wystepuje za kazdym razem z nieodlacznym symbolem swej wladzy a mianowicie nahajka±,

natomiast chlopem absolutnie pedzonym do roboty.

Doswiadczamy wiec w tej okolicy krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej podrecznikow. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem natomiast Plebanem". To

utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to nierzadko. Pan boi sie, albo czasem z tej przyczyny postepowaniu ogol wraz z

ksiedzem nie wynajda sie w lewicy, a wiec czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Odrzucic atakuje nadal ksiedza,

gada tylko o dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa

odpowiednio jarmarkami. Jednostki znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za co otrzymuja odpust. Teraz zamyka

sie do rozmowy Pleban, ktory oczywiscie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze w stu urzednikow, jeden okazuje sie byc

sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swoich procesow, chyba ze za poboczne swiadczenia. Przerozne lapowki jak i

rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady,

prywate wyjawszy zabezpieczenia spraw narodowych. Wojt sluchajac owego sporu zamyka sie jak i rowniez przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz

Pana wini Tatusiek Ksiedza, natomiast nam nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba

dawac im to gesi, to kokosz. Ponizej przymusem przeprowadzic trzeba tloke, prace suplementarna procz panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac

pozwala ponownie zwozic ziarna poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka rowniez jest zawiklana, bo

jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec faceta, podnoszenie czynszu,

zwiekszanie panszczyzny. Mowi rowniez o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia przeszlo stan. Zbytki powoduja deficyt rozsadku jak i rowniez

nieuchronne bankructwa. Chlop okazuje sie byc zadowolony wraz ze swego losu. Jest osoba uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i

rowniez Pan nie zaakceptowac sa zaspokojeni. Pan karci Wojta za zbytnia poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wioski, omawia przebieg calego do niej zycia. Przy mlodosci

wskazuje cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem militarnym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi

umysl, natomiast jezyka mozna sie wyszkolic bez do niej znajomosci. Mlody szlachcic powinien posiadac tylko poczucie sprawiedliwosci, stalosci,

roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc wlasnych korzysci. Wowczas gdy mlody szlachcic dorosnie, powinien zajac

sie gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Zwiazek malzenski wypada zawierac pochodzace z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Sluzace do

urzedow nie nalezy pretendowac. W trakcie roku przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy

sadzic drzewa jak i rowniez krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy pochodzace z

truskawkami itp. Latem mozna z tychze przygotowanych na wiosne krzewow jak i rowniez drzewek dysponowac owoce jak i rowniez pozytek. Beda juz

wtedy jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka swieze, sa tez kurki,

jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca nienawisc i jednostki zle odrabiaja.

Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z przyjaciolmi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki

futerkowe. W domu wszystko przygotowywane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja wreszcie pozytek. Lecz i podczas mrozu nalezy pilnowac

gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozna z towarami, albo rowniez u handlarza sie pobawic i owiec i cielat kupiwszy tanio sprzedac, przy innej strefie

drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny

stosunek, natomiast korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia w wsi. Przy Czarnolesie powstalo wiele estetycznych tego typu utworow. "Na lipe"

to wiersz o bardzo lubiany drzewie, planowo cenionym. Liryk zwraca uwage na to, jakie wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. To

wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor przy formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego picia z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony mialy wiecej

zaufania. Chlop rowniez o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na swoim niekorzysc. To jeden pochodzace z utworow gdzie poeta porusza problem

spoleczny w Polsce. Zaprezentowanej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12 piesni

spiewanych przez panny. Jest to dzielo oparty w tradycjach ceremonii poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob wyraz swojemu

podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie byc mowa o milosci,

tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie jasne, jezeli wezmiemy pod uwage charakter przedstawianej uroczystosci. Piesn panny pozostalej mowi o tancu

jak i rowniez radosci. Sklania wszystkich do pojscia przy jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc jak

i rowniez spokoj wioski. Chlop podtrzymuje ze swojej pracy zony i rodzine, a praca jego okazuje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz

marynarza, zolnierza albo pisarza. Wylicza nastepnie wszelakie przyjemnosci robocie, chwali wieczorowe spiewy jak i rowniez tance. Kawalek nalezy

odnosic sie jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw w uksztaltowanie herosa lirycznego przy poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniem dlan form, czesto przy kulturze antyku i nieskazonych idealow przy Biblii. Na podstawie tych zrodel

powstaly wiecej niz jeden glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i wiec w swoim

poezji odnajdujemy echa ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez

dobroczynnego oddzialywania przyrody w ludzka psychike. Zawiera dodatkowo pochwale jak i rowniez zachete do harmonijnego wspolzycia z natura.

Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc

obserwacji jak i rowniez umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola mezczyzny w swiecie, zastanawiaja

ponad nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale dodatkowo podczas mieszkania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje

niemalze wszystkie przemyslenia i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za dzielo stworzenia swiata oraz mezczyzny, a takze melodie miedzy

nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, patrzac na te czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postawy

charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje ich syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze okazuje sie byc miec

czyste sumienie, radzi, aby uzywac z sposobnosci do rozrywki, ale madrze i przy sposob umiarkowany. Wlasnie przy poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej przy sobie. Przy „Piesni o cnocie― liryk stara sie

uksztaltowac swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych wraz ze swiatem podworza, odrzucenie uczuc niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty okazuje sie byc

obowiazkiem kazdego czlowieka, a najwyzsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage do slawy doczesnej i

posmiertnej, istotny byl tez juz sam proces kreatywny. W „Piesni o solidnej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali sie

oni pozostawic wedlug sobie slawe i dobre imie. Problematyke dziel sztuki porusza dodatkowo w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada piorem

opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory z racji w posiadany dar jest jednostka wybitna. Obraz lotu ponad roznymi krajami jest

wyrazem przekonania podmiotu lirycznego na temat, ze swoim dziela pozostana tez popularne nie tylko rodakom, ale i o wiele poza barierami jego

ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy okres po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory

brzmi „slodko jest hulac w wlasciwym miejscu jak i rowniez czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach

zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie rowniez horacjanskie „carpe diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII mozna odnalezc dodatkowo topos arkadii

– „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu literatura parenetyczna ciagle pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe, idealy godne

nasladowania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej majetnosci.

Wskazowki powstale sa przy „Zywocie mezczyzny poczciwego―, natomiast wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac uposazenia,

rozkoszujac sie darami przyrody o wszelkiej porze rok, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Analogiczny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Rozny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki przy dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych poprzez literature renesansowa mozemy dodatkowo wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie

zalujacego jej swoich dobr wiecej jeszcze zycia. Ten ideal wykreowany jest przy patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach

Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostal nadal jeden schemat – wariant renesansowego stworcy, humanisty. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do niejakiej dziedziny

sporzadzania, jest uniwersalna, oprocz talentu ma rozlegla wiedze oraz zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie przenigdy m. in. J. Kochanowski,

A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie mezczyzny poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, rozumiana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, zycie zgodne pochodzace z natura. Wlasciwy

ozenek, obowiazki gospodarskie jak i rowniez obywatelskie rozstrzygaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z duzym kunsztem poetyckim i radoscia

opisuje rej zajecia gospodarskie, prace w roli jak i rowniez w ogrodzie, radosci plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez

obywatelskie obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym szefem, dba o

swoja rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca jak i rowniez troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc

nie wynika jednak pochodzace z dziedzicznego albo nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan

Kochanowski we fraszkach chce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza wartoscia jest niewinnosc ( jak u stoikow) rozumiana w charakterze

czyste etyka, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego powodzenia i

porzadku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu

jakas z fraszek. Podmiot liryczny uznaje wigor za jakas z kluczowych wartosci, wzgledem ktorej odmienne dobra traca swe przeslanie. Poeta we fraszce

„Na lipe― chwali spokojne zycie w aprobacie z natura i nie zaakceptowac szuka sporo do powodzenia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego istnienia i swoim prawdziwych wartosci w niejakich utworach druhow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug mezczyzny odrodzenia wypada zyc wedlug natura jak i rowniez jej sprawami, pamietac, iz wszystko mija ale wypada przy tym afirmowac zycie

jak i rowniez w pelni z niego korzystac. Wedle stoikow wypada ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i zapracowac spokoj lezacy wewnatrz

broniacy poprzednio atakami fortuny.

38. Ustal, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem okazuje sie

byc wydany przy 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju

doskonalym uszczesliwiajacym wszystkich obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru doskonalego obywatela

Rzeczypospolitej oraz ponad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu

rowniez postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze przy Rzeczypospolitej gwoli roznych jednostek jest rozne

prawo. Miedzy innymi prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla osob z roznorodnych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty jak i

rowniez inne gwoli mieszczan. Mysle ze, ow problem okazuje sie byc nadal biezacy. Tak aktualnie bylo jak i rowniez jest, iz ludzie majacy wplywy jak i

rowniez takze bogaci podlegaja nie zawsze tym samym prawom co zwyczajny obywatel, ale zazwyczaj sa traktowani znacznie lzej, w wielu wypadkach

moga sie chociazby wykupic. Czesto jednostki na wielkich stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie przy ich sprawie jest o wiele przedluzone.

Kolejnym problemem, ktory porusza Modrzewski jest uzycie nauki jak i rowniez wiedzy przenigdy kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc sily panstwa

jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe uczelni i poprawic sytuacje finansowa

nauczycieli. Wspolczesnie wynagrodzenia instruktorow sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z bieda i

operuje nadal pochodzace z dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale jednakze wiele szkol, szczegolnie przy malych miejscowosciach,

zamknieto jak i rowniez dzieci w wielu przypadkach musza spacerowac do tychze odleglych znacznie kilometrow. Poza tym szkoly posiadaja zazwyczaj

zbytnio male zasoby finansowe na wzrost pracowni jak i rowniez zakup obslugi naukowych, czasami nawet w utrzymanie. Przy ksiedze o wojnie

jakkolwiek mowi, iz kazda wojna powoduje klopoty i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie zaakceptowac tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzis

w wojnach gina niewinni ludzie albo zolnierze walczac w interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia odnosnie spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy kraju w piec dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - kazdy mieszkaniec okazuje sie byc

obywatelem jak i rowniez panstwo mialo mu zapewnic szczescie, a mianowicie o wartosci czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - kazdy

czlowiek powinien byc prawnie przygotowany do pracy, natomiast ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno opiekowac sie panstwo, a mianowicie

nalezy ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w momencie odwrotnej chlop byl karany smiercia). Pisarz proponowal

opracowac nowy regulamin prawny pochodzace z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, natomiast najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron przy neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie zaakceptowac sa naprawde wielkie, zeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi

wywolujacych wojny wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu przy 1551 r. Modrzewski sugeruje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny

od chwili Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez jednostek

wyksztalconych jak i rowniez szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy bezuzyteczne, takie jak wspaniale domy oraz sute biesiady. Proponuje

zasoby finansowe przeznaczone w ten cel wykorzystac przy inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, natomiast mianowicie w dotowanie

szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie informacji i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, przewrotowe talenty polityczne i literackie.

Modrzewski sugeruje przejecie kurateli nad szkolami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od

pochodzenia spolecznego. (Po raz 1 prawo kroczenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. W taki sposob pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, czyli brak namietnosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny okazuje

sie byc podstawowym musem kazdego obywatela i prawem Bozym. Owe dwie wartosci (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie laczyc w jakas calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra polaczonego, dla dobra ojczyzny trzeba poswiecic calosc: majatek, sily, zdrowie,

szczescie, a nawet zycie.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna byc zgoda, gdyz laczy jego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do jakich moga doprowadzic niezgodni obywatele - pokazny

sejmowe, walki domowe, natomiast w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i

rowniez narod wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. W charakterze przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo,

pyche, zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

a mianowicie oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego formy rzeczy wymienia nadmierna

wolnosc szlachecka, kiepskie funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo

lokalne od szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, azeby stara religia ustapila nowej. Jednak heretycy

nie sa spojni, nie zaakceptowac tworza jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie moze dlugo trwac, jezeli ma wielu bogow. Warunkiem

powodzenia Rzeczypospolitej okazuje sie byc jednosc jak i rowniez zgoda, ktorej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc

naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow to niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar przeszkadza przy przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode.

Heretycy dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich domenach zycia, takze publicznego, oraz

prywatnego. Heretycy nie sa w stanie nawet chronic panstwa poprzednio poganami, poniewaz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest

sprawne do wygrania wojny. Skarga wzywa zatem krola do obrony wiary katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz do

przywrocenia jednosci religijnej przy narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow jak i rowniez pozbawienia ich ochrony prawnej.

Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Za

prawa sprawiedliwe uwaza tworzone, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i

panstwowe, ustanowione gwoli porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga

byl zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim balagan (istnialo wtedy wiele

sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Obrazuje takze w problem przekupstwa. Domaga sie dodatkowo zniesienia norm ograniczajacych jak i

rowniez naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Jednoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej a mianowicie np.

biezace sadzenie jak i rowniez bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod nich

herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc, niemoralnosc jak

i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek oraz do tonacego okretu, ktory

wszyscy, przy chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, jakie maja obszary w kraju oraz

proponuje reperacje istniejacego formy rzeczy. Jednoczesnie przepowiada pan, iz rozplenienie sie tego typu chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno przy

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O solidnej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy gwoli

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej przy Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, formuluje przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic sa w stanie jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zauwazyc mozna najrozniejsze analogie do wydarzen politycznych tego czasu.

Priam wykazuje zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor naszego

Sejmu. Zauwazyc mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor stanowi ostrzezenie,

iz nie przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie mezczyzny poczciwego" odszukac mozna schemat prawego

obywatela. Lecz glownym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace jego sprawy jak i rowniez swoj strach o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, jakie dostrzega przy owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto zaznacza prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad przy jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

widac w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany pochodzace z pozycji kalwina i

przy duzej czesci stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych poprzez protestantow, co jest szczegolnie widoczne przy krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do istnienia w

przepychu i nienaturalne zawyzanie cyfry swietych, w ktorych ciagle pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin jak i rowniez

„koled―, ktore sa podlug niego tylko kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego jak i rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow lecz

takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym istote sporow religijnych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

zrozumiec istniejace przy owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak przykladowo epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia jego i rowna sie ponad zwyklych ludzi.

Podczas gdy mnich tenze jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci jednostki, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow za swietych, ochoczo ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal okazuje sie byc

anegdotka o plebanie, ktory pochowal swojego psa w cmentarzu w poblizu grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez poskarzyli

sie biskupowi, pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z psa uczynil parafianina. Jest to

wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez lekcewazenie naczelnych

zasad religii. Inny epigramat, „Baba, co w pasyja plakala, stanowi nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania

nabozenstw przy zrozumialych gwoli wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej planuje, ze prosci ludzie nie zaakceptowac rozumieja lacinskiej

liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja ich spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec ich uczestnictwo przy odprawianej mszy swietej

okazuje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega nieszczescie ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety przy „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach nierzadko nawiazywal do filozofii stoickiej - juz sam pragnal byc stoikiem. Byl przekonany, iz

jest konfidencjonalny osiagniecia gra spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, w jakim stopniu

sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata wlasne

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow ostatnich zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim dar, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, sen wieczny malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych jak i

rowniez zasluzonych internautow, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta regula. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, ulzyc sobie samodzielnie,

rownoczesnie chce dowiedziec, co obecnie dzieje sie pochodzace z Urszulka. Pyta o rodzaj pozagrobowego egzystowania. Brak okazuje sie byc na nie

zaakceptowac odpowiedzi wraz ze strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z miejsc

ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu

dusz wedlug smierci, do miejsc w ktorych przebywala poprzednio wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole przy zycie

pozagrobowe ("Gdzieskolwiek okazuje sie byc, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie po raz kolejny ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to przy ostatnim pochodzace z TRENOW, gdzie opowiada swoj

sen a mianowicie we snie ukazala mu sie matka z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze swoim coreczka okazuje sie byc

szczesliwa. Wizerunek ojca adaptuje sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, jak sielskie zycie Jana w wsi pozostalo zaklocone przy sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do formy starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, - oplakiwanie,

- pocieszenie, ukojenie.

Nieszczescie:

Ojca a mianowicie stracil wybrana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, dlaczego to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala

scieta poprzez nadgorliwego ogrodnika' (I), co wiecej bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia nadal drecza, pustka po

odejsciu coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec pyta sie:

Orszulo moja wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W jakas strone, przy ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana pozostala jego wiara w sprawiedliwosc boska, wiedzie to do zakwestionowania wszechmocy Boga wiecej jeszcze

w punkcie kulminacyjnym do zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje przy watpliwosc meritum calego istnienia i istniejacych przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, iz corka pozostanie dziedziczka swoim wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna

smutku, rozpaczy, trwogi. W obliczu zgonu corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym

okres swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, 1 z wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu, ktory

niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - gada matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie dodatkowo wysnuc koncepcje ukazujaca meritum boskiej selekcji - Urszula poprzez sen wieczny

w stuleciu dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, ktorych bohaterami sa pasterze albo rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako rodzaj mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne wczytania

czy piesni spiewane poprzez bohaterow, do epiki – fabula jak i rowniez narracja, do dramatu zas - dialogowe partie tekstu, wypowiedzi jak i rowniez

rozmowy indywidualnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie ogolnie z

humanistyczna pochwala pociagajaca swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie czestokroc tlem gwoli prezentowania

zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy portret wsi polskiej Ostatnia

pochodzace z panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; ciezka, codzienna posada w polu i tuz przy gospodarstwie wywoluje radosc sasiadom wsi

jak i rowniez jest gwoli nich procesem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Ktory twe wczasy, kto pozytki?

Moze wspomniec za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy przy literaturze polskiej siegnal wedlug

motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal dodatkowo w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za rzeczywistego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia jakosci gatunku,

okazuje sie byc nietypowa, hhg bowiem robote panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym zakresie utworu Szymonowica

decyduje zatem nie temat, ale rodzaj, w jaki to zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w

motywach potocznych i narzeka razem pochodzace z Oluchna w ciezka robote oraz w srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki tej dziewczyny sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna dobroc czlowieka. Nasz kraj wies ukonczenia XVI stuleciu jest, podlug

Szymonowica, mieszkaniem wyzysku: mieszkaniem, gdzie nierzadko dochodzi do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw

bolesnych, pokazuje ujemne strony istnienia na wioski, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji swiata i konstruujac utwor zblizony raczej do antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Akcja rozgrywa sie na wioski, na tle

przyrody, a do niej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i rozkoszy, jakie obejmuje ze soba afekt. Gdy Laura przybywa w spotkanie pochodzace z

ukochanym pod umowionym jaworem nikt w nia nie zaakceptowac czeka. Wywoluje to posadzenie o zdrada i stosunek z odrebna pasterka – Doryda,

co konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wowczas zza osciennych

zarosli wybiega Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko przekonac sie o jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia

sie kochankow, wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze przy tej sielance wydaje sie byc, naprawde

charakterystyczne gwoli sentymentalizmu, zwrocenie uwagi w swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu

namietnosci na styl zycia czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zywocie do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany za tworce

zapowiadajacego nowa kategoria w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak istote jego wierszy

wykracza o wiele poza schludno renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, co

powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie trwogi i rozterk poety mialy podloze swiatopogladowe, wynikaly wraz

ze zmiany religii, gdyz najwidoczniej Mikolaj przy mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy wstrzas

swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niejasnosci, czy wybor ktorego dokonal, byl sluszny i dosyc uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego

przepelnia rowniez lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, lecz, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do aktualnie i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest wspanialym obrazem tychze niepewnosci jak i rowniez lekow. W szczegolnosci wyraznie widac niepokoje poety w 3 sonetach – IV jak i

rowniez V.

Sonet IV: Na temat wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, okazuje sie byc wyrazem trwogi poety o wynik

bezustannej walki, jaka kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie dobra materialne jak i rowniez pokusy

doczesne, ktore odciagaja czlowieka od chwili Boga. Sluzace do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci.

W swojej walce z silami ciemnosci czlek jest osamotniony, a stawka jest wszak zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi tylko obecnosc Boga, na

pomoc jakiego kazdy czlek powinien zawierzyc, bowiem tylko z pomoca Boska mozna przemoc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy wlasnego

ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata owego, stanowi przy znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, natomiast przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co mentalne, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest afekt do Boga. Bog okazuje sie byc wielki jak i rowniez dokonaly, czlek maly jak i rowniez pelen grzechu,

doczesnosc odciaga czlowieka od chwili Boga, utrudnia mu sciezke do istnienia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie

nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), oraz do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla ogolnie znana osobom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi tylko kostium historyczny, maske (pretekst), pod ktora autor

ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest potezne, a kiedy slabe. Meritum rozwazan autora ma istote

uniwersalny (dotyczy kazdego was w kazdym czasie), lecz najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Nasz kraj XVI stuleciu, wowczas nadal silna jak i

rowniez znaczaca w Europie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow poprzednio tym, iz

niewlasciwa strategia moze doprowadzic do upadku panstwa, tak samo jak Troje. Przy tekscie sa fragmenty swiadczace o tego typu intencjach autora.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita sprawa wladacie") okazuje sie byc skierowana do rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jak maja

wykonywac powierzona im wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na zakonczenie liryk przestrzega, iz

wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy na temat polski rodzaj glosowania poprzez rozstapienie oraz obecnosc marszalkow

stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, deficyt odpowiedzialnosci za losy was.

Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych biznesach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalekiej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodziez magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do

pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, natomiast niezdolna do zadnego trudu, a przede wszystkim do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy tacy ludzie

beda zdolali w przyszlosci rzadzic panstwem.

trzy. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku was rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. Przy kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec spraw

narodowych. 1 z nich uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty, nieliczenia sie

pochodzace z dobrem was, realizowania wlasnych celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, chociaz sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

okazuje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by poprzez atak zadziwiac wroga, naruszyc go jak

i rowniez nie przyjac do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza poniewaz tematy najbardziej istotne, biezace i zawile. Swoje

zapatrywania na panstwo przedstawil przy piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo w charakterze dobrowolna struktura spoleczna powstala dla zapewnienia czlonkom plynnego i szczesliwego

zycia. Trusia elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie rodowe, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz dzielo "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten klopot; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie,

lub wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow nauczania i rozewrzenia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O madrosci potrzebnej do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, natomiast ci co sa w jego czele powinni

dawac przyklad,

2. "O namietnosci ku ojczyznie" - wylicza 6 niemocy Polski: deficyt milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, wolnosc absolutna religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, iz milosc do ojczyzny glownym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna byc zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie ma, Skarga boi sie, iz fakt ow moze byc wykorzystany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

trzy. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz okazuje sie byc

wykorzystywana poprzez magnaterie do osiagniecia wlasnych celow, co prowadzi do anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia odczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie w jej zlych synow, strach o losy

Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba zawsze sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra

pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Lokalny,

jesli do niej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie pan na

gruncie niezaleznosci od chwili papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie prawa (takie samo dla wszystkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie przy pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o zywocie szlachcica od chwili narodzin do smierci. Frapuje sie ponad edukacja jak i rowniez

wychowaniem podopieczni szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Informujac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wiecej od edukacji Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci praktyczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec jak i

rowniez spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych

zaslug. Za wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca nierzadko czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy w wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach rok, przynosza sporo

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i ogrody warzywne, azeby niczego poprzez caly dwanascie miesiecy

nie zabraklo rodzinie gospodarza. O duzym zamilowaniu autora do robocie na wioski swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez

warzyw oraz innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odprezac sie w milym towarzystwie przyjaciol i bliskich, zaleca rozrywki, polowania, rybactwo, co daje pozytek jak i rowniez daje rozkosz.

Dbajacy o fortune pisarz zaleca przy wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, kupic je taniej i wyprzedawac drozej przy innych

rejonach.

Stosunek Reja do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej przenigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie swoim charakteru, natomiast nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich

przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko wiec, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony wad, poniewaz niezaleznie od wiedzy praktycznej przedstawiciel

owego wysokiego formy spolecznego powinien posiadac rowniez gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze sympatii stosunek szlachcica do obowiazku

sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow w Podole przy 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl przy niej wlasne przemyslenia na temat tego zdarzenia oraz aluzje, jak pozniej wzmocnic obrone granic. Przy reakcji poety na

najazd Tatarow w Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow oraz mysl o powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie poprzednio

napascia Turkow, silniejszych o wiele od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci granic Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co formuluje

slowami: "Skujmy talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka jak i

rowniez niesmiertelnej a mianowicie poety. Psyche poety jego zdaniem jest jak ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i nie

zaakceptowac znajacy granic. Piesn ta przekazuje przytomnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego w charakterze poety. Ow firma takze wyrazem

uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" okazuje sie byc cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia w

wsi. Piesni te wkomponowane sa przy obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem nawadniania i Kupaly - bozka

ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia przy jednosci pochodzace z natura. Wyraza pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznej pracy. W piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala istnienia na wioski w zespole rodzinnym. Posada ziemianina w roli

przeciwstawiona jest odmiennym, niemoralnym sposobom zycia, natomiast mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie rzadzic w

zyciu. Wielki wplyw w tworczosc poety mialo rowniez spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z postacia znakomitego naszego poety, ktory jako 1 z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Jednak nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jak wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten okazuje sie

byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci ludzkiej, jest dodatkowo uwidocznieniem swiadomosci wlasnej

wartosci Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze dlugo po swoim smierci pozostana czytane jak i rowniez

podziwiane poprzez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie zagadnienia z istnienia codziennego, co bylo typowe dla owczesnych humanistow, do ktorych niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego wzorami moga byc: Piesn XXIII oraz fraszka "O

zywocie ludzkim". Zawarte przy tej pozostalej przemyslenia wskazuja wyraznie w znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej, chociaz nie da sie

ukryc zawartej przy niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie zaakceptowac bylo dodatkowo obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu

mezczyzny. Jego przemyslenia na ow temat sa zawarte w szczegolnosci w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najwieksza

wartoscia, ktora pielegnowana przy sercu mezczyzny moze byc gwoli niego jednoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" oraz swoista ozdoba zycia.

Otwarcie z cnota zwiazana okazuje sie byc tak zwana dobra slawa, tzn. dobra opinia u wspolczesnych, natomiast po zgonu pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od chwili rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc zwykle wsrod owczesnej

szlachty. Oczywiscie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka

"Na most warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy przy "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl przy niej wlasne przemyslenia jak i rowniez

sugestie, jak w przyszlosci pokrzepic obrone granic, ale najbardziej emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow.

Pozostalym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze wszelakie zalety

stanowiace cnote sa cenne, lecz najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli komu otwarta kosztowna do niebios, Tym, co sluza

ojczyznie".

Jak wiadomo, przy pozniejszym momencie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej przy Czarnolesie, zeby tam komponowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety przenigdy ziemianina. Liryk

opowiada o poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie wedlug swiecie

przy poszukiwaniu bitew i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej okazuje sie byc zyc w roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Ze zbirow otrzymanych z ofiarnej

pracy mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, natomiast nastepnie calosc znosi do stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej

pracy za kazdym razem znajdzie okres na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby albo w lesie

zastawia sidla, dzieki czemu na strychu nigdy nie zabraknie jedzenia. Przy zagrodzie naturalnie pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina

takze o wychowaniu mlodego pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i zawstydzenie. Poeta chce, aby swoim wnuki zostaly dobrze

wychowane i by posiadaly te zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego bez watpienia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale dodatkowo

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – to renesansowa

zgoda zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, ktorym holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby trzymac dzien, jak i

rowniez stoickie, azeby przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta przy „Piesniach― miala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone

przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz obiektem zycia mezczyzny jest szczescie, rozumiane w charakterze zycie harmonijne z zasadami

cnoty, umozliwia czyste etyka i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje lecz przez epikurejskie nawolywanie do

korzystania z radosci zyciowych. Wzgledem przemijalnosci swiata, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do uzywania chwili,

cieszenia sie pochodzace z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy

mozliwosc zaobserwowac przy Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji

czlowieczej, ktora byla nie zaakceptowac wolna od chwili sprzecznosci. Dlatego tez fraszki zostaly tak rozne. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami

Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal dystans do swiata i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu

Horacy od Zenona, lecz bez watpienia blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Wplyw kazdego z nich we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie filozofii antycznej

zmierzanie do powodzenia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, jaka niesie zycie. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore

zdolaly zmacic szczescie.

We fraszkach Kochanowski rowniez niejednokrotnie tworzy bliskie mu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce

„Na gmach w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze przenigdy. Poeta chce

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, czyste

sumienie, humanistyczna zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra owego swiata nie

zaakceptowac zapewniaja rzeczywistego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna tylko dzieki wiernosci sobie jak i rowniez

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna pochodzace z

fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w aprobacie z natura odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc swiata: jego

przemijalnosc i wytrzymalosc wobec naprawde krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze stoickim spokojem sledzic otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie mezczyzny w harmonijnym zyciu, przy

korzystaniu pochodzace z rozumu, ale rowniez w radosci „poki okres po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia jak i

rowniez wizji Boga, jako ogromnego Architekta, spotykamy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem

wzgledem Boga, lecz tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego wykorzystac swoj okres.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do powodzenia, uczyly jak uwolnic sie od chwili trosk jak i rowniez cierpienia oraz obawy

poprzednio smiercia. Naszym dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety przy ustalone poprzez myslicieli wartosci – polemika ze

stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta pochodzace z ironia wypowiada sie na temat madrosci, ktora powinna umozliwic czlowiekowi

radzenie sobie pochodzace z problemami, dawac sile sakralna i porzadne szczescie oraz czynic solidnym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory

wielokrotnie przy swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi odszukac w tej dziewczyny ukojenia. Treny

wiec dokonuja zalamanie w tej harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po zgonu Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga

ustepuja lecz pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja

„Iliade―. Kochanowski z historii wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow wedlug porwana poprzez Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac

rozne postawy polityczne mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem do rozwazan przyrody ogolnej.

Przy konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, chociaz w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w katastrofy greckiej,

zachodzi podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob w scenie nie zaakceptowac przekracza trzech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty wiesc maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal

przy nagrode za wyrok przy sporze bogin, wine zatem ponosi lacha, ktora jego nagrodzila.

Istnieja jednak dodatkowo odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie w tej okolicy takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno okazuje sie byc tu ustalic glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno poniewaz stawiac prywatny interes w rowni wraz ze sprawa kraju

odstepstwem od chwili reguly okazuje sie byc rowniez nie zaakceptowac umieszczenie imienia ktoregos pochodzace z bohaterow przy tytule

katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc mezczyzny doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin albo

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Jakoscia szczegolna utworow z owego okresu okazuje sie byc epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia orszaku:

O doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Sluzace do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni pochodzace z tego czasu

opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol

dobrego wina przynaszaja, / A przy tym przy zlote gesle albo przy lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek

miedzynarodowy, ponad calosc przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek

zainteresowany rowniez sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy w charakterze krytyk zaniedban

narodowych. Kochanowski jednak nawet w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie,

kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka Sluzace do gor jak i rowniez lasow,

zredagowana w momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na wlasne zycie, sentymentalne i

jednoczesnie ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, iz podmiot

liryczny porownuje sie do Proteusza (starogrecki idol, ktory posiadal dar przemieniania sie przy rozne postacie, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzis

zas pyta z ktoryms niepokojem: „dalej co pozostanie? ―

2. Czarnolas.

Dominuje tutaj zupelnie inny stan ducha, inne sa tez zagadnienia. W duzej ilosci utworach pisarz opisuje czar natury (Na lipe), podnosi wartosc domu

rodzinnego (Na dom przy Czarnolesie), okresla pytania filozoficzne (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma dysponowac na pieczy

/ Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie przyrody, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje ponad ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, gdyz wlasne zycie bylo gwoli Kochanowskiego najbardziej istotnym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w swoim zyciu najwazniejsza

byla swoim poezja: „Prosze, niech wraz ze mna za raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i

rowniez nawet nasz pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie przy pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, bedacych wlasnoscia roznych rodzajow i gatunkow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow jak i rowniez zagadnien pochodzace z zycia mezczyzny, porusza rzeczy jednostki, a takze calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w zycie prostego

systemu alarmowego wartosci. Czlek i swoim dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka owego pisarza przy, odniesieniu do w/w przedmiotu, na wstepie trzeba stwierdzic, iz tematyka swoim utworow odnosi sie

do jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, oraz ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane w charakterze wskazowka gwoli

jednostki, ale dla wszystkich, bowiem uzywac sie jest w stanie do nich kazdy, gdyz ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta przy zaledwie 20 wersach przy lapidarny rodzaj przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w trakcie

ktorej doktor planuje odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty

doktora i prowokuja go do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja slowa wypowiedziane poprzez glownego herosa: „Trudny (... ) nasz rzad

pochodzace z tymi pany: szedlem kimac trzezwo, natomiast wstane wypity. ― Fraszka ta ma na zamysle osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa.

Jego efekty i niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Grupy osob takie pozbawione sa autorytetu, zaufania,

natomiast przede wszystkim wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem pozostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien nie

zapominac o tym, iz cialo czlowiecze ulega wedlug smierci rozpadowi, w zatem kazdy powinien usilnie starac sie, aby pozostawic po osobiscie dobre

wspomnienie. Nie jest wlasciwym czlowiekiem ow, kto rozumuje tylko o piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz nie zaakceptowac na darmo

Pan odroznil mezczyzny od zwierzakow, dajac mu rozum jak i rowniez mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel – sluzba

ojczyznie, w celu zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, natomiast jako ktory moze, niech ku pozytku dobra polaczonego

pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych sposobnosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow.

Czlowiek obdarzony darem wymowy powinien uczyc swych klientow wlasciwych praw wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm,

umilowania rzeczywistej wolnosci. Jakkolwiek ludzie posiadajacy odpowiednia energie i odwage powinni pochodzace z bronia przy reku zmagac sie z

wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie przy walce przekazac zycie.

„Piesn o solidnej slawie― porusza problem patriotycznych postaw przy spoleczenstwie, porusza wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

dopuszczalny kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod powinien stanac do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, zdecydowana poswiecic

calosc dla spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow przy utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku hhg

tragiczne wyniki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez dzieci dostalo sie

do niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma naprawde rozwinietej cywilizacji; nie

umie budowac budynkow, tylko gniezdzi sie przy namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem znanego przyslowia o Polaku inteligentnym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy nie

zaakceptowac pomysla juz wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak

osobiscie kupi, iz i poprzednio szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej doswiadczen o narodzie polskim, ktory przeciez nie wydaje sie byc glupi. By to udowodnic potrzeba czynow, a

dokladnie – wysilku w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Lokalny, to oczywiscie odroznia nasz narod od chwili

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zadanie i klopot calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, lecz sam ich nie przestrzega w zyciu. Czyni to gwoli pieniedzy:

„kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, poniewaz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma w celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal w strazy porzadku juz

od chwili poczatku egzystowania naszego was, ale albo takie dzialanie duchownych dopuszczalny przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni

gruntownie sie zastanowic ponad dalszymi swymi wlasnymi losami, zeby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest dodatkowo problemem narodu, poniewaz komponuja go pojedynczy ludzie. Jesli zawiedzie 1

element przy calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a nie tylko czesc organizmu – kraju – mozna tu rozpoczac do „Odprawy

poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze jakas z powodow upadku

niepodleglosci Polski przy XVI przy.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty w wzorach antycznych.

Utwor ow zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna przy 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

pochodzace z mitologii jak i rowniez przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym bez trudu odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje

wladcow oraz kiepskie spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture dodatkowo

zaczerpnal pochodzace z antyku:

chor stoi poprzez caly czas w scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora jak i rowniez Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, natomiast o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach gada posel

-akcji – zredukowana do konkretnego watku – sporu o Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, co

ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw kreacyj, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, natomiast na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, wlasne losy spaja z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na rzeczy narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie ponad konsekwencjami wszelakiego

czynu, nie zaakceptowac reprezentuje interesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, bazujacy na okazach antycznych.

Kawalek ten pozostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i hhg jeden pochodzace z epizodow walki trojanskiej. Przy utworze naszym latwo odszukac fragmenty, w ktorych poeta krytykuje

wladcow oraz zle ludnosc. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, ktorej obszerny odlamek przelozyl. Konstrukcje takze

zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec deficyt parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie poprzednio palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie przy innych pomieszczeniach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co czlowiecze nie jest jest

obce―. Przy odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg wybuduj postaci, ich zachowan; od chwili patriotow zaczynajac, a w

zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, wierny sprawom was, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy laczy pochodzace z

losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem jak i rowniez intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty przy utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega poprzednio

zgubnym zachowaniem Aleksandra, poniewaz widzi w ponizszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia

sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calkowitego narodu.

Tekst dramatu ma charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze oczywiscie w tej epoce produkuje sie popularny w Polsce mit sielskiej,

spokojnej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa przy „Nad

Niemnem― itd. Nie wydaje sie byc to lecz jednolite oblicze wsi. Jej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot mezczyzny poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Pierwsze oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni o Sobotce―:

„wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze to takze obraz harmonii, ladu, czasu w prace, ktora wszystkim daje

radosc jak i rowniez rozrywke, ktora tez daje zadowolenie. Ten obraz uosabia „Zywot mezczyzny poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze pozostala wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni,

mysla egoistycznie, sa chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia. Ksiadz nie

zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Chlopisko musi pracowac na panskim polu, posada nie jest wesola

piesnia a mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory ochoczo uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei

pochodzace z „Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem― Metrow. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz.

Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie to

tematy podejmuje autor-widac zdecydowanie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jakim sposobem widac a mianowicie nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek z podstawowych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje komponuja:

„Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza frakcja dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- natomiast w tej dziewczyny mysl, iz „bez norm nie

moze byc prawdziwej wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszystkich warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska w cala Europe, demokratyczna mysl, wazna prawdopodobnie jak wykrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego mezczyzny niewiarygodny przy swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie zaakceptowac

otrzymuje kary, a plebejusz traci zycie. Za co? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze czlek ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowka, za co innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac winien rowniez

opieke wszystkim, poniewaz przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta udawac sie nie moze, poniewaz a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i rowniez

nam jak i rowniez bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych, to bronil

chlopow poprzednio wyzyskiem jak i rowniez samowola panow, chcial zapewnic im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm

pochodzace z Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli sporym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), natomiast

zwolennikiem zgody i pokoju, chociaz uzasadnial potrzebe walki obronnej, gdyz tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo

wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage do edukacji mlodego obywatela

jak i rowniez do powagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy jak i rowniez rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i

wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore istotniejsze jest przy dalszym rozrachunku niz wydatki na odmienne rozmaitosci. Postulat ten okazuje sie

byc bardzo bez trudu zapamietac, gdyz dzis okazuje sie byc on rowniez aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka przy panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane przy literaturze.

W dobie renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Wzor „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci. Wytyczne

te powstale sa przy „Zywocie mezczyzny poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie

darami przyrody w wszelkiej porze rok. dbajac o harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt uczony, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc,

czy smierc. Znamionuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug rozumu i przy bliskosci pochodzace z natura.

Rozny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki przy utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i rowniez

muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro przeszlo prywate, nie

zaakceptowac zaluje do niej swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia a mianowicie taki wzorzec ukazany okazuje sie byc w dziele A.

Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy

poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko do tworzenia, to czlowiek uniwersalny, oprocz

talentu posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja stworcy tacy jak Jan Kochanowski, Klemens

Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyklaruj w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne jak i rowniez lansujaca

pochwalane. Przykladem takowej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem natomiast

Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski stworcow tego czasu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Interlokucja ten okazuje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami trzech reprezentatywnych gwoli

polskiego spoleczenstwa stanow jak i rowniez pietnuje zachowania kazdej wraz ze stron. I tak Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu, finansow

wojennych myt i starostw. Pan gada o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie

jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Natomiast. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec

ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu

urzedow panstwowych jednostkom wysoko urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od sprawujacych wladze

wymagal rozporzadzania sie tylko dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. Przy ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania

wszystkich wzgledem prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych,

uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy publicznej od

papieza i swoim legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal

ksztalcenia mlodziezy w szkolach publicznych jak i rowniez nakladow w ten cel.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje choroby toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu przy 1575 r. Poeta

wskazuje jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga przy boju

jak i rowniez wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski przy dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ow niesie przy sobie esencji uniwersalne, hhg sytuacje was w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret

dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on uwazny, nieprzekupny, dba o interesy narodu, nie

zaakceptowac unosi sie ambicja jak chodzi o dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie do szantazu jak i rowniez

przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten hhg

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dorobek poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje przy rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej was tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal ogol humanisci, wszelakie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko przy „Zywocie mezczyzny poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o swoim spoleczny forma,

odnajdujemy nade wszystko w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada

nieprawidlowosci, jakie zauwaza przy panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich

obowiazkow, ale mysli o zysku („na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, fatalnie

sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - gada Pleban). Totez Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz

pana wini, pan ksiedza A nam prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje

owa „poprawe kraju― przy pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich

mieszkancowrezydentow.

Podobna, ale bardziej nadal przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do tonacego

okretu, wskazuje go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Odslaniajac szesc niemocy spolecznych a

mianowicie obojetnosc wzgledem ojczyzny, chciwosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa jak i

rowniez grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym kraju. Wowczas, przy XVI stuleciu,

przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony religii katolickiej, bitwy z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia do poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga zwaza, ze: afekt do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, potezny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic posiadaja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych spotykamy tez przy licznych fraszkach, a najwazniejsza

pozycja okazuje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym osobom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem.

Jest bez watpienia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal o ksztalt swego stylu,

o forme trzymanych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, a takze o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal przy Akademii Krakowskiej,

Krolewcu, Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly o erudycji poety. Nie zostaly mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski,

studiowal dodatkowo epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych

tworcow naszych. Nawiazania do antyku przy dorobku Kochanowskiego widac chocby w doborze uprawianych gatunkow, poeta pisze piesni, fraszki,

dramat podlug regul perfekcyjnych, elegie. Nawiazanie to widac rowniez przy propagowaniu filozofii starozytnych, przy odwolaniu sie do tworczosci

Horacego, przy podejmowaniu powodow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego przeszlo tlumem.

Nasz wybitny czlek zapisal sie w historii literatury polskiej nie tylko w charakterze poeta jak i rowniez dramaturg, ale takze w charakterze tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze filozoficzne poglady stworcy, ktory uznaje

swiat za wielka melodie, znajduje duze wartosci przyrody i wioski, wielbi mezczyzny, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom przy Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. w charakterze nazwy ery uzyto owego terminu przed chwila w XVIII wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo gwoli okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich przy sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli

okreslenia czasow panowania Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W tym znaczenie zdefiniowanie to pozostalo

przyjete poprzez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech"

(1860). Wedle niego odrodzenie mialo byc poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ta wywarla

sporo sporow jak i rowniez polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu lecz odrodzenia

antyku lecz okres swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za posrednictwem mistrzom starozytnym, ale potem sama dotarla do

szczytow przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke przy dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od chwili XIV do poczatkow XVI wieku, natomiast w panstwach

Europy polnocnej od ukonczenia XV do konca XVI stuleciu. Jest pan rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie

czynniki jak: kryzys papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po momencie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych panstw, na przyklad Belgia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe jak i rowniez religie, najbardziej istotne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot jak i rowniez kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, w plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej obiektem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i rozrywac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie pochodzace z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc;

czlowiek staje w glowny punkt badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku w charakterze o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do wzrostu

osobowosci uznajac wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania jak i rowniez ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej.

Przy mysl humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie swoim talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie mezczyzny w glowny punkt swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem

jestem i nic co czlowiecze nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do wzrostu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez

literatur narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za

urzedowy jej poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla procesem wybuchu

dlugoletnich wojen religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W rok 1529 a mianowicie protest

mniejszosci luteranskiej przy Spirze w sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze mozna ja interpretowac indywidualnie, iz nalezy

wyjasniac je w jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze

dawac udzielenia rozgrzeszenia czyli uwolnienia jednostek od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze kazdy czlowiek ma swoj zycie zapisany przy

gwiazdach. Przeznaczone jest mu niebo albo pieklo, natomiast zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i zbieranie dobr.

Posiadanie to zaszczyt, a bezwlad to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Anglii. Ruch ow powstal pochodzace z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek

wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil

ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych rowniez hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, iz tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni w sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem sa wydane

przy 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one do literatury religijnej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa naszego.

Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd spolecznych i

norm niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o

sposobach ich przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej do rady" stanowi rodzaj wstepu, wprowadzenia przy problematyke. Pisarz charakteryzuje choroby, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni byc ci, jacy stoja naprzod narodu.

Kazanie II a mianowicie "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc niemocy Polski. To: brak namietnosci ojczyzny, deficyt zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niezasadne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania

poswieca pisarz pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora plynie pochodzace z "chciwosci pokojowego

lakomstwa". Przy sposob sugestywny i wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego

czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci do ojczyzny, namietnosci dla tej dziewczyny samej. Napad skierowany okazuje sie byc w strone

internetowa magnatow dbajacych jedynie o swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, podopieczni jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

gdyz laczy ich jedna religia, nakazujaca afekt blizniego, ow sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Niedostatek tej zgody szczegolnie w

sejmach ozywia u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV jak i rowniez V a

mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa porazka dla Lokalny,

poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako tylko prawdziwej, prowadzacej do zgody i do potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza forma rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, jakiego nie mozna lecz

utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem powinien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu.

Poddani winni sa swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Jakkolwiek "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co okazuje sie byc

jednoznaczne pochodzace z upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Wylicza

prawa niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze odczucia patriotyczne a mianowicie milosc

do ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze wlasciwy Bog ochroni Polske od chwili zguby. Tytulowe

grzechy jawne to: deficyt sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek

Lokalny.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, natomiast

jej tresc zwiazana okazuje sie byc z pierwszym, pelnym nadal nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech

kluczowych stanow: Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty przy realia zyciowe dialog, ktory ujawnia istotne

problemy interesujace owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy eksploatacji zup ozonatorow wody, czy deficyt stalego

systemu alarmowego obronnego kraju. Wiele dodatkowo uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt moralno - obyczajowy zycia

publicznego Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki

wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie zasobna i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna

interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje dodatkowo problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego:

nieumiarkowanie przy jedzeniu jak i rowniez piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to

jeden pochodzace z pierwszych naszych utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie do rodakow pochodzace z prosba, zeby pomysleli nareszcie o grozacym

im ryzyku; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w razie potrzeby sami stanac do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest fachowym czlowiekiem ow, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia osobiscie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; poprawniej jest umrzec

mlodo, lecz w rodzaj bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo jak i rowniez umrzec przy zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu na podstawie o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz ich przejawy przy wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej jednostki

b) rozumienie czlowieka w charakterze czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa przyrody

c) rozumienie zycia w charakterze wiecznej bitwy o zywot

2. postura uczonego jak i rowniez badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny obiektywizm, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. deficyt tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znalezc odzwierciedlenie przy sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia mezczyzny poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, cienkie bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Barwy i wigor mieszkancow. Wydaje sie byc on absolutny podziwu gwoli prostoty jak i rowniez kontaktu

pochodzace z natura. Wies, wspomnienia, w charakterze miejsce wazne i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w

owa strone zyjacych. Beda oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego istnienia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

uczucie do wioski, tamtego istnienia, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii

autora. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Maja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora wedlug stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z robocie rak, natomiast kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, potezny, wzor robocie na wioski. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, lecz to nie zaakceptowac pomagalo. Odrzucic stac jego na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede przy chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy okazuje sie

byc starsza niewiasta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci istnienia.

Mlodosc, swiezy powiew i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja lecz na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - deficyt wlasnej decyzji na inny los, uciazliwa wizja, walka o zywot, przetrwanie

trzy. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie przy plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne ma ukazywac zmartwienia duchowe mezczyzny. Te sfery ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Sen wieczny - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 szczatkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl odrebny, glebszy. Dwie pojecia: krzak dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1 z nich leka sie burzy a mianowicie "skromnie do zimnej tuli

sie sciany". Losy rozy odnosza sie zatem do losow czlowieka. Przechowuje sie zatem jak czlek (samotny, czuje sie zagrozony przez ryzyka, zadumane

ma skronie), okazuje sie byc wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ow probuje sie jednak

chronic przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. Przy

I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" przy III swieci juz prochnem, w IV nastapil aktualnie calkowity harmonogram. Podobnie okazuje sie

byc z osoba, ktory w starosc okazuje sie byc chorowity, wiecej przydatny do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal

przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie pochodzace z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn ow wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien

zaduszny. Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad koncowy i koniec swiata. Szereg sielankowych wizji symbolicznych,

ktore maja zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma istote symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow formuluje charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka. Sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w ponizszym utworze rozumuje o potedze ducha. Na tle dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe mezczyzny ktorego istote skazony okazuje sie byc niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy przy Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi jak i rowniez przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, dynamicznych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Odmiana barw jak i rowniez odcieni. 4 opisy konkretnego

krajobrazu zmieniajacego sie pod wplywem periodu dnia.

1. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, rezonans

2. Won: ziola

3. Wzrok: barwa, ksztalt

trzy. Nastroj: zachwyt, zaduma ponad wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i okazuje sie byc piekna, szczedzi sie, okazuje sie byc delikatna, wypatruje

wsparcia azeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni podczas burzy zostana powaleni.

Roza to symbol witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza boi sie burzy drzy poprzednio jej krzepa, ale dazy do przezycia. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta kurczowo

trzyma sie istnienia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego mezczyzny w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

1. precyzyjnosc

2. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

ery studiowaly historyjke starozytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, gdyz dbal pan o artyzm jezyka, forma swojego wzoru i forme uprawianych

gatunkow, a nade wszystko posiadl wszechstronna wiedze. Jego obfita tworczosc nierozerwalnie spaja sie pochodzace z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki swietne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa zapisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy tworca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i mniemanie o swoim wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie niemalze boska sila tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), czyli przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - stosowac zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), poniewaz wszystko

przemija,

b) stoicka - oszczedzic umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi przy zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

a mianowicie Piesn IX - zabawa zycia, trzeba sie rozrywac, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co nasza firme czeka jutro

(napomina o krotkosci zywota): Kto naprawde madry, iz zgadnie co nan jutro przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten pan zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie wazne sa wartosci materialne, ale moralne: bycie czlowiekiem uczciwym,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

co sie ma.

- Piesn XX a mianowicie w zyciu okazuje sie byc czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie przenigdy bawic, lecz mozna jak i rowniez zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom przy Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o wigor.

- najrozniejsze nawiazania do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na sporym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. przy piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. przy trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

trzy. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl nierzadko

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z kluczowych nurtow ery baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji, wprost

tworzyl prywatna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal w roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany przy

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Sluzace do

najwybitniejszych utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, przy swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ow ukazuje portret panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii, kleski.

Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna potrzebuje obrony jak i rowniez pieniedzy w wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta polska zrywa sie do bitwy z nieprzyjacielem. Ukazal przy

niej egoizm XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu liryk panujace zwiazki w wojsku, poczucie wolnosci, brak

posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie moze spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami przy

bitwie pod Chicimiem przy 1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic

patriotyzm, gotowosc do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie pochodzace z 10 czesci dosc szczegolowo opisujacych w

pierwszej kolejnosci obustronne przygotowywania, a potem bardzo uwaznie, dzien wedlug dniu wydarzenia pamietnej bitwy, az do wszczecia ukladow jak

i rowniez zaprzestania prac wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych spraw: nad calym obrazem goruje uczucie namietnosci do

ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke jednostek wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy

ojczyzny. Poucza, iz uwage wspolczesnych nalezy skierowac na rzeczy naprawde wazne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zbior fraszek, przy sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swych wspolczesnych. Prezentuje w nich

zywy portret owczesnego istnienia szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia dane o Naszym kraju XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim przy Rawie. Przy 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciwko Moskwie. W trakcie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666

roku. Od nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl w wsi przy krakowskim, gospodarujac w dorobku i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, nierzadko procesujacego sie ze swymi

sasiadami, natomiast wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

1-wsza czesc miesci 1656-1666 r i miesci opis wydarzen wojennych, czyli taki okres jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa do

Danii, wojna z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

jedynych cechach, wariancie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i pieniactwem.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie zaakceptowac dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte zwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami przy walce jak i rowniez

sasiadami przenigdy ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie rzeczy nie zauwaza przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw w zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; pierwotnie nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: zespol dodatnich jakosci odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem

gwoli zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i przy obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne

wobec ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie do zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako idea calkiem pociagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa, ktora

doprowadzila do upadku A, takze Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne sa dwa modele kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw. dworski

(J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i rozmaitoscia

srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Pisarz w rodzaj mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu takimi jak: hiperbola, metafora,

konfrontacja, antyteza, wyszukane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje roznorodna kolorystyka metafor

(ogien, srebro, perly... ), ktorej zajeciem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody przy pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi wyrazisty kontrast

pochodzace z pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern jak i rowniez biel, bodziec smierci jak i rowniez rozpadu). Zestawienie takich portretow

kobiety formuluje zmiennosc uczuc, wynika pochodzace z kaprysu. Proponuje to gre z czuciem, nastroj rozrywki dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego pochodzace z sytuacja nieboszczyka - wyszukiwanie przeciwienstw. Frakcja druga a mianowicie zestawienie porzadku trupa

pochodzace z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od chwili nich

uwolnic. Pointa: poprzednio miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob pokazal zalety psa i rozpacz wlasciciela

wedlug jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie przy slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym oraz slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty polskiej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem (gospodarzem).

Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji

oraz poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc

pamietnikow mija sie faktami historycznymi. Sa ow kredyty cennym pochodzeniem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postawy i zapatrywania

owczesnego szlachcica, przekazuja obraz swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska okazuje sie byc przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci wewnatrz stanowej, mniemanie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad pozostalymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do innych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego stanowi jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie przy poemat wielorakich

refleksji w tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

swych przywilejow, natomiast zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow kredyty postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach formy

rycerskiego jak i rowniez wojennego rekodziela. Porownanie wspolczesnych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, w jeszcze

wiekszym stopniu wyostrzalo terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie",

"Zbytki polskie", "Transakcja walki chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozumuje o

przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy wraz ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz okazuje sie byc mysl, iz kobiety sa niestale przy

uczuciach. Idea ta wyrazona jest przy wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore okazuje sie byc

porownaniem rozbudowanym. Nagromadzono kompletny szereg sprawy niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, iz predzej mozna je przeprowadzic

(uspokoic zatrzesienie, wiatr zamknac w wor) niz zauwazyc stalosc przy uczuciach panie.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota jak i rowniez okrucienstwo rowniez moga zostac tematem gwoli

artysty. Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy

trupem a na cale szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura postuluje upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa fachowym zywiolem artysty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany

posmak, erudycja, nowinki tez sa w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas typu wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego stracie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej sprawy. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna jak i

rowniez autor) sie kochaja – dziewczyna przedstawiona jest w charakterze piekna jak i rowniez zmyslowa niewiasta. Kiedy zas sie pokloca partnerka

staje sie brzydka jak i rowniez nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku jak i rowniez ich wplyw na zycie umyslowe ery.

W ktoryms uproszczeniu mowimy, ze przy literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, podstawowe prady. 1 - gentlemenski – rozwijajacy sie w

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miast, tetniacych wlasnych

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza

innowacyjna stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska miala wiec

zaskakiwac odbiorce, dowodzic mistrzostwa autora, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie spotykania. Byl to nurt

kosmologiczny, czyli czerpiacy z fasonow zachodnich, im skladajacy szacunek, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, naszych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie ogrody. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo ta wlasnie literatura, odmiennie

niz nurt gentlemenski, przykladala duza wage do rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj polski rodowod

uznawala za najwyzszy tworcami owego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten wskazuje sie dodatkowo sarmackim od chwili

slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. jak i rowniez oddzialywujacej w pozniejsze ery.

Podzial podrecznikow na wiecej niz jeden nurty okazuje sie byc wygodny, ale nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory –

wiec gentlemenski i zostaly siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Jednak byly dodatkowo miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze

slynnym bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski sa poetami, jacy znacznie sie

roznia – mozna zatem mowic przynajmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm stanowi podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie przy XV stuleciu. Szlachta polska w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je przy starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm ma dwa znaczenia - pierwsze oznacza styl zycia szlachty przy XV jak i rowniez XVI stuleciu, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje wzrost zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta

polska miala poczucie, iz Polska stanowi przedmurze religii chrzescijanskiej - winien stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej w wschod

wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o

szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci polskiej - o

szczegolnej pozycji jaka odgrywa Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - zycie na wioski, fascynacja

przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne zostaly takze skladniki orientalizmu, wyrazajace sie przy zainteresowaniu

kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie

synonimem ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje do laski, czegoz swiadectwem okazuje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie do Danii. Osiadl na stale przy krakowskim, dokad sady skazaly go w infamie jak i rowniez banicje. Jego pamietniki zawieraja okres ekipy

wojskowej. Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym pochodzeniem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera

z nich obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii jak i

rowniez milosci przyrody - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym przy mowe potoczna, laczyl nierzadko polski

pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna pochodzace z pierwszych naszych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym

przy latach 1688 - 1696 "Moralia", przy 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie sporo wagi do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych lecz nikt nie zaakceptowac respektuje. Pisarz zwraca uwage

na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne nastawienie szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie dlaczego represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, iz represje

nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go argument, ze w kraju, ktory nie ma za co oplacic armii,

ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja nakladow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i

umiar powinny byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo rok 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z niebanalnym realizmem

pisarz kresli sceny batalistyczne. Podkresla rycerskosc Sarmatow dawnych, natomiast krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego okazuje sie byc

regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze cztery wzory wybuduj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie zaakceptowac reprezentuje jakiejkolwiek z tychze postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia wszystkich mszy, natomiast mysli tylko i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk biednej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic nadal formy obronnej kraju, gdyz szlachta przy wojsku wykazuje

chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki przy „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich przy sluzbie

wojskowej. Wszystko kojarzy sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych przy utworach Przy. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta nierzadko dotyka spraw szlachty jak i rowniez panstwa. Czesto

poddaje krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" pokazal stan lezacy wewnatrz

panstwa naszego, ktore chyli sie w kierunku upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze sa w stanie sluzyc pociechom do

rozrywki. Wszyscy dbaja o wlasne dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady spoleczenstwa. Polacy

mysla tylko o zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi.

Szlachta lecz zyje czysta dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez kobieta sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy

ow lepszy" Potocki porusza klopot nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory nie moze obronic sie

poprzednio lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza za bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja

nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, gdyz jest za wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy pod Chocimiem przy 1621r.

Poemat opisuje przebieg bitwy jak i rowniez rokowan. Caloksztalt przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc

przy zwyciestwie ponad poganami. Umilowanie ojczyzny widac przy przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi pan o obrone ojczyzny odwolujac

sie do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Duzo jest przy nich opinii, bolesnej zadumy

i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty przy XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly raczej znaczna

pozycje w literaturze XVII przy. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do zobrazowanych faktow sa znakomitym pochodzeniem poznania jednostek i

obyczajow tamtych czasow. Pierwsza czastka zawiera opis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on przy wielu wyprawach wojennych. Pasek

opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu o relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji do walki zapewnia mu pragnienie zdobycia

lupow, a nie zaakceptowac milosc do ojczyzny. Pasek mowi rowniez o odbytych podrozach zagranicznych, ktore zostaly wynikiem swoim zainteresowan

jak i rowniez ciekawosci. Pasek opisuje rowniez msze swieta, do ktorej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl przy licznych

ucztach. Lubil pojedynki i zwady z pozostalymi. Przykladem okazuje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo do pojedynku Paska z

Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie zaakceptowac chcial zmagac sie w obozie wojskowym, wylazl z niego, wiedzac, ze rywal dogoni jego. W koncu

Pasek zabil natreta i odcial reke swoim bratu. Lecz taki modus zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie

kandydatke na malzonke. W pozostalej czesci opisuje swe zaloty i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Ow czesc "Pamietnikow" zawiera wielki

obraz istnienia ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swa klase zwaza za godna

przedstawicielke narodu. Zycie prywatne szlachty polaczone jest troska o majatek i przewagi wlasne. Pochodzace z "Pamietnikow" wylania sie portret

typowego sarmaty. Bohater uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki.

Beda pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, azeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry rowniez za powodu na sposob pokazania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

2. Monolog skierowany do kogos, wziety przy cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego w charakterze utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar jak i rowniez ulomnosci ludzkich. Zdajac osobiscie sprawe pochodzace z ich

oddzialywania na zycie polityczne przy owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym faktu, do jakich konfliktow jak i rowniez klesk sa w stanie one

doprowadzic, stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki pochodzace z nimi uslugiwaly mu nade wszystko bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie skadinad jak opowiesci, ukazuja portret zycia przy XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tych czasow.

Krasicki obnazal jak i rowniez osmieszal przy nich najbardziej znaczne wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote

szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc do hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i dorazny, rownie nierzadko sa lecz uniwersalne jak i

rowniez ponadczasowe. Krasicki tak juz sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie byc nie tylko

moralizatorem, lecz jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pozor utwor ow jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest umieszczony juz przy

tytule, natomiast przeciez powinien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe pochodzenie, zbytnio

mlody ilosc lat, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna staranie o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja

sie z takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa lecz na tyle bezsensowne i bezsensowne, iz domyslec sie mozna, ze tym sposobem Krasicki

ukazuje zalety krola. Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia gwoli jego strategii wewnetrznej, natomiast

jednoczesnie okazuje sie byc atakiem w sarmacje, w jej ulomnosci i kiepskie przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje alkoholizm. Jest ona skonstruowana na zasadzie dialogu, konwersacji prowadzonej poprzez

dwoch szlachcicow. Jeden pochodzace z nich mowi o bogato zakrapianych biesiadach i o przykrych ich konsekwencjach. Wymowa satyry okazuje sie

byc pesymistyczna a mianowicie wymeczony spirytusem szlachcic ucieka, by odszukac ukojenie przy... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez

typowe cechy Polakow, ktorzy tuz przy alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie umieja sie w polityce, i jednoczesnie uwielbiaja dyskutowac i pod

lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Wychodzi na to, ze przy Rzeczypospolitej dzieje sie coraz

to gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie dawniej, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, blef, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Ten brak

poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie wartosci stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego upadku

i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zlaczona byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie nierzadko retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk

przedstawiana byla przy sposob niekwestionowany i bezposredni. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie

ujeta w cudzyslow, przez co pisarz chcial podkreslic swoj dystans od pogladow bohatera. Odwrot od bezposredniej perswazji widac najwyrazniej przy

satyrach dialogowych, szczegolnie zas w tychze, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze byc uznany za reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to

czytelnika do samodzielnej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie odpowiedniej esencji i

unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje osiagaja V.

przy. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Scala w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem

pokazania i wzorem wypowiedzi. Tematyka utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez

karmelitow. Mnisi walcza za posrednictwem sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek wsrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych

pucharem, co sporo trunku mial szanse pomiescic jak i rowniez na pejzaz ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne

stylem calkowitym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny

batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl pochodzace z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego prezentuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Lokalny, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych czasow.

Swoistym wytlumaczeniem do calkowitego zbioru okazuje sie byc „Wstep do bajek―. Przy sposob humorystyczny autor wymienia rozne czlowiecze

wady, twierdzac ze spotykamy ludzi idealnych, ale zawsze sa to tak fenomenalne postawy, iz mozna halasuje miedzy opowiesci wlozyc.

Historia „Szczur jak i rowniez kot― okazuje sie byc atakiem w jedna pochodzace z najgorszych wad ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej

okolicy tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest wraz ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera bezsporne pouczenie, iz w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za kazdym

razem trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki przy klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem powszechny, wazny odpowiednio dla wszelkiej zywej:

zamilowanie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to gadanina dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie aktualnie w

niewoli i nie zaakceptowac zna zapachu wolnosci, nie zaakceptowac rozumie do niej. Akceptuje wlasne zycie przy klatce jak i rowniez uwaza, iz jest to

troche normalnego. Lecz stary czyzyk nie zgadza sie pochodzace z twierdzeniem mlodego. On ongis byl nieskrepowany, zostal lecz uwieziony.

Przenigdy nie przyzwyczai sie do niewoli, za kazdym razem bedzie pragnal wolnosci. Czesto interpretujac te bajke, wskazuje sie w fakt, iz powstala

kobieta po naczelnym rozbiorze Lokalny, moze zatem Krasicki pragnal napisac o nieszczesciu swych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei przy bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, ale zyl przy nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, ale byl zasobny. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal jednostek

naturalne, takimi, jakimi sa, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej jak i rowniez

najniebezpieczniej komunikowac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - tym sposobem mozna znacznie wiecej zdobyc.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest historia "Jagnie jak i rowniez wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w

swiecie dominuje uprawnienie silniejszego, iz racja okazuje sie byc po witrynie tego, ktory ma energie. Potwierdzeniem tej smutnej prawdy jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem sily,

bezwzglednosci jak i rowniez okrucienstwa). Wowczas gdy pyta, jakim prawem ma byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys,

niedysponowany i przy lesie", natomiast nastepnie pozostanie pozarte.

Historia „Filozof― ukazuje uczonego mezczyzny przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca chociazby wiare przy Boga jak i

rowniez smieje sie ze wszystkich swietych. Lecz gdy maleje na faceta choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko przy Pana Boga―, ale

rowniez w „upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo jednostki sa chwiejni we wlasnych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca uwage,

ze nierzadko teoretyczne madrosci nie asystuja w zyciu.

Natomiast zatem rzeczywistosc w bajkach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki jak

i rowniez zaprezentowane konsumenta.

79. Zanalizuj role podrecznikow oswiecenia przy dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: przy Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Lokalny.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz dodatkowo z glebokiej troski o kraj,

pochodzace z leku poprzednio utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej obiektem powinno byc

szczescie ojczyzny. Poniewaz szczescie spoleczenstwa wynika z przydatnosci wszystkich swoim mieszkancow, wiec, jak pisal koncem oswiaty krajowej

byc powinna zdatnosc obywatela. Podkresla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki ponad szkolnictwem, czymze poparl stanowczo program

reform Komisji Oswiaty Narodowej.

Duzo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej czesci obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby przy jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Przemawial o potrzeby utworzenia stalej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne obszary w swoim dzielach frapuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini za upadek kraju. Pisal: Pochodzace z samych panow zguba Polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Ponizej swoim

przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny jak i rowniez polityczny anachronizm

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra w

owczesne ludnosc.

Do listy utworow trzeba jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych do

zmian przy stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal w czasie kilkunastu dzionki, w czasie przerwy w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma pan charakter

wspanialy – zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca jak i rowniez akcji, deficyt jest rowniez scen zbiorowych, calosc zas utrzymana

okazuje sie byc w niejakiej konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial tym sposobem wplynac na

opinie publiczna oraz na postawe polityczna indywidualnych poslow.

Kawalek ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami natomiast zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez

nieuchronnosc odmian ustrojowych Lokalny, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przydac jak multum zwolennikow pro

krolewskiemu jak i rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem jak i rowniez

ukazal chwatow jednoczesnie okreslonych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej

prezentacji przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i

rowniez toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych indywidualne poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― pozostana

przedstawieni w charakterze prawi jak i rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie.

Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim

zony). Z kolei ich wrogowie to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka zmartwienia, jakie stwarza szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, co doprowadza do upadku Lokalny,

podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swojego zycia

wielka i wyzwolona z pod obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory wiele gada, ale najczesciej bez sensu; dziwi sie, iz

Starosta zezwala na wszelakie dziwne fantazje swojej zony (modnej); na koniec okazuje sie, iz Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny: uwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wraz ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest typowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym praw moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke

przymusem za mezczyzna, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski uosabia jego deficyt

zainteresowania zasobem wiadomosci, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; rowniez jest poslem na sejm

(niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje za swiete uprawnienie szlachty, do ktorego mozna naturalnie niezle zarobic; Szarmancki

okazuje sie byc czlowiekiem, ktory roztrwonil majatek rodzicow w zagranicznych wojazach, totez chce zlapac okazje finansowa, jak moze byc Teresa;

gdy dowiedzial sie, iz posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego jego nie nauczyly, niczego

ciekawego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o duzej roli slowa jako przybory oddzialywania w spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna kondycje czlowieka. Wplyw na wzrost tego nurcie mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory glosil, iz

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja postepowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm

wprowadzal wrazenie – byla to afekt, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on najmniejszy udzial przy tworzeniu majatku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Materia jego bylo rozumienie pociagajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Procz literatura

rokoko najpelniej pozostalo zrealizowane przy malych postaciach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, przy

eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, przy malarskich miniaturach, milosnej sferze

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od chwili 1730 do 1822. rozpoczyna sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Dzial wowczas Stanislaw Konarski, ktory

wypowiada sie w trzech dziedzinach istnienia:

-w kwestiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. Przy 1740 zalozyl szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

nowe metody nauczania. Byl pan pijarem jak i rowniez z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia laciny

na rzecz slownika polskiego

-w 1741 rok oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia slownika, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania normy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 rok oddano do uzytku publicznego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozumuje naukowej kraju. Na sejmie

konwokacyjnym przy 1764 rok krolem Lokalny zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku zalozyl Szkole Szlachcicow.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna jak i rowniez

wszechstronna wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane w angielskim

„Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform. Redagowany

przy pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec biezace i rozne tematy.

W bazie tego tygodniki pojawiaja sie nowe formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton, reportaz, listy do redakcji jak i rowniez odpowiedzi w nie.

Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan jak i rowniez chlopow,

pisza o klopotach gospodarczych jak i rowniez politycznych Lokalny. Wydawany poprzez 21 lat. Z inicjatywy krola przy 1765 rok zalozono w Warszawie

pierwszy przy dziejach Lokalny staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach znany jako Operalnia, gdzie zaczely miec miejsce trzy zestawy:

francuski, wloski, polski. Zespol polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766 rok dla teatru zaczyna komponowac F. Bohomolec.

Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez

papieza pozostal przekonany majatek. Trusia przekazal jego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc prac zwiazanych z

organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly uczelni wydzialowe jak i rowniez

podwydzialowe, te zas pelnily nadzor ponad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w szkolach miala odbywac sie przy jezyku polskim.

Komisja zdawala sobie kwestie, ze w celu zapewnienia wlasciwego poziomu edukacji potrzebne sa dobre pozycje ksiazkowe dlatego przy 1775 rok

powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, jakiego celem bylo opracowanie jak i rowniez wydanie nowatorskich podrecznikow szkolnych. KEN

przetrwala do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego krola. Brali przy nich

udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o kwestiach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy przyjemne i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, ale jego

dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy przy sobie skladniki bohaterskie jak i rowniez komiczne. Rezultat komiczny

osiagniety zostaje za posrednictwem celowe zastosowanie kontrastu pomiedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami natomiast

powaznym jak i rowniez podnioslym sposobem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora

wybucha pomiedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw jak i rowniez

rumoru. Godzi zwasnionych przed chwila puchar, co wiele trunku mogl pomiescic, na pejzaz ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne

stylem calkowitym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny

batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal –

wtedy kuflem od chwili wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod

duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Frakcja pierwsza owego poematu o charakterze konfesyjnym to wspanialy hymn w czesc

poezji. Konrad – romantyczny liryk – ma poczucie dyspozycji, jest tworca, gra w gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy,

wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie rowny Bogu. Podlozem jego macy jest afekt, ogarniajaca

kompletny narod. Przy imie tej milosci wymaga od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy przy uniesieniu. Jego

pragnienie potegi bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli jego dobra. Pycha

popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga o zlo panujace

na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez poswiecil sie dla dobra ludzi. Konrad jest zatem

indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec w buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w opinia szczescia ludziom, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem przechodzi on przy pyche jak i rowniez megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos przy dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest tylko proba weryfikacje ruchu listopadowego i powodow jego katastrofy. Nalezy

podkreslic, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie do Paryza, dokad uczestniczyl przy wielkiej dysputy

na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich prasy emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie pan o

weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze naszym Slowacki pragnal dac riposta na zapytanie dlaczego zrealizowany zostanie

listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, zdecydowanie sugerujac, iz rzady tychze ludzi zostaly

jedna pochodzace z przyczyn katastrofy. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku okazuje sie byc zamach w cara. Ludnosc jest przy tej sprawie podzielone. Zaledwie mlodzi

oficerowie pragna bitwy. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Narod,

reprezentowany poprzez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi z kolei grupe, ktora nienawidzi cara i chce powstania, ale potrzebuje liderow. Wynik

glosowania, ktore ma przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, azeby zabic tyrana, lecz posiada kleske. Wolno zatem przy

dramacie odczytac caly przebieg powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial

spoleczenstwa, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych,

ich pragnienie wolnosci jest w tej okolicy oceniane w charakterze bardzo pomocne i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki zachwyt zostal

zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala dotad historia Lokalny. Krytykowal ludnosc, ktoremu

zabraklo zdecydowania przy walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej oddac caly narodowosc, niz uratowac go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia przy niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest

okazem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa historii i postepu.

Poeta nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly zatem rozumiane jak i rowniez doceniane poprzez wspolczesnych. Dopiero po zgonu toczono boje o slawe po nich lub miejsca

pochowku. ―. Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze mowi o nich w momencie ich smierci albo po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero ich

wielkosc. Liryk uwaza, iz moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie swoim dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje rzeczywistego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow minionych wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi do grobu, przy ktory nie zaakceptowac sklada cialka bohatera. To

symbol przezycia idealow Bema - bitwy o niezawislosc. Owa idea pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― ma charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze pan do

odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo sen wieczny

Browne’a okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi

rzetelnych, prawych jak i rowniez uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - ciemna noc jakos Murzyna―. Przy ostatnich

wyrazeniach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlek nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze przetrwac historie jak i rowniez budzic do walki narody. Ale nim wielka idea Browna zostanie przez

innych pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, swoim wielkosci. Muza Chopina okazuje sie byc

przedstawiona poprzez Norwida w charakterze ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Materia sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― a

mianowicie nieosiagalny absolut. Idealu owego nie mozna zdobyc ale mozna don starac sie. Muzyka robi z jednostek istoty doskonale. Miara tej

doskonalosci okazuje sie byc porownanie do hostii. Przy wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim

swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu hipoteza mowiaca, iz zniszczenie materialu nie jest

rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez w owa strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Fakt sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja powodzenia za istnienia, a nawet wedlug smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci. Wspomina

Norwid Sokratesa, jakiemu po zgonu Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, przypomina Dantego, jakiemu poswiecono wiecej niz jeden groby.

Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl przy cieniu

wspanialych ludzi, nie zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tej okolicy wierszu pragnal pokazac, jak wielka zaplate musi uregulowac naleznosc kazda indywidualnosc

za swoja odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - postacie przeciez prawdziwe, kiedys prawdziwe, niosa ewentualnym

pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie naprawde dlugo jak pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, stylowe.

96. Omow na okreslonych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do kulturze dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie doskonalej zasady trzech jednosci: okres miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) trwa 1 miech, miejsce: akcja rozgrywa sie

w duzej ilosci miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczescie rom.

mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np. elem.

liryczne: duze monologi przy Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: legend

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek pani Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

porzadku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w walce o niezawislosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa mysli wolnosci poprawniej poswiecic kompletny narod, niz ocalic jego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia przy niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie

rozwojowa historii i postepu. Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, ktorym przykryta okazuje sie byc „anielska dusza narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

czynnosc sil politycznych o zakresie demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac przy „Potopie― 2-ie plaszczyzny historyczne, historie wspaniala, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz historyjke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal ich od zony, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Pochodzace z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie jak i

rowniez zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa w ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je zatem autor przy wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie do panstwa jak i rowniez monarchy. Gwoli

Sienkiewicza swoim bohater o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa

nieskomplikowane, autor zaznacza kilka elementarnych typow ich charakteru. Wlasnosci typowe sa najlepiej zauwazalne w charakterystyce Zagloby,

nadrzednego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia w szczegolnosci funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, wobec tego

posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z

obcym najezdzca przez kompletny narod polski oraz metryka grozy polozenia naszego kraju w czasie najazdu. Pokazanie wojny wraz ze Szwedami w

charakterze ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najwieksza wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc prac powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie swoim moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez

krola, brak odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku

powstania byla nieudolnosc liderow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa przy scenie spisku.

Samotna walka szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takowego pogladu

uswiadamia Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we

wlasne sily i izolowali sie od chwili mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu przy walce.

Odslaniajac szeroko pobudki kleski patrzyl z duzym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc

oraz brak religii narodu we wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w dzialach

wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do powstania,

zawiera sporo aluzji jak i rowniez mozna baczyc go za utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i zaden Polak nie ma prawa powstrzymac sie pod Termopilami, dokad Grecy

walczyli z Persami. Bitwa ta to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom owego brak. Liryk

nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac slow oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wyzebral udzialu przy powstaniu, wobec

tego identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie ma prawo oskarzac siebie ma prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wzgledem

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie zaakceptowac odnotowano, pisarz pokazuje nam tylko represje

popowstancze ( wydarzenia pochodzace z 1823 rok, zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy

zostac poinformowanym z zaleznosci naocznych swiadkow – harmonijne z rzeczywistoscia historyczna. Wspolwystepuja takze najrozniejsze postacie

historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy dodatkowo odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o

cierpieniach, walce jak i rowniez tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II czesci,, Dziadow―

Wlaczony jest klopot winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, natomiast Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje

przy utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie ich rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien jak i rowniez goryczy. Lekkie zycie na ziemi wsrod dostatku, zabaw jak i rowniez pieszczot nie zaakceptowac uprawnia do uzyskania

powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic drugiego czlowieka jak i rowniez patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo za zycia nie zaakceptowac postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze przenigdy nie mozna uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec odczucia innych, nie zaakceptowac kpic

pochodzace z nich jak i rowniez samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV czesci,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory ma romantyczny stanowisko na nature milosci. Dusze kochankow, podlug niego, sa

przeznaczone dla siebie przez Boga i scalone na wieki. Zakochanych na ziemi nie zdolali byc wraz z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

rozbieznosci majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym

odczucia i odbierajacym ludziom uprawnienie do osobistego szczescia oraz szydzi pochodzace z tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie.

Wedle nauki moralnej wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, jak za istnienia zazna pan szczescia

ziemskiego, bo tego typu fakt rowniez opoznia jak i rowniez utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Ksiega A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem podstawowe wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac przy niej o natchnienie, pomocna dlon w czynieniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, niebios,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chwatow ( sa nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc ukazuje sie rowniez

arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu albo klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz Napoleona

w Moskwe).

Niedostatek jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - swiata bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora

zastepuje moce olimpijskie