487

Ann. Acad. Med. Siles. 2006, 60, 6

P R A C A O R Y G I N A L N A

Adres do korespondencji:
Dr med. Katarzyna Leszczyńska
Zakład Propedeutyki Położnictwa Wydziału Opieki Zdrowotnej Śl. AM
ul. Medyków 12, 40–752 Katowice Ligota
Tel.: [phone], faks: ([phone]
e-mail: [e-mail]

Annnales Academiae Medicae Silesiensis 2006, 60, 6, 487–490
Copyright © Śląska Akademia Medyczna
ISSN 0208–5607

Katarzyna Leszczyńska

1

, Irena Caus

1

, Iwona Gałązka

1

,

Katarzyna Dymczyk-Ociepka

1

, Grzegorz Leszczyński

2

, Katarzyna Krajewska

3

1

Zakład Propedeutyki Położnictwa Wydziału Opieki Zdrowotnej Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach

2

Szpital Miejski Nr 2 w Mysłowicach

3

Zakład Pielęgniarstwa Ogólnego Akademii Medycznej w Białymstoku

Ocena zakresu zgody na zabiegi pielęgnacyjno-

-medyczne na wybranych oddziałach

położniczych województwa śląskiego

Assessment of scope of consent for nursing and medical procedures in selected

maternity wards of the Silesian region

A B S T R A C T

Background: The aim of the paper is to assess the scope of consent for nursing and medical procedures in selected

maternity wards of the Silesian region.
Material and methods: The group of 1079 women hospitalized in the maternity wards and delivery rooms in hospitals in

Katowice, Chorzów, Bytom, Tychy, Tarnowskie Góry, Piekary Śląskie were questionnaired between October 2003 and March

2004. A written consent form for conducting the research was received from the above mentioned hospitals. The research
encompassed patients after a physiological delivery and after a caesarean section in the first days of puerperium.

The research tool consisted of two questionnaires. The questionnaire no 1 applied to patients in a puerperium after

a physiological delivery and contained 44 questions while the questionnaire no 2 consisted of 45 questions concerned
patients in a puerperium after a caesarean section. 858 out of 1079 questionnaires were analyzed, since the remaining did not

meet the inclusion criteria for the research (the questionnaires were not filled in correctly, some answers were lacking).

The gathered research data have been statistically worked out according to given categories of features using a computer
program Statistica 5.0 (StatSoft Polska). In a statistical analysis the following tests were used to verify the zero hypothesis:

the independence test c

2

, Pearson’s test c to measure the force of correlation between the variables with the level

of significance: p < 0.05, Fisher’s test and Kołmogorow-Smirnow’s test.
Results/Conclusions: 1. The majority of women in labor in the Silesian region are asked for consent for nursing and medical

procedures. 2. More frequently the consent for nursing and medical procedures is given by patients delivering their babies by

caesarean section. 3. The respondents after receiving appropriate information from the medical staff give their consent for
nursing and medical procedures more frequently.
KEY WORDS: consent, assessment

S T R E S Z C Z E N I E

Wstęp: Celem niniejszej pracy była ocena zakresu zgody na zabiegi pielęgnacyjno-medyczne na wybranych oddziałach

położniczych województwa śląskiego.

Materiał i metody: Badaniom ankietowym trwającym od listopada 2003 r. do marca 2004 r. poddano grupę 1079 kobiet
hospitalizowanych na oddziałach położniczych i salach porodowych szpitali w: Katowicach, Chorzowie, Bytomiu, Tychach,

Tarnowskich Górach, Piekarach Śląskich. Uzyskano pisemną zgodę ze wspomnianych ośrodków na przeprowadzenie badań.

Objęto nimi pacjentki po porodzie fizjologicznym i po cięciu cesarskim w ciągu pierwszych dni połogu.

488

Ann. Acad. Med. Siles. 2006, 60, 6

Narzędziem badawczym były 2 autorskie kwestionariusze. Kwestionariusz nr 1 dotyczył pacjentek w połogu po porodzie

fizjologicznym (44 pytania), a kwestionariusz nr 2 — pacjentek w połogu po cięciu cesarskim (45 pytań). Spośród 1079

kwestionariuszy analizowano 858; pozostałe nie spełniały kryteriów włączenia do badań (kwestionariusze wypełnione niepo-
prawnie, brak pełnych odpowiedzi). Zebrany materiał badawczy opracowano statystycznie według określonych kategorii

cech za pomocą programu komputerowego Statistica 5.0 (StatSoft Polska). W analizie statystycznej do weryfikacji hipotezy

zerowej zastosowano: test niezależności c

2

, do pomiaru siły związku między zmiennymi test c Pearsona przy poziomie

istotności p poniżej 0,05, test Fishera oraz test Kołmogorowa-Smirnowa.

Wnioski: 1. Położnice w województwie śląskim w większości są pytane o wyrażenie zgody na zabiegi pielęgnacyjno-

medyczne. 2. Zgoda na zabiegi pielęgnacyjno-medyczne częściej jest wyrażana wśród pacjentek rodzących przez cięcie
cesarskie. 3. Respondentki po otrzymaniu stosownych informacji od personelu medycznego częściej wyrażają zgodę

na zabiegi pielęgnacyjno-medyczne.

SŁOWA KLUCZOWE: zgoda, ocena

niu”, jest fundamentem praw pacjenta, zagwarantowa-
nych w polskich regulacjach prawnych i etycznych. Wszel-
kie działania medyczne muszą być uwarunkowane jej uzy-
skaniem [3]. Treścią prawa do wyrażenia akceptacji le-
czenia lub operacji jest obowiązek uzyskania zgody na
badanie lub udzielanie świadczeń zdrowotnych. Pacjent
ma również prawo do odmowy. Forma, w jakiej zgoda ta
ma być udzielana, zależy od rodzaju zabiegu. Od obo-
wiązku uzyskania zgody można odstąpić jedynie w sytu-
acji zagrożenia życia (art. 32, 33 i 35 Ustawy o Zawodzie
Lekarza oraz art. 19 ust. 1 pkt 3 Ustawy o Zakładach
Opieki Zdrowotnej). Często są widoczne fakty łamania
praw pacjentów w zakresie respektowania zgody bądź
odmowy jej wyrażenia na postępowanie diagnostyczne
i lecznicze.

Ponad połowa pacjentek hospitalizowanych na oddzia-

le położniczym zaopiniowała, że nie była dodatkowo pyta-
na o wyrażenie zgody na: golenie krocza i brzucha
— 63,75% (547), lewatywę — 58,16% (499), kroplówki,
zastrzyki, czopki — 55,36% (475) (ryc. 1), co potwierdzają
wyniki badań, jakie przeprowadzili Halik i Poździoch i wsp.
[4, 5], uzyskując rezultaty w przedziale 20–44%.

Wstęp

Celem niniejszej pracy była ocena zakresu zgody na

zabiegi pielęgnacyjno-medyczne na wybranych oddziałach
położniczych województwa śląskiego.

Materiał i metody

Badaniom ankietowym trwającym od listopada 2003 r.

do marca 2004 r. poddano grupę 1079 kobiet hospitalizo-
wanych na oddziałach położniczych i salach porodowych
szpitali w: Katowicach, Chorzowie, Bytomiu, Tychach, Tar-
nowskich Górach, Piekarach Śląskich. Uzyskano pisemną
zgodę ze wspomnianych ośrodków na przeprowadzenie
badań. Objęto nimi pacjentki po porodzie fizjologicznym
i po cięciu cesarskim w ciągu pierwszych dni połogu.

Narzędziem badawczym były 2 autorskie kwestionariu-

sze. Kwestionariusz nr 1 dotyczył pacjentek w połogu po po-
rodzie fizjologicznym (44 pytania), a kwestionariusz nr 2
— pacjentek w połogu po cięciu cesarskim (45 pytań). Spo-
śród 1079 kwestionariuszy analizowano 858; pozostałe nie
spełniały kryteriów włączenia do badań (kwestionariusze nie
wypełnione niepoprawnie, brakowało pełnych odpowiedzi).

Zebrany materiał badawczy został opracowany staty-

stycznie według określonych kategorii cech przy pomocy
programu komputerowego Statistica 5.0 (StatSoft Polska).
W analizie statystycznej do weryfikacji hipotezy zerowej
zastosowano: test niezależności c

2

, do pomiaru siły związ-

ku pomiędzy zmiennymi test c-Pearsona przy poziomie
istotności p poniżej 0,05, test Fishera oraz test Kołmogo-
rowa-Smirnowa.

Wyniki i dyskusja

Prawo do informacji ściśle wiąże się z problematyką

zgody na podejmowane działania medyczne. Warunkiem
prawidłowego wyrażania zgody jest odpowiedni zasób wie-
dzy dotyczący własnego stanu zdrowia, dokładnego obra-
zu choroby, prawdopodobnych korzyści i ryzyka propono-
wanego leczenia oraz możliwych do zastosowania alterna-
tywnych technologii medycznych, jak i następstw zaniecha-
nia lub przerwania leczenia [1, 2]. Zgoda na określoną pro-
cedurę medyczną, pojmowana jako „zgoda po objaśnie-

Golenie Lewatywa Kroplówki, leki

50%

52%

54%

56%

58%

60%

62%

64%

63,75%

58,16%

55,36%

64%

Rycina 1. Odsetek pacjentek, których nie pytano o zgodę na określo-

ne zabiegi położnicze (brak różnic znamiennych statystycznie)

Figure 1. Percentage of patients who have not been asked for consent

for selected midwifery interventions (not statistically significant differences)

489

Katarzyna Leszczyńska i wsp.

, Zgoda kobiet rodzących na zabiegi pielęgnacyjno-medyczne

Zgoda kobiet rodzących na zabiegi pielęgnacyjno-medyczne

Zgoda kobiet rodzących na zabiegi pielęgnacyjno-medyczne

Zgoda kobiet rodzących na zabiegi pielęgnacyjno-medyczne

Zgoda kobiet rodzących na zabiegi pielęgnacyjno-medyczne

Golenie krocza

Lewatywa

Kroplówki, leki

Poród siłami
natury

Cesarskie
cięcie

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

Rycina 2. Odsetek pacjentek, które pytano o zgodę na określone

zabiegi w zależności od sposobu ukończenia ciąży (różnica znamien-

na statystycznie)

Figure 2. Percentage of patients who have been asked for consent for

selected interventions depending on method of pregnancy termina-
tion (spontaneous labour, caesarean section); (statistically signifi-

cant difference)

Golenie

krocza

Lewatywa

Kroplówki, leki

Cesarskie
cięcie
nieplanowe

Cesarskie
cięcie
planowe

48%

50%

52%

54%

56%

58%

60%

62%

64%

Rycina 3. Odsetek pacjentek, które pytano o zgodę na określone

zabiegi w zależności od sposobu ukończenia ciąży; brak różnic zna-

miennych statystycznie

Figure 3. Percentage of patients who have been asked for consent for
selected interventions depending on method of pregnancy termination

(planned caesarean section, unplanned caesarean section); not stati-

stically significant differences

Statystycznie częściej pytano o zgodę na golenie kro-

cza pacjentki odbywające poród metodą cięcia cesarskie-
go w stosunku do pacjentek rodzących siłami natury (róż-
nica znamienna statystycznie) (ryc. 2). Nie wykazano istot-
nej znamienności statystycznej między wyrażeniem zgody
na określone zabiegi położnicze a rodzajem cięcia cesar-
skiego (planowe/nieplanowe) (ryc. 3). Statystycznie czę-
ściej pacjentki wyrażały zgodę na golenie krocza, gdy po-
informowano je o takiej konieczności/potrzebie (różnica
znamienna statystycznie) (ryc. 4).

Nie

Tak

Nie

Tak

0

50

100

150

200

250

Zgoda po otrzymaniu informacji

Pytanie

o zgodę na

golenie krocza

Nadal w niektórych szpitalach powszechnie stosuje się

„medyczny model rodzenia”, gdzie rutynowo wykonuje się
zabiegi golenia, nacinania krocza i lewatywę [6]. Personel
w większości szpitali deklaruje, że lewatywa i golenie kro-
cza wykonuje się wyłącznie za zgodą kobiety. Czynności te
wciąż są kojarzone z izbą przyjęć, mimo że nie mają żadne-
go medycznego uzasadnienia. Drayton i wsp. [7] oraz Rom-
ney i wsp. [8] uznali, że najczęstszym, choć niepotwierdzo-
nym argumentem przemawiającym za wykonywaniem lewa-
tywy i golenia krocza jest większa higiena. Do 1994 r. gole-
nie i lewatywa były obowiązkowe w każdym szpitalu w Pol-
sce [6]. Statystycznie częściej pacjentki wyrażały zgodę na
lewatywę, gdy poinformowano je o takiej konieczności/po-
trzebie (różnica znamienna statystycznie) (ryc. 5).

Indukcja porodu była znana położnym od wieków, ale

masowo zaczęto ją stosować od połowy lat 50. XX wieku,
gdy udało się uzyskać syntetyczną oksytocynę. Dość szyb-
ko zaczęto ją stosować u coraz większej liczby kobiet,
aż wreszcie, jak potwierdzono w badaniach Światowej Or-
ganizacji Zdrowia (WHO, World Health Organization) [9],
stała się ona w wielu krajach rutynowo aplikowanym środ-
kiem podawanym w celu wywołania lub przyspieszenia
porodu. Obecnie zaczęto podkreślać nadużywanie tego
środka bez medycznego uzasadnienia oraz rutynę w jego
stosowaniu [10–16]. W zastosowanym w badaniu kwestio-
nariuszu pytano o możliwość wyrażenia odmowy lub zgo-
dy na indukcję porodu. Interesujący jest uzyskany wynik
— 55,36% (475) (ryc. 1). Według Sipińskiego [17] można
to wytłumaczyć faktem, że kobiety traktują kroplówkę na-
skurczową jako nieodłączny atrybut porodu, a ponadto
tym, iż jest ona podawana w chwili przekazania rodzącej
informacji, że „poród przebiega nieprawidłowo”. Staty-

Rycina 4. Odsetek pacjentek, które pytano o zgodę na golenie krocza

po otrzymaniu stosownych informacji o tym zabiegu od personelu
medycznego (różnica znamienna statystycznie)

Figure 4. Percentage of patients who have been asked for consent for

perineum shaving after receiving appropriate information about this inte-

rvention from the medical personnel (statistically significant difference)

490

Ann. Acad. Med. Siles. 2006, 60, 6

Nie

Tak

Nie

Tak

0

50

100

150

200

250

Zgoda po otrzymaniu

informacji

Pytanie o zgodę

na lewatywę

300

Rycina 5. Odsetek pacjentek, które pytano o zgodę na lewatywę po

otrzymaniu stosownych informacji o tym zabiegu od personelu me-
dycznego (różnica znamienna statystycznie)

Figure 5. Percentage of patients who have been asked for consent for

enema after receiving appropriate information about this intervention

from the medical personnel (statistically significant difference)

stycznie częściej pacjentki wyrażały zgodę na zastosowa-
nie kroplówek/leków, gdy poinformowano je o takiej po-
trzebie (różnica znamienna statystycznie) (ryc. 6). Wyniki opi-
sanych w niniejszej pracy badań różnią się nieco od wyniku
Fundacji Rodzić po Ludzku [9], która określiła, że zgodę
na kroplówkę naskurczową wyrażało aż 91% pacjentek.

Wagner [18, 19] uważa, że cechą rutynowo prowadzone-

go porodu jest również częste ignorowanie podmiotowości
kobiet i ich kompetencji oraz ograniczanie możliwości po-
dejmowania decyzji o jego przebiegu. Jednak ten stan po-
woli się zmienia. Pacjentki coraz częściej mają możliwość
dokonywania wyboru, jak będzie wyglądał i przebiegał po-
ród, którego one same są równoprawnym uczestnikiem.

Rycina 6. Odsetek pacjentek, które pytano o zgodę na stosowanie

kroplówek/leków po otrzymaniu stosownych informacji o tych za-
biegach od personelu medycznego (różnica znamienna statystycz-

nie)

Figure 6. Percentage of patients who have been asked for consent

for giving intravenous infusion/medicines after receiving appropriate
information about this intervention from the medical personnel (stati-

stically significant difference)

Nie

Tak

Nie

Tak

0

50

100

150

200

250

300

Zgoda po otrzymaniu informacji

Pytanie o zgodę

na stosowanie

kroplówek/leków

Wnioski

1. Położnice w województwie śląskim w większości są py-

tane o wyrażenie zgody na zabiegi pielęgnacyjno-me-
dyczne.

2. Zgoda na zabiegi pielęgnacyjno-medyczne jest wyraża-

na częściej wśród pacjentek rodzących metodą cięcia
cesarskiego.

3. Respondentki po otrzymaniu stosownych informacji od

personelu medycznego częściej wyrażają zgodę na za-
biegi pielęgnacyjno-medyczne.

P I Ś M I E N N I C T W O

1.

Safjan D. Prawo pacjenta do informacji o rozpoznaniu i proponowanych
metodach leczenia. Antidotum 1993; 1: 26.

2.

Safjan D. Prawa pacjenta (raport o stanie prawnym). Helsińska Fundacja
Praw Człowieka. EXIT, Warszawa 1992.

3.

Kaczmarek T. Prawa pacjenta a odpowiedzialność prawna lekarza. Służ-
ba Zdrowia 1997; 79–80: 5.

4.

Halik J. Prawa pacjenta w Polsce — teoria a problemy praktycznego
przestrzegania. Zdrowie i Zarządzanie 2001; 3: 23–28.

5.

Poździoch S., Kucharska L., Padło S., Przyboś E. Znajomość praw pa-
cjenta wśród personelu szpitali i pacjentów. Zdrowie i Zarządzanie 2001;
3: 35–46.

6.

Opieka okołoporodowa w Polsce i przestrzeganie praw pacjenta w świe-
tle opinii konsumenckiej. Analiza danych z lat 1999–2002. Fundacja
Rodzić po Ludzku, Warszawa 2002.

7.

Drayton S., Rees C. They know what they are doing. Nursing Mirror
1984; 159: 4–8.

8.

Romney M., Gordon H. Is your enema really necessary? Br. Med.
J. 1981; 282: 1269–1271.

9.

Wagner M. Pursuing the birth machine. ACE Graphics, Camperdown
1994.

10. Evans M.I., Richarson D.A., Sholl J.S. i wsp. Caesarean section: asses-

sment of the convenience factor. J. Reprod. Med. 1984; 29: 670–673.

11. Hemminki E., Lenck M., Saarikoski S. i wsp. Ambulation versus oxytocin

protracted labor: a pilot study. Eur. J. Obstet. Gyneacol. 1985; 20: 199–208.

12. Hourvitz A., Alcalay M., Korach J. i wsp. A prospective study of high

versus low dose oxytocin for induction of labor. Acta Obstet. Gynecol.
Scand. 1996; 75: 636–641.

13. Lazor L.Z. A randomised comparison of 15- and 40-mniuten dosing protocols

for labor augmentation and induction. Obstet. Gynecol. 1992; 79: 55–58.

14. MacFarlane A. Variations in number of birth and perinatal mortality by

day of the week in England and Wales. Br. Med. J. 1978; 2: 1670–1673.

15. Satin A.J. A prospective study of two dosing regiments of oxytocin for

the induction of labor in patients with unfavorable cervices. Am. Obstet.
Gynecol. 1991; 165: 980–984.

16. Singhi S. Iatrogenic neonatal and maternal hyponatraemia following oxy-

tocin and aqueous glucose infusion during labor. Br. J. Obstet. Gyne-
acol. 1985; 92: 356–363.

17. Sipiński A. i wsp. Badania ankietowe dotyczące zaleceń WHO poświęco-

nych właściwym technikom porodowym. Kliniczna Perinatologia i Gine-
kologia 1996; XIII: 81–84.

18. Wagner M. Fish can’t see the water: the needs to humanize birth. Int.

J. Gynecol. Obst. 2000; 1: 142–145.