Luter nie był pierwszy

Kilkanaście lat przed „95 tezami” Marcina Lutra z podobnym programem wystąpił
angielski teolog

John Colet

(1467–1519).

Ten czołowy humanista oraz propagator renesansowej kultury studiował filozofię i
matematykę w Oksfordzie. Następnie wiele lat podróżował i kontynuował studia na
uniwersytetach włoskich i francuskich. Około 1496 roku powrócił z Włoch do Anglii i
przyjął święcenia kapłańskie. Starannie wykształcony w teologii, a jednocześnie
przesiąknięty ideami kultury humanistycznej, rozpoczął pracę na uniwersytecie w
Oksfordzie, gdzie z czasem został dziekanem kapituły katedralnej. Pod wpływem
badania Biblii dostąpił „przebudzenia” – tym bardziej że już w trakcie swojej podróży po
Włoszech dostrzegał liczne nadużycia władz kościelnych oraz sprzeniewierzanie się
naukom Jezusa i apostołów. Potępiał – podobnie jak później Marcin Luter – sprzedaż
odpustów, katolicką koncepcję czyśćca i możliwość „kupienia” łaski bożej za pomocą
mszy i księżych modłów.
Jako dziekan katedry św. Pawła w Londynie Colet zasłynął przede wszystkim ze swych
kazań, w których teksty Starego i Nowego Testamentu interpretował, stosując metodę
historyczno-filozoficzną. Wskazywał przede wszystkim na „konieczność powrotu do
Biblii w nauczaniu i życiu chrześcijańskim”, śmiało występował przeciwko polityce
papieskiej, skostnieniu struktur kościelnych oraz nauczaniu w „duchu średniowiecza”.
Odraza, jaką żywił wobec nadużyć kościelnych, była tak silna, że jego pisma
krytykujące grzechy kleru zostały potępione, a on sam oskarżony przez biskupa
Londynu o herezję.
W 1509 r. Colet założył (z własnych funduszy) w Londynie katedralną szkołę św. Pawła.
Statut szkoły wykluczał kontrolę duchowieństwa katolickiego – zarówno nad placówką,
jak i nad programem nauczania. Szkoła przyczyniła się do tego, że poziom oświaty w
krajach protestanckich szybko zaczął odbiegać od poziomu nauczania w krajach
katolickich (w tym w Polsce).
Zgłaszających się do szkoły kandydatów Colet przyjmował bez względu na ich
pochodzenie społeczne, a w opracowywaniu podręczników do nauczania pomagał mu
jego przyjaciel – Erazm z Rotterdamu (poznali się w 1498 r. w Oksfordzie).
Zreformowana przez J. Coleta szkoła przygotowywała młodych mężczyzn do czynnego
udziału w życiu społecznym i politycznym, przywiązując jednocześnie duże znaczenie
do wychowania fizycznego oraz kulturalnego i moralnego. To właśnie m.in. Colet
uczynił z Oksfordu jeden z najważniejszych ośrodków literatury i nauki humanistycznej
w Europie. Za jego przykładem rozpoczęto usuwać ze szkół angielskich średniowieczne
tomistyczne programy, a na ich miejsce wprowadzano zdobycze humanizmu.
Horda