ISSN 1896-1800
2010 tom 5 4 (15) 345–354
Dysfunkcja spo eczna w schizofrenii
z perspektywy poznania spo ecznego
Marta Rynda, Marta Bia ecka-Pikul
Instytut Psychologii, Uniwersytet Jagiello!ski
Celem artyku u jest pokazanie, jak istotna dla poznania i funkcjonowania spo ecznego cz owieka jest teoria
umys u (inaczej zdolno!" mentalizowania), czyli zdolno!" przypisywania sobie i innym nieobserwowal-
nych stanów wewn#trznych w celu wyja!niania i przewidywania zachowa$. Znaczenie teorii umys u, uwa-
%anej za automatyczn& i naturaln& zdolno!" cz owieka, mo%na wykaza", analizuj&c natur# trudno!ci w funkcjonowaniu spo ecznym osób, które maj& problemy z mentalizowaniem, a mianowicie osób choruj&cych na
schizofreni#. Uka%emy zatem nowe spojrzenia na szeroko rozumian& dysfunkcj# spo eczn& w schizofrenii
z perspektywy bada$ nad teori& umys u. Tytu em wprowadzenia przedstawimy wybrane wspó czesne deÞ-
nicje poznania spo ecznego, wskazuj&ce, jak wa%nym jego aspektem jest teoria umys u, aby kolejno omó-
wi", czym jest teoria umys u i jakie s& metody jej badania. Nast#pnie odpowiemy na pytanie, jak dysfunkcj#
spo eczn& w schizofrenii mo%na wyja!nia", badaj&c teori# umys u osób chorych. Analiza wybranych bada$
nad wgl&dem w chorob# i efektywno!ci& terapii osób ze schizofreni& ukierunkowanej na rozwój teorii umy-
s u pozwoli poda" kolejne argumenty na rzecz tezy o istotnej roli teorii umys u w funkcjonowaniu spo ecz-
nym. W podsumowaniu wska%emy perspektywy przysz ych bada$ nad poznaniem spo ecznym.
S owa kluczowe: schizofrenia, dysfunkcja spo eczna, teoria umys u (mentalizowanie)
Wprowadzenie
(Bodenhausen, Macrae i Hugenberg, 2003, s. 257)1.
„Psychologia spo eczna opisuje i wyja!nia, w jaki spo-
W ba daniach nad poznaniem spo ecznym cz#sto przyj-
sób ludzie spostrzegaj& innych, reaguj& na nich emocjo-
muje si# za o%enie, %e mentalne reprezentacje innej osoby
nalnie i w jaki sposób w stosunku do siebie nawzajem oraz sytuacji spo ecznej odgrywaj& wa%n& rol# przyczy-si# zachowuj&” (Wojciszke i Doli$ski, 2008, s. 295). now& w kszta towaniu zachowania. Zak ada si# równie%,
Pierwsza cz#!" zdania okre!laj&cego przedmiot bada$ %e poznanie spo eczne jest czym! odmiennym, wyra'nie
psychologii spo ecznej odnosi si# do procesu spostrzega-
ró%nym ni% procesy poznawcze zaanga%owane w pozna-
nia spo ecznego, który wraz z innymi procesami poznaw-
nie !wiata fizycznego, !wiata przedmiotów. Rozró%nienie
czymi, zachodz&cymi w zwi&zku z tre!ciami spo eczny-
dziedzin poznania (Wellman i Gelman, 1998), badanie
mi, nazywamy poznaniem spo ecznym.
rozwoju naiwnej wiedzy fizycznej i spo ecznej jest nie
Termin „poznanie spo eczne” ( social cognition) okre!la tylko skutkiem modu owych koncepcji umys u (Pinker,
„struktury i procesy poznawcze, które wp ywaj& na nasze 2002), ale przede wszystkim pozwala wykazywa" specy-
rozumienie sytuacji spo ecznych oraz po!rednicz& w na-
fik# procesów poznawczych zaanga%owanych w konstru-
szych zachowaniach, b#d&cych reakcj& na te sytuacje” owanie wiedzy z danej dziedziny, np. wiedzy spo ecznej.
Rozumiej&c poznanie spo eczne jako proces poznawa-
Marta Rynda, Instytut Psychologii, Uniwersytet Jagiello$ski,
nia innych ludzi lub skutki tego procesu (czyli wiedz#
Al. Mickiewicza 3, 31–120 Kraków,
spo eczn&), akcentujemy fakt, %e ludzie jako przedmio-
e–mail: marta_rynda@wp.pl
ty naszego poznania maj& cechy, których nie posiadaj&
Marta Bia ecka-Pikul, Instytut Psychologii, Uniwersytet Jagiel-
np. zjawiska czy obiekty fizyczne. Do najwa%niejszych
lo$ski, Al. Mickiewicza 3, 31–120 Kraków,
cech ludzi, jako obiektów poznania, mo%na zaliczy":
e-mail: marta.bialecka-pikul@uj.edu.pl
Korespondencj# w sprawie artyku u prosimy kierowa" na adres
posiadanie stanów wewn#trznych, zmienianie si# pod
e-mail: marta_rynda@wp.pl
wp ywem czynników zewn#trznych lub wewn#trznych
345
Copyright 2010 Psychologia Spo eczna
346 MARTA RYNDA, MARTA BIA(ECKA-PIKUL
oraz mo%liwo!" oddzia ywania na poznaj&cego (Fiske nast#pnie przedstawienie wyników bada$ nad dysfunkcj& i Taylor, 1991, za: Maruszewski, 2001). Cechy te wyzna-spo eczn& w schizofrenii. Zaprezentujemy kolejno trzy
czaj& istotne charakterystyki poznania obiektu, jakim jest grupy argumentów na rzecz tezy, %e zaburzenia menta-
drugi cz owiek: konieczno!" wnioskowania o nieobser-
lizowania w schizofrenii mog& skutkowa" trudno!ciami
wowalnych stanach wewn#trznych, niepewno!" poznania w funkcjonowaniu spo ecznym. Po pierwsze, udowodni-
(mo%liwo!" podawania ró%nych interpretacji) oraz dwu-
my, %e osoby chore maj& deficyt teorii umys u, po drugie,
podmiotowo!" poznania (wzajemne oddzia ywanie na %e utrudnia on ich funkcjonowanie spo eczne i po trzecie,
siebie obiektu poznania i poznaj&cego). Poniewa% jedn& %e terapia ukierunkowana na rozwój teorii umys u jest z najwa%niejszych cech ludzi jako obiektów poznania jest w przypadku tej grupy pacjentów skuteczna, przynosz&c
posiadanie stanów wewn#trznych (np. uczu", my!li), od-
popraw# ich funkcjonowania spo ecznego. W podsumo-
noszenie si# do tych stanów jest aspektem w definicjach waniu wska%emy, jakie nowe perspektywy badawcze
poznania spo ecznego mocno wyeksponowanym. I tak, otwiera przed psychologami poznania spo ecznego oraz
przyk adowo, Hala (1997) definiuje poznanie spo eczne psychologami klinicznymi badanie teorii umys u.
jako nadawanie sensu dzia aniom ludzi poprzez odwo-
anie do ich my!lenia, postrzegania, wnioskowania, czu-
Metody badania teorii umys u
cia, reagowania itd., Penn, Corrigan, Bentall, Racenstein
Do najcz#!ciej stosowanych metod badania teorii umy-
i Newman (1997) podobnie – jako operacje umys owe s u nale%& testy fa szywych przekona$, zadania wymaga-
le%&ce u podstaw interakcji spo ecznych, które obejmu-
j&ce rozumienia wypowiedzi niedos ownych oraz rozpo-
j& zdolno!" do postrzegania intencji i dyspozycji innych znawanie uczu" ze zdj#" oczu.
ludzi. Kluczowym aspektem poznania spo ecznego jest
Testy fa szywych przekona$ ( false belief tests), wyma-
wi#c zdolno!" wnioskowania o stanach wewn#trznych, gaj& rozumienia, %e ludzie kieruj& si# przekonaniami na czyli tzw. teoria umys u.
temat rzeczywisto!ci (które czasem mog& by" fa szywe),
Termin „teoria umys u” ( theory of mind), stosowany za-
a nie rzeczywisto!ci&. Jednym z klasycznych testów fa -
miennie z takimi terminami, jak „mentalizowanie” ( men-
szywych przekona$, skonstruowanym w celu pomiaru
talizing) czy „czytanie w umy!le” ( mindreading), odnosi teorii umys u u dzieci, jest test niespodziewanej zmiany si# do zdolno!ci przypisywania sobie i innym nieobser-
(Wimmer i Perner, 1983). Dziecko ogl&da przedstawian&
wowalnych stanów umys owych (np. przekona$, pra-
za pomoc& dwóch laleczek historyjk# – laleczki chowaj&
gnie$, wra%e$) w celu wyja!niania i przewidywania za-
przedmiot w miejscu A, pierwsza z laleczek wychodzi,
chowa$ (Premack i Woodruff; 1978; por. przegl&d bada$: druga laleczka (podczas nieobecno!ci pierwszej) prze-
Bia ecka-Pikul, 2009). Zdaniem Uty Frith (2008) ludzie k ada przedmiot w miejsce B. Zadaniem dziecka jest
s& zaprogramowani do mentalizowania – automatycznie wskazanie miejsca, w którym pierwsza laleczka b#dzie
i nie!wiadomie odnosz& si# do stanów wewn#trznych, szuka" przedmiotu. Rozumienie, %e ludzie kieruj& si#
co umo%liwia im rozumienie sytuacji spo ecznych i ade-
przekonaniami, które mog& by" fa szywe, pozwala prze-
kwatne w nich uczestnictwo. Jak twierdzi Colman (2009), widywa" ich zachowania. Jest to pierwszy krok (w wieku
teoria umys u jest „intuicyjnym rozumieniem zarów-
oko o 4 lat) w rozwoju teorii umys u. Nast#pnie dzieci
no w asnych stanów umys u, jak i odmienno!ci stanów zaczynaj& dostrzega", %e mo%na równie% pope nia" b #-
umys u innych ludzi, w &czaj&c w to my!li i przekonania” dy, my!l&c o my!leniu innej osoby, a wi#c mie" fa szywe (s. 763). Innymi s owy, jest nasz& naiwn& czy potoczn& przekonanie nie tyle o rzeczywisto!ci, ile o czyich! prze-wiedz& o !wiecie wewn#trznym innych ludzi stosowan& konaniach na temat rzeczywisto!ci. Potrafi& wtedy (oko o
do wyja!niania i przewidywania ich zachowa$.
7. roku %ycia) rozwi&za" tzw. testy fa szywych przekona$
Celem prezentowanych rozwa%a$ jest przedstawienie drugiego rz#du ( second-order false belief test) (Perner nowego spojrzenia na dysfunkcj# spo eczn&, czyli trud-i Wimmer, 1985).
no!ci w funkcjonowaniu w podstawowych obszarach
W badaniach klinicznych równie% stosuje si# testy
%ycia (np. w pracy), w schizofrenii z perspektywy bada$ fa szywych przekona$ w formie czytanych badane-
nad wybranym aspektem poznania spo ecznego – teori& mu historyjek (zob. np. Bora, Sehitoglu, Aslier, Atabay umys u. Wykorzystanie metodologicznych i teoretycz-i Veznedaroglu, 2007; Shryane i in., 2008) lub zada$
nych pomys ów badaczy teorii umys u pozwala, naszym wymagaj&cych uporz&dkowania obrazków ( false belief
zdaniem, spojrze" na schizofreni# w sposób nowatorski, picture sequencing) (zob. np. Brüne i Bodenstain, 2005; a przede wszystkim otwieraj&cy ciekawe perspektywy Langdon i in., 1997).
badacze. Krótkie zapoznanie czytelnika w kolejnej cz#-
Inn& metod#, równie powszechn& w badaniach nad zdol-
!ci artyku u z metodami badania teorii umys u umo%liwi no!ci& mentalizowania, stanowi& zadania wymagaj&ce
DYSFUNKCJA SPO(ECZNA W SCHIZOFRENII Z PERSPEKTYWY POZNANIA… 347
zrozumienia wypowiedzi niedos ownych, np. ironii, %ar-
wo okre!lane jako dysfunkcja spo eczna, polega zatem
tu, oszukiwania, metafor (por. Bia ecka-Pikul, 2010; na do!wiadczaniu trudno!ci w sferze kontaktów spo ecz-
Fillippova i Astington, 2008; Kielar-Turska i Bia ecka-
nych, szerzej – w ka%dym obszarze codziennego %ycia,
-Pikul, 2009; Sodian, 1991). Podaj&c badanym doros ym który wymaga wchodzenia w interakcje z innymi lud'mi.
takie zadania, przekonujemy si#, czy osoby te rozumie-
Pomimo znacz&cego wp ywu poziomu funkcjonowania
j&, %e nie zawsze to, co jest powiedziane dos ownie, jest spo ecznego na przebieg choroby i leczenia, przez d ugi
tym, co rzeczywi!cie chce powiedzie" interlokutor. Na czas badania nad schizofreni& koncentrowa y si# na ogól-przyk ad w Te!cie Aluzji ( the Hinting Task) (Corcoran, nych deficytach poznawczych, traktuj&c zaburzenia funk-Mercer i Frith, 1995) przedstawione s& sytuacje, ko$-
cjonowania spo ecznego jako konsekwencj# zaburze$
cz&ce si# wypowiedz& niedos own&. Prawid owa odpo-
sfery poznawczej. Poniewa% wyniki bada$ wskazywa y
wied' na pytanie „Co on chcia naprawd# powiedzie"?” jednak na ograniczon& mo%liwo!" wyja!niania dysfunk-wymaga wnioskowania o intencji nadawcy komunikatu cji spo ecznej deficytami poznawczymi, w ostatnich la-
z kontekstu, w jakim odbywa si# przedstawiony dia-
tach uwaga badaczy skupi a si# na specyficznym rodza-
log2. Podobn& technik& jest Test Dziwnych Historyjek3 ju poznania – na poznaniu spo ecznym (Penn, Corrigan,
( Strange Stories Test) autorstwa Happe (1993, 1994). Test Bentall, Racenstein i Newman, 1997). W a!nie dlatego sk ada si# z obrazków, opatrzonych parozdaniowym opi-przyjrzyjmy si# dok adnie badaniom nad zdolno!ci& men-
sem przedstawionej na nich sytuacji. Ka%da z historyjek talizowania w schizofrenii.
nale%y do jednego z o!miu rodzajów: Udawanie, Bia e
W ci&gu ostatnich kilkunastu lat przeprowadzono
K amstwo, Nieporozumienie, )art, Podwójny Bluff, Faux wiele bada$, w których porównywano wyniki osi&gane
Pas, Ironia, Perswazja/Manipulacja. Zadaniem osoby ba-
w testach teorii umys u przez osoby zdrowe i choruj&ce
danej jest wyja!nienie wypowiedzi lub zachowania jedne-
na schizofreni#. Uzyskane dane pozwalaj& stwierdzi",
go z bohaterów historyjki.
%e osoby ze schizofreni& rzeczywi!cie maj& trudno!ci
Kolejn& technik& badawcz&, któr& stosuje si#, mierz&c z mentalizowaniem4 (Brüne, 2005a; Harrington, Siegert rozumienie stanów wewn#trznych, a dok adniej mówi&c i McClure, 2005). W metaanalizie Sprong, Schothorst,
– emocji, jest Test Oczu ( the Eyes Test; Baron-Cohen, Vos, Hoxa i Van Engelanda (2007) uwzgl#dniono 29 ba-
Wheelwright, Hill, Raste i Plumb, 2001). Polega on na da$ z lat 1993–2006, które obj# y 831 osób chorych na prezentacji fotografii oczu wraz z czterema s owami opi-schizofreni# i 687 osób zdrowych. Osoby cierpi&ce na
suj&cymi stan mentalny osoby. Zadaniem osoby badanej schizofreni# uzyskiwa y istotnie ni%sze wyniki w zada-
jest mo%liwie najszybszy wybór s owa, które najlepiej niach teorii umys u. Charakterystyki badanych, takie jak
wyra%a to, co czuje lub my!li przedstawiona na fotografii wiek, p e" i poziom inteligencji nie wp ywa y na wielko!"
osoba.
efektu5. Podobne wyniki uzyskali Bora, Yucel i Pantelis,
(2009), przeprowadzaj&c metaanaliz# wyników 36 bada$
Czy chorzy na schizofreni!
z lat 1990–2008, które obj# y 1181 osób ze schizofreni&
maj" trudno#ci z mentalizowaniem?
i 936 osób zdrowych. Efekt by istotny statystycznie nie-
Dysfunkcja spo eczna, czyli pogorszenie funkcjono-
zale%nie od rodzaju zadania. Takie zmienne, jak wiek,
wania w jednym lub wi#cej z podstawowych obszarów, p e", poziom wykszta cenia, wiek w momencie zachoro-
takich jak: praca, kontakty mi#dzyludzkie, troska o sie-
wania i stosowanie leków nie mia y wp ywu na wielko!"
bie, jest jednym z kryteriów diagnostycznych schizofre-
efektu. Natomiast czas chorowania istotnie wp ywa na
nii (American Psychiatric Association, 1994). Poziom wielko!" efektu – pacjenci d u%ej choruj&cy uzyskiwali funkcjonowania spo ecznego osób cierpi&cych na schi-ni%sze wyniki w zadaniach teorii umys u. Innymi s owy,
zofreni# jest wa%nym czynnikiem prognostycznym prze-
wyniki przedstawionych metaanalizy dowodz&, %e zabu-
biegu choroby. Dane wskazuj&, %e przewaga objawów rzenia teorii umys u u osób cierpi&cych na schizofreni# s& negatywnych w obrazie klinicznym daje gorsze roko-powszechne.
wania (Fenton i McGlashan, 1994; McGlashan i Fenton,
Stwierdzenie, %e osoby ze schizofreni& maj& trudno!ci
1993). Objawy negatywne, m.in. sp ycenie i niedostoso-
z mentalizowaniem nasuwa pytanie, czy trudno!ci te s&
wanie afektu oraz wycofanie spo eczne, utrudniaj& two-
sta & cech& czy te% stanem !ci!le zwi&zanym z rozwojem
rzenie relacji z lud'mi i, w konsekwencji, zmniejszaj& choroby. Frith, opowiadaj&cy si# za drugim z wymienio-szans# uzyskania wsparcia spo ecznego, co wi&%e si# nych sposobów my!lenia o problemach z mentalizowa-
z niekorzystnym przebiegiem choroby (Erickson, Beiser niem w schizofrenii, pisa : „Osoba autystyczna nigdy nie
i Iacono, 1998; Erickson, Beiser, Iacono, Fleming i Lin, zdaje sobie sprawy z tego, %e inni pos uguj& si# umys em.
1989). Zaburzenie funkcjonowania spo ecznego, skróto-
Osoba chora na schizofreni# dobrze wie, %e inni ludzie
348 MARTA RYNDA, MARTA BIA(ECKA-PIKUL
pos uguj& si# umys em, ale traci zdolno!" wnioskowania
Warto doda", %e istniej& dane sugeruj&ce, i% rozwój
na temat jego zawarto!ci: przekona$ i intencji innych lu-
zdolno!ci mentalizowania u osób cierpi&cych na schi-
dzi. Osoba ta mo%e nawet utraci" zdolno!" refleksji nad zofreni# móg by" utrudniony. Po pierwsze, osoby, które zawarto!ci& w asnego umys u” (Frith, 1992, s. 121, za: w doros o!ci zachorowa y na schizofreni#, w dzieci$-
Britchwood i Jackson, 2004). Zdolno!" mentalizowania stwie wykazywa y ogólne deficyty poznawcze (Seligman,
u osób chorych na schizofreni#, rozwijaj&ca si# stosunko-
Walker i Rosenhan, 2003). Deficyty te mog y przek ada"
wo normalnie, ulega aby wi#c pogorszeniu wraz z rozwo-
si# na trudno!ci rozwojowe w zakresie zdolno!ci wnio-
jem choroby i polega aby nie tyle na braku !wiadomo!ci, skowania, w tym wnioskowania o stanach mentalnych.
%e ludzie maj& umys , co na braku wiedzy, jaka jest tre!" Po drugie, osoby takie prawdopodobnie mia y trudno!"
ich my!li (patrz: podsumowanie).
w anga%owaniu si# w zabawy symboliczne (Pestalozzi,
Chocia% istniej& dane potwierdzaj&ce tez# Fritha (np. 2003), a zabawy te stymuluj& rozwój zdolno!ci poznaw-Pousa i in., 2008), wi#kszo!" wyników bada$ daje jed-
czych (np. rozumienie metafor, zob. Seitz, 1997) oraz s&
nak podstawy, aby my!le" o zaburzeniach teorii umys u prekursorami rozwoju teorii umys u (Doherty, 2009). Po
w schizofrenii jako deficycie, czyli sta ej cesze, a nie wy-
trzecie, badania nad wp ywem spo ecznych do!wiadcze$
&cznie chwilowym skutku choroby. W badaniach odno-
dziecka na rozwój zdolno!ci mentalizowania, sugeruj&, %e
towano bowiem utrzymuj&ce si# u pacjentów w remisji rozwój tej zdolno!ci jest !ci!le zwi&zany ze zdolno!ci& problemy z wnioskowaniem o stanach mentalnych (zob. opiekuna, zwykle matki, do stosowania terminów men-przegl&dy bada$ i metaanalizy: Bora i in., 2009; Brüne, talnych adekwatnie opisuj&cych stan dziecka (Meins i in.,
2005a; Harrington, Siegert i McClure, 2005; Sprong i in., 2002, 2003). Zwa%ywszy na fakt, %e krewni osób chorych
2007). Dodatkowych danych, !wiadcz&cych na rzecz na schizofreni# uzyskuj& ni%sze, w porównaniu do grup trwa o!ci zaburzenia teorii umys u w schizofrenii, dostar-kontrolnych, wyniki w testach na teori# umys u, uzasad-
czaj& badania nad zwi&zkiem teorii umys u i schizotypii.
nione wydaje si# przypuszczenie, %e opiekunowie dziec-
Termin „schizotypia” odnosi si# do szerokiego spek-
ka rzadko opisywali stan dziecka, stosuj&c adekwatne ter-
trum do!wiadcze$ i zachowa$, które mog& by" uwa%ane miny mentalne i, w konsekwencji, rozwój teorii umys u
za psychotyczne (Mason, Claridge i Mike, 1995). Wyniki dziecka by utrudniony.
bada$ sugeruj&, %e osoby, które uzyskuj& wysokie wyni-
Podsumowuj&c, wyniki dotychczasowych bada$ wska-
ki w kwestionariuszach mierz&cych schizotypalne cechy zuj&, %e u osób chorych na schizofreni# wyst#puj& trudno-osobowo!ci, b#d&ce wzgl#dnie zdrow& form& przejawia-
!ci z wnioskowaniem o stanach mentalnych. Co wi#cej,
nia si# typowych dla schizofrenii wzorów funkcjonowa-
zaburzenia teorii umys u wydaj& si# obecne przed zacho-
nia poznawczego, charakteryzuje relatywnie niska zdol-
rowaniem oraz w okresie remisji, co sugeruje ich wzgl#d-
no!" wnioskowania o stanach mentalnych innych osób n& trwa o!" w czasie. Powstaje zatem pytanie, jak deficyt (Langdon i Coltheart, 1999, 2004; Pickup, 2006).
teorii umys u wp ywa na funkcjonowanie spo eczne osób
Kolejnych argumentów na rzecz tezy o trwa o!ci za-
chorych.
burze$ teorii umys u w schizofrenii dostarczaj& badania
obejmuj&ce krewnych pierwszego stopnia osób chorych
Dysfunkcja spo eczna w schizofrenii.
na schizofreni# oraz dzieci z grupy podwy%szonego ry-
Czy deÞcyt teorii umys u w schizofrenii
zyka zachorowania na schizofreni#. Krewni pierwszego
wyja#nia funkcjonowanie spo eczne chorych?
stopnia osób chorych na schizofreni# osi&gali ni%sze,
Po pierwsze, przywo ajmy prac# Corrigana i Toomey
w porównaniu z osobami zdrowymi, wyniki w testach (1995). Badacze ci, dokonuj&c pomiaru zarówno pozna-
wymagaj&cych wnioskowania o stanach mentalnych: nia spo ecznego, jak i funkcjonowania poznawczego osób
w te!cie wymagaj&cym odczytywania intencji stoj&cej chorych, stwierdzili, %e to w a!nie poznanie spo eczne jest za niedos own& wypowiedzi& (Janssen, Krabbendam, silniej zwi&zane ze wska'nikiem funkcjonowania spo-Jolles i van Os, 2003), wnioskowania o stanie mental-
ecznego (rozumianym jako umiej#tno!" rozwi&zywania
nym ze zdj#" oczu (Farzin i in., 2006) i uporz&dkowania problemów spo ecznych)6 ni% funkcje poznawcze (uwaga
obrazków dotycz&cych sytuacji spo ecznych (Anselmetti wzrokowa, rozpoznawanie i odpami#tywanie s ów, funk-
i in., 2009). Dzieci, u których rozwin# y si# zaburzenia ze cja zarz&dzaj&ca). Wynik ten zosta zreplikowany w bada-spektrum schizofrenii, osi&ga y ju% przed zachorowaniem niu Penna, Spauldinga, Reed i Sullivan (1996), w którym
ni%sze, w porównaniu z dzie"mi, u których nie rozwin# y wska'nikiem funkcjonowania spo ecznego by a ocena
si# %adnego typu zaburzenia, wyniki w zadaniu wyma-
funkcjonowania pacjenta na oddziale. Obecnie z przed-
gaj&cym przyjmowania perspektywy drugiej osoby ( the stawion& tez& zgadza si# wielu badaczy (por. Penn i in., Role-Taking Task) (Schiffman i in., 2004).
1997). Nas jednak interesuje przede wszystkim pytanie,
DYSFUNKCJA SPO(ECZNA W SCHIZOFRENII Z PERSPEKTYWY POZNANIA… 349
czy empirycznie udowodniono, %e to w a!nie zdolno!" w schizofrenii, brak wgl&du by by wynikiem niezdolno-
mentalizowania, jako kluczowy aspekt poznania spo ecz-
!ci osoby chorej do oceny swojego stanu z pespektywy
nego, stanowi istotny czynnik wyja!niaj&cy poziom funk-
innych osób. Hipoteza ta zyska a potwierdzenie empi-
cjonowania spo ecznego osób chorych na schizofreni#.
ryczne (Bora i in., 2007; Langdon i Ward, 2009). Bora
Brüne, Abdel-Hamid, Lehmkämper i Sonntag (2007) i wspó pracownicy (2007) zbadali 58 osób ze zdiagnozo-
przeprowadzili badanie (obejmuj&ce 38 osób z diagnoz& wan& schizofreni&, które wykona y testy neuropsycholo-schizofrenii i 29 osób zdrowych), w którym dokonano giczne, skal# wgl&du w chorob# oraz dwa testy na teori#
pomiarów inteligencji, funkcji zarz&dzaj&cej i zdolno!ci umys u: Test Oczu i test fa szywych przekona$ (zadania mentalizowania. W grupie pacjentów przeprowadzono wymagaj&ce rozumienia przekona$ pierwszego i drugierównie% ocen# funkcjonowania spo ecznego7 oraz odno-
go rz#du). Najwa%niejszym czynnikiem wyja!niaj&cym
towano takie zmienne, jak czas trwania choroby i stoso-
poziom wgl&du w chorob# by wynik uzyskany w zadaniu
wanie leków. Spo!ród wszystkich pacjentów wyodr#bnio-
rozumienia przekona$ drugiego rz#du. Zdaniem autorów,
no grup# 26 osób, których poziom inteligencji by równy uzyskany wynik wspiera przyj#te przez nich za o%enie, %e
lub powy%ej przeci#tnej. W przeprowadzonej analizie re-
wgl&d jest zdolno!ci& my!lenia o sobie z perspektywy in-
gresji okaza o si#, %e zdolno!" mentalizowania by a naj-
nych. Testy rozumienia przekona$ drugiego rz#du wyma-
silniejszym predyktorem funkcjonowania spo ecznego, gaj& bowiem wnioskowania o przekonaniach pewnej oso-
wyja!niaj&cym 46% wariancji w ca ej grupie pacjentów by na temat drugiej osoby (my!l# o tym, co my!li Janek
i a% 53%, gdy analizy by y ograniczone do grupy pacjen-
na temat Agaty). Wnioskowanie to mo%e by" analogiczne
tów z normalnym poziomem inteligencji. Wyniki innych do wnioskowania o my!leniu innych ludzi na nasz temat
bada$ równie% potwierdzaj& hipotez#, %e to zdolno!" (my!l# o tym, co my!li Janek na mój temat).
mentalizowania, kluczowy aspekt poznania spo ecznego,
W !wietle przedstawionych wyników bada$, teza mó-
stanowi istotny czynnik wyja!niaj&cy poziom funkcjono-
wi&ca, %e dysfunkcja spo eczna w schizofrenii, polega-
wania spo ecznego osób chorych na schizofreni# (Bora, j&ca na wyst#powania ró%norodnych problemów z funk-
Eryavuz, Kayahan, Sungu i Veznedaroglu, 2006; Brüne, cjonowaniem w grupie spo ecznej, jest skutkiem deficytu
2005b; Lysaker i in., 2005; Roncone i in., 2002).
teorii umys u, wydaje si# uzasadniona.
Wi#kszo!" bada$ weryfikuj&cych hipotezy na temat
zwi&zku teorii umys u z funkcjonowaniem spo ecznym
Dysfunkcja spo eczna w schizofrenii.
wykorzystywa a standardowe zadania teorii umys u (Test
Czy terapia ukierunkowana na rozwój
Oczu, testy fa szywych przekona$). Dlatego interesuj&-
teorii umys u pomaga pacjentom?
ce, ze wzgl#du na metodologi#, jest badanie Lysakera
Trzeci, ostatni argument, który warto rozwa%y", sta-
i wspó pracowników (2005). W badaniu tym wykorzysta-
raj&c si# uzasadni" przedstawion& tez#, dotyczy roli in-
no wska'niki mentalizowania uzyskane z oceny narracji terwencji terapeutycznych ukierunkowanych na rozwój
osób badanych; pos u%y a do tego specjalna skala mie-
teorii umys u w procesie zdrowienia, a szczególnie w lep-
rz&ca poziom metapoznania ( Metacognition Assessment szym funkcjonowaniu spo ecznym osób bior&cych udzia Scale: Semerari i in., 2003). Zebrane od m#%czyzn chow terapii. Jednym z nielicznych bada$, których celem
ruj&cych na schizofreni# opowie!ci oceniano pod wzgl#-
by o okre!lenie wp ywu tego rodzaju interwencji na le-
dem rozumienia w asnego umys u, umys u innych oraz czenie osób ze schizofreni&, jest badanie Kayser, Sarfati,
umiej#tno!ci refleksji o problemach i 'ród ach stresu. Besche i Hardy-Baylé (2006). Badanie to, pomimo ogra-
Trzeci ze wska'ników okaza si# istotnie zwi&zany ze nicze$ wynikaj&cych z metodologii, wydaje si# warte wska'nikiem funkcjonowania spo ecznego, mierzonego przedstawienia.
z u%yciem Skali Oceny Jako!ci )ycia ( Quality of Life
W badaniu Kayser i wspó pracowników (2006) czter-
Scale; Heinrichs, Hanlon i Carpenter, 1984) i b#d&cego nastu pacjentów, u których zdiagnozowano schizofreni#, sum& ocen w zakresie cz#sto!ci i jako!ci relacji spo ecz-zosta o losowo przydzielonych do grupy eksperymental-
nych oraz funkcjonowania zawodowego.
nej (o!miu pacjentów uczestnicz&cych w interwencji te-
Kolejnych danych sugeruj&cych zwi&zek mi#dzy teori& rapeutycznej) lub grupy kontrolnej (sze!ciu pacjentów).
umys u a funkcjonowaniem spo ecznym dostarczaj& ba-
Interwencja terapeutyczna polega a na dwóch, odbywa-
dania nad wgl&dem pacjentów w chorob#. Wgl&d w cho-
j&cych si# w odst#pie tygodnia, indywidualnych spotka-
rob# jest poj#ciem cz#sto uto%samianym z krytycyzmem, niach z pacjentem. Podczas ka%dego z nich prezentowano
czyli zdolno!ci& do w a!ciwej oceny w asnych prze%y" pacjentowi krótkie sceny (nagrane na wideo fragmenty i postaw oraz zjawisk zachodz&cych w otoczeniu (Lamot filmów), które pokazywa y interakcj# dwóch lub wi#cej
i Grzywa, 1997). Z perspektywy bada$ nad teori& umys u osób. Materia wymusza identyfikacj# i analiz# stanów
350 MARTA RYNDA, MARTA BIA(ECKA-PIKUL
mentalnych bohaterów (przekona$, rozczarowania, za-
kontroli); trudno!" w reprezentowaniu intencji innych
skoczenia, wrogo!ci, ironii i nieporozumienia). Po obej-
mo%e prowadzi" do uroje$ prze!ladowczych (przypisu-
rzeniu sceny pacjent by proszony o jej opisanie i zinter-
je si# wrogie intencje innym ludziom). Psychologowie
pretowanie. Nast#pnie terapeuta dyskutowa z pacjen-
kliniczni dzi#ki badaniom nad teori& umys u maj& zatem
tem podane interpretacje i pokazywa inne mo%liwo!ci. szans# stworzy" nowe modele, które wyja!ni&, na czym
W razie problemów pacjenta z analiz& sceny, terapeuta polega istota schizofrenii.
pomaga , zadaj&c odpowiednie pytania lub, je!li problem
Drugim wa%nym wnioskiem z przedstawionych tu
odnosi si# do niezdolno!ci odwo ywania si# do stanów analiz jest stwierdzenie, %e badania nad poznaniem spo-
mentalnych, kierowa uwag# pacjenta na stany wewn#trz-
ecznym w schizofrenii mog& pomóc w konstruowa-
ne bohaterów.
niu skutecznych programów pomocy dla osób chorych.
Przed i po interwencji terapeutycznej dokonano pomia-
W Polsce podejmowane s& interwencje psychologiczne
ru ogólnej symptomatologii, komunikacji i teorii umys u. skoncentrowane na rozwoju teorii umys u osób ze schi-
Pomiary te porównano z wynikami osób z grupy kontrol-
zofreni&. S& to tzw. treningi metapoznawczne, oferowane
nej. Wyniki potwierdzi y postawion& przez autorów hipo-
w prywatnych o!rodkach terapeutycznych, jak równie% na
tez#, mówi&c& o mo%liwym redukowaniu zaburze$ teorii oddzia ach psychiatrycznych np. w Instytucie Psychiatrii
umys u i komunikacji poprzez interwencj# ukierunkowa-
i Neurologii w Warszawie. Aplikacyjne aspekty bada$ s&
n& na rozwój zdolno!ci wnioskowania o stanach mental-
nie do przecenienia, ale stanowi& zaledwie jeden z wielu
nych. Wed ug autorów, wyniki sugeruj&, %e program ukie-
kierunków dalszych bada$.
runkowany na rozwój teorii umys u mo%e by" obiecuj&c&
Kolejny, trzeci wa%ny wniosek, który mo%na przedsta-
form& terapii psychospo ecznej.
wi" na podstawie zaprezentowanych analiz, odnosi si# do
próby sformu owania nowych definicji poznania spo ecz-
Podsumowanie. Perspektywy przysz ych bada$
nego. Rozumienie spo eczne ( social understanding) wraz
Przedstawiony przegl&d bada$ nad zaburzeniami teorii ze spo ecznym spostrzeganiem staje si# poznaniem spo-
umys u w schizofrenii mia na celu wykazanie, jak bardzo ecznym, polegaj&cym na nadawaniu sensu dzia aniom
podstawowe i wa%ne z punktu widzenia funkcjonowania ludzi poprzez odwo anie do ich my!lenia, postrzegania,
spo ecznego cz owieka jest mentalizowanie. Wyniki do-
wnioskowania, czucia, reagowania (Hala, 1997). Innymi
tychczasowych bada$ wst#pnie uzasadniaj& hipotez#, %e s owy, istot& poznania spo ecznego jest mentalizowanie.
zaburzenia funkcjonowania spo ecznego (m.in. trudno-
W ten sposób nurt bada$ nad teoriami umys u w &cza si#
!ci w komunikacji, dziwaczno!" zachowa$, ma a liczba w badania nad poznaniem spo ecznym. W konsekwencji
relacji spo ecznych) w schizofrenii wynikaj& z trudno!ci obserwuje si# dwa zjawiska.
w odczytywaniu stanów wewn#trznych swoich i innych
Z jednej strony, poj#cie „teorii umys u”, które powsta o
ludzi. A zatem pierwszy wa%ny wniosek p yn&cy z przed-
na gruncie psychologii rozwoju (por. np. pierwsze testy
stawionych analiz ma charakter teoretyczny. Wyniki omó-
teorii umys u), poszerza si# i zmienia, d&%&c ku poj#ciu
wionych bada$ daj& podstawy do patrzenia na objawy „poznania spo ecznego”. Mo%na postawi" tez#, %e psy-obserwowane w schizofrenii, w tym deficyty spo eczne, chologowie rozwojowi zrozumieli, i% badaj& nie tylko,
z nowej perspektywy. Dalsze badania pozwol& na wery-
jak zmienia si# dzieci#ca wiedza o umy!le jako o organie,
fikacj# modelu Fritha (1992; za: Corcoran i in., 1995), który przetwarza informacje, ale równie% o umy!le, który
który uwa%a, %e schizofreni# mo%na rozumie" jako wynik ma pragnienia i preferencje, do!wiadcza emocji, wp ywa
zaburze$ procesu reprezentowania stanów mentalnych na zachowanie (okre!la cele), dzia a nieustannie podczas
(metareprezentacji). Implikuje to twierdzenie, %e zró%ni-
interakcji (np. zabawy) z innymi lud'mi. Niektórzy z ba-
cowane objawy schizofrenii daj& si# sprowadzi" do jedne-
daczy formu uj& nawet tez#, %e termin „teoria umys u”
go, wspólnego procesu poznawczego. Zaburzenia metare-
nale%y zast&pi" terminem „poznanie spo eczne” (por.
prezentacji, jak twierdzi Frith, mog& skutkowa" ró%nymi Carpendale i Lewis, 2006).
objawami, w zale%no!ci od charakteru zaburze$ tego pro-
Z drugiej strony, psychologowie spo eczni pisz&: „!wiat
cesu (nieprawid owa tre!" reprezentacji, oderwanie tre!ci spo eczny jest !wiatem interpretowanym” (Wojciszke
reprezentacji lub brak tre!ci metareprezentacji) oraz ob-
i Doli$ski, 2008, s. 295), podkre!laj&c, %e poznanie spo-
szaru, którego ten proces dotyczy (w asne cele, intencje eczne polega na konstruowaniu subiektywnej wiedzy,
lub intencje innych osób). Na przyk ad urojenia wp ywu któr& wykorzystujemy w interakcjach z innymi lud'mi.
mo%na rozumie" jako skutek zaburzenia reprezentowania Skorzystanie z technik opracowanych przez psychologów
w asnych intencji (w asne zachowanie nie jest rozumiane rozwojowych mo%e umo%liwi" psychologom spo ecznym
jako wynik w asnej intencji, ale jako wynik zewn#trznej nowe spojrzenie na poznanie i funkcjonowanie spo eczne
DYSFUNKCJA SPO(ECZNA W SCHIZOFRENII Z PERSPEKTYWY POZNANIA… 351
cz owieka, spojrzenie silniej akcentuj&ce rol# subiektyw-
Brüne, M. (2005a). ‘Theory of Mind’ in schizophrenia: A review
nych interpretacji otaczaj&cych nas sytuacji spo ecznych.
of the literature. Schizophrenia Bulletin, 31 (1), 21–42.
Podsumowuj&c, podkre!lmy, %e psychologia poznania Brüne, M. (2005b). Emotion recognition, ‘theory of mind’, and
spo ecznego staje si# dziedzin&, która nie tylko pr#%nie si#
social behavior in schizophrenia. Psychiatry Research, 133,
135–147.
rozwija, otwieraj&c si# na nowe idee (Kossowska i Kofta, Brüne, M., Bodenstain, L. (2005). Proverb comprehension 2009), ale ma przemo%ny wp yw na wydawa oby si# da-reconsidered – ‘Theory of mind’ and the pragmatic use of
lekie wobec jej zainteresowa$ dziedziny, jak cho"by psy-
language in schizophrenia. Schizophrenia Research, 75, 233–
chologia kliniczna. Dzi#ki badaniom poznania spo eczne-
239.
go w przysz o!ci lepiej poznamy istot# zaburze$, skon-
Brüne, M., Abdel-Hamid, M., Lehmkämper, C., Sonntag, C.
struujemy nowe terapie, a tak%e zyskamy wgl&d w natur#
(2007). Mental state attribution, neurocognitive functioning,
cz owieka. By" mo%e „cz owieka mentalizuj&cego”?
and psychopathology: What predicts poor social competence
in schizophrenia best? Schizophrenia Research, 92 (1–3),
151–159.
LITERATURA CYTOWANA
Carpendale, J., Lewis, Ch. (2006). How children develop social
American Psychiatric Association (1994). Diagnostic and sta-
understanding. Malden: Blackwell Publishing.
tistical manual of mental disorders. Washington, DC.
Colman, A. M. (2009). S ownik psychologii. Warszawa: Wydaw-
Anselmetti, S., Bechi, M., Bosia, M., Quarticelli, C., Ermoli, E.,
nictwo Naukowe PWN.
Smeraldi, E., Cavallaro, R. (2009). ‘Theory’ of mind im -
Corcoran, R., Mercer, G., Frith, Ch. (1995). Schizophrenia,
pairment in patients affected by schizophrenia and in their
symptomatology and social inference: Investigating ‘theory
parents. Schizophrenia Research, 115 (2–3), 278–285.
of mind’ in people with schizophrenia. Schizophrenia
Baron-Cohen, S., Wheelwright, S., Hill, J., Raste, Y., Plumb,
Research, 17, 5–13.
I. (2001). The ‘Reading the Mind in the Eyes’ Test revised
Corrigan, P. W., Toomey, R. (1995). Interpersonal problem
version: A study with normal adults, and adults with Asperger
solving and information processing in schizophrenia. Schizo-
syndrome or high-functioning autism. Journal of Child
phrenia Bulletin, 21 (3), 395–403.
Psychology and Psychiatry, and Allied Disciplines, 42 (2),
Doherty, M. (2009). Theory of mind. How children understand
241–251.
others’ thoughts and feelings. Hove: Psychology Press.
Bia ecka-Pikul, M. (2009). Teoria umys u: Istota i mechanizmy
Donahoe, C. P., Carter, M. J., Bloem, W. D., Hirsch, G. L.,
rozwoju. W: M. Kielar-Turska (red.), Studia nad rozwojem
Laasi, N., Wallace, C. J. (1990). Assessment of interpersonal
i wychowaniem. W osiemdziesi"t" rocznic# powstania Za -
problem-solving skills. Psychiatry, 53, 329–339.
k adu Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej na Uni-
Erickson, D. H., Beiser, M., Iacono, W. G. (1998). Social support
wersytecie Jagiello!skim (s. 53–67). Kraków: Wydaw nictwo
predicts 5-year outcome in Þ rst-episode schizophrenia.
Uniwersytetu Jagiello$skiego.
Journal of Abnormal Psychology, 107 (4), 681–685.
Bia ecka-Pikul, M. (2010). Teaching children to understand
Erickson, D. H, Beiser, M., Iacono, W. G., Fleming, J. A., Lin,
metaphors as a path leading to theory of mind development.
T. Y. (1989). The role of social relationships in the course of
European Journal of Developmental Psychology, 7 (5), 529–
Þ rst-episode schizophrenia and affective psychosis. American
544 .
Journal of Psychiatry, 146 (11), 1456–1461.
Bodenhausen, G. V., Macrae, C. N., Hugenberg, K. (2003).
Farzin, I., Platek, S. M., Panyavin, I. S., Calkins, M. E., Kohler, Ch.,
Social cognition. W: I. Weiner (red.), Handbook of psychology
Siegel, S. J. i in. (2006). Self-face recognition and theory of
(t. 5, s. 257–282). Hoboken, NJ: Wiley.
mind in patients with schizophrenia and Þ rst-degree relatives.
Bora, E., Eryavuz, A., Kayahan, B., Sungu, G., Veznedaroglu, B.
Schizophrenia Research, 88, 151–160.
(2006). Social functioning, theory of mind and neurocognition
Fenton, W. S., McGlashan, T. H. (1994). Antecedent, symptoms
in outpatients with schizophrenia; Mental state decoding may
progression, and long-term outcome of the deÞ cit syndrome
be a better predictor of social functioning than mental state
in schizophrenia. American Journal of Insanity, 151 (3), 351–
reasoning. Psychiatry Research, 145 (2–3), 95–103.
356.
Bora, E., Sehitoglu, G., Aslier, M., Atabay, I., Veznedaroglu,
Filippova, E., Astington, J. W. (2008). Further development in
B. (2007). Theory of mind and unawareness of illness in
social reasoning revealed in discourse irony understanding.
schizophrenia: Is poor insight a mentalizing deÞ cit? European
Child Development, 79 (1), 126–138.
Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience, 257 (2),
Frith, U. (2008). Autyzm. Wyja$nienie tajemnic. Gda$sk: Gda$-
104–111.
skie Wydawnictwo Psychologiczne.
Bora, E., Yucel, M., Pantelis, Ch. (2009). Theory of mind
Hala, S. (1997). The development of social cognition. Hove:
impairment in schizophrenia: Meta-analysis. Schizophrenia
Psychology Press.
Research, 109, 1–9.
Happe, F. (1993). Communicative competence and theory of
Britchwood, M., Jackson, Ch. (2004). Schizofrenia. Gda$sk:
mind in autism: A test of relevance theory. Cognition, 61,
Gda$ skie Wydawnictwo Psychologiczne.
101–119.
352 MARTA RYNDA, MARTA BIA(ECKA-PIKUL
Happe, F. (1994). An advanced test of theory of mind: Un -
McGlashan, T. H., Fenton, W. S. (1993). Subtype progression
derstanding of story characters’ thoughts and feelings by
and pathophysiologic deterioration in early schizophrenia.
able autistic, mentally handicapped, and normal children
Schizophrenia Bulletin, 19 (1), 71–84.
and adults. Journal of Autism and Developmental Disorders,
Meins, E., Fernyhough, Ch., Wainwright, R., Clark-Carter,
24 (2), 129–154.
D., Das Gupta, M., Fradley, E. i in. (2002). Maternal mind-
Harrington, L., Siegert, R. J., McClure, J. (2005). Theory of
-mindedness and attachment security as predictors of theory
mind in schizophrenia: a critical review. Cognitive Neuro-
of mind understanding. Child Development, 73 (6), 1715–
psychiatry, 10, 249–286.
1726.
Heinrichs, D. W., Hanlon, T. E., Carpenter, W. T. (1984). The
Meins, E., Fernyhough, Ch., Wainwright, R., Clark-Carter,
Quality of Life Scale: An instrument for assessing the schi-
D., Das Gupta, M., Fradley, E. i in. (2003). Pathways to un -
zophrenic deÞ cit syndrome. Schizophrenia Bulletin, 10 (3),
derstanding nind: Construct validity and predictive vali dity
388–398.
of maternal mind-mindedness. Child Development, 74 (4),
Janssen, I., Krabbendam, L., Jolles, J., van Os, J. (2003).
1194–1211.
Alterations in theory of mind in patients with schizophrenia
Penn, D. L., Spaulding, W., Reed, D., Sullivan, M. (1996). The
and non-psychotic relatives. Acta Psychiatrica Scandinavica,
relationship of social cognition to ward behavior in chronic
108 (2), 110–117.
schizophrenia. Schizophrenia Research, 20 (3), 327–35.
Kayser, N., Sarfati, Y., Besche, Ch., Hardy-Baylé, M. (2006).
Penn, D. L., Corrigan, P. W., Bentall, R. P., Racenstein, J. M.,
Elaboration of a rehabilitation method based on a pathogenetic
Newman, L. (1997). Social cognition in schizophrenia. Psy-
hypothesis of ‘theory of mind’ impairment in schizophrenia.
chological Bulletin, 121, 114–132.
Neuropsychological Rehabilitation, 16 (1), 83–95.
Perner, J., Wimmer, H. (1985). ‘John thinks that Mary thinks
Kielar-Turska, M., Bia ecka-Pikul, M. (2009). Generating and
that’: Attribution of second-order beliefs by 5- to 10-year-
understanding jokes by Þ ve-and nine-year-olds as an expression
-old children. Journal of Experimental Child Psychology, 39,
of theory of mind. Polish Psychological Bulletin, 40 (4), 8–14.
437–471.
Kofta, M. (2005). Kilka uwag o naturze i ewolucji nurtu
Pestalozzi, J. (2003). The symbolic and concrete: Psychotic
poznania spo ecznego. W: M. Kossowska, M. *mieja,
adolescents in psychoanalytic psychotherapy. International
S. *pie wak (red.), Spo eczne $cie%ki poznania (s. 215–231).
Journal of Psychoanalysis, 84, 1–21.
Gda$sk: Gda$skie Wydawnictwo Psychologiczne.
Pickup, G. J. (2006). Theory of mind and its relation to schi-
Kossowska, M., Kofta, M. (2009). Nowe trendy w poznaniu
zotypy. Cognitive Neuropsychiatry, 11 (2), 177–192.
spo ecznym: podsumowanie. W: M. Kofta i M. Kossowska
Pinker, S. (2002). Jak dzia a umys ? Warszawa: Ksi&%ka i Wiedza.
(red.), Psychologia poznania spo ecznego: Nowe tendencje
Pousa, E., Duñó, R., Brébion, G., David, A. S., Ruiz, A. I.,
(s. 313–317). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Obiols, J. E. (2008). Theory of mind deÞ cits in chronic
Lamot, G., Grzywa, A. (1997). Wgl&d a choroba psychiczna.
schizophrenia: Evidence for state dependence. Psychiatry
Psychiatria Polska, 31 (1), 97–110.
Research, 158, 1–10.
Langdon, R., Coltheart, M. (1999). Mentalising, schizotypy, and
Premack, D. G., Woodruff, G. (1978). Does the chimpanzee
schizophrenia. Cognition, 71, 43–71.
have a theory of mind? Behavioral and Brain Sciences, 1,
Langdon, R., Coltheart, M. (2004). Recognition of metaphor and
515–526.
irony in young adults: The impact of schizotypal personality
Roncone, R., Falloon, I. R., Mazza, M., De Risio, A., Pollice, R.,
traits. Psychiatry Research, 125, 9–20.
Necozione, S., Morosini, P. L., Casacchia, M. (2002). Is
Langdon, R., Michie, P. T., Ward, P. B., McConaghy, N., Catts,
theory of mind in schizophrenia more strongly associated
S. V., Coltheart, M. (1997). Defective self and/or other men-
with clinical and social functioning than with neurocognitive
talising in schizophrenia: A cognitive neuropsychological
deÞ cits? Psychopathology, 35 (5), 280–288.
approach. Cognitive Neuropsychiatry, 2 (3), 167–193.
Schiffman, J., Lam, C. W., Jiwatram, T., Ekstrom, M., Sorensen,
Langdon, R., Ward, P. (2009). Taking the perspective of the
H., Mednick, S. (2004). Perspective-taking deÞ cits in people
other contributes to awareness of illness in schizophrenia.
with schizophrenia spectrum disorders: A prospective inves-
Schizophrenia Bulletin, 35 (5), 1003–1011.
tigation. Psychological Medicine, 34 (8), 1581–1586.
Lysaker, P. H., Carcione, A., Dimaggio, G., Johannesen, J. K.,
Seitz, J. A. (1997). Metaphor, symbolic play, and logical thought
Nicolò, G., Procacci, M., Semerari, A. (2005). Metacognition
in early childhood. Genetic, Social and General Psychology
amidts narratives of self and illness in schizophrenia: As -
Monographs, 123 (4), 373–391.
sociations with neurocognition, symptoms, insight and quality
Seligman, M. E. P., Walker, E. F., Rosenhan, D. L. (2003). Psy-
of life. Acta Psychiatrica Scandinavica, 112 (1), 64–71.
chopatologia. Pozna$: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Maruszewski, T. (2001). Psychologia poznania. Gda$sk:
Semerari, A., Carcione, A., Dimaggio, G., Falcone, M., Ni -
Gda$skie Wydawnictwo Psychologiczne.
colò, G., Procacci, M., Alleva, G. (2003). How to evaluate
Mason, O., Claridge, G., Mike, J. (1995). New scale for the
metacognitive function in psychotherapy? The Metacognition
assessment of schizotypy. Personality and Individual Di-
Assessment Scale and its applications. Clinical Psychology
ferences, 18 (1), 7–13.
and Psychotherapy, 10, 238–261.
DYSFUNKCJA SPO(ECZNA W SCHIZOFRENII Z PERSPEKTYWY POZNANIA… 353
Shryane, N. M., Corcoran, R., Rowse, G., Moore, R., Cummins,
2. Przyk adowa historyjka z Testu Aluzji (test sk ada si#
S., Blackwood, N., Howard, R., Bentall, R. P. (2008).
z dziesi#ciu tego typu historyjek): Paul musi i$& na rozmow#
Deception and false belief in paranoia: Modelling Theory of
kwalifikacyjn". Jest ju% pó'no i Paul mo%e si# spó'ni&. Kiedy
Mind Stories. Cognitive Neuropsychiatry, 13 (1), 8–32.
czy$ci buty, mówi do swojej %ony, Jane: „Chcia bym w o%y&
Sodian, B. (1991). The development of deception in young
moj" niebiesk" koszul#, ale jest bardzo pognieciona”.
children. British Journal of Developmental Psychology, 9,
Pytanie: Co Paul mia naprawd# na my$li, kiedy to mówi ?
173–188.
(Je!li osoba badana nie odpowiada lub odpowiada nieprawi-
Sprong, M., Schothorst, P., Vos, E., Hox, J., Van Engeland, H.
d owo, podawane s& kolejne informacje: Paul powiedzia potem
(2007). Theory of mind in schizophrenia: Meta-analysis. The
„Koszula jest w koszu z rzeczami do prasowania”.
British Journal of Psychiatry, 191 (1), 5–13.
Pytanie: Co Paul chcia , aby zrobi a Jane?).
Wellman, H., Gelman, S. A. (1998). Knowledge acquisition.
3. Polska wersja testu zosta a opracowana przez Mart#
W: D. Kuhn, R. Siegler (red.), Handbook of child psychology
Bia eck&-Pikul. Metoda okre!lana jest równie% jako Test
(t. 4: Cognitive Development, wyd. 5, s. 523–573). New York:
Historyjek.
John Wiley.
4. W badaniach uwzgl#dniano osoby, które spe nia y kryte-
Wimmer, H., Perner, J. (1983). Beliefs about beliefs: Repre-
ria diagnostyczne schizofrenii lub zaburze$ schizoafektywnych
sentation and constraining function of wrong beliefs in young
wed ug DSM lub ICD.
children’s understanding of deception. Cognition, 13 (1),
5. W zwi&zku z brakiem danych, nie uwzgl#dniano jednak
103–128.
takich charakterystyk, jak stosowanie leków, czas trwania i na-
Wojciszke, B., Doli$ski, D. (2008). Psychologia spo eczna.
silenie choroby.
W: J. Strelau, D. Doli$ski (red.), Psychologia. Podr#cznik
6. Zastosowano test mierz&cy spostrzeganie, przetwarzanie
akademicki (t. 2, s. 293–447). Gda$sk: Gda$skie Wydaw-
i produkcj# zachowa$ spo ecznych ( Assessment of Interpersonal
nictwo Psychologiczne.
Problem Solving Skills; Donahoe i in., 1990), który polega na
Wykes, T., Sturt, E. (1986). The measurement of social behaviour
komentowaniu obejrzanych na wideo scenek, w których np.
in psychiatric patients: An assessment of the reliability
mia miejsce konflikt (osoba ma rozpozna" konflikt, zapropono-
and validity of the SBS schedule. The British Journal of
wa" rozwi&zanie i, odgrywaj&c rol#, pokaza" je).
Psychiatry: The Journal Of Mental Science, 148, 1–11.
7. Funkcjonowanie spo eczne pacjenta by o oceniane przez
zespó piel#gniarek na Skali Zachowa$ Spo ecznych ( The Social
PRZYPISY
Behaviour Scale; Wykes i Sturt, 1986). Skala ta, sk adaj&ca si#
z 21 itemów, obejmuje pytania dotycz&ce umiej#tno!ci komuni-
1. Z pewno!ci& cz#!ciej psychologowie spo eczni pos uguj&
kacyjnych, nieadekwatnych spo ecznie zachowa$, objawów au-
si# tym terminem, aby przywo a" wa%ny wspó czesny nurt czy
tyzmu (mamrotanie, !mianie si# do siebie), objawów afektyw-
perspektyw# badawcz&, w której analiza zjawisk spo ecznych
nych (l#k, depresja, niepokój) i zaburze$ ruchu (dziwaczno!"
polega na badaniu le%&cych u podstaw tych zjawisk procesów
zachowa$, manieryzmy).
poznawczych (por. Kofta, 2005; Kossowska i Kofta, 2009).
354 MARTA RYNDA, MARTA BIA(ECKA-PIKUL
Social dysfunction in schizophrenia
from the perspective of social cognition
Marta Rynda, Marta Bia ecka-Pikul
Institute of Psychology, Jagiellonian University
Abstract
Theory of mind, often called mentalizing ability, is the ability to attribute mental states to other people in
order to explain and predict their behavior. This ability, considered as automatic and natural, is very impor-
tant for social cognition and social functioning. The importance of this ability is well seen when we analyze
difÞculties in social functioning of people with difÞculties in mentalizing, that is people with schizophrenia.
The aim of the article is to present this new perspective in research on social dysfunction in schizophrenia.
Starting with presentation of contemporary deÞnitions of social cognition which emphasize the crucial role
of the theory of mind we then deÞne what the theory of mind is and discuss methods aimed to assess the
mentalizing ability. Afterwards we try to answer the question whether social dysfunction in schizophrenia
can be explained as a deÞcit of the theory of mind. Further, we present studies of insight and effectiveness
of therapy aimed to improve the ability to mentalize, and we use it as an argument that theory of mind plays
a fundamental role in social functioning. In summary we focus on further perspectives for studies in social
cognition.
Keywords: schizophrenia, social dysfunction, theory of mind, mentalizing
Z o%ono: 17.04.2010
Z o%ono poprawiony tekst: 7.10.2010
Zaakceptowano do druku: 12.10.2010