PROMIENIOWANIE UV
UV – niewidzialne promieniowanie elektromagnetyczne o długości fali 400-100nm.
Podział promieniowania UV:
o
obszar A: 400-315 nm. – przenika przez naskórek do skóry właściwej,
o
obszar B: 315-280 nm. – absorbowane jest w naskórku, daje silny rumień (przeciwgrzybiczo),
o
obszar C: 280-200 nm. – silnie wzbudza cząsteczki, absorbowane jest w naskórku (bakteriobójczo)
Długość fali promieniowania UV przenikającego przez róŜne ośrodki:
- szkło kwarcowe od 180 nm.,
- powietrze od 185 nm.,
- szkło okienne od 320 nm.,
- filtr Woda od 313 do 405 nm. (w lampach diagnostycznych),
- szkło Chance-Crookesa pochłania promienie nadfioletowe (stosowane w okularach ochronnych).
Promieniowanie UV o długości fali:
- 200 nm. zostaje całkowicie pochłonięte w warstwie rogowej naskórka,
- 400 nm. całkowicie zostaje pochłonięte dopiero na głębokości 2mm.
Działanie biologiczne UV:
- rumień fotochemiczny,
- działanie przeciwkrzywicze,
- tworzenie pigmentu,
- odczyny z fotosensybilacji,
- działanie bakteriobójcze,
- wpływ na immunologiczne właściwości skóry w kierunku immunosupresji.
Rumień fotochemiczny to najintensywniejszy rumień występuje po naświetlaniu UV-B.
Powstaje w wyniku fotochemicznego podraŜnienia komórek warstwy rozrodczej –
postawnej naskórka i warstw sąsiednich oraz skory właściwej.
Fotochemiczne podraŜnienie zaczyna się od chemicznego uaktywnienia cząsteczek.
Dochodzi do szeregu reakcji i zmian wtórnych/. Przykładem jest destabilizacja błon lizosomalnych, która inicjuje reakcje hydrolityczne – wzrasta miejscowe stęŜenie histaminy, kinin, serotoniny i prostoglandyn.
Do skóry właściwej sięga UV-A. Dochodzi do degranulacji bazofili i uwolnienia histaminy oraz powstania wysięku okołonaczyniowego.
Niektóre z tych substancji dostają się do krwioobiegu uwolnione z duŜych powierzchni skóry po naświetlaniu wywołują reakcje ogólne i mogą spowodować gorączkę.
Zmiany po naświetlaniu UV moŜna określić jako niewielką destrukcję tkanek, przeciw której ustrój mobilizuje przygotowawcze mechanizmy obronne.
Rumień jest stanem zapalnym naskórka i skóry właściwej.
Czynniki wyzwalające się pod wpływem promieniowania UV w pierwszej fazie działają pozapalnie, w drugiej – immunosupresyjnie.
Ewolucja rumienia:
- okres utajenia: 1-6 h,
- okres narastania: 6-24 h,
- okres maksymalnego nasilenia: 24 h,
- okres ustępowania – przy duŜych dawkach nawet kilka dni.
PROMIENIOWANIE UV – wykład
1
I – pochłonięcie UV przez białko warstwy kolczastej; dochodzi do jego denaturacji i uszkodzenia komórek,
II – z uszkodzonych komórek wydzielają się związki rozszerzające naczynia krwionośne (związku histaminopodobne); tworzą się one na drodze fotochemicznej dekarboksylacji kwasu aminohistydynowego do czynnej aminy – histydyny; związki histaminopodobne przenikają do skóry właściwej, rozszerzają naczynia włosowate i zwiększają ich przepuszczalność.
Intensywność rumienia zaleŜy od:
- długości fali promieniowania UV,
- intensywności źródła promieniowania,
- czasu napromieniowania,
- odległości od źródła promieniowania,
- wraŜliwości skóry,
- wraŜliwości osobniczej.
Rodzaje skóry wg T.B. Fitzpatrick’a:
I – biały,
II – biały,
III - biały,
IV – jasnobrązowy,
V – brązowy,
VI – ciemnobrązowy lub czarny.
Cechy rumienia:
- wykazuje ewolucję, której najbardziej charakterystyczną cechą jest występowanie okresu utajenia,
- jest jednolity,
- jest ściśle odgraniczony od powierzchni skóry niepoddanej naświetlaniu,
PIGMENTACJA
Funkcje melaniny:
- ochrona DNA przed promieniowaniem,
- neutralizacja wolnych rodników (antyutleniacz),
- termoregulacja (pochłania i rozprasza promieniowanie),
- nadanie koloru skórze (funkcja estetyczna).
Melanina jest wytwarzana w organellach melanocytów nazywanych melanosomami (pęcherzyki powstałe z aparatu Golgiego).
Proces syntezy barwnika nosi nazwę melanogenezy.
MELANOGENEZA
Melanina powstaje z promelaniny, która jest aminokwasem – tyrozyna, zawarta w melanoblastach.
Melanoblastach wyniku utleniania tyrozyny przez enzym (zwany tyrozynozą) powstaje bezbarwny związek zwany – DOPA-3,4-dwyhydroksyfenyloalanina.
Pod wpływem promieni nadfioletowych zostaje uczynniony enzym dopa-oksydaza, który w obecności jonów miedzi, spełniających rolę katalizatora powoduje polimeryzację i utlenienie DOPA do brunatnego barwnika – melaniny.
Powstawanie związków przeciwkrzywiczych
2,7-dehydrocholesterol wit. D3 (pod wpływem UV)
PROMIENIOWANIE UV – wykład
2
D3 – witamina niezbędna do prawidłowego wchłaniania wapnia i fosforu (mineralizacja kości)
Niedobór witaminy D3 – u dzieci: krzywica (zbyt małe mineralizowanie kości i ich niedostateczna sztywność), sztywność rosłych: rozmiękanie kości
FOTOSENSYBILIZACJA
Zwiększenie wraŜliwości skóry na działanie promieniowania UV, substancje fotouczulające stosowane są dla uzyskania wpływu leczniczego np. w biedactwach i łuszczycy.
Psoraleny podawane są zewnętrznie i doustnie przez naświetlanie UV w leczeniu łuszczycy.
Fotosensybilizacja moŜe dotyczyć ubocznego działania leków.
Znaczne zwiększenie wraŜliwości na promieniowanie nadfioletowe występuje w wielu chorobach jak np. skórze pergaminowatej, trądziku róŜowatym, liszaju rumieniowatym, porfirii oraz zapaleniu skórno-mięśniowym.
Działanie bakteriobójcze promieni UV:
- uwarunkowane jest pochłonięciem przez bakterie dostatecznej ilości energii.
W wyniku reakcji fotochemicznych dochodzi do zmian w strukturze bakterii i zahamowania ich procesów Ŝyciowych. WraŜliwe na promieniowanie nadfioletowe są maczugowce błonicy, prątki gruźlicy, pałeczki okręŜnicy.
Bakteriobójcze działanie jest wykorzystywane do wyjaławiania pomieszczeń, narzędzi, wody itp.
Wpływ promieniowania UV na skórę:
- działanie immunosupresyjne – zmniejszenie ilości komórek Langerhansa (UV-C, UV-B),
- działanie immunosupresyjne – uwodnienie interleukin, prostaglandyn i kw.
prokainowego w wyniku fotochemicznego uszkodzenia naskórka.
Objawem supresji moŜe być osłabienie procesów alergicznych i uczuleniowych.
Połączenie supresji z działaniem bakteriobójczym wydaje się tłumaczyć ustępowanie niektórych wykwitów i oczyszczania skóry po opalaniu się w odpowiednich warunkach.
Częste i intensywne naświetlania prowadzą jednak do nadmiernych procesów supresyjnych, które wpływają na powstawanie procesów przednowotworowych i nowotworowych skóry.
Naświetlania w łuszczycy
Fotochemioterapia polega na podejmowaniu środków fitotoksycznych psoralemów doustnie lub stosowaniu miejscowym i naświetlaniu skóry długimi promieniami UV-A o długości 320-400 nm. z optimum w zakresie 365 nm. (PUVA).
Bath PUVA jest to metoda polegająca na zewnętrznym stosowaniu psoralemów w postaci kąpieli przed naświetlaniami.
Naświetlania SUP – miejscowe stosowanie oleju mineralnego, wazeliny z dodatkiem 1-2% kw. salicylowego poprzedniego dnia lub na dwie godziny przed naświetlaniem.
Przeciwwskazania do leczenia PUVA obejmują:
- skórę pergaminowatą i barwnikową,
- toczeń rumieniowaty,
- okres laktacji,
- dodatni wywiad występowania czerniaka lub nieczerniakowych nowotworów skóry,
- choroby pęcherzowe,
PROMIENIOWANIE UV – wykład
3
- mocznicę,
- uszkodzenie wątroby,
- choroby serca,
- cukrzycę,
- ciąŜę,
- młody wiek,
- inne.
Negatywne skutki działania UV:
- wczesne: rumień aktyniczny, dyskretozy, opóźniona pigmentacja, hyperplasja naskórka,
- opóźnione: zmarszczki, plamy starcze, teleangiektazje, moŜliwość wywołania nowotworów skóry.
Promienie UV wywołują:
- uszkodzenia fibroblastów poprzez lipoperoksydację błon biologicznych z utratą lub ograniczeniem funkcjonalności tych komórek,
- hipertrofię naskórka poprzez nadprodukcję EGF (nabłonkowego czynnika wzrostu) stymulowanego,
- zmiany metaboliczne.
Działanie niepoŜądane:
- świetlne starzenie się skóry (skóra wieśniacza, marynarska), zmniejszenie elastyczności skóry przez uszkodzenie biosyntezy włókien elastycznych,
- przewlekłe zmiany proliferacyjne – zaburzenia strukturalne i funkcjonalne DNA i RNA –
tworzy się tk. niefunkcjonalna, a takŜe pojawia się niekontrolowany wzrost o charakterze złośliwym.
rogowacenie słoneczne, słoneczne zapalenie czerwieni wargowej
NAŚWIETLANIA OGÓLNE U DOROSŁYCH
Zabieg wykonuje się z odległości 1 metra. Większe odległości stosuje się w naświetlaniach zbiorowych.
Naświetlanie zaczyna się od ½ lub jednej dawki progowej, zwiększając stopniowo czas naświetlania w kolejnych zabiegach o ½ do ¼ biodozy, tak by pod koniec naświetlań nie przekraczać 10MED. Zabiegi wykonuje się w serii 15-20 zabiegów.
Wskazania do naświetlań ogólnych u dorosłych:
- łuszczyca i bielactwo nabyte (PUVA),
- obniŜenie odporności, skłonność do chorób infekcyjnych,
- utrudniony wzrost kostny,
- gościec tk. miękkich,
- okres po menopauzie,
- osteoporoza,
- niedoczynność gruczołów wydzielania wewnętrznego, szczególnie tarczycy i jajników.
SOLARIA
Emituj głównie UV-A
Promieniowanie UV-A nie daje trwałej opalenizny
Promieniowanie UV-A i UV-B jest szkodliwe dla skóry. MoŜe być przyczyną uszkodzenia DNA komórkowego. Wpływa negatywnie na ściany naczyń krwionośnych oraz elastyczność kolagen. Przyspiesza proces starzenia się skóry. Częste opalanie powoduje narastanie problemów skórnych.
PROMIENIOWANIE UV – wykład
4
tanoreksja – nałóg przymusowego opalania
Nie zaleca się opalania:
- fenotyp I i II wg Fitzpatricka,
- liczne znamiona barwnikowe na skórze,
- wiek poniŜej 18. roku Ŝycia,
- słoneczne poparzenia ksóry, które wystepowały wcześniej, szczególnie w dzieciństwie,
- liczne piegi,
- zaŜywanie leków uczulających,
- kosmetyki fotouczulające.
Prawo Lamberta
NatęŜenie promienia padającego na skórę zalezy od kąta padania i jest odwrotnie proporcjonalna do kwadratu odległości między źródłem promieniowania, a powierzchnią naświetlaną.
Obliczenie czasu naświetlania lampą UV, która słuŜyła do oznaczania MED. Z odległości innej niŜ 50cm.
X=(n/50)2MED
n – odległość od promiennika
Dawkowanie:
1) naświetlanie ogólne – odejmujące całą powierzchnię ciała, wykonuje się stosując dawkę wywołującą odczyn progowy lub rumień pierwszego stopnia,
2) dawkę wywołującą rumień EII – wykonuje się co 3 lub 4 dzień; naświetlane pole nie moŜe przekraczać 25-30% całkowitej powierzchni skóry,
3) naświetlania miejscowe – stosuje się w zaleŜności od wskazania, dawki wywołujące odczyny rumieniowe zwykle drugiego i trzeciego stopnia.
LAMPY TERAPEUTYCZNE UV
Podział:
- lampy kwarcowe przenośne, przystosowane do naświetlań miejscowych na łóŜku chorego,
- lampy kwarcowe statywowe,
- lampa kwarcowa statywowa HELIOS,
- Emita VT-410 – wersja statywowa,
- Emita VT-400 – wersja stołowa,
- Emita VS-700 – do naświetlań ogólnych; naświetlanie moŜna wykonywać dopiero po upływie 5 minut od chwili włączenia promiennika, tzn. po ustaleniu się jego emisji; odległość lampy 75-100cm,
- lampa Kromayera do naświetlań miejscowych; składa się z głowicy i statywu; główkę, wewnątrz której znajduje się palnik, stanowi kamera metalowa o podwójnych ścianach,
- zestaw PUVA oraz SUP – w jego skład wchodzi sześć odrębnych i wysokociśnieniowych promienników rtęciowych z dodatkiem halogenów kształtujących charakter włókien.
MEDYCZNA OPRAWA DERMATOLOGICZNA MOD-10
Źródłem
promieniowania
są
rtęciowe
świetlówki
niskociśnieniowe
z
warstwą
luminoforową, wytwarzającą promieniowanie nadfioletowe głownie w zakresie długości od 320-420 nm.
Lampy terapeutyczne:
2) lampy kwarcowe – powinny podlegać okresowej kontroli technika konserwatora; w szczególności dotyczy to prawidłowości uziemienia,
3) nie wolno ustawiać lampy w pobliŜu instalacji wodociągowej,
4) w czasie przemieszczania szczelnie zabezpieczyć,
PROMIENIOWANIE UV – wykład
5
6) palnik naleŜy przemywać alkoholem,
7) nie naleŜy zbyt często włączać i wyłączać palnika.
Zmiany w organizmie wywołane promieniowaniem nadfioletowym:
o
przemiana materii
- wzmoŜenie rozpadu białek,
- wzmoŜenie przemiany,
- zmniejszenie zwiększonego stęŜenia glukozy w surowicy krwi,
- zmniejszenie stęŜenia kwasu mlekowego w surowicy krwi,
- wpływ na przemianę cholesterolu.
Sztuczne źródło promieni nadfioletowych:
- ciała ogrzane do wysokiej temperatury,
- łuki elektryczne,
- wyładowania jarzeniowe.
Sztuczne źródła promieni UV:
- lampy wysokociśnieniowe rtęciowo-kwarcowe: mają kształt rurki z grubego szkła kwarcowego, które przepuszcza UV, zawierają rtęć lub pary rtęci; pod wpływem prądu wysokiego napięcia pary te ulegają jonizacji i promieniują światłem UV; w palniku wytworzą się ciśnienia rzędu kilkunastu atmosfer; emitują promienie z udziałem UV-C,
- lampy wysokociśnieniowe o wyselekcjonowanym widmie: palniki rtęciowo-kwarcowe z dodatkiem paru innych pierwiastków np. kadmu; stosuje się filtry wyselekcjonowania promieniowania; emitują UV-A i/lub UV-B; lampy te słuŜą przede wszystkim do leczenie łuszczycy i np. chorób skóry,
- niskociśnieniowe emitory jarzeniowo-fluorescencyjne: w emitorach tych pierwotna emisja zamieniona jest na uŜyteczne promieniowanie UV-A lub UV-B przez substancje fluoroscencyjne (fluochrom) połoŜoną na ściankach świetlówki; mają niską moc emisji; umieszczone są w zespołach po kilkanaście dla sumowania masy,
- palniki, zwłaszcza wysokociśnieniowe: wyczerpują zdolność do emitowania promieni UV po kilkuset lub kilu godzinach; waŜne jest kontrolowanie czasu ich pracy; intensywność i pasmo energii równieŜ ulega zmianie i naleŜy ją kontrolować za pomocą narządów pomiarowych.
PROMIENIOWANIE UV – wykład
6