STUDIA I MATERIAŁY

Dr Andrzej WAWRZUSISZYN

Centrum Szkolenia Straży Granicznej w Kętrzynie

TEORETYCZNE ASPEKTY

BEZPIECZEŃSTWA

Procesy, jakie towarzyszą współ-

rialny, poziom i etap rozwoju indy-

czesnemu człowiekowi, tworzą nowe widualnego, itd. Do niedawna wy-

ramy życia społecznego. Przełom XX dawało się, że idea „bezpiecznego

i XXI wieku zmienił świat, a wraz człowieka” będzie spójna i możliwa z tym warunki, w jakich żyje człowiek. do urzeczywistnienia wraz z roz-Dziś już nie wystarczy stworzyć sobie wojem tego świata, z osiągnięciami

cichą enklawę bezpieczeństwa w krę-

w różnych sferach, m. in. w medycy-

gu własnej rodziny, kultury i państwa. nie, technologiach informacyjnych,

Bezpieczeństwo przybrało bowiem motoryzacji, nowych technologiach

globalną postać wraz z pojawiającymi zbrojeniowych, edukacji, produkcji

się zagrożeniami. Jednak zawsze wy-

żywnościowej, nowoczesnych urzą-

raża się ono w ujęciu indywidualnym, dzeniach w walce z różnymi katakli-

tj. w poczuciu bezpieczeństwa każde-

zmami. Jednak mimo dynamicznego

go pojedynczego człowieka1.

rozwoju nauki, techniki, edukacji,

Każdy chce być bezpieczny bez kultury życie ludzkie jest najbardziej

względu na wiek, płeć, status mate-

zagrożoną wartością2.

1 Zob. Wstęp, [w:] Bezpieczeństwo człowieka a transdyscyplinarność, tom I, pod red. ks. E.

Jarmocha, A.W. Świderskiego, I.A. Trzpil, Wyd. AP, Siedlce 2009, s. 5–6.

2 Por. A. Cudowska, J. Kunikowski (red.), Czynić świat bardziej bezpiecznym, Wyd. AP, Siedlce 2007, s. 106.

49

Teoretyczne aspekty bezpieczeństwa

Potrzeba bezpieczeństwa jest bar-

współcześnie do pojęć poliseman-

dziej lub mniej świadomym dążeniem tycznych. Jest on używany w róż-

człowieka. Pojawiają się zatem pyta-

nych kontekstach, różnie definiowany

nia: jak żyć bezpiecznie i twórczo, i pojmowany. Wielość znaczeń tego aby w dążeniu do bezpieczeństwa nie pojęcia implikowana jest z faktu jego

zniewolić siebie i innych ludzi? Jak wykorzystania przez coraz większą tworzyć podstawy bezpieczeństwa liczbę nauk współczesnych, ich dys-w różnych wymiarach życia politycz-

cyplin i subdyscyplin. W wykorzy-

nego i społecznego? Jakie wreszcie stywaniu tym bezpieczeństwo jest

przyjąć paradygmaty bezpieczeństwa definiowane i pojmowane w kontek-

w ujęciu pragmatycznym i filozoficz-

ście wielu tzw. różnic gatunkowych

nym3?

(jakościowych), z punktu widzenia

Złudne i naiwne okazały się pro-

struktury definicji klasycznej – wska-

roctwa o odejściu do historii tragedii zania rodzaju i różnicy gatunkowej.

wojen światowych i blisko półwiecza Jest on używany w różnych kontek-

życia na krawędzi wojny nuklearnej stach i różnie definiowanych, w tym

w XX wieku, wyrażone w tezach F. raz szerzej, raz węziej5.

Fukuyamy: koniec historii i B. Clinto-

Ewolucja pojęcia bezpieczeństwo

na: po pierwsze gospodarka głupcze. i związanych z tym sposobów myśle-

Jak zawsze w historii, ludzkość stanę-

nia o bezpieczeństwie oraz sposobów

ła wobec nowych wyzwań i zagrożeń zapewniania bezpieczeństwa jest fak-

w dziedzinie bezpieczeństwa, którym tem6. Szczególnie wyraźnie widać to

skutecznie przeciwdziałać i sprostać na przykładzie bezpieczeństwa mię-

można będzie tylko wówczas, gdy dzynarodowego. Np. na przełomie

w działaniu społeczeństw i rządów lat 40. i 50. uważano, że idea bezpie-

dominować będzie hasło: po pierwsze czeństwa międzynarodowego wyraża

bezpieczeństwo 4 .

właściwe każdemu narodowi, każde-

Rozważania nad istotą bezpieczeń-

mu państwu pragnienie zabezpiecze-

stwa warto rozpocząć od stwierdze-

nia przed agresją militarną i opiera się

nia, iż termin bezpieczeństwo należy na posiadanej przez państwo pewno-

3 Zob. Wstęp, [w:] Bezpieczeństwo człowieka …, op. cit., s. 5–6.

4 R. Jakubczak, J. Marczak, K. Gąsiorek, W. Jakubczak, Podstawy bezpieczeństwa narodowego Polski w erze globalizacji, AON, Warszawa 2008, s. 7, cyt. za R. Kuźniar, Po pierwsze bezpieczeństwo, Rzeczypospolita z 9.01.1996.

5 Por. J. Świniarski, Bezpieczeństwo w ujęciu aksjologicznym, [w:] Zarządzanie bezpieczeń-

stwem – wyzwania XXI wieku, pod red. M. Lisieckiego, Wyd. WSZiP w Warszawie, Warszawa 2008, s. 61.

6 Szerzej w: D.B. Bobrow, E. Haliżak, R. Zięba, Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe u schyłku XX wieku, Warszawa 1997; M. Cieślarczyk, Psychospołeczne i prakseologiczne aspekty bezpieczeństwa i obronności, AON, Warszawa 1997 i inni; M. Cieślarczyk, Kultura bezpieczeństwa i obronności, Wyd. AP, Siedlce 2007, s. 13–102.

50

STUDIA I MATERIAŁY

ści, że nie będzie zaatakowane lub że problematyką bezpieczeństwa mię-

w przypadku ataku otrzyma natych-

dzynarodowego. Zdaniem tych auto-

miastową i skuteczną pomoc ze stro-

rów dążenie do zapewnienie bezpie-

ny innych państw. W tym rozumie-

czeństwa polega na tworzeniu opty-

niu głównym środkiem zapewnienia malnych warunków wewnętrznego,

bezpieczeństwa była siła wojskowa. bezkonfliktowego rozwoju istotnych

Stopień tak rozumianego bezpieczeń-

składników danego systemu, jak i eli-

stwa zależał od wielkości możliwych minowanie jego ewentualnego zagro-

zagrożeń i zakresu gwarancji otrzy-

żenia zewnętrznego, które by sprzy-

mywanych przez dane państwo. Bez-

jało harmonijnemu, symbiotycznemu

pieczeństwo było wówczas pojmo-

rozwojowi szerszego organizmu lub

wane jako zewnętrzne, a więc mię-

systemu. W takim rozumieniu bezpie-

dzynarodowe zapewnienie państwu czeństwo wewnętrzne i zewnętrzne

wolności od zagrożeń, strachu i ataku. splatają się integralnie w bezpieczeń-

Natomiast jego prawno międzynaro-

stwo danego podmiotu8.

dowym odzwierciedleniem był sto-

Zakres pojęciowy terminu bezpie-

pień zorganizowania się społeczności czeństwo systematycznie poszerzał się międzynarodowej. Ten ostatni aspekt w wyniku rozwoju cywilizacyjnego

zachowuje swą aktualność jako jeden o nieznane dotychczas wyzwania i za-

z istotnych czynników bezpieczeń-

grożenia oraz nowe środki i sposoby

stwa zarówno w wymiarze międzyna-

ich eliminowania9. Według J. Stefano-

rodowym, jak i wewnętrznym7.

wicza „czasy współczesne, przynosząc

Wiele pozytywnych zmian odno-

równolegle do postępu cywilizacyjne-

towywano w społeczeństwach wstę-

go rosnącą gamę zagrożeń, zmieniły

pujących do Unii Europejskiej po zakres pojmowania bezpieczeństwa.

okresie znacznego ograniczania ich

W przeszłości rozumiane czysto mili-

suwerenności. Wskazywano już wte-

tarnie, dziś rozszerzyło się na ważkie

dy na potrzebę szerszego, koopera-

aspekty niewojskowe – polityczne,

tywnego myślenia o bezpieczeństwie. ekonomiczne, ekologiczne itp. Po dru-

Świadczą o tym prace i wypowiedzi gie, zmieniła się jego teleologia. Już Kaufmana, Dobrosielskiego i Kukuł-

nie tylko pierwotna wola przetrwania,

ki, a także, nieco później, Kuźniara, ale ochrona dobrobytu państwa i jego Stańczyka, Rosfelda, Zięby i wielu obywateli, obrona wolności i tożsa-innych specjalistów zajmujących się mości – także ustrojowej – składają 7 M. Cieślarczyk, Teoretyczne i metodologiczne podstawy badania problemów bezpieczeń-

stwa i obronności państwa, Wyd. AP, Siedlce 2009, s. 27–28.

8 Ibidem, s. 33.

9 Zob. R. Zięba, Kategoria bezpieczeństwa w nauce o stosunkach międzynarodowych, [w:]

Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe u schyłku XX wieku, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 1997, s. 170.

51

Teoretyczne aspekty bezpieczeństwa

się na funkcje polityki bezpieczeństwa. Zwiększa się liczba podmiotów, które Wreszcie po trzecie, znacznie silniej mogą w nim brać udział12.

niż w przeszłości występuje zależność

Pierwotnym znaczeniem etymolo-

między bezpieczeństwem narodowym gicznym jest określenie bezpieczeń-

i ładem, czyli bezpieczeństwem mię-

stwa jako stanu: stanu niezagrożenia,

dzynarodowym”10. Podobny pogląd spokoju, pewności; stan i poczucie

prezentuje m.in. S. Korycki uważając, pewności, wolność od zagrożeń; stra-

iż „Współczesna koncepcja bezpieczeń-

chu lub ataku. Ponieważ „stan” bez-

stwa obejmuje – jak się powszechnie pieczeństwa jest niemierzalny, stąd przyjmuje – znacznie szerszy wymiar też zasadniczą kwestią w zapewnieniu

niż w przeszłości. Dawne pojęcie bez-

bezpieczeństwa jest jego postrzeganie

pieczeństwa obejmowało w zasadzie przez społeczeństwo i władze państwa.

polityczne i militarne aspekty. Dzisiaj Owe postrzeganie stanu bezpieczeń-

obejmuje również ekonomiczne zależ-

stwa może, w wyniku analizy obiek-

ności i współzależności, kwestie zaso-

tywnych i subiektywnych aspektów

bów surowcowych, ekologię, demogra-

zagrożenia, przybrać w ujęciu szwaj-

fię, sprawy społeczne i humanitarne, carskiego politologa D. Frei następu-zagadnienia związane z zachowaniem jące postaci:

narodowej tożsamości i zapewnieniem a) stan braku bezpieczeństwa – wów-

właściwego udziału w rozwoju cy-

czas, gdy występuje duże rzeczy-

wilizacyjnym współczesnego świata.

wiste zagrożenie, a postrzeganie

Istotę zjawiska bezpieczeństwa należy

tego zagrożenia jest prawidłowe,

widzieć w jego związku ze zjawiskiem b) stan obsesji występuje wtedy, gdy

zagrożenia, które oznacza z jednej stro-

nieznaczne zagrożenie jest postrze-

ny pewien stan psychiczny lub świado-

gane jako duże,

mościowy wywołany postrzeganiem c) stan fałszywego bezpieczeństwa

zjawisk, które subiektywnie ocenia się

występuje wówczas, gdy zagro-

jako niekorzystne lub niebezpieczne,

żenie jest poważne, a postrzegane

a z drugiej strony czynniki obiektywne,

bywa jako niewielkie,

powodujące stany niepewności i oba-

d) stan bezpieczeństwa występuje

w”11. Obecnie jest bezpieczeństwo co-

wtedy, gdy zagrożenie zewnętrzne

raz bardziej różnorodne, kompleksowe

jest nieznaczne, a jego postrzega-

i znacznie trudniejsze do przewidzenia.

nie prawidłowe13.

10 J. Stefanowicz, Przedmowa, [w:] Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, pod red. J.

Stańczyka, ISP PAN, Warszawa 1996, s. 7.

11 S. Korycki, Bezpieczeństwo polityczne, [w:] System bezpieczeństwa Polski, AON, Warszawa 1993, s. 53–54.

12 Por. J. Kaczmarek, Współczesne bezpieczeństwo, AON, Warszawa 2008, s. 136.

13 R. Jakubczak, J. Marczak, K. Gąsiorek, W. Jakubczak, Podstawy bezpieczeństwa narodowego Polski w erze globalizacji, AON, Warszawa 2008, s. 8, cyt. za J. Stańczyk, Współczesne

…, op. cit., s. 17.

52

STUDIA I MATERIAŁY

Bezpieczeństwo rozumiane jest tak-

czeństwo dotyczy. Może to być

że jako proces, czyli ciągłej działalno-

pojedynczy człowiek, grupa spo-

ści jednostek, społeczności lokalnych,

łeczna, społeczność lokalna, naród,

państw czy organizacji międzynarodo-

czyli społeczeństwo jako całość,

wych w tworzeniu pożądanego stanu

a także korporacje transnarodo-

bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo jest

we i organizacje międzynarodowe

zarazem stanem i procesem14.

oraz regiony; może to być również

Kolejne znaczenie, to rozumienie

infrastruktura krytyczna;

bezpieczeństwa jako naczelnej po-

b) otoczenie (środowisko bezpie-

trzeby i wartości człowieka i grup

czeństwa) podmiotu i związany

społecznych a zarazem ich najważ-

z nim przedmiot bezpieczeństwa.

niejszego celu. Jest ono pierwotną,

Przedmiot bezpieczeństwa definiu-

egzystencjalną potrzebą jednostek,

je rodzaj bezpieczeństwa lub też

grup społecznych, wreszcie państw.

jakiego przedmiotowego wymia-

Idzie przy tym nie tylko o przetrwa-

ru (aspektu) bezpieczeństwa ono

nie integralności czy niezawisłości,

dotyczy. Otoczenie podmiotu jest

lecz także o bezpieczeństwo rozwoju,

jego środowiskiem. Gdy odnosi się

który zapewnia ochronę i wzbogace-

ono do środowiska naturalnego, to

nie tożsamości jednostki czy narodu.

mówimy wtedy o bezpieczeństwie

Owo bezpieczeństwo zależy od tego,

ekologicznym, gdy np. do środo-

co dzieje się wokół nas, od środowi-

wiska społecznego, to mówimy

ska zewnętrznego, z którego mogą

o bezpieczeństwie społecznym,

pochodzić ewentualne zagrożenia,

ekonomicznym, politycznym i mi-

zależy także od nas samych – naszego

litarnym, gdy z kolei dotyczy śro-

zdrowia i gotowości sprostania takim

dowiska kulturowego, to mówimy

zagrożeniom15.

odpowiednio o bezpieczeństwie

W dyskursach nad bezpieczeń-

technicznym, informacyjnym itp.

stwem wymienia się określone po-

Można przyjąć, że przedmiot bez-

jęcia ogólne, które M. Cieślarczyk16

pieczeństwa niejako łączy podmiot

charakteryzuje jako podstawowe ka-

ze środowiskiem;

tegorie, terminy. Zalicza do nich:

c) relacje podmiot – środowisko. Pod

a) podmiot bezpieczeństwa czyli ten

pojęciem relacje należy rozumieć

„ktoś” lub to „coś” kogo bezpie-

akcje, reakcje, interakcje, stosun-

14 Por. J. Stefanowicz, Bezpieczeństwo współczesnych państw, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1984, s. 18.

15 R. Jakubczak, J. Marczak, K. Gąsiorek, W. Jakubczak, Podstawy bezpieczeństwa narodowego Polski w erze globalizacji, AON, Warszawa 2008, s. 8–9, cyt. za R. Kuźniar, Po pierwsze bezpieczeństwo, op. cit.

16 Zob. M. Cieślarczyk, Teoretyczne i metodologiczne podstawy badania problemów …, op.

cit., s. 40–105.

53

Teoretyczne aspekty bezpieczeństwa

ki, kontakty, więzi i oddziaływa-

J. Stańczyk wymienia dwa zasad-

nia między podmiotem a jego oto-

nicze składniki bezpieczeństwa:

czeniem, uwzględniając także to, gwarancje nienaruszalnego przetrwa-

że w otoczeniu danego podmiotu nia danego podmiotu oraz swobody

funkcjonują inne podmioty. Dla jego rozwoju. W potocznym ujęciu,

bezpieczeństwa istotne są dwie gru-

ogranicza się bezpieczeństwo do za-

py relacji: po pierwsze – rozpatry-

pewnienia przetrwania – co jest ułom-

wanych ze względu na ich kierunek nym, tzw. negatywnym rozumieniem

(jednostronne-dwustronne, syme- bezpieczeństwa. Natomiast pozytyw-

tryczne-niesymetryczne, pozytyw- ne rozumienie bezpieczeństwa sta-

ne-negatywne, zwrotne), po drugie nowi zespolenie obydwu składników

– analizowanych ze względu na ich bezpieczeństwa, to jest zapewnienia

skutki (relacje, które w jakimś wy- przetrwania oraz swobody rozwoju miarze czasu i przestrzeni są jeszcze danego podmiotu. Według przywoła-niedookreślone, dlatego nazywa się nego badacza istotą bezpieczeństwa je wyzwaniami; relacje pozytywne, opartego na gwarancjach nienaru-określane jako szanse, relacje nega- szalnego przetrwania i swobodach tywne, czyli zagrożenia);

rozwojowych jest pewność. Pewność

d) czas i przestrzeń (czasoprzestrzeń). jest bowiem warunkiem obu tych

Czas jest tym czynnikiem, który składników, może być ona obiektyw-

w swoisty sposób spaja poszczegól-

na lub subiektywna. Bezpieczeństwo

ne sfery (wymiary) bezpieczeństwa w syntetycznym ujęciu można więc

i obronności, umożliwiając uzyska-

określić jako obiektywną pewność

nie efektu synergii, jako jednego gwarancji nienaruszalnego przetrwa-

z podstawowych warunków roz-

nia i swobód17.

woju w różnych dziedzinach życia

O złożoności kategorii bezpie-

społecznego. Element czasu i prze-

czeństwa świadczyć może różnorod-

strzeni albo wpływa na zwiększenie ność jego rodzajów, wyodrębnianych

prawdopodobieństwa zetknięcia się w licznych typologiach18. Uogólnia-

podmiotu z zagrożeniem, lub też jąc, przyjąć można, że wspólnym

przyczynia się do pojawienia się jest systematyzowanie rodzajów bez-

szansy, a wykorzystanie tej szansy pieczeństwa w trzech zasadniczych

w dużym stopniu zależy od kultury wymiarach: podmiotowym, przed-

bezpieczeństwa podmiotu.

miotowym i procesualnym (zwanym

17 Por. J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, op. cit., s. 19.

18 Wybrane typologie: R. Zięba, Kategoria bezpieczeństwa w nauce o stosunkach międzynarodowych, [w:] Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe u schyłku XX wieku, Warszawa 1997, s. 3–4; R. Zięba, Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego: koncepcje – struktury

– funkcjonowanie, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 1999, s. 30–32; K.A. Wojtaszczyk, Istota bezpieczeństwa państwa a proces integracji europejskiej, [w:] Bezpieczeństwo Polski w perspek-tywie członkostwa w Unii Europejskiej, pod red. K.A. Wojtaszczyka, Dom Wydawniczy Elipsa, 54

STUDIA I MATERIAŁY

też perspektywicznym lub funkcjo-

międzynarodowego (określanych jako

nalnym). Jest to wynik koncepcji jego modele), współzależności intere-

zaproponowanej przez J. Kukułę19. sów bezpieczeństwa współczesnych

W wymiarze podmiotowym bezpie-

państw, a także nierozerwalności mię-

czeństwo odnosi się do uczestników dzy bezpieczeństwem międzynarodo-

życia społecznego, których przybywa wym a pokojem20.

(jednostki, grupy społeczne, narody,

Takie ujęcie pojęcia bezpieczeństwa

państwa, niepaństwowi uczestnicy ma doniosłe znaczenie dla działań

stosunków międzynarodowych i spo-

praktycznych, których celem jest za-

łeczność międzynarodowa). W wy-

pewnienie bezpieczeństwa, a zarazem

miarze przedmiotowym dotyczy róż-

jest ono ich następstwem. Zgodnie

nych jego dziedzin (określanych tra-

z tezą Wojciecha Multana – „bezpie-

dycyjnie płaszczyznami) oraz posze-

czeństwo może być definiowane nie

rzania jego następujących zakresów:

tylko jako określony cel, lecz również

1) katalogu chronionych wartości,

jako następstwo”. Teza ta podkreśla

2) zakresu środków i metod polityki fakt, że często nie zdajemy sobie spra-bezpieczeństwa,

wy z tego czym jest bezpieczeństwo,

3) przestrzennej wizji bezpieczeństwa dopóki nie zagraża nam jego utrata21.

państw.

Współczesne uwarunkowania bez-

Wymiar procesualny jest zaś od-

pieczeństwa pozwalają na dokonywa-

zwierciedleniem jego zmienności nie podziałów, które ułatwiają przepro-

w czasie: bezpieczeństwo traktowane wadzanie wszelkich analiz w obrębie być powinno nie tylko jako stan, lecz teorii bezpieczeństwa. Opierając się

także jako proces; uwzględniać należy na kryterium podmiotowym, wyróżnia

jego dynamikę, wynikającą z ewolucji się: bezpieczeństwo narodowe (pań-

sposobów umacniania bezpieczeństwa stwowe) i bezpieczeństwo międzynaro-

Warszawa 2002, s. 10; R. Jakubczak (red), Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2004, s. 60; R. Jakubczak i inni, Bezpieczeństwo narodowe Polski w XXI wieku. Wyzwania i strategie, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2006, s. 457; L.W. Zacher, Bezpieczeństwo ekologiczne i społeczne, [w:] Europa – kontynent ryzyka?

Społeczne, polityczne i normatywne uwarunkowania bezpieczeństwa w Europie, pod red. M.

Bożka, M. Troszyńskiego, AON, Warszawa 2007, s. 17–18; P. Mickiewicz, K. Kubiak, Wstęp,

[ w:] NATO w dobie transformacji. Globalny system bezpieczeństwa a próby utrzymania Pax Americana, pod red. P. Mickiewicza, K. Kubiaka, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2008, s. 7.

19 Szerzej w: J. Kukuła, Narodziny nowych koncepcji bezpieczeństwa, [w:] Bezpieczeństwo w Europie Środkowej po zimnej wojnie, pod red. J. Kukuły, ISM, Warszawa 1994, s. 40–41.

20 J. Stańczyk, Złożoność kategorii bezpieczeństwa – zarys problematyki, [w:] Bezpieczeń-

stwo człowieka a transdyscyplinarność, tom II, pod red. ks. E. Jarmocha, A.W. Świderskiego, I.A. Trzpil, Wyd. AP, Siedlce 2009, s. 241.

21 Por. K. Liedel, Bezpieczeństwo informacyjne w dobie terrorystycznych i innych zagrożeń bezpieczeństwa narodowego, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2005, s. 8.

55

Teoretyczne aspekty bezpieczeństwa

dowe. Podział ten ma charakter umow-

formacyjne22. Rozróżnia się także po-

ny, gdyż bezpieczeństwo państw w sto-

dział na bezpieczeństwo wewnętrzne

sunkach międzynarodowych cechuje i zewnętrzne, które są składnikami bez-

zawsze kontekst międzynarodowy. pieczeństwa narodowego23. Na takim

Drugim, bardzo często stosowanym rozróżnieniu bezpieczeństwa opiera

kryterium bezpieczeństwa jest kryte-

się dokument Strategia Bezpieczeń-

rium przedmiotowe. Ma ono charakter stwa Narodowego Rzeczypospolitej

pomocniczy względem podziału przed-

Polskiej, gdzie stwierdzono, że na bez-

miotowego i pozwala w oparciu o za-

pieczeństwo narodowe składają się na-

łożone zagrożenia konstruować katalog stępujące bezpieczeństwa: zewnętrzne,

rodzajów bezpieczeństwa. W literaturze militarne, wewnętrzne, obywatelskie,

przedmiotu można najczęściej spotkać społeczne, ekonomiczne, ekologiczne

następujące rodzaje bezpieczeństwa: oraz informacyjne i telekomunikacyj-

polityczne, militarne, ekonomiczne, ne24. Ogólną typologię pojęcia bezpie-

ekologiczne, społeczne, kulturowe, in-

czeństwa przedstawia rysunek 1.

Rys. 1. Ogólna typologia pojęcia bezpieczeństwa.

BEZPIECZEŃSTWO

K R Y T E R I A

OBSZARU

PODMIOTOWE

PRZEDMIOTOWE

PRZESTRZENNE

SKŁADNIKÓW ZNACZENIA ORGANIZACJI

– jednostkowe

– militarne

– miejscowe

– negatywne

– stan

– wewnętrzne

– lokalne

– polityczne

– lokalne

(tylko

– poczucie

– zewnętrzne

– narodowe

– ekonomiczne

– subregionalne

przetrwanie) – proces

– międzynarodowe – kulturowe

– regionalne

– pozytywne

(działanie)

– globalne

– społeczne

– ...

(przetrwanie – cel

– ...

i swoboda

– wartość

rozwoju)

– potrzeba

– struktura

– organizacja

Źródło: R. Jakubczak, J. Marczak, K. Gąsiorek, W. Jakubczak, Podstawy bezpieczeństwa narodowego Polski w erze globalizacji, AON, Warszawa 2008. J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, ISP PAN, Warszawa 1996.

22 Por. T. Jemioło, A. Dawidczyk, Wprowadzenie do metodologii badań bezpieczeństwa, AON, Warszawa 2008, s. 40.

23 Por. S. Sulowski, W poszukiwaniu definicji bezpieczeństwa wewnętrznego, Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego, 1/2009, s. 12.

24 Zob. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2007.

56

STUDIA I MATERIAŁY

Wielowymiarowość,

wielopłasz-

wciąż spójnego paradygmatu nauko-

czyznowość i wieloaspektowość bez-

wego. W analizach ewolucji pojmo-

pieczeństwa25, jako ważnej kategorii wania bezpieczeństwa dostrzegać

w teoriach naukowych i praktyce ży-

należy splot różnorodnych poglądów

cia społecznego, stanowi o jego nie-

i zarazem jego złożoność. Wielowy-

wątpliwym fenomenie. W badaniach miarowość fenomenu bezpieczeństwa

nad bezpieczeństwem wciąż mamy do stawia przed wieloma wyzwaniami,

czynienia z nieporozumieniami termi-

związanymi m. in. z koniecznością

nologicznymi, a intuicja bywa częściej redefiniowania jego pojęcia w następ-

stosowana od konkretnych modeli stwie nieustannej dynamiki stosunków

analitycznych. Jest to jednak nowa międzynarodowych, postępu nauko-

dziedzina wiedzy, wyodrębniająca się wo-technicznego, czy – szerzej – spo-

dopiero w dyscyplinę naukową. Roz-

łecznego. Dążność do precyzyjnego

wój dziejowy sprawia, iż zachodzi określenia kategorii bezpieczeństwa

potrzeba usystematyzowania coraz to jest warunkiem poprawnego posługi-

liczniejszych poglądów na istotę bez-

wania się nią, a także formułowania

pieczeństwa, które jednak nie tworzą perspektyw badawczych26.

25 Szerzej w: J. Stańczyk, Wielowymiarowość bezpieczeństwa – zarys problematyki [w:] Bezpieczeństwo człowieka a proces wsparcia społecznego, pod red. J. Dębowskiego, E. Jarmocha, A.W. Świderskiego, Wyd. AP, Siedlce 2007, s. 13–24.

26 Por. J. Stańczyk, Złożoność kategorii bezpieczeństwa – zarys problematyki, [w:] Bezpieczeństwo człowieka a transdyscyplinarność, tom II, op. cit., s. 254–255.

57