W obrębie kaŜdej zbiorowości istnieje
• właściwy dla jej członków sposób Ŝycia
Socjologiczne ujęcie kultury
• obowiązujący wzorzec działania i myślenia odróŜniający
uniformizujący
na zewnątrz
działanie i myślenie
daną zbiorowość
wewnątrz
od innych
zbiorowości
KULT
L URA
Kultura
sposób Ŝycia
• historycznie wytworzony system wzorców Ŝycia, które skłonni są podzielać wszyscy członkowi Kultura - to wszystko, co ludzie
jakiejś zbiorowości
[Kluckhohn]
myślą, czynią i posiadają
jako członkowie społeczności
RóŜne skale oddziaływania kultury
Kultura
• kultura powstaje w zbiorowościach wszelkiej skali:
• obejmuje całość Ŝycia człowieka
– rodzina
• jest tworem zbiorowym
– firma
– wspólnota lokalna
• jest tym, co wyróŜnia człowieka spośród innych
– środowisko zawodowe
istot Ŝyjących
– społeczeństwo
• jednostka podlega równocześnie presji kultur wielu grup, w których uczestniczy
decyduje o dynamice rozwoju społeczeństw
1
ToŜsamość kulturowa jednostki Samoświadomość kulturowa
• ludzie często stosują się do nakazów kultury automatycznie (bezrefleksyjnie)
• niekiedy:
• powstaje przez nakładanie się róŜnych wpływów kulturowych
– odczuwają presję kulturową
– czują się skrępowani normami kultury
– jeśli są zbieŜne – wzmacniają się wzajemnie
– buntują się przeciw dyktatowi kultury
– jeśli są niezgodne – tworzą dysonans kulturowy emigranci, ludzie z szybkiego awansu społecznego Kiedy świadomość kultury jest większa ?
Przedmiot oddziaływania kultury
• Kultura normatywna (reguły i normy)
• gdy dana kultura nie jest jedyną
– opisy działań właściwych
• gdy postrzega się alternatywne sposoby Ŝycia
– opisy działań zabronionych
• Kultura idealna (przekonania, idee, symbole)
– właściwe sposoby myślenia
– definicje znaczeń
w razie konfliktu kultur
– obowiązujący sens zdarzeń
• Kultura materialna (obiekty wykorzystywane)
– przedmioty skonstruowane przez człowieka kultura zagroŜona mocniej określa swą specyfikę
– przetworzone obiekty przyrodnicze
Składniki kultury
(wg stopnia skomplikowania)
Zapóźnienie kulturowe –
• Rys kulturowy
jeden element konfiguracji nie nadąŜa za innymi krawat w ubiorze, ukłon kapeluszem, przykazanie nie zabijaj
• Kompleks kulturowy
sposoby ubierania się, witania, dekalog, mitologia Niekompetencja kulturowa – brak umiejętności
• Konfiguracja kulturowa
prawidłowego wykorzystania elementów kultury skupiona wokół samochodu, Internetu, konsumpcji 2
Anatomia kultury
• Trzon kultury – coś, co nadaje jej specyfikę i
• Przekonania
toŜsamość
• Wartości
• Subkultura – odmiany kultury w podgrupach
• Normy
danej zbiorowości
• Sankcje
• Kontrkultura – kultura podgrupy kwestionującej kulturę głównego nurtu
Wartości
„Zasadniczy trzon kultury stanowią idee, a Wartość
szczególnie związane z nimi wartości”
dowolny przedmiot materialny lub idealny,
[Kluckhohn]
w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku,
przypisują mu waŜną rolę w swoim Ŝyciu
wartości
tworzą
hierarchię
Systemy wartości
Typy wartości
• w róŜnych zbiorowościach > dąŜenie do
• Wartości uznawane
realizacji róŜnych wartości (systemów wartości)
• Wartości odczuwane
• systemy wartości róŜnią się:
• Wartości realizowane
– zestawem tworzących je wartości
– sposobem ich zhierarchizowania
3
Wartości odczuwane
• człowiek wie, Ŝe powinny być dla niego
• zostały głęboko wchłonięte, zinternalizowane atrakcyjne i powinien je cenić
• stały się częścią wewnętrznego świata człowieka
• akceptując je i dąŜąc do ich realizacji odczuwa
• dąŜenie do ich osiągnięcia jest odczuwane jako pewien przymus wewnętrzny
jego własna, nagląca potrzeba
Wartości realizowane
Normy
• wartości osiągane w praktyce (uznawane i
• prawidła i reguły, wg których grupa Ŝyje odczuwane)
• wyrastają z wartości
• nie wszystkie wartości uznawane i odczuwane
• wiąŜą się z poczuciem powinności
są realizowane
• są z reguły przyswajane spontanicznie w
– łatwiej nam przychodzi realizowanie wartości procesie wzajemnego obcowania
odczuwanych
• określają moralność, obyczaje, zwyczaje
– częściej realizujemy wartości uznawane
Normy
• Prawne
Właściwa danej kulturze
– karne, drogowe, podatkowe, porządkowe
konfiguracja wartości i norm
• Nieformalne
– dotyczące jedzenia, ubrania, rozmów, zakupów, to
zwierząt domowych, fryzur, chodzenia na randki ład aksjonormatywny
4
Wielość kultur
• nagrody i kary, przy pomocy których zbiorowość
• RóŜne kultury róŜnych zbiorowości
– zachęca do zachowań poŜądanych
• Kryteria wykreślania granic poszczególnych
– zniechęca do niepoŜądanych
kultur = kryteria wyróŜniania zbiorowości
• mogą mieć charakter
– sankcji formalnych (grzywna, kara więzienia, order)
– sankcji nieformalnych (wyśmianie, ostracyzm, pochwała) Kiedy kultura ma szansę się wyodrębnić ?
Etnocentryzm – skłonność do:
Kiedy staje się silna i jednolita ?
• wynoszenia własnej grupy ponad inne
– Kultury zbiorowości terytorialnych
zamieszkujących:
• traktowania jej kultury jako przewyŜszającej
• obszary wyraźnie wyodrębnione
wszystkie inne
• jednolite pod względem środowiska
• oceniania praktyk innych kultur wedle norm
– Kultury zbiorowości zamieszkujących przez kultury własnej
wieki obok siebie (ujednolicenie cech)
– Kultury narodowe (terytorium+etniczność) Relatywizm kulturowy = przeciwieństwo etnocentryzmu
– Kultura grup wiekowych
Relatywizm kulturowy
Socjalizacja
• jako zasada metodologiczna
złoŜony, wielostronny proces uczenia się, badanie kultury z perspektywy jej uczestnika dzięki któremu człowiek, istota biologiczna,
• jako element światopoglądu
staje się istotą społeczną,
przekonanie, Ŝe wszystkie kultury są równe członkiem określonego społeczeństwa
• jako relatywizm wartości
i reprezentantem określonej kultury
nie ma wartości uniwersalnych – wszystkie są produktem kultur, są wobec nich funkcjonalne i zrozumiałe w ich kontekście 5
W toku socjalizacji człowiek poznaje i przyswaja sobie
• umiejętności leŜące u podstaw wszelkich
interakcji społecznych
• normy i wzory zachowań
W toku socjalizacji człowiek
• wartości
kształtuje swoją osobowość
• umiejętność posługiwania się rozmaitymi
i określa własną toŜsamość
przedmiotami
Mechanizmy uczenia się
Socjalizacja
• WZMACNIANIE
• jest procesem obejmującym całe Ŝycie człowieka
– zachowania właściwe – nagradzane
• człowiek przez całe Ŝycie musi przyswajać nowe
– zachowania niepoŜądane – karane
wzory zachowań związane z:
• NAŚLADOWANIE
– wiekiem, funkcją w rodzinie
zajmowaną pozycją
pełnioną rolą
– zachowujemy się podobnie jak ludzie wokół nas
– zawodem, stanowiskiem
• PRZEKAZ SYMBOLICZNY
– pouczenia innych ludzi
– teksty pisane
Rodzaje socjalizacji
Socjalizacja pierwotna uczy
• Socjalizacja pierwotna
• elementarnych wzorów zachowań
– przechodzi się ją w dzieciństwie
• podstawowych ról społecznych
– dzięki niej stajemy się członkiem społeczeństwa
• posługiwania się językiem, gestem
• Socjalizacja wtórna
• relacji społecznych
– jednostka zna abecadło Ŝycia społecznego (z domu)
• dostrzegania „znaczących innych”
– uczy się jak się nim posługiwać
• „abecadła społecznego”
– waŜna część tej nauki zdobywana jest w szkole Jest najwaŜniejsza w Ŝyciu jednostki !
6
W procesie socjalizacji pierwotnej Socjalizacja pierwotna
• przebiega w atmosferze nasyconej uczuciami
• kształtuje się charakterystyczna dla danej kultury
• przy silnej więzi emocjonalnej
osobowość podstawowa
• rodzice są najwaŜniejszymi osobami
przekazującymi wiedzę o świecie i jego regułach
• na kanwie osobowości podstawowej rozwijają
• Dziecko:
się później osobowości poszczególnych
– utoŜsamia się z rodzicami
członków zbiorowości
– przejmuje ich sposób widzenia świata
– uznaje ich świat za jedynie istniejący
świat „w ogóle”
Koniec socjalizacji pierwotnej
• początkowo:
– pouczenia pochodzące od konkretnych osób
– dotyczące konkretnych sytuacji
• z czasem konstatacja: „tak się robi w ogóle”
Świat zinternalizowany w socjalizacji pierwotnej jest o wiele lepiej zakorzeniony w świadomości
• odkrycie istnienia ogólnospołecznych reguł
POJ
O ĘCI
C E
I
„uo
u g
o ól
ó ni
n one
n go
g
o inn
n eg
e o”
o
Socjalizacja wtórna
W procesie socjalizacji wtórnej
• wprowadza jednostkę w kolejne segmenty Ŝycia
• często świadomie naśladuje się mechanizmy społecznego
socjalizacji pierwotnej i próbuje zabarwić ją
• dostarcza wiedzy do poprawnego odgrywania ról emocjonalnie
w kaŜdym z nich
• bez zabarwienia emocjonalnego treści nabyte w
• w jej ramach człowiek ma do czynienia z
wyniku socjalizacji wtórnej bywają słabiej róŜnymi światami społecznymi i róŜnymi
internalizowane i mniej trwałe
wersjami i ich interpretacji
• człowiek moŜe decydować kto będzie dla niego znaczącym innym
7