J. Sławiński: Synchronia i diachronia w procesie

historycznoliterackim.

Jeżeli chcemy określić wewnętrzne prawa utworu, to oddalamy się od możliwości uchwycenia uczestnictwa danego utworu w przebiegu historycznym.

Możliwe jest przechodzenie od jednego do drugiego, niemożliwa jest natomiast ich równoczesność. Nie są one wyrażane w jednym języku badawczym.

Pojedynczy utwór powinien zostać potraktowany jako reprezentant pewnego systemu możliwości literackich.

Poszczególne utwory są zespołami informacji o kolejnych stanach systemu, który istnieje poza nim.

Warunkiem pojawienia się ewolucji historycznoliterackiej musi być odpowiednio sformułowana kategoria systemu literackiego.

Kategoria struktury miała wykluczyć z teorii procesu historycznoliterackiego kategorie indywidualnego utworu.

Proces historyczno literacki w obszarze literackiej langue( system), o ile dzieje się to jednocześnie na poziomie indywidualnym paroles(mowa).

Utwór uczestniczy w procesie jako cząstkowa relacja systemu oraz jako minimalna innowacja systemu- najmniejszy konieczny warunek jego zmiany.

Tradycja jest największym swoiście literackim kontekstem dzieła oraz okoliczności.

Utwór językowy jest przede wszystkim komunikatem językowym.

Zadaniem poetyki historycznej jest :

 ustalenie, jak w różnych warunkach przedstawia się współdziałanie języka i tradycji

 ustalenie w jaki sposób tradycja pośredniczy miedzy językiem a wypowiedzią literacką.

Wypowiedź literacka jest „użyciem” tradycji.

System umożliwia wypowiedź, ale jedynie dzięki wypowiedziom jest aktualizowany i utwierdzany.

Dwojaki sposób istnienia tradycji.

Inwentarz norm literackich- są to nie tylko normy zrealizowane w utworach, ale również normy skodyfikowane przez poetyki oraz normy sformułowane w wypowiedziach krytycznoliterackich.

Utwór jako element tradycji ma negatywne znaczenie- wyklucza pojawienie się takiego samego urzeczywistnienia.

Zasób dzieł jest zbiorem „miejsc zajętych” w przestrzeni tradycji.

Norma literacka – stanowi kryterium ograniczające stopień różnorodności możliwych relacji danej cechy. Stwarza ramy dla rozstrzygnięć „dopuszczalnych” i negatywną miarę dla wszelkich rozstrzygnięć „niedopuszczalnych”.

Występuje zawsze w ramach zespołu.

System norm- nie istnieje ponad daną zbiorowość dzieł, jako idealny porządek, lecz pomiędzy dziełami, tworząc obszar ich wspólnoty, pole, na którym są one porównywalne.

Pojedynczy utwór to wykładnik kompromisu między różnymi normami, które w ramach tego utworu wchodzą w określone związki.

Określony system jest miejscem spotkania wielu pojedynczych dzieł; w pojedynczym dziele spotykają się rozmaite systemy, przecinają liczne zbiory norm, dzięki czemu może być ono traktowane jako „stan przejściowy” miedzy sektorami tradycji.

Tradycja w każdym momencie jest równoczesnością wszystkich swoich przeszłych stanów, wszystkich minionych faz ewolucji, w której współżyją i nachodzą na siebie różne etapy i okresy rozwojowe.

Synchronia- ewolucja dzieła, system językowy, badanie dzieła Diachronia- przemiany tego języka, proces historycznoliteracki Parole- indywidualna wypowiedź literacka

Utwór- cząstkowa realizacja systemu i jednocześnie jego minimalna innowacja

porównanie:

SYNCHRONIA

DIACHRONIA

System literacki

Wypowiedź literacka

statyka

dynamika

Spis inwentarzowy(spis norm)+ zasób

dokonań literackich

Tradycja jest pośrednikiem pomiędzy utworem a systemem.

GENOTYP

FENOTYP

Coś wzięte z epoki

Cechy indywidualne

Pole alternatyw do wyboru

Decyzje pisarza( jednostka + reguła)

Osadza dzieło w systemie norm tradycji Podobieństwo lub nie do innych przekazów

Jest potencjalny

Jest nam dany

Przenika nacisk systemów tradycji

Pozwala określić gatunek utworu(oda,

powieść, dramat itp.)

Nowy utwór wchodzi w tradycję w takiej mierze, w jakiej tradycja ulega w nim interioryzacji.