Pa rt

ie

po

li

tyczn

e

Parti

a

polityc

zna ("

pa

r

ti

a" od

łac.

pars

'część'),

o

rga

n

iz

acja

społeczna o ok reślonym prog ra

mie

politycznym,

mająca

na

celu jego rea liz

ację poprzez

zdob

y

cie i sp

r

awo

wa

n

ie władzy lub w y

wi

era

nie

na

ni

ą

wpł

y

wu. Pa

rt

ie

polity

czne są

org

a

n

iz

acjami

o ch

a

rak

ter

ze

człon

kowskim (są korporac

jami

)

i

d

la

tego są

za

licz

a

ne do

organ

izac

ji

społe

czny

ch ,

podobnie jak stowar zyszenia,

czy związki

z

awo

do

we. Jednak

p

a

rti

i

polityczny

ch

n

ie z

alicz

a

się

n

a

ogół do

organizacj i p

ozarządowych

, do k

tórych z

kolei

n

ależ

ą p

r

zede wsz

ystkim

stowarzyszenia i

funda

cj

e)

.

Po

w

odem n

iewłącza

ni

a p

a

rt

ii

polityczny

ch do or

ga

n

iz

acji poza

r

ządow

y

ch jest zb

yt bezpoś

rednie powiąza n

ie

ty

ch pie

rwsz

ych z

władz

ą

publicz

n

ą:

pa

r

tie s

ą często wręcz g

overnm

enta

l

organisa

tions

- o

rga

n

i

zacjam

i

"r

ządo w

ymi".

Rod

zaje

pa

rtii politycz nych

Podział

ze względu

na

st

ru

ktu

rę o

rga

n

i

zacy

jną:



pa

rt

ie m

asow

e

- skupi

ające duż

ą

liczbę osó

b, z k

tórej w

yłani

ają się el

ity pa

rtyjne (częście j spot

ykana

f

orm

a wśród p

a

rt

ii

lewic

o

w

y

ch)



pa

rt

ie ka

d

row

e

- o

nielicz

nej g

r

upie w

yspe

cjalizowan

ych czł

onków (częś

cie

j pa

rt

ie p

r

awico

w

e)



pa

rt

ie komi

tetow

e

- peł

ni

ące rolę komi tetu wy

b

orczego (klasy czne p

rzykłady to amerykańsk ie p

a

rt

ie:

Demokratyczna i

Republika

ńska

; w Polsce zbliżoną st

r

uktu

r

ę ma

Pl

atform

a Ob

y

watelska)

Podział

ze względu

na

c

ha

r

akte

r

p

rogr

am

u:



pa

rt

ie pa

t

ron

atu

-

m

ają

n

a

celu zdob

yci

e władzy dla p r

zy

w

ód

c

y i ob

sadzen

ie st

a

nowisk pa

ństwo

w

y

ch

pr

zez el

ity pa

rtyjne



pa

rt

ie i

n

teresu

- d

ąż

ą

do

reali

zacji

i

nte

resó

w pewn

y

ch g

r

up s

połeczny

ch



pa

rt

ie świ

atopoglądow

e - dą

żą

do

real

iz

acji p

rogr

a

mu opa

r

tego n

a ok

reślonym światopoglądzie (rel

igij

nym, filozoficzn ym lub i

deologicznym) W Eu

ropie p

a

rt

ie zw

ykle dzieli

się

n

a

ob

oz

y zależ

nie

od w

yz

n

awanej p

r

zez

n

ie ideologii.

Podzi

ał

te

n w

y

w

odzi

się jeszcze z XIX w ieku,

kiedy między par ti

am

i w

ystępo

wał

y

bardzo du

że

róż

nice.

Współcześnie

róż

nice te

o

bja

wiają się w większ ym stopniu

w

na

zwie i w stoso wanej r

etor

yc

e n

iż

w prog

ra

mie

. S

ą więc m.

i

n.

:



pa

rt

ie socjalist

yczne



pa

rt

ie socjaldemokratyczne



pa

rt

ie konse

rwaty

wne

- opier

ają swą ideologię na

t

r

adyc

y

jn

y

m

ład

zie

i wa

rtościach

u

t

rwalonych w

społeczeństwie (np.

Pa

r

ti

a Ko

nserwaty

wna w Wielkiej Brytan ii

)



pa

rt

ie l

iberal

ne

-

akcen

tują

wolność jednostki

,

potr

zebę ogra

n

iczen

ia

władzy pa

ństwo

we

j i jej inge

re

ncji

w ż

ycie sp

ołecznio

- gospodarcze (

np

. P

a

rt

ia

Liberal

no

- Demokr

atyczna

w Japoni

i

)



pa

rt

ie l

iberal

no

- konse

rwaty

wne (np

.

w Polsc

e Unia Poli

tyki Realnej)



pa

rt

ie ch

adeckie



pa

rt

ie l

iberal

no

- demok

ratyczne



pa

rt

ie ch

łopskie

- sk

upi

ają elektor

at

c

hłopski

i

re

p

reze

nt

ują j

ego inte

resy;

walczą

o ubezpieczenia w

rol

nictwie

,

z

równa

nie

p

raw wsi i

mi

ast

a,

popr

awę i

nfras

t

rukt

ury wie

jskiej; par

tie

te

n

a ogół

cha

r

akte

ryzują się

największ

ym elektora

tem

,

a

ich

powstanie

jest często reakcją n

a

rozwój s

y

stemu

pr

zemysł

o

weg

o i

i

n

dust

r

ial

iz

ację

; do n

ajczy

stsz

ych p

rzykład

ó

w par

ti

i

ag

r

a

r

nych moż

na

z

al

icz

y

ć

Polskie Stro

n

nictwo Ludo

w

e



pa

rt

ie

rob

otnicze

- s

ą odpowiedzią n

a pojawian

ie się

mech

a

n

iz

mów

w

yz

y

sku związa

nych z

rew

olucją

burżu

azyjną

; w

n

atu

r

al

nym p

rocesie przeksz ta

łciły się w wię kszości w

par

tie socjaldemokra ty

czne

,

np

.

br

yt

y

jsc

y laburzy

ści, w

y

w

odząc

y się od trustów, czyli pierwsz ych

zwią

zków zawod

o

w

y

ch

; skupi

ają

masy rob

otnicze,

k

tórych główn

ymi ż

ąd

a

ni

am

i s

ą:

o

poprawa

ży

cia

rob

otn

ików,

o

walka o wprowadza nie

z

aplecza

socjalnego

, ubezpieczeń społecznych

, bezpła

t

nej

służby

zd

rowia , i

tp

.

o

poprawa wa

ru

nków pr

ac

y robotników



pa

rt

ie z

ielonych

- si

l

nie

rozwi

nięte w społeczeństwach zac

hodn

ich

;

pow

stają ze

względu

n

a

zag

roże

nie

świata p

łynące z cy

wilizacy

jnego rozwo

ju społeczeństwa; np

.

Zielon

i

2004



pa

rt

ie

na

rodow

e



pa

rt

ie p

rotestu

-

utożsa

mi

a

ne

z

popul

iz

mem

politycznym, są odpo

wiedzią

na

p

roces

y

biurokr

atyzacji i

mecha

n

iz

my

pa

ństwa dobrob

y

tu , wśród ob ecn

ych pa

r

ti

i do t

akiej g

rupy możn

a

z

aliczyć

Samoo

bronę

RP



pa

rt

ie ch

r

ześcijańsko

-

na

rodow

e - to p

a

rt

ie, k

tóre swo

ją ideologię opierają n

a

au

torytetach

kościołó

w

i

związków w

y

zna

n

iow

y

ch

związa

nych

z c

h

rześcija

ństwem

, s

ą odpowiedzią n

a g

łoszoną

ideologię

so

cjalisty

czną

i

l

ibera

l

ną

; powołują się n a u

n

iwersal

ne

war

tości pochodzące z rel

igi

i c

h

r

ześcijańsk

iej,

utożsam

ia

ne s

ą

z

ideologią

konse

rwaty

wną ;

p

rzykładem

ta

ki

ej par

ti

i

może b

y

ć

Zj

edno

czenie

Ch

r

ześcijańsko

- Na

rodow

e



pa

rt

ie

region

al

ne

- w zwią

zku

ze scen

t

ra

li

zowaniem

wład

zy, a

tak

że p

rocesami od

najdowani

a

tożsamości i od rębności pewn ych

regionów

, pow

stają pa

r

tie

lokal

ne

rep

reze

ntujące

społeczności

lokal

ne

,

które

walczą o

rozwój infr

ast

ruk

tu

ry s

wo

j

ego region

u, specjal

ne p

r

zy

wilej

e dla

n

iego, czy

dodatkow

e subs

y

dia (p

r

zykładem może b yć

P

olska Pa

r

ti

a Socjalno

- Demokra

ty

czn

a G

alicji

i Ś

ląsk

a

Cieszyńskiego

)



pa

rt

ie faszyst

o

wskie (o

be

cnie

nie

leg

al

ne)

-

powstawał

y w

op

oz

y

cji do s

y

stemu

demokr

atycznego

; ic

h

doktryna opie ra

się

n

a

nacjonal

iz

mie

,

absolut

yzmie pa

ńs

two

w

ym

, elita

ryzmu

o

ra

z

idei wodzost

wa;

pa

rt

ie te g

łoszą

kul

t czynu

i

s

il

nego człowieka

, któ

ry zdolny jest do real iz

acji tego czynu; p r

zykładem

może b

y

ć

Narodowa Par

ti

a F

aszyst

o

wska

Mussolin

iego

we

Włoszech



pa

rt

ie komu

nis

ty

czne

-

powstał

y w skutek podzia łów

w

ruc

h

u

rob

otniczym

w opoz

y

c

ji do pa

r

tii

so

cjaldemokra

ty

cznych; walczą o ema

ncypacj

ę klasy rob

otni

czej i w konsekw encji o osiąg nięcie

większe

j sprawiedliwości społe cznej p

rzez

z

n

iesien

ie kl

asow

oś

ci społeczeństwa; p r

zy cz

ym na

leży

w

yraźn

ie odróż

n

ić pa

r

tie

rz

ądz

ące w kr

ajach

komu

n

istyczn

y

ch

tak

ie jak

dawne

PZPR

czy KPZ

R, od

pa

rt

ii

komu

nis

ty

cznych w zac

hodn

iej Eu

ropie, k

tóre

mają

c

h

a

rak

ter

bliżs

zy raczej socjaldemokracj i

Partie p

olityczne w Polsce

S

ytuację prawn ą p

a

rt

ii

polityczny

ch w Polsce reguluje Konst

ytu

cja

Rzecz

y

po

spolitej P

olskiej

i

Ustawa z dnia 27

czerwca 1997 r

. o

par

tia

ch

pol

it

yczn

ych

. Ustawa defin iuje pa

r

tię poli

ty

czn

ą jako dobrow olną

org

a

ni

zację,

w

y

stępującą pod określoną n

a

zwą, st

awiającą sobie za cel ud

zia

ł w życiu publicz nym poprzez

w

y

wiera

nie

met

odami

demok

ra

ty

cznymi wpł

y

wu n

a

kszt

ał

towanie poli

ty

ki p

a

ństwa

lub sp

rawo

wanie wład

zy publicznej.

Artykuł 13

. Ko

nstytucji RP zaka zuje ist

nie

n

ia

pa

r

ti

i odwołuj

ąc

ych się w sw

oich p

rog

ra

mac

h

do total

it

a

r

nych

metod i

p

rak

tyk dzia

ła

n

ia

n

az

iz

mu

, faszyzmu i

komu

n

iz

mu

,

a

tak

że tych, k

tórych p

rogr

am

l

ub dzi

ał

al

ność

zak

ład

a

lub dopuszcza nie

n

awiść rasową i n

a

rodow

oś

cio

wą, stos

o

wanie

p

rzemoc

y w c

elu zdob

y

cia władzy lub wpł

y

wu na

politykę pa

ństwa a

lbo przewiduje utaj nie

nie s

t

ru

ktu

r

lub czło

nkostwa.

Par

ti

a

polityczna

mo

że kor

zystać z p

r

aw w

ynikając

ych z

usta

w dopiero po uzy skan

iu wpisu

do ewidencji pa rt

ii

polity

cznych p

rowadzonej pr zez S

ąd Ok

ręgow

y

w Warsz

awie. W

niosek o wpisanie pa

r

ti

i do ewidencji mus i by

ć

popar

ty przez

co n

ajm

niej 1000

ob

y

wateli polskich

,

któr

zy ukońc

zyli 18 l

at

i

mają

peł

ną

zdolność do czynności pr

awnych.

Finansowanie partii w Polsce

Źródła

fin

a

nsowania

p

a

rt

ii

polityczny

ch w Polsce są jawne.

Majątek p

a

rt

ii

powstaje ze składek cz łonkowskich,

da

rowizn

, sp

adków, zap

isów, z dochodó w z

mają

tku o

ra

z

z

d

otacji i subwencji pa ństwo

w

y

ch. Pa

r

ti

a

n

ie

może

prowadzić d

zi

ał

al

ności gospodarczej, jedn a

k

z

a

takową

nie u

waża się sp

r

zeda

ży przez

pa

r

tię

publik

acji z

ni

ą

związa

nych i

p

r

zedmiotów ją s ymb

olizując

ych.

Od 2001

r

. g

łówn

ym ź

ródłem

fin

a

nsowania

p

a

rt

ii

są

subw

encj

e oraz

dotacje z budżetu p

a

ństwa.

Subw

encje

mogą ot

rzym

y

wać pa

rtie,

k

tóre w ostat

nic

h

w

y

b

orach

do Sejmu

p

rzek

rocz

ył

y próg 3%

(jeśli sa

modziel

n

ie

tworz

ył

y komitet w

y

b

orczy) lub 6% głosó w (jeśli wchodziły w skład koal

icy

jnego komitetu w y

b

orczego).

Dotacj

e otrzymują pa r

tie

z

a k

ażdy gło

s zdob

yt

y

w Se

jmie lu

b Senacie. Zasd ay fina

nsowani

a p

a

rt

ii

politycznyh

z

najdują s

ię w: 1.

Ustawa z

d

n

ia

27

czerwca 1997

r

. o p

a

rt

iac

h

polityczny

ch D

z.U.1997

,

N

r 60

4,

poz.

98

.

2.

Ustawa z d

n

ia

12

kwietn

ia

2001

r

. O

rdynacja w

yb

orcza do S

ejmu Rzecz

yp

osp

olitej

Polskiej i do Sena tu

Rzecz

yp

osp

olitej Polskie j, Dz

.U.2001,

N

r

46

, poz

. 49

9

.