1. Socjalizacja – wieloaspektowy proces, w którym człowiek – istota biologiczna – staje się istotą społeczną. W czasie jego trwania jednostka przyswaja sobie obowiązujące w życiu społecznym:

• Umiejętności niezbędne do życia

• Ideały, reguły i normy postępowania, wartości oraz symbole

• Role społeczne

• Kształtuje swoją osobowość i tożsamość

Jest wynikiem działań niezamierzonych i zamierzonych – intencjonalnych wpływów na postawę.

Uczenie się wszystkich umiejętności opiera się na trzech mechanizmach:

 Wzmacnianiu

 Naśladowaniu

 Przekazie symbolicznym

2. Fazy socjalizacji:

• Socjalizacja pierwotna- odbywa się w dzieciństwie w wyniku kontaktów z rodzicami i rówieśnikami, których zachowania jednostka uczy się posługiwania językiem, gestem, kształtuję osobowość podstawową. Przebiega w atmosferze uczuciowej. Kończy się, gdy jednostka odkrywa, że istnieją uogólnieni inni

• Socjalizacja wtórna- odbywa się w późniejszym czasie, gdy zostaje zakończona socjalizacja pierwotna i trwa do końca życia. Wprowadza w poszczególne szczeble życia społecznego.

Jednostka uczy się odgrywania wielu ról. Nie są wymagane więzi emocjonlane a treści mogą by przekazywane anonimowo, pod wpływem różnych instytucji społecznych.

3. Interakcja jest takim działaniem społecznym, które wynika z orientowania się na innych ludzi, jest odpowiedzią na ich zachowania i działania. W pojęciu interakcji uwypuklony zostaje element wzajemnego oddziaływania. Z takim oddziaływaniem mamy do czynienia wtedy, kiedy poszczególne jednostki wzajemnie na siebie wpływają i każda z nich modyfikuje swoje zachowania w odpowiedzi na zachowania pozostałych. Wskazuje się, że „u podłoża wszelkiej interakcji znajduje się chęć każdego z uczestników do kierowania reakcjami innych obecnych i kontrolowania ich" Uczestników interakcji określa się najczęściej mianem aktorów społecznych bądź po prostu aktorów. Termin ten bywa odnoszony do wszystkich osób, które podejmują działania społeczne.

4. W socjologicznych zainteresowaniach interakcjami można wyróżnić dwa podejścia.

W przypadku pierwszego, interakcja postrzegana jest jako wzajemne oddziaływanie racjonalnych podmiotów, które dążą do realizacji własnych interesów, czyli do osiągania jak największych zysków przy jak najmniejszych kosztach. Wiąże się z tym pojęcie interakcji jako gry i wymiany.

W przypadku drugiego, interakcja rozumiana jest jako komunikacja partnerów, którzy swoim działaniom przypisują znaczenia i poddają je interpretacji.

5. Osobowość – to zorganizowana struktura cech osobowych i sposobów zachowania, które decydują o sposobie przystosowana się danej jednostki do jej środowiska.

6. Źródła osobowości:

a) Biogenne – cechy osobiste są wynikiem dziedziczenia, biologii, właściwości

anatomicznych organizmu

b) Psychogenne – wywodzą się z właściwości psychicznych jednostki, tj. temperament, wyobraźnia, pamięć, wola, uczucia, inteligencja

c) Socjogenne – kształtują się w toku socjalizacji na podstawie wpływów społecznych i kulturowych

7. Osobowość zintegrowana – taka osobowość, u której nie następują spięcia pomiędzy czterema elementami:

a. Kulturowy ideał osobowości – zespół cech, którymi ma się charakteryzować idealny człowiek

b. Rola społeczna – społecznie określone oczekiwania , które ma do spełnienia osoba zajmująca daną pozycję społeczną.

c. Jaźń subiektywna – wyobrażenie o sobie samym

d. Jaźń odzwierciedlona – wyobrażenie jakie mamy o nas samych na podstawie tego jak widzą nas inni i jakiego zachowania od nas oczekują. Jezst zwierciadlanym odbiciem naszego ja w oczach innych.

8. Osobowość podstawowa – część powiązanych ze sobą elementów osobowości

występujących u przedstawicieli danej kultury i zharmonizowanych z jej instytucjami.

Stanowi bazę pod indywidualną formę osobowości.

Osobowość modalna – typ osobowości występujący najczęściej w jakiejś populacji. Może odnosić się do każdej zbiorowości, nie tylko o wspólnej kulturze.

9. Tożsamość społeczna jednostki

jest pochodną jej przynależności do różnych grup i kategorii społecznych. Tożsamość ta ma zarówno wymiar subiektywny (poczucie tożsamości), jak i obiektywny (zaklasyfikowanie jednostki przez innych) 10.

Kultura – wszystko co jest stworzone przez człowieka, nabywane przez niego i przekazywane ludziom w drodze informacji poza genetycznej. Jest narzędziem poznania i opanowania świata przez człowieka. Dostarcza mu symboli, wartości i wzorców.

Wyznaczniki kultury:

a) Obejmuje całość życia człowieka – nie ma takich aspektów życia człowieka, których by nie regulowała

b) Nie może mieć znaczenia wartościującego

c) Jest tworem zbiorowym – może istnieć tylko między pewną grupą ludzi

d) Narasta i przekształca się w czasie – jest skumulowanym doświadczeniem,

przekazywanym z pokolenia na pokolenie

Dziedziny kultury:

a) Bytu – relacje człowieka z naturą, konsumpcja, przetrwanie gatunku

b) Społeczna – relacje międzyludzkie, treści regulujące funkcjonowanie ludzi

c) Symboliczna – myślenie symboliczne obejmujące wiedzę, religię, naukę i zabawę

11.

Kryteria kultury symbolicznej:

1) Semiotyczne (znakowo –komunikacyjne)

Znak – każdy przedmiot lub zjawisko, które ludzie odnoszą do czegoś innego.

Wartością jest informacja, do której odsyła. Jest przezroczysty – ma dwoisty

charakter. Stanowi substytut czegoś innego.

Symbol – jest wartością samą w sobie. Posiada więcej niż jedno znaczenie, odsyła do zjawisk abstrakcyjnych. Jest głęboko osadzony kulturowo.

2) Aksjologiczne – odnosi się do świata norm, wartości, sankcji.

Norma – reguła postępowania danej grupy

Wartość – dowolny przedmiot (materialny lub niematerialny) w stosunku, do którego jednostki przyjmują postawę szacunku

Sankcje – kary i nagrody, zachęcające lub zniechęcające do danych zachowań.

*sankcje formalne –te, które regulują przepisy

*sankcje nieformalne –przyjęte przez społeczeństwo

12.

System wartości uznawanych i odczuwanych – (Stanisław Ossowski)

• Uznawane – mają pochodzenie społeczne, są wyuczone a ludzie wiedzą, że powinni je cenić

• Odczuwane – zinternalizowane, stały się istotne dla osobistego świata każdego człowieka

Obydwa systemy wartości pozostają w sferze konfliktu, który wynika z tego, że są

budowane na innym gruncie

• Wartości autoteliczne – bezkonfliktowe

13.

Uwarstwienie społeczne (stratyfikacja społeczna) –wyróżnienie warstw

społeczeństwa na podstawie nierówności pomiędzy jego członkami. Jest systemem rang, gdzie pewne warstwy stoją niżej, inne wyżej.

Systemy stratyfikacji:

a) Niewolnictwo - podział na jednostki wolne i pozbawione wolności

b) System kastowy – o umocowaniu religijnym, łączy się z koncepcją reinkarnacji.

Reguluje możliwość kontaktowania się pomiędzy członkami kast

c) System stanowy – podział pomiędzy jednostki należącymi do różnych stanów

d) System klasowy – podział ze względu na czynnik ekonomiczny, tj. dochód, czasami ze względu na wykonywany zawód

Klasy:

 Nie opierają się na podziałach rodzinnych (nie są dziedziczne)

 Nie są przydzielone raz na zawsze

 Opierają się na różnicach ekonomicznych

 Funkcjonują na zasadzie bezosobowych relacji

14.

Stopień stratyfikacji – określa to, jak nierówno rozdzielone są dobra, jakie są różnice pomiędzy poszczególnymi klasami, czy istnieje w nich mobilność i na ile są one trwałe 15.

Klasy w rozumieniu Karola Marksa

1) Posiadający – posiadają środki produkcji, kontrolują władzę społeczną. Dążą do stworzenia systemów ideologicznych, utrzymujących niezmienny stan rzeczy

2) Robotnicy – nie posiadają środków produkcji – kapitału, podlegają klasie posiadającej

Podstawą podziału jest stosunek do własności środków produkcji. Klasy są realnymi

zbiorowościami wytwarzającymi poczucie wspólnoty.

16.

Konflikt pomiędzy klasami pojawia się gdy:

 Przepływ pomiędzy klasami zmniejsza się

 Pojawia się jakaś wyróżniająca się elita

17.

Funkcjonaliści głoszą, że stratyfikacja jest czynnikiem rozwijającym społeczeństwo, podstawą systemu nagród. Nierówność jest sposobem motywowania społeczeństwa do zmian.

18.

Typy stratyfikacji:

1) Etniczna - niektórzy ludzie z określonym pochodzeniem narodowościowym znacznie częściej należą do określonych klas społecznych. Decydują o niej:

- zasoby, jakie posiada dana grupa (np. pieniężne)

-rozpoznawalność (im bardziej grupa się odróżnia, tym łatwiej może stać się obiektem dyskryminacji)

-stopień zagrożenia - im bardziej dana populacja czuje się zagrożona pod względem ekonomicznym, społecznym i politycznym, tym bardziej dyskryminuje inną grupę.

-uprzedzenia - kiedy ludzie czują strach budują negatywne stereotypy wobec tych, którzy ten lęk budzą. Im większy jest lęk, tym bardziej negatywne są stereotypy.

2) Płci - wszelkie systematyczne nierówności pomiędzy kobietami a mężczyznami, które powstają jako niezamierzona konsekwencja procesów i stosunków społecznych.

19.

Ruchliwość społeczna – zjawisko charakterystyczne dla społeczeństwa klasowego.

Jest przemieszczaniem się ludności w układzie struktury społecznej. Polega na zmianie pozycji społecznej w tej samej zbiorowości lub przeniesieniu się do innej zbiorowości i zajęciu tam innej pozycji.

a) Ruchliwość pionowa – z niższych pozycji na wyższe – awans

z wyższych pozycji na niższe – degradacja

b) Ruchliwość pozioma – przechodzenie z jednej grupy do drugiej bez zmiany pozycji społecznej. Najczęściej jest to ruchliwość związana ze zmianą miejsca pracy, bez

zmiany stanowiska lub zmiana miejsca zamieszkania.

20.

Kontrola społeczna – wszelkie mechanizmy uruchamiające a niekiedy wymuszające współdziałanie, które utrzymuje porządek społeczny

a) Nieformalna – wzory zachowań przekazywane w stosunkach osobistych, reakcje i

sankcje stosowane spontanicznie, na zasadzie zwyczaju; może być zarówno

zamierzona i niezamierzona

b) Formalna – wszystko, co jest zapisane w regulaminach poszczególnych organizacji, a szczególnie w kodeksach prawnych; jest zawsze zamierzona i celowa

c) Wewnętrzna – zasady, które przyjmujemy jako własne

d) Zewnętrzna – sprawowana za pomocą instytucji

21.

Instytucjonalizacja

Instytucje kontrolują ludzkie działania, narzucając wzory postępowania, które każą zachowywać się w taki a nie inny sposób i określają jako obowiązujący jeden z wielu

możliwych kierunków działania

22.

Konformizm – dostosowanie własnego zachowania i sposobu myślenia do

zachowania innych członków zbiorowości.

Powody, dla których ludzie są konformistami:

 Nie wiedzą jak się zachować w danej sytuacji

 Obawiają się jakiejś kary

 Akceptacja przez innych, chęć „bycia razem”

23.

Dewiacja – zachowania niezgodne ze standardami normatywnymi, składającymi się na wspólnotową wizję ładu; zachowania, które łamią ogólno przyjęte normy. Margines tolerancji zależy od zajmowanej pozycji społecznej oraz roli.

Pytania dotyczące dewiacji:

d.1)

Czy mianem dewiacji należy obejmować tylko te zachowania i cechy

ludzi, nad którymi mają oni kontrole?

d.2)

Czy istnieje dewiacja pozytywna?

d.3)

Kto określa, co jest normą, a co zachowaniem, które ją narusza?

d.4)

Jak przebiegają granice dewiacji w zbiorowości i kto je określa?

24.

W socjologicznym zainteresowaniu dewiacją obecne są dwa nurty:

1) Funkcjonalno – strukturalny – dewiacja jako rozregulowania porządku

społecznego, transmisja kultury dewiacyjnej, rezultat niesprawnie działających

mechanizmów kontroli społecznej

2) Interakcjonizm symboliczny – nie ma obiektywnej dewiacji, świat jest

bezustannie tworzony i przekształcany w procesach interakcji. Dewiacja jest

rozumiana jako każda odbiegająca od norm inność, która wywołuje reakcje

społeczne, jest tym, co społeczeństwo postrzega za dewiacyjne. Dewiantem nie

jest ten kto świadomie narusza normy, ale też ten kto wyglądem i sposobem bycia

odbiega od oczekiwań innych. Najczęściej dewiacja jest konstruowana przez

grupy posiadające władzę.

25.

Stygmatyzacja (teoria naznaczenia społecznego) – jedyną specyficzną cechą

dewiantów jest to, że są traktowani jako dewianci przez innych; nadawanie etykietki dewianta 26.

Teoria zróżnicowania powiązań – pewne środowiska społeczne, np. subkultury

sprzyjają powstawaniu dewiacji. Wg teorii zachowania przestępcze są tak samo wyuczone jak zachowania praworządne, służą zaspokojeniu tych samych potrzeb.

27.

Auguste Comte - uważany za twórcę socjologii. Autor „Kursu filozofii pozytywnej”

Stworzył nową klasyfikację nauk, rozróżniając nauki abstrakcyjne (zajmujące się prawami łączącymi fakty przyrody) oraz nauki konkretne (opisujące fakty, np. mineralogia). Za nauki abstrakcyjne uważał

matematykę, astronomię, fizykę, chemię, biologię i socjologię. Comte wprowadził nazwę „socjologia”

dla odróżnienia od używanego przez jego rywali intelektualnych terminu "fizyka społeczna". Nakreślił

również jej program: badanie metodą przyrodniczą i historyczną ludzkich społeczeństw, panującego w nich porządku i warunków postępu. Podzielił dzieje ludzkości na 3 fazy: teologiczną, metafizyczną oraz pozytywną. Socjologia pojawiła się w odpowiedzi na pytanie „co się dzieje wokół nas”.

Comte uważany za ojca socjologii określił ją jako „królową nauk”.

28.

Emil Durkheim - poglądy

 Społeczeństwa nie należy traktować jako sumy jednostek (realizm socjologiczny).

 Kluczowym elementem badań socjologicznych są fakty społeczne. Poprzez

analizowanie skutków można regulować ludzkie postępowanie.

 Socjolog powinien odrzucić wszelkie uprzedzenia, stereotypy o społeczeństwie.

 Człowiek jest istotą Homo Duplex - z jednej strony kierują nim instynkty, a z drugiej świadomość. To jednoczesne uleganie wpływom natury i kultury powoduje

zachwianie w postrzeganiu faktów. Człowiek jest w ciągłym przymusie faktów

społecznych (np. przymus chodzenia do pracy)

 Konsekwencją podziału pracy jest powstawanie napięć i zjawisko anomii. Jest to sytuacja, w której jednostki w ogromnej skali przestają odróżniać zachowania dobre i poprawne społecznie od tych złych. To objaw postępującego kryzysu moralnego,

wykorzenienia wartości. Do przyczyn występowania zjawiska anomii należy zaliczyć

gwałtowne i dominujące przemiany społeczne, różnego rodzaju rewolucje, wojny

domowe bądź postępujący kryzys natury ekonomicznej i gospodarczej.

29.

Karol Marks – poglądy

 Uważał, że podstawowe prawa dotyczące życia społecznego można odnaleźć w

strukturze ekonomicznej społeczeństwa. Wg niego społeczeństwo dzieli się na 2

klasy:

*tych, którzy są właścicielami środków produkcji

*tych, którzy tych środków nie posiadają

Podział ten, jego zdaniem, nieuchronnie prowadzi do konfliktu klasowego, do sprzeczności, które wywołują kryzysy ekonomiczne, a te z kolei dają początek nowym strukturom społecznym. Pogląd ten, nazywany materializmem dialektycznym, zakłada, że nowo powstałe struktury będą doskonalsze od starszych, bardziej represyjnych. Z tej przyczyny Marks nie widział w konflikcie zła, lecz raczej motor postępu.

 Poglądy Marksa na społeczeństwo:

1. struktura społeczna - podstawowymi składnikami społeczeństwa są klasy społeczne, powstałe w wyniku pojawienia się podziału pracy

2. teoria walki klas - podział społeczeństwa na klasy o sprzecznych interesach powoduje konflikt i walkę klas. Według Marksa konflikt jest motorem postępu, gdyż daje początek nowym strukturom społecznym.

3. teoria formacji społeczno-ekonomicznych - formacje społeczno – ekonomiczne to społeczeństwo znajdujące się na określonym poziomie rozwoju, które charakteryzuje

określony sposób produkcji, określone stosunki produkcji oraz nadbudowa w postaci

określonych idei i instytucji.

4. świadomość społeczna - Marks głosił dominujący wpływ czynników ekonomicznych na życie społeczne. Uważał, że czynniki materialne, rozwój produkcji, wymiana decydują o rozwoju społeczeństwa a nie czynniki myślowe.

 Rozwinął pojęcie alienacji. Według Marksa, człowiek z natury twórczy pod

wpływem tego, iż staje się on częścią maszyny zatraca swoją wolność i możliwości

twórcze, poprzez co izoluje się od rzeczywistości społecznej. Jego zdaniem ludzie

nabierają przekonania, że rzeczy, które wytwarzają, oraz narzędzia produkcji mają

samoistną wartość, a nie włożona w produkty siła robocza i wtedy sprowadzają

stosunki społeczne do wymiany handlowej.

30.

Max Weber – poglądy

 Weber postulował, aby nadać naukom społecznym ścisły i obiektywny charakter

poprzez opracowywanie specyficznej metodologii i filozofii nauki (np. koncepcja

typów idealnych), opisywanie ich jak najbardziej precyzyjnym językiem i

przeprowadzanie badań historyczno-porównawczych.

 Weber wierzył jednak, że człowiek w większości przypadków nie zachowuje się

racjonalnie. Dlatego też postulował badanie ludzkich zachowań poprzez zestawianie

ich z w pełni racjonalnymi i logicznie spójnymi typami idealnymi.

 Typ idealny wg Webera to abstrakcyjna postać zjawiska, pozbawiona konkretnych cech poszczególnych przypadków. Typ idealny uzyskuje się przez ujęcie zjawiska w

jego „czystej formie”, nie występujący w rzeczywistości.

 Weber wprowadził pojęcie typu idealnego m.in. przy analizie biurokracji

31.

3 Typy panowania wg Webera:

1) Charyzmatyczny – opiera się na cechach osobistych przywódcy, odnosi się do władzy charyzmatycznej, czyli takiej która wynika z emocjonalnego przywiązania

i zaufania rządzonych stosunku do przywódcy posiadającego charyzmę;

wyraźny w grupach religijnych

2) Tradycyjny – opiera się na tradycji, członkowie jakiegoś rodu mają prawo do sprawowania władzy

3) Legalny (racjonalny) – opiera się na normach prawnych, kompetencjach

rządzących, sprawujących władzę wg ściśle określonych zasad

32.

Relacje pomiędzy państwem a władzą (Weber)

• Państwo jest instytucją, która posiada jedyną legalną licencję na posługiwanie się siłą w obrębie jego terenu.

• Państwo jest aparatem władzy, ma na nią monopol

• Władza ta jest prawomocna

33.

Władza – zdolność kontrolowania lub wpływania na decyzje innych bez względu na ich zgodę

Funkcje władzy:

 Organizowanie działań zbiorowych

 Zapobieganie konfliktom – łagodzenie/zapobieganie

Posłuszeństwo wobec władzy:

 zostaje uzyskane w wyniku środków przymusu lub groźby ich użycia.

 Jest wynikiem uznania społeczeństwa – umowy społecznej

34.

Etapy historii władzy:

1) Władza substancjonalna – atrybut króla, wymiar transcendentalny – władca jako

człowiek i Bój w jednej osobie, autorytet absolutny

2) Władza oznacza pewne czynności – polega na autorytecie władcy

3) Władza oznacza umowę społeczną – władza polityczna

35.

Różne typologie pojęcia władzy:

 Władza to rozkaz sprawującego władzę i posłuszeństwo wobec niej

 Władza to środki przymusu używane wobec społeczeństwa

 Władza oznacza podporządkowanie za pomocą sankcji

36.

Normy określające prawomocność władzy:

 Władza definiuje co jest legalne, dozwolone

 Im bardziej społeczeństwo przyzwala na sprawowanie władzy, tym mniejsze koszty

ona ponosi

 Władza jest skuteczna, gdy odciska piętno na każdym indywidualnie

37.

Pierre Bourdieu – porządek symboliczny jest czymś, co legitymizuje stratyfikację.

Całemu społeczeństwu narzuca się określone znaczenia, władza wpaja dany rodzaj kultury.

Największe znaczenie ma tu system szkolnictwa, gdzie przekaz jest odbierany naturalnie.