Gabinet Fizjoterapii
Jawor
Tytuł: Możliwości zastosowania metody PNF w leczeniu skolioz
Słowa kluczowe
Skolioza, PNF, problem funkcjonalny, wzorce ruchowe, łańcuchy zamknięte.
Boczne skrzywienia kręgosłupa znane są od dawna i ze względu na
częstość występowania stanowią poważny problem społeczny. Zniekształcenie
to obejmujące zmiany kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej, czołowej i
poprzecznej jest ciężką wadą postawy, której towarzyszą wtórne zmiany w
układzie krążeniowo-oddechowym, ograniczające w znacznym stopniu ogólną
sprawność chorego. Liczne badania zmierzające do wyjaśnienia przyczyn
powstawania bocznych skrzywień kręgosłupa pozwoliły wysnuć pewne
koncepcje etiopatogenetyczne, ale nie rozwiązują problemu. Temat ten jest
przedmiotem stałych badań i dociekań. Na przestrzeni ostatnich 250 lat
powstało szereg teorii, które nie zostały dotychczas ostatecznie potwierdzone
i przyjęte.
Celem pracy jest przedstawienie podstawowych założeń metody PNF,
oraz podzielenie się pierwszymi doświadczeniami z efektów leczenia skolioz
wspomnianą metodą.
Skoliozy strukturalne powstają tylko u dzieci i młodzieży w okresie
wzrostu, a więc w kośćcu posiadającym tzw. biologiczną plastyczność, która
przejawia się w zmianach ich kształtu, zgodnych z prawem Wolffa-Delpecha,
a zależnych od działania na rosnącą kość sił ściskających i rozciągających.
W wyniku jednostronnego osłabienia lub wzmożenia napięcia mięśni grzbietu
może powstać pierwotne boczne skrzywienie kręgosłupa. Przy różnicach napięć
mięśni krótkich (układ poprzeczno-kolcowy) boczne skrzywienie będzie się
charakteryzowało niezbyt długim łukiem skrzywienia z jednoczesnym
spłaszczeniem wyjściowego tyłowygięcia kręgosłupa lub wytworzeniem
przodowygięcia. W wyniku obciążeń osiowych boczne skrzywienie nasila się
i występuje zjawisko obracania kręgów w kierunku wypukłości skrzywienia,
co wywołuje a następnie pogłębia przodowygięcie kręgosłupa.
Przy asymetrii napięć mięśni długich również wytwarzają się boczne
skrzywienia kręgosłupa skierowane wypukłością w stronę mięśni osłabionych,
z jednoczesnym pogłębieniem wyjściowego tyłowygięcia. Ze względu na
większą ruchomość łuków niż trzonów, łuki kierują się w stronę wypukłości,
natomiast trzony w kierunku wklęsłości dając skoliozę tzw. Lowett negatywną –
rotacja w kierunku strony wklęsłej.
Powyższe obserwacje skłoniły ortopedów do wysunięcia teorii
pierwotnych zaburzeń równowagi mięśniowej. Jednak większość zwolenników
tej teorii nie dopatruje się pierwotnych etiologicznie zaburzeń wywołujących
boczne skrzywienia kręgosłupa w mięśniach. Zdaniem tych autorów zaburzenia
równowagi napięć mięśniowych są wtórne w wyniku nie zbadanych jeszcze
zmian występujących prawdopodobnie w ośrodkowym układzie nerwowym.
Podążając za tą teorią, postanowiłam do terapii skolioz wykorzystać jedną z
metod rehabilitacji, która służy reedukacji w schorzeniach i zaburzeniach
ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego – jaką jest PNF.
Proprioceptywne nerwowo-mięśniowe ułatwianie (torowanie) poprawia
czynnościowy stan ośrodków ruchowych poprzez stymulację receptorów
głębokich znajdujących się w mięśniach, ścięgnach, więzadłach i torebkach
stawowych. Przekazana informacja do centralnego układu nerwowego podlega
analizie a następnie zostaje przesłana na obwód w celu wykonania określonej
czynności dowolnej lub reakcji odruchowej.
Główne założenia tej metody to:
1. Stosowanie ruchu globalnego i złożonego, w którym element rotacji
uznawany jest za podstawowy w połączeniu ze skośną płaszczyzną
wykonywanego ruchu
2. Technika bodźców proprioceptywnych stosowana poprzez stopniowo
wzrastający opór ręczny, umożliwiający wykonanie ruchu
skoordynowanego i w żądanym zakresie
3. Wykorzystanie w szerokim zakresie synergizmu mięśniowego w celu
maksymalnego pobudzenia słabszych grup mięśniowych.
Ruchy stosowane w tej metodzie są zgodne z naturalną pracą mięśni, są płynne
i zachodzą jednocześnie w kilku płaszczyznach co pozwala pełniej aktywizować
włókna mięśni będących w skurczu.
Biorąc pod uwagę fakt, że każdej skoliozie towarzyszą asymetryczne
trójwymiarowe zmiany w przestrzeni, więc korygowanie ich w sposób
symetryczny, może tylko pogłębić krzywizny. Proponowana metoda umożliwia
wykorzystanie odpowiednich wzorców łopatki, miednicy, kończyn oraz tułowia
i głowy do poprawy przestrzennego ustawienia poszczególnych części ciała.
Po wyuczeniu odpowiednich pojedynczych wzorców ruchowych przechodzi się
do ćwiczeń z wykorzystaniem łańcuchów zamkniętych tj.: połączenia kilku
wzorców kończyn początkowo w pozycjach niskich, stopniowo przechodząc
do wysokich, gdzie poprzez napięcie wszystkich grup mięśniowych, dziecko
uczy się utrzymywać pozycję skorygowaną.
Ciekawym elementem w terapii skolioz metodą PNF jest uwzględnienie
problemu funkcjonalnego pacjenta. Dla dzieci ze skoliozą tym problemem jest:
„sterczące biodro”, garb żebrowy, konieczność noszenia gorsetu
ograniczającego codzienną aktywność ruchową, wstyd rozebrania się na plaży
szczególnie u dziewcząt, lub występujące w dużych skoliozach takie objawy
jak: bóle kręgosłupa, bóle głowy, osłabienia lub nawet omdlenia.
W skoliozach powyżej 40 – 50 stopni wg Cobba, obserwuje się uogólnioną
sztywność kręgosłupa, duże zaburzenia czucia własnego ciała, zaburzenie
wzorców ruchowych oraz znaczne przesunięcie środka ciężkości poprzez
większe obciążanie jednej kończyny dolnej. Ze względu na wcześniejszą
rehabilitację, która przebiegała bez efektów, dzieci te są zrezygnowane i nie
wierzą już w poprawę. Metoda PNF umożliwia poprzez odpowiednie testy
funkcjonalne szybko i skutecznie zmienić nastawienie pacjenta do terapii
poprzez pokazanie tego co robimy, toku naszego myślenia oraz oddziaływania
na problem funkcjonalny w czasie pierwszych dwóch zabiegów. Jeżeli pacjent
nie poczuje lub nie zauważy zmiany na pierwszym lub drugim zabiegu to nie
będzie z nami współpracował. Każde dziecko powinno przynajmniej w 70%
uczestniczyć w terapii. Terapeuta zaś jest osobą, która motywuje, uczy,
poprawia i steruje procesem leczenia. Świadome uczestnictwo w terapii
możemy uzyskać poprzez oczekiwanie odpowiedzi na następujące pytania:
1. Czy czujesz jak napinają się twoje mięśnie ?
2. Pokaż gdzie czujesz napięci mięśni.
3. Czy ten ruch, który teraz robisz czujesz jako dobry dla twojego ciała ?
4. Czy czujesz, że im więcej się wydłużysz z jednej strony, tym bardziej
skraca się przeciwna strona kręgosłupa ?
Uzyskanie odpowiedzi na te i wiele innych pytań zmusza dziecko do ciągłego
myślenia, analizowania i odpowiedniego reagowania w myśl zasady: „uzyskania
odpowiedzi na każdy bodziec”.
Jednym z elementów terapii skolioz jest praca domowa wykonywana
2 razy dziennie z pomocą rodziców lub Thera-Band. Warunkiem dobrej pracy
domowej jest wykonywanie ćwiczeń w prawidłowych wzorcach ruchowych
i początkowo pod kontrolą rodziców. W miarę upływu czasu i poprawy czucia
własnego ciała, dzieci starsze mogą ćwiczyć same z pomocą Thera-Band.
Zalecane są ćwiczenia w łańcuchach zamkniętych w trzech głównych pozycjach
wyjściowych w jakich dziecko przebywa w ciągu doby.
Wnioski:
1. Stosując przez wiele lat różne metody leczenia skolioz, mogę stwierdzić,
że największe i najszybsze efekty uzyskuję właśnie metodą PNF.
2. Małe skoliozy I stopnia bez zmian strukturalnych poprawiają się
zdecydowanie już po 2 – 3 miesiącach leczenia.
3. Skoliozy ze zmianami strukturalnymi nie są przeciwwskazaniem do
terapii. Po paru miesiącach leczenia kąt skrzywienia, mimo że ulegnie
tylko nieznacznej poprawie to jednak sylwetka dziecka poprawi się
zdecydowanie na tyle, że nawet specjaliści ze skolioz mają wątpliwości,
czy kontrolne zdjęcie należy do tej samej osoby. Być może potrzeba
jeszcze więcej czasu aby poprawa nastąpiła nie tylko w obrębie miednicy
i łopatki ale również w obrębie kręgosłupa co byłoby potwierdzone
zdjęciem rtg.
4. Proponowana metoda całkowicie niweluje wszelkie objawy wegetatywne
jakie mogą towarzyszyć skoliozą II i III stopnia.
5. Zbyt krótkie doświadczenie leczenia skolioz metodą PNF nie pozwala mi
na statystyczne udowodnienie poprawy kąta skrzywienia kręgosłupa. Sam
fakt, że nie wszystkie dzieci zgłaszają się na leczenie z aktualnym
zdjęciem rtg, oraz nie możność zrobienia zdjęcia kontrolnego szybciej niż
po 6 miesiącach terapii, ogranicza szybką ocenę efektów leczenia. Jednak
uważam, że błędem byłoby nie umożliwienie tym dzieciom skorzystania
z proponowanej metody, która w bardzo szybki i efektywny sposób
poprawia sylwetkę dziecka oraz zmniejsza kąt skrzywienia.
Piśmiennictwo:
1. Lizak A. Proprioceptive neuromuscular facilitation. Skrypt kursu podst.
Warszawa 1999
2. Tylman D. Patomechanika bocznych skrzywień kręgosłupa. Severus,
Warszawa 1995
3. Weiss M., Zembaty A. Fizjoterapia, PZWL , Warszawa 1983
Streszczenie:
Boczne skrzywienia kręgosłupa od wielu lat są przedmiotem badań i dociekań
nie tylko pod względem etiopatogenezy ale również doboru odpowiedniego
leczenia. Próbuje się różne metody usprawniania skolioz z większymi lub
mniejszymi efektami. Jedną z wielu metod rehabilitacji jest PNF. Metoda ta
pozwala na znacznie szybszą i skuteczniejszą poprawę sylwetki dziecka oraz
zmniejszenie kąta skrzywienia w porównaniu z innymi metodami. Warunkiem
uzyskania dobrych efektów jest odpowiedni dobór wzorców ruchowych
z uwzględnieniem krzywizn przednio-tylnych kręgosłupa oraz systematyczna
i prawidłowo wykonywana praca domowa.