Przykład dobrej praktyki unijnej Ocena ryzyka zawodowego

przy ręcznym dźwiganiu ciężarów Metoda wskaźników kluczowych - LMM

Stanisław Wójcik

Przy

ręcznym dźwiganiu ciężkich

niu do masy i/lub postawy ciała – przyj-nych czynnościach (zdarzeniach) w ciągu przedmiotów (podnoszeniu, utrzymywa-muje się średnie wartości. Natomiast kie-zmiany roboczej;

niu, przenoszeniu, odstawianiu) występu-dy podczas wykonywania jednej pełnej

■ dla czynności, które charakteryzują je ryzyko powstania urazów lub schorzeń czynności występuje wiele czynności się przenoszeniem (dźwiganiem) ciężaru układu mięśniowo-szkieletowego, głów-cząstkowych z wyraźnie różnymi warto-na znaczne odległości należy wziąć nie części lędźwiowej kręgosłupa. Dla po-trzeb oszacowania tego ryzyka i podjęcia środków zaradczych kilka lat temu opra-Korzystając z tej metody w polskich warunkach, należy cowano w Niemczech i wdrożono do co-stosować się do normatywów i ograniczeń (zakazów) dziennej praktyki metodę wskaźników określonych w rozporządzeniach: kluczowych – LMM (metoda ta – zasto-

– Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 mar-sowana w ocenie ryzyka przy ręcznym ciągnięciu i pchaniu ciężarów – została ca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy zaprezentowana w numerze 9 z br.). Ze przy ręcznych pracach transportowych (Dz. U. nr 26, względu na jej zalety – uniwersalność i ła-poz. 313 ze zm.),

twość stosowania oraz na osiągane pozy-

– Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie tywne rezultaty – stała się popularna nie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla tylko w niemieckich zakładach pracy.

zdrowia kobiet (Dz. U. nr 114, poz. 545 ze zm.), Warto więc zarekomendować ją również polskim pracodawcom.

– Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie Metoda wskaźników kluczowych wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich

– LMM stosowana w ocenie ryzyka za-zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz. U. nr 200, wodowego przy ręcznym dźwiganiu cię-

poz. 2047).

żarów polega na określeniu wagi (wskaź-

nika wyrażonego w punktach) czterech różnych czynników obciążenia (parame-

ściami dźwiganej masy – szacuje się je pod uwagę całkowitą drogę niesienia cię-

trów) występujących podczas dźwigania, i dokumentuje osobno.

żaru w czasie zmiany roboczej. Dla po-to jest:

trzeb obliczania długości drogi przyjmuje

■ czasu,

1. Wartościowanie

się średnią prędkość chodzenia wynoszą-

■ obciążenia (masy),

czynników

cą 4 km/h (ok. 1 m/s).

■ pozycji ciała,

■ warunków wykonywania pracy

1.1. Szacowanie wskaźnika czasu – T

1.2. Szacowanie wskaźnika masy – M

– i na ich podstawie wyliczenia punk-Wagę (znaczenie) czasu obciążenia Wagę obciążenia pochodzącego od ma-towego, pozwalającego na zakwalifikowa-szacuje się na podstawie tabeli 1, wybie-sy dźwiganego przedmiotu szacuje się nie pracy do jednej z czterech kategorii rając jedną z trzech form wykonywania na podstawie tabeli 2, osobno dla męż-

(stopni) ryzyka. Metoda ta służy orienta-ręcznych prac związanych z dźwiganiem czyzn i kobiet, biorąc pod uwagę tylko od-cyjnej ocenie warunków pracy przy dźwi-ciężarów, a mianowicie:

czuwalny ciężar, czyli reakcję człowieka ganiu ciężarów. Przy określaniu (ocenie,

■ dla czynności, które charakteryzują na siłę ciężkości przedmiotu wywieraną szacowaniu) wagi poszczególnych czynni-się regularnym powtarzaniem krótkow miejscu (punkcie) uchwycenia (podpar-ków niezbędna jest odpowiednia wiedza trwałych czynności (zdarzeń, procesów) cia) tego przedmiotu. W przypadku gdy w odniesieniu do ocenianej czynności podnoszenia, odstawiania, przenoszenia pracownik nie musi pokonywać całej siły składowej. Przy jej braku, powinna zostać (przestawiania) podstawową wartością ciężkości przedmiotu (inaczej mówiąc przeprowadzona analiza czynności (parametrem) będzie ich częstotliwość

– nie jest obciążony pełną jego masą), np.

– przypuszczenia prowadzą zwykle do fał-

(liczba krótkotrwałych czynności w ciągu gdy unosi karton z jednej strony w celu szywych wyników. Nie jest natomiast wy-zmiany roboczej);

obrócenia go na bok (w tym czasie druga magana szczegółowa znajomość ergono-

■ dla czynności, które charakteryzują strona kartonu opiera się o podłogę), na-mii czy bezpieczeństwa technicznego.

się utrzymywaniem (trzymaniem) cięża-leży uwzględnić tylko tę część masy Szacowania dokonuje się dla czynności ru podstawową wartością (parametrem) przedmiotu, która przypada na pracowni-składowych i w odniesieniu do jednego będzie całkowity czas czynności trzyma-ka (rzeczywiście go obciąża). W powyż-

dnia pracy. Jeżeli dochodzi do zmian nia, który wynika z sumowania cząstko-szym przykładzie można przyjąć w trakcie wykonywania prac w odniesie-wych czasów trzymania w poszczegól-

– przy symetrycznym rozłożeniu masy 12/2005 IP

11

Tabela 1

3RGQLHVLHQLHOXESU]HPLHV]F]HQLHZ

7U]\PDQLHUÏZQLH›ZSU]\SDGNX

3U]HQRV]HQLHQDRGOHJRyÂSRZ\›HM

F]DVLHSRQL›HMV

SU]HQRV]HQLDZF]DVLHSRZ\›HMV

P

&]ÆVWRWOLZRyÂ

:VND|QLN7

•F]Q\F]DV

:VND|QLN7

•F]QDGURJD

:VND|QLN7

OLF]EDQD]PLDQÆ

SNW

WU]\PDQLDSRGF]DV

SNW

SU]HE\WDSRGF]DV

SNW

URERF]•

]PLDQ\URERF]HM

]PLDQ\URERF]HM

PLQXW\

NP

GR

GR

GR

GR

GR

GR

GR

GR

GR

GR

GR

GR

!

!

!

3U]\NDG\XNDGDQLHEORF]NÏZQDPXU]H

3U]\NDG\WU]\PDQLHLSURZDG]HQLH

3U]\NDG\WUDQVSRUWRZDQLHUÆF]QH

ZNDGDQLHF]ÆyFLPDWHULDXGRPDV]\Q\

RGOHZÏZSRGF]DVLFKF]\V]F]HQLD

PHEOLSU]HQRV]HQLHF]ÆyFLUXV]WRZDÍ

Z\MPRZDQLHVNU]\Í]NRQWHQHUDLXNDGDQLH WU]\PDQLHQDU]ÆG]LDUÆF]QHJR

]VDPRFKRGXQDSODFEXGRZ\

LFKQDWDyPLHSU]HQRyQLNDUR]NDGDQLH

QRV]HQLHWRUE\]NRUHVSRQGHQFM•SU]H]

WRZDUÏZQDSϏNDFKVNOHSRZ\FK

OLVWRQRV]D

* Polskie przepisy nie dopuszczają przenoszenia przedmiotów o masie przekraczającej 30 kg na pojedynczą odległość przekraczającą 25 m

– przyp. autora.

kartonu, że pracownik jest obciążony po-postawy ciała, przyjmuje się średnią war-nika postawy ciała P i warunków wyko-

łową jego masy (dźwiga połowę ciężaru tość czynników postawy ciała, które skła-nywania pracy W.

kartonu).

dają się na daną analizowaną czynność Jeżeli w trakcie analizowanej czynno-

– nie przyjmuje się wartości ekstremal-2. Ocena końcowa

ści dźwigane są różne ciężary (np. przed-nych, występujących rzadko.

mioty o różnych masach), można przyjąć Wartość punktową – O obciążenia ich średnią wartość (pod warunkiem jed-1.4. Szacowanie wskaźnika

czynnością (dźwiganiem ciężarów) obli-nak, że nie dojdzie do przekroczeń nor-warunków wykonywania pracy – W

czamy ze wzoru

matywów określonych w przepisach – na-Przy szacowaniu wagi warunków wyko-wet w pojedynczych przypadkach – przy-nywania pracy przyjmuje się warunki O = T x (M + P + W)

pis autora). Dla porównania wyników przeważające (dominujące) w całkowitym Na podstawie wyniku (obliczonych końcowych (i wyboru wyższej wartości czasie wykonywania prac – na podstawie punktów O) możemy orientacyjnie oce-punktowej oceny końcowej) można przy-opisów zamieszczonych w tabeli 4.

nić stopień ryzyka zawodowego przy wy-Tabela 2

0DVDSRZRGXM•FDREFL•›HQLH tGOD

:VND|QLN0

0DVDSRZRGXM•FDREFL•›HQLH t

:VND|QLN0

PƛF]\]QNJ

SNW

GODNRELHWNJ

SNW

GR

GR

GR

GR

GR

GR

!

* nie można dopuścić do sytuacji, w której doszłoby do przekraczania normatywów mas przenoszonych przedmiotów lub wydatku energetycznego na wykonanie pracy - określonych w przepisach. Na przykład dla kobiet masa przenoszonych przedmiotów nie może przekroczyć 12 kg przy pracy stałej - przypis autora.

jąć także najwyższe obciążenia (masy), Nie bierze się pod uwagę okazjonalne-konywaniu danej czynności. Do tego celu ale w takim przypadku należy skorygo-go dyskomfortu, niemającego znaczenia posłuży nam tabela 5.

wać czynnik czasu (por. tabela 1), odno-dla bezpieczeństwa pracy. Cechy ważne Podstawą oceny są mechanizmy biofi-sząc go do czasu, w którym faktycznie do-dla bezpieczeństwa należy zapisać w po-zycznego oddziaływania na człowieka chodziło do występowania tych najwyż-

lu „Ponowna analiza miejsca pracy z in-oraz wielkość dawek obciążenia układu szych obciążeń.

nych przyczyn”.

mięśniowo-szkieletowego. Przyjmuje się, Uwaga: W celu dokładniejszego przy-

że wewnętrzne obciążenie lędźwiowego 1.3. Szacowanie wskaźnika postawy porządkowania wartości punktowej odcinka kręgosłupa (a tym samym podat-ciała – P

wskaźnika do rzeczywistego stanu ob-ność na jego urazy lub schorzenie) zale-Wagę postawy ciała szacuje się na pod-ciążenia czynnością dźwigania, można ży w zasadniczym stopniu od nachylenia stawie porównania z

piktogramami

wyznaczać jego wartość metodą inter-tułowia i jego skrętów, obciążenia masą, przedstawionymi w tabeli 3.

polacji (a nawet ekstrapolacji), przyj-które narasta wraz z czasem trwania te-Należy zidentyfikować postawę ciała, mując za bazę wartości podane w tabe-go obciążenia i/lub jego częstotliwości jaką przyjmuje pracownik przy czynno-lach. Np. jeśli droga przebyta podczas występowania.

ściach (podnoszeniu/przenoszeniu cięża-zmiany roboczej wynosi 5 km, można Należy założyć, że ze wzrostem warto-ru) ręcznego transportowania przedmio-przyjąć wartość wskaźnika T = 5,5, ści punktowej O wzrasta ryzyko przecią-

tów i zakwalifikować ją do jednej z grup a przy dźwiganiu przez mężczyznę ma-

żenia układu mięśniowo-szkieletowego podanych w tabeli 3. Jeśli w trakcie prac sy równej 28 kg – M = 4,8. Podobnie pracownika. Granice między stopniami przyjmowane są różne (zmieniające się) będzie w przypadku szacowania wskaź-

ryzyka są dość płynne z uwagi na różne 12

I P 12/2005

Tabela 3

&KDUDNWHU\VW\F]QDSRVWDZDFLDD

LSRR›HQLHSU]HGPLRWX

2SLVSRVWDZ\SRR›HQLHSU]HGPLRWXZ]JOÆGHPFLDD

:VND|QLN3

SNW

•

WXÏZZ\SURVWRZDQ\QLHVNUÆFRQ\

•

SU]HGPLRWSU]\FLHOH

•

PD\VNRQOXEOHNNLHVNUÆFHQLHWXRZLD

•

SU]HGPLRWSU]\FLHOHOXEZMHJRSREOL›X

•

JÆERNLVNRQOXEGDOHNLZ\FK\GRSU]RGX

•

PQLHMV]\VNRQSU]\UÏZQRF]HVQ\PVNUÆFLHWXRZLD

•

SU]HGPLRWRGGDORQ\RGFLDDOXESRZ\›HMOLQLLEDUNX

•

GDOHNLZ\FK\GRSU]RGX]UÏZQRF]HVQ\PVNUÆWHPWXRZLD

•

SU]HGPLRWRGGDORQ\RGFLDD

•

RJUDQLF]RQDVWDELOQRyÂFLDDSRGF]DVVWDQLD

•

NXFDQLHE•G|NOÆNDQLH

Tabela 4

:DUXQNLZ\NRQ\ZDQLDSUDF\RSLV

:VND|QLN:SNW

'REUHZDUXQNLHUJRQRPLF]QHQSZ\VWDUF]DM•FRGX›RPLHMVFDGRSUDF\›DGQ\FK

XWUXGQLHÍXWZDUG]RQDLUÏZQDQDZLHU]FKQLDSRGRJLZDyFLZHRyZLHWOHQLHGRJRGQH

FKZ\WDQLHSU]HGPLRWX

2JUDQLF]RQDSU]HVWU]HÍUXFKXQDVWDQRZLVNXSUDF\QLHNRU]\VWQHZDUXQNLHUJRQRPLF]QH

QS]DPDDZ\VRNRyÂSU]HVWU]HQLURERF]HMOXESRZLHU]FKQLDSUDF\PQLHMV]DQL›POXE

XWUXGQLHQLDZXWU]\PDQLXEH]SLHF]QHMSRVWDZ\FLDDtSRZRGRZDQHQLHUÏZQ•PLÆNN•

QDZLHU]FKQL•SRGRJL

%DUG]RRJUDQLF]RQDSU]HVWU]HÍUXFKXQDVWDQRZLVNXSUDF\LOXEQLHVWDELOQ\yURGHN

FLƛNRyFLQSSRGF]DVSRGQRV]HQLDSDFMHQWD

indywidualne techniki pracy i potencjał fi-

■ czasu – zmiana organizacji pracy nie wszystkie czynności dają się ocenić zyczny (wydolność organizmu) danej oso-

(np. wprowadzenie przerw w pracy), tą metodą (nie mieszczą się w jej regu-by. Klasyfikacja ta może więc służyć jedy-

■ masy – redukcja masy bądź użycie łach) – wymagają zastosowania innych nie do zorientowania się w rozmiarze za-sprzętu pomocniczego,

procedur.

grożeń utraty zdrowia spowodowanej

■ postawy ciała – poprawa ukształto-LMM: akronim niemiecki tej metody dźwiganiem ciężarów i podejmowania wania miejsca pracy.

– Leitmerkmalmethode.

działań korygujących. Z dokonanej oceny W celu dokonania głębszych analiz wy-Stanisław Wójcik

można od razu zorientować się co do ko-magana jest gruntowna wiedza ergono-Departament Warunków Pracy GIP

nieczności dalszego działania i jego kie-miczna.

Artykuł opracowano na podstawie ma-runków. Zasadniczo, do usunięcia są Podsumowywanie oceny w przypadku teriału zamieszczonego na stronie inter-przyczyny wysokich wartości czynników wykonywania wielu czynności związa-netowej (www. baua. de) Federalnego obciążenia (wskaźników punktowych).

nych z dźwiganiem ciężarów przez pra-Urzędu Ochrony Pracy i Medycyny Pra-Na przykład, przy wysokim wskaźniku: cownika jest problematyczne, ponieważ cy oraz Komisji Landów ds. BHP.

Tabela 5

Ocena ryzyka wynikającego z obciążenia pracą

:DUWRyÂ

2SLVREFL•›HQLD3UDZGRSRGRELHÍVWZR

6WRSLHÍ

SXQNWRZD2

6NXWNL

U\]\ND

']LDDQLHSURILODNW\F]QH

0DHREFL•›HQLH3U]HFL•›HQLHIL]\F]QHMHVW

PDRSUDZGRSRGREQH

1LH]DFKRG]LSRWU]HED

=ZLÆNV]RQHREFL•›HQLH0R›OLZHSU]HFL•›HQLD

1LH]DFKRG]LSRWU]HED

XRVÏEPQLHMRGSRUQ\FKZZLHNXGRODW

:VWRVXQNXGRRVÏESRGDWQ\FKQDREFL•›HQLD

GR

OXESRZ\›HMRVRE\QRZRSU]\MÆWHGR

SRWU]HEQDMHVW]PLDQDDUDQ›DFMLPLHMVFDSUDF\

SUDF\tQLHZ\WUHQRZDQHRVRE\SR

G]LDDQLDGRVWRVRZDZF]H

SU]HE\W\FKFKRUREDFK

=QDF]QLHSRGZ\›V]RQHREFL•›HQLH0R›OLZH

.RQLHF]QRyÂXVWDOHQLDLQG\ZLGXDOQ\FKREFL•›HÍ

SU]HFL•›HQLHIL]\F]QHXd]Z\N\FKr

SUDFRZQLNDSRSU]H]S\WDQLDGRW\F]•FHREFL•›HQLD

GR

SUDFRZQLNÏZ

SUDF•LGROHJOLZRyFL]GURZRWQ\FK

5R]H]QDQLHZ\MDyQLHQLH]DOH›QRyFLREFL•›HQLDRG

ZDUXQNÏZSUDF\LZSURZDG]HQLHZ\PDJDQ\FK

]PLDQ

:\VRNLHREFL•›HQLH%DUG]RSUDZGRSRGREQH

.RQLHF]QHSLOQHSRGHMPRZDQLHG]LDDÍR

!

Z\VW•SLHQLHSU]HFL•›HÍFLDD

FKDUDNWHU]HWHFKQLF]Q\PLOXERUJDQL]DF\MQ\PtZ

FHOXREQL›HQLDU\]\ND

3RQRZQDDQDOL]DPLHMVFDSUDF\]LQQ\FKSU]\F]\Q7$.1,(

8]DVDGQLHQLH

12/2005 IP

13