Fonetyka – epoka

przedpiśmienna

Spółgłoski

Palatalizacje prasłowiańskie

• I palatalizacja

k,

k g, x + i, e, ę, ь, ě, ,  > , , 

np.: oko, ale oczy (*oi > očy) sługa, ale służyć (*slugiti >*sluiti > stpol. słuić

> npol. słužyć)

mucha, ale muszka (*muxьka > stpol. *muьka

> npol. muška)

• II palatalizacja

k,

k g, x + ě1, i1 > c’, ʒ’,  (s’) ręka, ale ręce

(*rNjkě > *rNjc’ě > stpol. ręc’e > npol. ręce) mucha, ale musze

(*muě > *muě)

• III palatalizacja k,

k g, x po ę, ě, i,  > c’, ʒ’,  (s’)

*jęga > pol. jęʒa (jędza)

*děvika > ev’ica

*vьxъ > *vьь > stpol. *vi, pol. všystek

palatalizacje przez j

• k, g,

g x + j > , , 

*plakjNj > *plaNj > stpol. płaę > płačę

*běgjNj > *běNj > stpol. eę, por. biegać

*slyxjNj > *slyNj > stpol. słyę > słyšę

• sk + j >  (błyszczę, por. błysk)

• st + j >  (puszcza, por. pusty)

• zg + j >  (miażdżę, por. miazga)

• zd + j >  (jeżdżę, por. jazda)

• sl + j > ĺ (myślę, por. pomysł)

palatalizacje przez j cd.

• wpływ j na spółgłoski pr

p z

r e

z d

e n

d i

n oj

o ęzy

z ko

k w

o e:

s, z

z + j j>

> , 

*nosjNj > *noNj > stpol. noę > nošę

*vozjNj > *voNj > stpol. voę > vožę r,r l, n

n +

+ j j>

> ń, ĺ, ŕ 

*gonjNj > gońę

*polje > pole

*morje > stpol. moŕe > moře

• wpływ j na spółgłoski war

a g

r ow

o e

p, b, v, m + j > pl’, bl’, vl’, ml’ (l’ epentetyczne)

Rozwój konsonantyzmu na gruncie polskim

1. rozwój przedniojęzykowych t’, d’ zmiękczonych przez samogłoski przednie:

• a) w wygłosie i śródgłosie przed samogłoską oraz przed spółgłoską inną niż r, rz, n, ń ok. XIII w.

przeszły w ć, dź - ciebie, cień, ćma, dzień, siedzieć, wiedźma.

• b) w nagłosie i śródgłosie przed r, rz, n, ń przeszły w t, d czyli stwardniały (dyspalatalizacja), np. trę, drę, tnę

• c) spółgłoska ć + c wymienia się na j + c , np. ojciec

2. Mi

M ękc

k z

c enie spółgłosek

k t, d prz

r ez j

t, d

d + j > c’ , ʒ’ (dz

d ’)

*světja > *svěťa > stpol. sec’a > śeca (świeca)

*medja > med’a > stpol. Neʒ’a > Neʒa (miedza) Przedniojęzykowe c’, ʒ’ bez względu na pochodzenie (mogły pochodzić z II i III palatalizacji lub z tj, dj) około poł. XVI w. twardnieją, ale w systemie morfonologicznym w dalszym ciągu funkcjonują jako miękkie.

3. s, z, n + samo

m głoski pr

p z

r edn

d ie > s’, z’, n’ >

> ś, ź, ń

3. Rozwój spółgłoski przedniojęzykowej miękkiej ŕ a) w wygłosie oraz śródgłosie przed samogłoskami lub spółgłoską inną niż ł, l, s, c,

c n, ń ok. XIII w.

przechodzi w rž > spółgłoska szczelinowa frykatywna;

[element szczelinowy uzyskuje przewagę ok. XVII w. (zrównanie rz < r’ z ž < palatalizacja zj lub g)]

b) przed ł, l, s, c,

c n, ń twardnieje > r

c) dawne r’ twardnieje w grupach śrz, źrz w 1 poł. XIX

w.

4. Rozwój spółgłosek miękkich wargowych a) przed samogłoskami bez zmian

b) znalazłszy się po zaniku jeru słabego w wygłosie oraz w śródgłosie przed spółgłoską twardnieją 5. Polskie zmiękczenie tylnojęzykowych k, g (w j. polskim palatalizacja przez e powstałe po wokalizacji jeru oraz ściągnięciu grup samogłoskowych, to e nie miękczyło poprzedzającej spółgłoski tak mocno jak w palatalizacjach prasłowiańskich) > k’e, g’e > XV w. kie, gie - IV

palatalizacja polska

6. Rozwój grup spółgłoskowych a) działanie prawa otwartej sylaby b) wpływ samogłosek przednich

c) wpływ j

d) zanik słabych jerów

- st, zd + sam. przednie > ść, źdź

- st, zd + j > szcz, żdż

- sk, zg + sam. przednia i j > szcz, żdż

- kt, gt + sam przdnie > c