I
1. Relacja między pedagogiką a pedagogią.
• Pedagogika – nauka o wychowaniu.
• Pedagogia – rodzaj społecznej praktyki.
2. Dziewięciościan edukacji – projekt graficzny, wewnątrz którego odbywa się proces edukacji. Ściany : a) świat :
1) globalizacja – edukacja otwarta/zamknięta; jak globalizacja wpływa na edukację, napięcie między centrum a peryferiami oraz ich relacje / osadzona w społ. globalnym
b) naród :
2) etatyzacja – wyznacza relacje, napięcia między jednostką a państwem; brak kapitału społecznego, napięcie między naszymi oczekiwaniami wobec państwa a naszymi wolnościami / osadzona w narodzie.
3) nacjonalizacja – kwestie swoistości kulturowej (narodu, państwa); kultura meta – kultura ponad kulturą 4) kolektywizacja – podejmuje problem klas/grup społecznych, zjawisko solidarności pozycji – proces możliwości rozwoju, selekcjonowania
5) polityzacja – problematyka ideologii społecznej, polityczność (kształtowanie tożsamości politycznej) i upolitycznienie (jawne indoktrynowanie uczniów przez nauczyciela)
6) socjalizacja – edukacja i wychowanie, zakulturacja (wprowadzenie w kulturę), wiedza socjalizacyjna (potoczne teorie wychowania)
- teoria jest : narzędziem oglądu i wiedzą bezużyteczną
7) inkulturacja – wrastanie w kulturę; ludzie tworzą, modyfikują kulturę, są jej nośnikami 8) jurydyfikacja – problematyka prawa, działania dopuszczalne i niedopuszczalne, wolności i obowiązki człowieka
- liberalizacja – poszerzanie wolności uczniowskiej
9) humanizacja – kompetencje interakcyjne, zasady współczulności
10) hominizacja – dyskurs związany z higieną i zdrowiem a problematyką ciała
*** Ważne, aby edukacja znajdowała się w centrum i nie zbliżała się za bardzo do żadnej ze ścian.
II
1. Pedagogika – dyscyplina naukowa, która wspomaga ludzi w rozwoju.
2. Orientacje myślowe nauk społecznych :
• Didaskalocentryzm – nauczanie i wychowanie polega na przekazywaniu wiedzy, edukacja przygotowuje do transmisji wiedzy
* człowiek wykształcony to człowiek posiadający określony zasób informacji, uznany za znaczący dla jego rozwoju
- kultura wysoka – dziedzictwo klas wyższych, transmitowana w szkołach jako znacząca dla rozwoju
* zadaniem szkoły jest wychowywać wg pewnych wzorców moralnych, które mają przekazywać nauczyciele
- w centrum tej orientacji umieszczone są treści kształcenia i wychowania
• Pajdocentryzm – podstawowym założeniem jest swobodny rozwój wychowanka, który powinien być też zdolny do samorozwoju – edukacja ma tylko wspierać jego rozwój
* pedagogika w tej orientacji ma za zadanie rozpoznanie potencjału ucznia i pielęgnowanie warunków do samorozwoju
- teoria ta w centrum stawia dziecko
• Progresywizm – polega na rekonstruowaniu świata społecznego, zarówno przez dziecko, jak i nauczyciela (czyli podmioty edukacji), stawia na rozumienie świata i sprawne działanie, szkoła jest życiem samym w sobie, nie przygotowaniem do niego
* progresywizm niweluje opozycje między didaskalocentryzmem a pajdocentryzmem
3. Paradygmat – zbiór przesłanek, które pozwalają wyjaśnić dany fragment rzeczywistości.
• Jest to też sposób rozumienia :
a) bytu – różne reguły budowania wiedzy (idealizm, realizm, obiektywizm)
* dualizm metodologiczny – m. ilościowa (świat jest realny) i jakościowa (świat obiektywny, tylko interpretacja)
* reprezentacja (odbicie świata zew.) i interpretacja (subiektywne widzenie)
b) człowieka – interpretacja podmiotu.
*** Koncepcje podmiotowości :
- woluntarystyczna – człowiek jako istota obdarzona wolną wolą, samodzielny rozwój, odpowiedzialność za swoje czyny
- deterministyczna – człowiek jest ‘popychany’ w swoim rozwoju przez różne
przyczyny
c) społeczeństwa – człowiek funkcjonuje w społeczeństwie, a społeczeństwo funkcjonuje jako organizm
4. Paradygmaty pedagogiczne :
• Strukturalizm – badanie struktur społecznych, ich związków i zależności.
• Funkcjonalizm – badanie funkcjonowania struktur społecznych.
• Humanizm – badanie znaczenia instytucji dla ludzi, wychwytywanie struktury społecznej jako wzorca dominacji.
• Interpretatywizm – bada uzyskiwanie świadomości przez jednostki w obrębie instytucji społecznych.
5. Koncepcje badań :
• Metodologia pozytywistyczna – celem poznania jest zbadanie świata.
• Metodologia jakościowa – badanie ludzkich interpretacji świata, pozyskiwanie informacji z wąskiego spektrum – świata wew. badanego. Jej podstawy :
- fenomenologia – filozofia; istnieją tylko przedmioty realne, reszta to tylko nazwy
- hermeneutyka – badanie, objaśnianie i interpretacja źródeł pisanych
- interakcjonizm symboliczny – interakcje miedzy ludźmi są symboliczne, wymiana znaczeń
• Metodologia ilościowa – świat ma charakter obiektywny, bada reprezentacje powstające w umyśle człowieka.
• Pozytywizm – poznanie pochodzi z doświadczenia.
• Empiryzm – poznanie przez wrażenia zmysłowe.
6. Zadania stawiane badaniom i funkcje badań :
• Eksploracyjne – formułowanie problemu, poznanie świata (obiektywnego lub jego interpretacji).
• Generowanie poszukiwań – próby rozwiązania problemu.
• Opisowe – odniesienie badań własnych do już istniejących.
• Opis kontekstu sytuacyjnego – badanie problemu w splocie wydarzeń.
• Wyjaśniające – testowanie przesłanek danych teorii, dane można wyjaśnić w obrębie określonego paradygmatu.
III
1. Socjalizacja – jest mocno zakorzeniona w procesach pedagogicznych (i ogólnie w pedagogice jako nauce).
Główną rzeczą, którą wynosimy z tego procesu jest wiedza potoczna – ma ona wpływ na późniejsze czynniki poznawcze/relacje.
2. W psychologii definicja socjalizacji zależy od orientacji teoretycznej. Podstawą namysłu pedagogicznego jest antropologia człowieka/umysłowa.
• W psychologii behawioralnej – stosuje się podejście instrumentalne, socjalizacja rozumiana jest jako konglomerat czynników oddziaływujących na jednostkę aby osiągnąć zamierzony cel, przyczynowo-skutkowa zależność między bodźcem i reakcją a rozwojem jednostki.
bodziec reakcja
* bodziec – jego wywoływanie poprzez wzmacnianie pozytywne lub negatywne, czyli metody, których zastosowanie pozwala osiągnąć zamierzony cel
* reakcja – jest kształtowana przez cel wychowania, który wyraża umiejętności, kompetencje
• W psychologii humanistycznej – socjalizacja rozumiana jest jako szansa i okazja do samorealizacji.
Jednostka jest wolna w swoich wyborach, jest aktywna, więc zdolna do projektowania i podążania wybraną przez siebie drogą. Relacja między wychowawcą a wychowankiem ma charakter
terapeutyczny, zaciera się więc granica pomiędzy terapią a edukacją.
• W psychoanalizie – socjalizacja skoncentrowana jest na badaniach. Kultura/grupa społeczna ma charakter ujednolicający, opresyjny w stosunku do jednostki, jest więc elementem przeszkadzającym w rozwijaniu indywidualnego potencjału.
• W psychologii poznawczej – socjalizacja rozumiana jest jako proces poznania, uczenia się, proces przyswajania matryc informacyjnych (np. struktury języka, wzorców logicznych). Funkcją tych matryc jest zwiększenie dyspozycyjności i plastyczności ludzkiego mózgu, jest to rozwijane w procesie socjalizacji.
• Psychologowie patrzą na socjalizację z punktu widzenia dziecka. Do socjalizacji niezbędne są takie warunki, jak :
- stymulowanie układu nerwowego
- rozwój komunikacji
- pobudzanie ciekawości poznawczej
- zahamowanie lęku
* wraz z dorastaniem coraz większego znaczenia nabiera kultura, a w edukacji nieraz lęk jest dobrą motywacją do nauki, dlatego też warunki potrzebne w pierwszych latach życia komplikują się ( co do zahamowania lęku)
• W psychologii mało zaznaczony jest wpływ grupy społecznej, który natomiast jest rozbudowany przez socjologów, gdyż grupa ma znaczący wpływ na rozwój ludzkiej mentalności, postaw w życiu społecznym. Socjalizacja polega wiec na przyswajaniu pewnych wzorców postępowania i funkcjonowania w życiu społecznym. Przyswajanie tych wzorców jest możliwe dzięki pełnieniu jakiś ról w społeczeństwie.
3. Socjologom zarzucano słabe zaznaczanie ludzkiej indywidualności oraz nie zwracanie uwagi na to, że ludzie są nośnikami swojej kultury, jakie przenoszą sensy i znaczenia, jakimi tradycjami dysponują w obrębie swojej kultury. Drugi z w/w tematów podjęli antropolodzy kultury – według nich socjalizacja powinna być procesem wrastania w kulturę, przyswajania jej. Oni także zwracali uwagę przede wszystkim na to, co wspólne, a nie na indywidualizm człowieka.
4. W rozwoju jednostkowym chodzi przede wszystkim o :
- w/w transakcję (pod względem jakościowym)
- relacje, świat zewnętrzny, który powinien zostać zinternalizowany (przyswojony)
5. Dwa aspekty kultury :
• Kultura jako nośnik wzorców jakie przyswaja człowiek.
• Kultura zmieniana przez człowieka, a więc przyswajanie i przetwarzanie kultury.
6. Interpretacja i przyswajanie socjalizacji zależą od antropologii, np. jak postrzegamy człowieka? – człowiek jako istota monologująca dopiero później można mówić o rozwoju jednostkowym.
* istnieje też założenie, że człowiek rozwija się od monologu do dialogu – czyli już później rozwija się przez komunikację, która stanowi podstawę rozwoju jednostkowego.
7. Dwa spojrzenia na socjalizację :
• Socjalizacja – jest procesem nieplanowanym, niezamierzonym, a wychowanie odwrotnie – jest planowane i zamierzone. Jednak do socjalizacji także potrzebny jest jakiś projekt/model osobowości.
• Socjalizacja – jest kodyfikowana instytucjonalnie, a wychowanie – nie.
* wszystkie instytucje socjalizują, ale tylko niektóre wychowują
8. Rodzaje socjalizacji :
• Pierwotna – najważniejsza w rozwoju jednostki, decyduje o późniejszej postawie, mentalności, charakterze.
• Wtórna.
9. Edukacja – jest procesem koncentrującym się na wiedzy naukowej. Może albo przeszkadzać, albo być pożyteczna – gdyż życie społeczne koncentruje się wokół wiedzy potocznej, nie naukowej. Natomiast edukacja jest nieufna wobec wiedzy potocznej (od XVIIIw. Jest ona traktowana jako przedrefleksyjne stadium poznania człowieka – doktryna prymarnej ułomności ludzkiego umysłu).
* ‘człowiek woli umrzeć niż myśleć’
- uległość wobec autorytetów i poddawanie się cudzym sądom
- człowiek jest w stanie akceptować cudze poglądy, oceniać rzeczywistość wbrew sobie, aby tylko było to zgodne z osądem grupy
10. Próby obrony wiedzy potocznej – pragmatyzm – XXw., obrona zdrowego rozsądku :
* wiedza potoczna = zdrowy rozsadek
• Ludzki umysł jest świetnie przystosowany do środowiska, w jakim żyje – człowiek jest w stanie przetrwać korzystając wyłącznie z wiedzy potocznej.
• Wiedza potoczna powstaje na bazie instynktu, czyli jest konstruowana przez popędy, jednak we współczesnym świecie nie jest ona wystarczająca, powinna być uzupełniana i powiązana z wiedzą naukową.
11. Charakter wiedzy potocznej :
- jest to wiedza intersubiektywna
- budowana na innych niż naukowe racjach metodologicznych
- ma charakter utylitarny – musi być pożyteczna, ma służyć do przetrwania w społeczeństwie, dotyczy bezpośrednio człowieka
- zorganizowana wokół ‘tu i teraz mojego ciała’
- wyróżnia się w niej sfery : zrutynizowane (działania charakteru wielokrotnego, automatycznego) oraz całkowicie nowe (jeszcze niezinterpretowane)
- wytwarzanie całkowicie zrozumiałego pola semantycznego – pola znaczeń, każdy człowiek dysponuje też (ze względu na rolę) odmiennym podpolem – czyli znaczenia ukształtowane i przechowywane zgodnie ze społecznym podziałem wiedzy; granice w polu semantycznym ulegają przeobrażeniom, ale pozostają w pewnym określonym sensie
12. Ambiwalencja – wpisywanie oczekiwań odmiennych niż typowe w społeczeństwo tradycyjne.
IV
1. Definicje kultury :
• Całokształt sposobu życia, który jest charakterystyczny dla danej zbiorowości; specyficzne sposoby działania i myślenia, charakterystyczne dla danej grupy.
• Wzorce myślenia, interpretowania i działania – odniesienie do społecznego funkcjonowania jednostki.
• Podział na sferę symboliczną i materialną – to, co ludzie myślą, jak działają, co wytwarzają.
• Narzędzie emancypacji, wyrastania poza naturę.
• Struktura niezbędna człowiekowi do przetrwania (także w sensie biologicznym).
2. Elementy kultury – są odpowiedzialne za różnorodne potrzeby człowieka. Edukacja stacja się niezbędna, aby status quo (zarówno kulturze, jak i jednostce), socjalizację można zrozumieć tylko w kontekście kultury.
3. Wymiary kultury :
• Przestrzenny – każda kultura rodzi się i ewoluuje na określonym terytorium; dotyczy także zjawisk migracji – jednostki są nośnikami treści kulturowych – kiedy przemieszcza się człowiek, robi to też kultura.
• Czasowy – kultury powstają w określonym czasie historycznym, mają swoją historię, ulegają zmianom ilościowym i jakościowym.
* koncepcja kumulacyjnego rozwoju – to, co działo się kiedyś, ma wpływ na to, co dzieje się teraz –
kultura rozwija się na linii czasu
* koncepcja cykliczna – sinusoida; upadki kultury (wyczerpanie sfery symbolicznej), zetknięcia z inną kulturą
4. Spotkanie dwóch kultur :
• Adaptacja – jedna kultura przystosowuje się do drugiej i tym samym modyfikuje swoje wzorce.
• Dyfuzja – obydwie kultury ulegają zmianom.
• Zderzenie się kultur – gwałtowne spotkanie się dwóch kultur, które owocuje wielkimi zmianami, tzn.
destrukcją, całkowitym unicestwieniem jednej z nich
5. Więź kultury i jednostki :
- natury biologicznej – rodzina
- natury akulturacyjnej
6. Podejścia badawcze do relacji jednostka-społeczeństwo :
• Stanowisko obiektywistyczno-ewolucyjne – pochodzi od idei faktów społecznych – zakładało, że kultura jawi się w postaci obiektywnych faktów, generowanych przez społeczeństwo, są one dostępne jako fakty i mogą być badane z obiektywistycznej perspektywy.
• Stanowisko relatywistyczno-krytyczne – zakłada, że kultury są odmienne i nieporównywalne.
7. Struktura habitus jest wytwarzana na zasadzie transmisji kapitału :
* habitus – całe pomysłotwórcze otoczenie określonej osoby; system schematów myśli, percepcji, oceniania i działania
• Ekonomicznego – czyli zasobów materialnych rodziny, które decydują o przeżyciu
• Społecznego – czyli kapitału dziedziczonego w rodzinie, edukacji publicznej, umiejętności stowarzyszania się ludzi do rożnych celów
• Kulturowego – jest zależy od w/w kapitałów; są to zasoby symboliczne, którymi dysponujemy, nawyki, obyczaje i prestiż z tym związany; awans społeczny jest powiązany z mobilnością (przechodzeniem z grupy do grupy), a każda grupa wytwarza własny kapitał kulturowy
8. Edukacja mówi o podziale kultury na :
- kulturę niską
- kulturę wysoką
• Edukacja jest powołana do utrwalania kultury wysokiej poprzez kształcenie/szkolnictwo. W edukacji chodzi o ukształtowanie takiej kultury wysokiej, która utrzyma/dopasuje się do porządku społecznego.
* edukacja jako scentralizowane procesy zarządzania społeczeństwem
• Szkoła – jest to miejsce transmitowania kultury wysokiej.
9. W teorii krytycznej – kultura jest narzędziem do ‘ujarzmiania’ indywidualnej tożsamości.
10. Idea akulturacji – pochodzi z XVIIIw., nawiązywała do tezy wyuczalności człowieka.
Akulturacja – proces wdrażania jednostki do kultury innej niż ta, w której została ona wychowana.
11. Liberałowie uważali, że człowiek rodzi się jako ‘tabula rasa’, wyposażony tylko w pewien potencjał
racjonalności, któremu potrzebna jest edukacja, aby mógł się rozwijać.
12. Racjonalność pomaga w dostrzeganiu związków między środkiem a celem, jest więc warunkiem podtrzymania oraz wolności i moralności.
13. Więź między racjonalnością i moralnością a wolnością :
- istota racjonalna – jest wolna, bo zdolna do podejmowania własnych decyzji
- istota moralna – polega na racjonalnym odróżnianiu dobra i zła; człowiek wolny i racjonalny będzie skłonny do wybierania dobra
14. Społeczeństwo wielokulturowe :
• Relacje między kulturami, spotkanie kultur na zasadzie ścierania się i wyniszczania, z czego wynika problem rozpadu wartości, obyczajów na terenie danej kultury.
• Tożsamość – jest ‘produktem’ wielokulturowym, dzieli się na :
- otwartą – na odmienność
- zamkniętą – izolacja, zwrot konserwatywny
15. Krucjata nawracająca – przekonanie o konieczności podejmowania działalności edukacyjnej, podnoszenia poziomu moralnego, legitymizowana rozwojem moralnym jednostki.
V
1. Ambiwalencja - postawa, charakteryzująca się jednoczesnym występowaniem pozytywnego jak i negatywnego nastawienia do obiektu, głoszeniem całkowicie sprzecznych stwierdzeń lub wykonywaniem sprzecznych ze sobą czynności bez świadomości ich sprzecznego charakteru.
2. Charakterystyka ambiwalencji w :
• Psychologii – napięcie emocjonalne, które tworzy dyskomfort, niepewność własnej pozycji.
• Socjologii – nieredukowana dualność życia społecznego i indywidualnego.
• Życiu społecznym – pojawienie się w systemie elementu, który rozsadza go od wewnątrz, pełni rolę destrukcyjną i konstruktywną (tworzy nowe reguły działania). Współczesne społeczeństwo przypisuje jednostkom przeciwstawne role.
3. Tożsamość – ma charakter jednolity, ale nieprzejrzysty.
Edukator – ma do czynienia ze zwielokrotnionymi schematami osobowości, jego zadaniem jest poszukiwanie trwałych punktów oparcia.
4. Konflikt dwóch tożsamości (tożsamość jednostkowa) :
- kultury, pochodzenia, przynależności rasowej
- duszy (jest indywidualistyczna, niepowtarzalna)
5. Reguła beneficjenta – są grupy ludzi z wyższą i niższą pozycją; ci, którzy są wysoko, nie chcą zmieniać struktury.
6. Krwawa polityka tożsamości – w odniesieniu do przynależności rasowej.
Bezkrwawa polityka zysków – w odniesieniu do duszy.
Polityka tożsamości – zdefiniowanie grupy na zasadzie różności, oparta na wartościach.
7. McŚwiat – oparty na bezkrwawej polityce zysków :
- świat współczesnego dyskursu społecznego, opartego na regułach ekonomicznych, dominacji wielkich przedsiębiorstw
- związany z globalizacją
- logika rynkowa – zagrożenie dla demokracji, która opiera się na logice wolnego wyboru 8. Kultura współczesna – laswegazacja – próba przekształcenia kultury w jeden wielki przemysł rozrywkowy.
9. Ritzer – podział społeczeństwa na :
- społ. spektakularne – ludzie są częścią generowanego spektaklu, życie człowieka
- społ. spektaklu – wyznacza jedną jedyną rolę człowiekowi – bycie widzem
10. Tożsamość ukierunkowana na zewnątrz – wynik społeczeństwa spektaklu, wytwarza ono symulacje –
nierzeczywiste staje się rzeczywiste, wytwarza kolejne imitacje, powstaje hiperrzeczywistosc, czyli wytwarzanie i modyfikowanie przestrzeni naturalnych.
11. Etapy tworzenia hiperrzeczywistosci :
1) wyobrażenie odzwierciedla rzeczywistość
2) wyobrażenie ukrywa i wypacza rzeczywistość
3) wyobrażenie nie ma odniesienia do rzeczywistości
12. Strategie istnienia w hiperrzeczywistosci :
1) dać się jej uwieść, traktować jako rzeczywistość
2) ucieczka w przód – wytwarzanie nowych znaczeń hiperrzeczywistosci, które wydają się realne
* dekonstrukcja - próba dotarcia do realności
3) sentymentalizowanie przeszłości
13. Zasada niewidzialnej ręki [Smith] – działania jednostki mogą być sprzeczne z interesem innych potrzeb, dopiero po dłuższym czasie generują działania pożyteczne społecznie.
14. W sytuacji konfliktu :
a) Hobbes – człowiek jest zasadniczo zły, woli więc walczyć, niż się dogadać – wojna każdego z każdym.
b) Locke – człowiek jest zasadniczo dobry, konflikty wynikają jedynie ze sprzeczności interesów, umowa społeczna – wspólne działanie jest efektywniejsze niż działanie samemu.
* tożsamość racjonalna
VI
1. Zmiany społeczne [wg Baumanna] – to ludzkie funkcjonowanie, tożsamości; są powiązane ze zmianami kapitału.• W związku z globalizacją zerwana zostaje więź pomiędzy właścicielem kapitału, a pracownikiem najemnym.
• Właściciel to postać eksterytorialna, nie żadna realna osoba, brak związku z miejscem, co wzmacnia poczucie niestabilności.
• Rozszczepienie tożsamości na wymiar globalny i lokalny, związaną z miejscem wychowania, ale mobilność wymaga wyjścia ‘poza’.
• Stałe rozbicie tożsamości – upadek lokalnych autorytetów, nie ma przestrzeni publicznej, prywatyzacja przestrzeni, narastanie nierówności, dyskursu ekonomicznego.
* zbliżenie do ‘epoki 20-80’ – 20% populacji może utrzymać cały świat, 80% jest zbędna 2. Trzy modele ludzi w społeczeństwie :
1) producenci
2) konsumenci
3) zbędni – ludzie narzekający na brak pracy lub posiadający pracę dorywczą, której inni nie chcą; jest ich tyle, że nie mają większych szans na wkroczenie na rynek pracy
3. Struktura ekonomiczna – generuje przeszkody, które uniemożliwiają zmianę losu, ale jednocześnie dyskurs produkuje poczucie jednostkowej odpowiedzialności.
VII
1. Ideologia – definicje :
• W sensie pozytywnym – nauka o ideach, o tym, jak ludzie je tworzą i w jaki sposób je wykorzystują.
• W sensie negatywnym – ideologie stanowią rodzaj świadomości fałszywej [Marks], to nauka jest świadomością prawdziwą – wznoszenie się poza ideologie swojej grupy społecznej, tzw.
‘przekroczenie swojej skóry’, przybranej w procesie socjalizacji.
• Wyjaśnia teraźniejszość – zakorzeniona jest w przeszłości, pozwala ją wyjaśnić, zrozumieć, usprawiedliwić.
2. Ideologie przenikają przez naszą tożsamość i są narzędziem wykorzystywanym w życiu codziennym; ludzie są użytkownikami ideologii i przejawiają się one w naszych sposobach myślenia i działania.
3. Ideologie powstają wtedy, gdy jakieś grupy społeczne dążą do samo definicji, autoidentyfikacji i projektowania swojej przyszłości; może się przekształcić z doktryny.
4. Próba identyfikacji przeszłości [przy autodefinicji] – służy jako narzędzie uzasadniające przynależność, nie uchwytuje całości grupy, tylko jej najistotniejsze elementy pozytywne [waloryzacja].
5. Funkcje ideologii :
• Opisowa – charakterystyka swojego ‘tu i teraz’.
• Normatywna – dążenie do czegoś, co jest lepsze od teraźniejszości; postuluje właściwe wzorce, poglądy, prowadzące do osiągnięcia zamierzonego celu; na jej podstawie wysnuwane są prognozy na przyszłość.
6. Prognoza – może mieć charakter konserwatywny (zmierzanie do utrzymania obecnego stanu) lub radykalny (trzeba dokonać gwałtownych zmian, aby mógł się dokonać postęp).
7. Podział ideologii :
• Elitarystyczna – w społeczeństwie są grupy naturalnie lepsze od innych, więc powinny zajmować wysokie pozycje społeczne. Funkcjonują według własnych kryteriów, może być to np. : rasa, narodowość, miejsce urodzenia, talent czy predyspozycje.
• Egalitarna – przeciwieństwo w/w ideologii; sprzeciwianie się barierom społecznym, wyrównanie (równość) praw i szans.
• Merytokratyczna – aprobuje nierówności, które traktowane są jako efekt indywidualnych zasług i społecznych przydatności, nie biorą pod uwagę żadnych barier natury strukturalnej, mają na uwadze potrzeby rynku.
8. Edukacja w Polsce jest nieprzejrzysta, dominują założenia ideologii egalitarnej. Funkcje edukacji :
- ukryty program – ukształtowanie pewnej tożsamości
- jawny program – cel emancypacyjny
- kształtuje jednostki funkcjonalne dla systemu
- ścisły system kontroli społecznej
- sztywny model edukacji
- mechanizm selekcji
9. Ideologie edukacyjne :
• Ideologia konserwatywna – odwołuje się do tradycyjnych wartości kulturowych, konstruuje koncepcje człowieka jako istoty biologicznie i etycznie niedoskonałej, wymagającej intensywnych zabiegów edukacyjnych i wychowawczych. Wychodzi z założenia, że różnice między ludźmi zrodziły się z pochodzenia społecznego; człowiek powinien się rozwijać, ale w swoim otoczeniu społecznym. Taki sposób myślenia, narzucony wzorzec, umacniał rozwój człowieka w jego miejscu społecznym, a więc : postęp człowieka – tak, mobilność – nie.
Ideologia ta charakteryzuje się też legitymizacją; zasadniczym celem edukacji jest podtrzymanie statusu quo, a najważniejsze wartości to rodzina, tradycja i religia. Kanony ideologii :
- kanon wiedzy – program uznawany jako podstawowe wyposażenie, niezbędne do funkcjonowania
- kanon wartości
- kanon interpretacyjny – gotowe wzorce interpretacji (np. klucz odpowiedzi)
Edukacja kształtowała jednostki funkcjonalne dla systemu – wyraźnie określony sposób transmisji wartości (nauczyciel uczeń) i mechanizm selekcji.
• Ideologia liberalna – są to bardziej projekty liberalizowania, a nie ideologie liberalne; człowiek jako indywidualna jednostka o znaczeniu naturalnym i potencjalnej racjonalności. Liberałowie zakładali, że człowiek jest zdolny do projektowania własnego, dobrego życia i takiego doboru środków, aby zrealizować swoje cele – odznacza się tu wolność od wpływów innych osób, najważniejsza jest równość wobec prawa. Według liberałów nie ma czegoś takiego jak społeczeństwo – to tylko suma jednostek, nie mogą mieć więc żadnych praw jako całość, a tylko jednostkowe.
Program tolerancji – wielka tolerancja wobec różności kulturowych – przyjęty zestaw minimalnych wartości, niezbędnych do życia w harmonii i zabezpieczenia interesów jednostek [do tego potrzebna jest sfera polityczna].
Edukacja liberalna nie musi być edukacją, w której dzieci są wyposażone w wiele różnorodnych praw i wolności. Ma podobne założenia do edukacji humanistycznej, np. :
- dzieci są niezależne i podejmują własne decyzje
- wolność jednostkowa z racjonalnością
- rozluźniona rama formalna – inaczej zorganizowana przestrzeń w szkołach
- człowiek potrzebuje wpływu zew. aby ukształtować swoją racjonalność i dążyć do samorealizacji
• Ideologia radykalna – ma korzenie socjalistyczne, wyłoniła się z założeń proletariatu; na ogół nie funkcjonuje w Polsce. Jest to ideologia zmiany (inspiracje marksistowskie) – krytycznej lub neomarksistowskiej. Dąży do zmiany po dokonaniu diagnozy teraźniejszości. Jej celem jest poszukiwanie zewnętrznego uwarunkowania ludzkiego rozwoju [w związku z nieprzejrzystym charakterem człowieka].
10. Socjologia krytyczna – habitusy są wytwarzane w kontaktach społecznych, wpływ mają na to także grupy społeczne. Nie można uciec od socjalizacji, czyli też ‘ściągnąć habitusu’. Społeczeństwo jest przede
wszystkim opresywne – ogranicza indywidualny rozwój człowieka. Edukacja musi więc odkryć tę indywidualność, dać człowiekowi siłę i narzędzia, aby zmierzyć się ze światem. Człowiek powinien być wychowywany do zmian, gdyż jest ‘używany’ jako narzędzie zmiany społecznej.
Potrzebne jest krytyczne narzędzie, aby człowiek mógł funkcjonować w sposób demokratyczny.
Teoria ta zwraca uwagę na problem manipulacji ludźmi, niejasność mechanizmów, które zmuszają człowieka do jakiegoś działania w taki sposób, aby myślał, że jest jego niezależnym autorem.
11. Problem manipulacji – teorie :
• Tyhistyczna (?) – manipulacja w wychowaniu jest incydentalna, można ją wyeliminować.
• Atrybutywistyczna – manipulacja jest strukturalną stroną wychowania, nie można jej wyeliminować, a jedynie ograniczyć jej skutki.
• Tożsamościowa – wychowanie jest równoznaczne z manipulacją.
VIII
1. Wychowanek – 4 modele bycia wychowankiem :
a) Podmiot potencjalny :
- odnosi się do doktryny liberalnej
- 3 kategorie : racjonalność, wolność, moralność
- każdy człowiek rodzi się z pewnym potencjałem związanym z racjonalnością
- idea racjonalności jest podstawą dla wychowawców
- podział liberalizmu na :
1) kontynentalny – potencjał jest dawany człowiekowi po to, aby mógł opanowywać swoją emocjonalną stronę rozdarcie człowieka na stronę racjonalną (wiodącą) i emocjonalną.
2) brytyjski – sceptycyzm antropologiczny – brak zaufania do człowieka i brak wiary w możliwości zredukowania strony emocjonalnej. Można stworzyć społeczne mechanizmy, które będą kontrolowały zachowania ludzi, aby sobie wzajemnie nie zagrażali – kontrola ma zapewniać bezpieczeństwo.
- człowiek racjonalny jest wolny i moralny, bo posiada narzędzia do rozróżniania dobra od zła
- rozum jest użyteczny, ale nie jest warunkiem rozwoju
* koncepcja francuska – człowiek jako architekt nowego świata
* koncepcja brytyjska – człowiek powinien na swój własny sposób poszukiwać szczęścia
- edukacja powszechna jest konieczna do rozwoju potencjału, jest też ważna w rozwoju racjonalności
* Herbart – twórca pedagogiki naukowej, a więc kierującej się tymi samymi zasadami co inne dyscypliny naukowe, czyli jasne reguły wysnuwania wniosków z przesłanek, aparat pojęciowy.
- 2 podstawy – etyka (cele kształcenia) i psychologia (sposoby) edukacji
b) Podmiot od zarania :
- ma 3 źródła :
1) myśli Sokratesa – człowiek ma potencjał rozwojowy, może sam się rozwijać, celem jest samopoznanie
2) naturalizm Rousseau – człowiek jest zasadniczo dobry i plastyczny, wychowanek może chcieć tylko tego, co chce dla niego wychowawca, społeczeństwo jako sprzyjające represji – dzieci powinny wychowywać się poza nim, ale pod opieką wychowawcy
3) psychologia humanistyczna – człowiek rodzi się i pozostaje dobry, a to, że czyni źle, wynika z deformacji jego charakteru pod wpływem społeczeństwa, wychowanie powinno odbywać się na wzór terapii humanistycznej
c) Podmiot opresjonowany – podlega przemocy
d) Podmiot emancypujący się
2. Podstawy teorii kształcenia (podstawowe założenia antropologiczne pedagoga) :
- wychowanek jest wykształcony
- kształcenie jest równoznaczne z wychowaniem
- celem kształcenia jest charakter moralny
- kształcenie moralne jest związane z dokonywaniem wyborów moralnych przez umysł – kształcenie umysłu jest więc kształceniem moralnym
- wychowanie oddzielone od kształcenia to zniewolenie wychowanka, który nie może dokonywać wyborów
- słuszne moralnie działanie jest efektem wiedzy teoretycznej
- posiadanie narzędzi konstruowania swojego działania – czyli wiedzy – jest punktem wyjścia dla działania człowieka
- w kształceniu chodzi przede wszystkim o idee moralne, tj. :
a) ideę wolności wewnętrznej – człowiek jest wolny wew. gdy jego działanie jest zgodne z jego przekonaniami
b) ideę doskonałości – dotyczy doskonalenia ludzkiej woli
c) ideę prawa – dotyczy relacji społecznych
d) ideę słuszności
* idee moralne przekładają się na zasady współżycia społecznego
IX
1. Paratechnologiczne pojmowanie podmiotowości – wychowanek traktowany jako centrum. Wychowanie ma za zadanie uczynić wychowanka podmiotem – dziecko nie jest nim od początku, ale może się nim stać.
2. Pedagogika humanistyczna – zliberalizowanie procesu wychowania.
Pedagogika sentymentalna i romantyczna (Rousseau – naturalizm) – człowiek jako istota niewinna, deformowana przez społeczeństwo.
Antypedagogika – tworzenie placówek poza społeczeństwem.
3. Pedagogika kultury – rozwój jednostki poprzez kulturę.
4. Modernizm – człowiek jest jakąś potencjalnością, którą trzeba wydobyć.
5. Nurty namysłu pedagogicznego (humanistyczne) :
- pedagogika krytyczna – szuka opresywnych działań w instytucjach; przemoc symboliczna
- pedagogika oporu – czy człowiek może się opierać tej przemocy
- pedagogika emancypacyjna – wyzwolenie się z opresji lub zmienianie siebie, świata wokół
* społeczeństwo komunikujące się – dialog szansą wychodzenia z opresji
6. Krytyka myśli humanistycznej podmiotowości :
- J. Holt – wizja nauczyciela : terapeuty, długotrwała opieka nad ‘klientem’, wyróżniał dwa rodzaje terapii zorientowanej na klienta :
1) krótkoterminowa – do czasu, aż może być samodzielny
2) długoterminowa – która niszczyła pewność siebie
lub dobrego samarytanina – nauczyciel jest po to, aby jednorazowo pomóc, a nie robić tego nieustannie X
1. Podmiot emancypujący się – wyzwalający się ze sztywnych ram.
2. Emancypacja – jest procesem ciągłego rozpoznawania własnych ograniczeń i źródeł opresji, prób wyzwolenia, konsekwentnego i odpowiedzialnego korzystania z wolności.
3. Emancypacja :
a) jednostkowa – powiązana z rozumem, na poziomie indywidualnym; dualizm natury człowieka
* istota emocjonalna – zagrożenie dla pokoju rozumu
* istota rozumna – efektywne radzenie sobie w rzeczywistości, opanowanie sfery emocjonalnej b) społeczny wymiar – pozbawienie praw politycznych, racjonalne wybory
4. Teologia wyzwolenia [Freire] – emancypacja dokonuje się przez dialog, do którego potrzebne są kompetencje.
5. Izonomia – stan, który jest rezultatem odgórnego obdarzenia zestawem praw i wolności nauczyciela –
demoralizuje go, wyrabia w nim poczucie władzy.
* instrumentalizowanie praw – nadawanie i odbieranie praw
* populizm – jest efektem instrumentalizowania praw
6. Poziomy emancypacji :
1) faza roszczeń emancypacyjnych – ‘chcę’, ‘należy mi się’
2) aspiracje emancypacyjne – ‘chciałbym’, ‘marzę’
3) faza dążeń emancypacyjnych – ‘zamierzam’, ‘walczę o’; podejmowanie aktywności wyzwalającej 7. Projekty emancypacji :
a) przez dialog [Freire] – ‘praktyka mówienia własnym głosem’
* kultura ciszy – grupy uciśnionych, ludzie przestają mówić
* bankowa koncepcja edukacji – charakter narracyjny, ma przywrócić ‘życie’ uczniowi b) opór [McLaren] – zachowania, dzięki którym można ‘uwięznąć’ w kulturze ‘ulicy’ – edukacja opresyjna, szkoła miejscem realizowania stosunków władzy i poddaństwa. Formy oporu :
- bierny
- czynny
- spontaniczny
- zorganizowany
8. Tworzenie podmiotu politycznego – edukacja jest miejscem reprodukcji, wiedza jest produkowana, podobnie jak tożsamości, dyskurs etyczny; podmiot wybierający i ponoszący odpowiedzialność.
9. Rodzaje nauczyciela wychowawcy :
a) adaptacyjny technik – przystosowanie do zastanych wzorców, technika – postępowanie zgodnie z algorytmem, cel działania konstruowany ‘na zewnątrz’
b) refleksyjny praktyk – powiązanie teorii z praktyką, teoria użyteczna dla działania c) transformacyjny intelektualista – konstruowanie idei, tworzenie podmiotu politycznego, jest narzędziem do zmiany struktury
10. Kompetencje nauczyciela mają charakter :
- realizacyjny – wiedza natury technicznej, cel – środek
- interpretacyjny – całokształt własnego doświadczania