From Wikipedia
Skocz do: navigation, szukaj
Filozofia analityczna jest to nurt filozofii, który zrodzil sie na przelomie XIX i XX wieku niemal
jednoczesnie w dwóch krajach w Anglii i Polsce, jako protest przeciwko filozofii postheglowskiej.
intersubiektywnie rekonstruowalne reguly, przeklad jednych wyrazen na drugie.
Cztery zródla wspólczesnej filozofii analitycznej to:
1. filozofia Leibniza - zastosowanie analiz matematycznych do logiki, (amerykanska i skandynawska
filozofia analityczna);
2. filozofia Moore’a - atak na nieodpowiedzialne uzywanie slów przez angielska filozofie
postheglowska w polaczeniu z realizmem i zdrowym rozsadkiem, (brytyjska filozofia analityczna); 3. filozofia Brentany, którego uczniem byl Twardowski, twórca filozoficznej szkoly
lwowsko-warszawskiej, ten ostatni wystepowal przeciw nieodpowiedzialnemu uzywaniu slów przez
tzw. mesjanizm - polska filozofie postheglowska, rozpropagowal realizm, empiryzm, klasyczna teorie
prawdy, ostroznosc, minimalizm, szerokie zastosowania logiki do badan problemów filozoficznych,
przekonanie, ze filozofia jest nauka;
4. sytuacja w nauce i zmiany dokonujace sie w jezyku nauki od XVIII do poczatków XX stulecia owocujace powstaniem specyficznego naukowego jezyka, przeznaczonego dla specjalistów.
Cztery cechy ruchu analitycznego to:
• uznanie aktywnej roli jezyka w zdobywaniu wiedzy o swiecie;
• drobiazgowe podejscie do problemów filozoficznych;
• nastawienie kognitywne;
• intersubiektywne traktowanie procesu analizy.
Kazda z tych cech, wzieta oddzielnie, odnalezc mozna w innych filozofiach, lecz pojawiaja sie one jednoczesnie tylko w ramach filozofii analitycznej.
• 1 Ogólna charakterystyka
• 2 Uformowanie sie nurtu analitycznego
o
2.1 Wplyw Leibniza
o
2.2 Sekularyzacja
o
2.3 Kryzys w fizyce
o
2.4 Sprzeciw Moore'a i Twardowskiego wobec idealizmu
o
2.5 Moore'a atak na idealizm
o
2.6 Brentano, Twardowski i szkola lwowsko-warszawska
o
2.7 Przemiany w jezyku nauki
o
2.8 Cztery cechy filozofii analitycznej
• 3 Podzialy filozofii analitycznej
• 4 Metody analizy filozoficznej
o
4.1 Dwa spory: konstrukcjonizmu z deskrypcjonizmem i analizy terapeutycznej z analiza systematyczna
o
4.1.1 Deskrypcjonizm contra konstrukcjonizm
o
4.1.2 Analiza terapeutyczna contra analiza systematyczna
o
4.2 Próba klasyfikacji
• 5 Wybrana bibliografia w jezyku polskim
• 6 Linki zewnetrzne
Ogólna charakterystyka
Najogólniej rzecz biorac, wszyscy filozofowie analityczni zgodni sa w jednej kwestii - pojmowaniu analizy jako pewnego rodzaju przekladu jednych wyrazen na drugie, lub, nieco inaczej to wyrazajac, rozkladu wyrazenia zlozonego na wyrazenia prostsze, wraz ze wskazaniem wzajemnych, miedzy nimi, zwiazków.
Chodzi tu glównie o wyrazenia, które filozofom sprawiaja wiele klopotów, np. „idea”, „byt”, „prawda”.
Trzy podstawowe zródla wspólczesnej filozofii analitycznej wiaza sie z nazwiskami Gottfrieda Wilhelma
Leibniza (1646-1716), George’a Edwarda Moore’a (1873-1958), oraz Franza Brentano (1838-1917).
Moore zainicjowal reakcje brytyjskich, a uczen Brentany, Kazimierz Twardowski (1866-1938) polskich filozofów na filozofie idealistyczna konca XIX stulecia. Czwartym waznym jej zródlem byly przemiany, jakie rozpoczely sie w jezyku nauki w polowie XVIII i trwaly az do poczatków wieku XX.
Uformowanie sie nurtu analitycznego
Filozofia analityczna nie jest monolitycznym tworem. Z cala pewnoscia nie jest to szkola filozoficzna, bowiem tam gdzie jest szkola musi byc i jeden mistrz. Takiego jednego mistrza, sladami którego sie podaza, cala filozofia analityczna nie ma.
Wplyw Leibniza
Leibniz byl jedynym filozofem XVII wieku zajmujacym sie logika formalna. Mówi sie o nim, ze byl drugim, po Arystotelesie, logikiem, który wprowadzil do logiki istotne zmiany. Jako pierwszy zaczyna ja traktowac matematycznie. Zostaje to zauwazone i docenione dopiero pod koniec XIX w. Jego pomysly staly sie zródlem inspiracji dla wspólczesnych logików amerykanskich i skandynawskich. Wiele mu zawdzieczaja
Willard Van Orman Quine (1908-2000) oraz Rodreick Chisholm (1916-1999).
Sekularyzacja
Drugim powodem narodzin filozofii analitycznej byl proces sekularyzacji zycia intelektualnego i kulturalnego,
który nie ominal Anglii i ziem polskich, co pociagnelo za soba spadek zainteresowania religia i dociekaniami religijnymi, a w zwiazku z tym, pojawilo sie zapotrzebowanie na filozofie swiecka.
Kryzys w fizyce
Kolejnym krokiem przyczyniajacym sie do powstania filozofii analitycznej byl, powstaly w nauce drugiej polowy XIX wieku kryzys, szczególnie w fizyce klasycznej, owocujacy przekonaniem, ze teorie naukowe sa
jedynie konwencjonalnymi decyzjami pomagajacymi nam porzadkowac doswiadczenie, ani prawdziwymi ani falszywymi, lecz uzytecznymi. Doprowadzilo to do watpienia w niezachwiana pewnosc twierdzen i teorii naukowych. To wszystko razem doprowadzilo do powstania nowego stylu filozofowania: minimalistycznego, ostroznego i krytycznego.
Sprzeciw Moore'a i Twardowskiego wobec idealizmu
Od Moore’a wywodzi sie cala brytyjska filozofia analityczna, a w szczególnosci Bertrand Russell
(1872-1970), Ludwig Wittgenstein (1889-1951), Gilbert Ryle (1900-1976) i John Langshaw Austin
(1911-1960). W Anglii George Edward Moore (1873-1958), a w Polsce Kazimierz Twardowski mniej
wiecej w tym samym czasie i z podobnych pobudek wystepuja przeciwko filozofii idealistycznej. Glównie poszlo nie o tresci przedstawiane przez filozofie idealistyczna, lecz o sposób, metny i niejasny, przedstawiania tych tresci. Brytyjski idealizm heglowskiej orientacji konca XIX stulecia byl reakcja na empiryzm, naturalizm i materializm, które byly konsekwencja fascynacji niektórych filozofów osiagnieciami nauk matematyczno-przyrodniczych. Zas idealizm angielski jako odpowiedz na ekspansje nauk przyrodniczych, stanowil próbe restytucji wiary, celem przywrócenia ludzkosci wartosci, (pozornie) zagrozonych nowymi odkryciami naukowymi.
Pierwszy w Anglii atak na idealizm przypuszcza Moore, publikujac rozprawke The Refutation of Idealism (1903). Jej sens przedstawic mozna w sposób nastepujacy. Posiadamy dokladnie takie same dane, aby mówic, ze rzeczywistosc ma wymiar idealny (tzn., ze istnieja tylko wrazenia), jak by stwierdzic, ze istnieja przedmioty materialne. Watpienie w istnienie rzeczy materialnych pociaga za soba watpienie w istnienie tak naszych wrazen, jak i samego doswiadczenia. Moore konkluduje nastepujaco. ... jedyna zasadna alternatywa wobec uznania, ze istnieje materia tak samo jak duch, jest absolutny sceptycyzm - teza, iz równie prawdopodobne jest zdanie, ze w ogóle nic nie istnieje, jak tez jego negacja. Dzielo to zawiera równiez slynny dowód na istnienie swiata, wymierzony w filozofie idealistyczna. Zrekonstruowac go mozna w nastepujacy sposób. Realista mówi: „Swiat istnieje. Dowodze tego nastepujaco; Jesli moja reka istnieje, to istnieje równiez i swiat, a moja reka istnieje. Uzasadniam; Nazywam istniejaca kazda rzecz, jaka mozna ugryzc, dotknac, powachac. Swoja reke moge ugryzc, dotknac, powachac, a zatem ona istnieje, czyli istnieje równiez swiat.” Idealista na to: „To jest wulgarne.” Realista zas: „Byc moze, lecz ja tak definiuje istnienie, ze mozna o tym dyskutowac. Ty nie.”
Realizm i zdrowy rozsadek - tak najkrócej scharakteryzowac mozna filozofie Moore’a. Te dwie cechy przypisac mozna calemu nurtowi analitycznemu. Moore zasugerowal, ze powodem, dla którego tak trudno jest odpowiadac na pytania filozoficzne, jest okolicznosc, ze nie jest jasne, o co chodzi w pytaniu. Jego rozwazania, opierajace sie o zdroworozsadkowa analize pojec, stanowia zarówno próbe wyprowadzenia brytyjskiej filozofii z impasu, który spowodowany byl metnoscia angielskiego heglizmu, jak i restauracji filozofii jako analizy przeciwstawionej syntezie, która nie jest oparta na rzetelnej analizie. Analiza nie byla dla niego sztuka dla samej sztuki, nie utozsamial równiez filozofii z analiza, nie twierdzil tez, ze filozof ma jedynie analizowac zdania czy pojecia. Celu swojej filozofii upatrywal w stworzeniu systemu, innego od dotychczasowych, bo opartego o analize wystepujacych w nim pojec.
Brentano, Twardowski i szkola lwowsko-warszawska
Rola Brentany w uformowaniu sie nurtu analitycznego jest nieco inna. Nie inicjuje bowiem takiego sposobu filozofowania, robi to jeden z jego uczniów, Twardowski. Inny jego uczen, Edmund Husserl (1859-1938)
tworzy fenomenologie, nurt zblizony pod pewnymi wzgledami (poslugiwanie sie specyficznym rodzajem analizy) do filozofii analitycznej, zas uczen Husserla, polski filozof Roman Ingarden (1893-1970) swoja wersje fenomenologii jeszcze bardziej zblizyl do filozofii analitycznej.
Twardowski przejmuje od Brentany realizm, empiryzm, zainteresowanie badaniami nad swiadomoscia, klasyczna, korespondencyjna teorie prawdy, jak równiez rozwazny stosunek do doktryn filozoficznych i przekonanie, ze filozofia jest nauka. To ostatnie jest charakterystyczne dla calego nurtu polskiej filozofii analitycznej, w przeciwienstwie do brytyjskich filozofów analitycznych, z których nie wszyscy owo przekonanie podzielali (np. Wittgenstein, Moore). Glównymi rysami charakterystycznymi dla polskiej filozofii analitycznej staly sie, realizm i sklonnosc do obiektywnosci, w polaczeniu z: ostroznoscia, minimalizmem, szerokim zastosowaniem logiki matematycznej, oraz badaniami jezyka.
Polski odlam filozofii analitycznej zwyklo sie nazywac filozoficzna szkola lwowsko-warszawska. Jej date powstania okreslic mozna bardzo dokladnie - 15 listopada 1895 roku. Tego dnia Twardowski obejmuje katedre filozofii na Uniwersytecie im. Jana Kazimierza we Lwowie. Grono jego najblizszych uczniów i
wspólpracowników tworzyli: Tadeusz Kotarbinski (1886-1981), Stanislaw Lesniewski (1886-1939),
Kazimierz Ajdukiewicz (1890-1963), Tadeusz Czezowski (1889-1981), Jan Lukasiewicz (1878-1956),
Alfred Tarski (1902-1983), Stanislaw Lesniewski (1886 - 1939), Wladyslaw Witwicki (1878-1948).
Nazwa „szkola lwowsko-warszawska” wziela sie stad, ze we Lwowie rozpoczyna sie dzialalnosc szkoly, zas w Warszawie zostaje rozwinieta.
Jak juz bylo wspomniane, powody powstania polskiej filozofii analitycznej sa bardzo podobne do filozofii brytyjskiej - sprzeciw przeciwko heglizmowi, który w Polsce przybral szaty mesjanizmu. Jego istote wyrazil mesjanista Józef Maria Hoene-Wronski (1776-1853), celu swej filozofii upatrujac w kierowaniu ludzkosci ku jej prawdziwym przeznaczeniom, aby ludzkosc ostatecznie zbawic. Uznawal tym samym mesjanizm za misje by stworzyc prawdy absolutne, które ma ludziom odslonic. W podobnym duchu filozofowali inni mesjanisci polscy. Dla Twardowskiego reforma filozofii polskiej, tak by stala sie jasna, precyzyjna i badajaca problemy, które mozna rozwiazac za pomoca dostepnych, intersubiektywnych narzedzi, glównie logiki, stala sie kwestia zasadnicza.
Przemiany w jezyku nauki
O dokonujacych sie w jezyku nauki przemianach mówic mozna, co najmniej od poczatku XVII stulecia.
Fizyk William Gilbert (1544-1603) zauwaza, ze bez odpowiedniego jezyka, zdolnego do wyrazenia okreslonych tresci, rozwój nauki jest niemozliwy. Podobnie sadzi i Galileusz (1564-1642), dla którego takim
jezykiem jest matematyka
Filozofia zapisana jest w tej wielkiej ksiedze, jaka jest wszechswiat, która na zawsze otwarta jest dla naszych oczu, lecz nie da sie jej przeczytac, dopóki nie nauczymy sie wlasciwego jezyka.
Kolejnym uczonym, zwracajacym uwage na znaczenie jezyka dla rozwoju nauki byl Karol Linneusz
(1707-1778). Jego reforma nomenklatury botanicznej przyczynila sie w sposób znaczacy do przyszlego rozwoju tej dziedziny wiedzy. Jego klasyfikacja, opisujaca kazda rosline dwoma nazwami, gatunkowa i rodzinna, zastapila skomplikowane opisy wywodzace sie jeszcze od Teofrasta (372 p.n.e – 287 p.n.e) i wprowadzila jasnosc i prostote w gaszcz nazw, w którym nawet fachowcy poruszali sie z najwiekszym wysilkiem. Chemik Antoine Lavoisier (1743-1794) jako pierwszy w czasach nowozytnych uzywa okreslenia
„logika nauki” dla oznaczenia dyscypliny majacej sie zajmowac analizami jezykowymi. Dobrze skonstruowany jezyk - pisze - bedzie rewolucja w sposobie nauczania, a logika nauki jest z nim scisle zwiazana.
Idea donioslosci jezyka jeszcze wyrazniej sformulowana zostala w XIX stuleciu wraz z pojawieniem sie geometrii nieeuklidesowych, klopotów w fizyce newtonowskiej oraz wraz z rozwojem logiki matematycznej.
Geometria Mikolaja Iwanowicza Lobaczewskiego (1792-1856) w pierwszej chwili traktowana byla przez matematyków jako curiosum, lecz, jak sie z biegiem czasu okazalo, miala niebanalne konsekwencje, bowiem
stalo sie jasne, ze jej niektóre przynajmniej aksjomaty moga byc wybierane w sposób konwencjonalny, i ze zadna z jej postaci nie jest „bardziej prawdziwa” niz inna, a co najwyzej bardziej uzyteczna. Dla jezyka nauki fakt ten mial podstawowe znaczenie, poniewaz okazalo sie, co szczególnie silnie podkreslali konwencjonalisci, ze jezyk w sposób istotny wplywa na nasza wizje swiata. Odtad kazdy naukowy system traktowac zaczeto jako strukture o charakterze dedukcyjno-hipotetycznym, co, mówiac krótko, oznaczalo, ze systemy uzaleznione sa od zespolów hipotez, na bazie których sa tworzone.
Sami fizycy zaczeli poszukiwac logicznych struktur swoich teorii. Uchwytywanie owych struktur bylo jednoczesnie sposobem pokazania, ze pewne fakty wydajace sie w swietle jednej teorii zupelnie odmiennymi, stawaly sie podobnymi w swietle innych teorii, w swietle innego jezyka. Russell przyznaje, ze osiagniecia w dziedzinie matematyki i logiki matematycznej byly podstawa funkcjonowania ruchu analitycznego. Krok po kroku stalo sie jasne - pisal - ze znaczna czesc filozofii moze byc zredukowana do czegos, co mozna nazwac „skladnia”. Konsekwencje plynace z tego zdania dla calego nurtu analitycznego byly niezwykle doniosle. Niektórzy, jak np. Rudolf Carnap (1891-1970) w poczatkowym okresie swojej
twórczosci, twierdzili, ze wszystkie problemy filozofii sa problemami skladni, inni jeszcze, jak np. Tarski, filozofie redukowali wprost do logiki formalnej, jeszcze inni jak np. wczesny Wittgenstein, stwierdzali, ze jedynym zadaniem filozofii jest wykazywanie bezsensownosci wypowiedzi tej ostatniej.
Z naukami szczególowymi zwiazany jest jeszcze jeden fakt przyczyniajacy sie do powstania ruchu analitycznego. W drugiej polowie XIX wieku daje sie zaobserwowac bezprecedensowy wzrost liczby periodyków naukowych. Bujny rozwój róznych dyscyplin naukowych, tak nowych jak i starych, pociagnal za soba rozwój wyspecjalizowanych towarzystw naukowych. Te ostatnie celem promowania swoich dyscyplin wydawac zaczely specjalistyczne czasopisma. Wraz z nimi rozwijac sie zaczal specyficzny zargon naukowy, coraz bardziej profesjonalny i precyzyjny, a przez to coraz mniej zrozumialy dla przecietnego czytelnika. W filozofii zas, w tym samym czasie, nie funkcjonowalo zadne specjalistyczne czasopismo.
Filozofowie krótsze rozprawy zamieszczac musieli w róznych popularyzatorskich czasopismach, w takim samym stopniu przeznaczone dla specjalistów jak i zwyklych czytelników. Powstawanie, pod wplywem przykladu plynacego z dyscyplin szczególowych, periodyków filozoficznych, zaowocowalo, tak jak w przypadku tych ostatnich, powstaniem zargonu filozoficznego, nowego technicznego jezyka profesjonalistów, który nalezalo udoskonalac.
Cztery cechy filozofii analitycznej
Nurt analityczny scharakteryzowac mozna za pomoca nastepujacych czterech cech: 1) uznanie aktywnej roli jezyka w zdobywaniu wiedzy o swiecie; 2) drobiazgowe podejscie do problemów filozoficznych; 3) nastawienie kognitywne; 4) intersubiektywne traktowanie procesu analizy. Kazda z tych cech, wzieta oddzielnie, odnalezc mozna w innych filozofiach, lecz pojawiaja sie one jednoczesnie tylko w ramach filozofii analitycznej.
Ad 1. Zainteresowanie jezykiem odnalezc mozna juz u Platona i sofistów. Niemal od zawsze zatem
filozofowie wykazywali zainteresowanie jezykiem, czynili w tej materii rozmaite deklaracje dotyczace korekty filozoficznego jezyka, jednak tak naprawde nie zrobiono nic - ani nie naprawiono jezyka filozofii, ani nie zmieniono (niejasnego i metnego) stylu filozofowania. Zmiana dokonuje sie dopiero w XX w. Znaczacy wplyw mialy tu nauki szczególowe, to one pierwsze wypracowaly specyficzna terminologie, niezrozumiala dla laika, ale w zamian precyzyjna, a przez to lepiej dotykajaca badanych problemów. Biorac przyklad z nauk szczególowych, dla filozofów analitycznych jezyk staje sie nie tylko srodkiem, ale i celem badan filozoficznych, nie tylko srodkiem do przekazywania informacji, ale i czynnikiem w sposób znaczacy wplywajacym na ksztalt i tresc tych informacji.
Ad 2. Drobiazgowe podejscie do problemów filozoficznych polega na pracy nad raczej drobnymi niz zasadniczymi problemami filozofii. W zamian sa one opracowywane niezwykle szczególowo. W znacznej
mierze jest to protest przeciwko heglizmowi, który mial sklonnosci no tworzenia rozleglych syntez, co czesto
odbywalo sie kosztem logiki. Koncentracja na malych problemach nie wyklucza dochodzenia do rozwiazan problemów zasadniczych. Jednak rozwiazania te zawsze sa konsekwencjami szczególowych analiz, rozwiazujacych drobne problemy. Inaczej to wyrazajac, rozwiazanie duzego problemu zawsze jest wypadkowa precyzyjnych rozwiazan problemów drobnych.
Wczesniejszym filozofiom, zwlaszcza tym, które prowadzily do syntez, zarzucaja filozofowie analityczni, ze byly one w stanie duzo udowodnic, poniewaz wiele przyjmowaly w sposób bezkrytyczny, jako swoje zalozenia. Dlatego, ze filozofia analityczna nie przyjmuje nazbyt wiele w swoich zalozeniach, duzo dowiesc nie jest w stanie i dlatego nie proponuje ona gotowych rozwiazan dla wielu tradycyjnych problemów.
Drugim powodem braku takich rozwiazan sa przyjmowane, w ramach tej filozofii, standardy jasnosci i precyzji. Warunki uznania twierdzenia filozoficznego zostaly bardzo zaostrzone. Surowe wymogi postulowane przez ta filozofie pociagaja za soba wstrzemiezliwosc przy tworzeniu syntez. Z jednej strony standardy precyzji, a z drugiej zasieg dostepnej nam wiedzy czyni takie wielkie syntezy niemozliwymi.
Filozofia ma cala game innych zadan, a najwazniejsze to: a) rola ancilli, czyli nauki pomocniczej, zajmujacej sie glównie wyjasnianiem niejasnych pojec, glównie tam, gdzie zawodza metody analizy matematycznej; b) przygotowywanie nowych dyscyplin naukowych; c) budowanie syntez lokalnych, czyli inicjowanie i prowadzenie badan interdyscyplinarnych, które prowadza do nowych problematyzacji, ujmujacym badane zagadnienie z kilku perspektyw. Mówiac krótko: podstawowym warunkiem rzetelnego filozofowania jest analiza jezykowa, lub jeszcze inaczej: poza logika, wyznaczajaca granice tego, co moze byc poznane, jest tylko nonsens.
Ad 3. Filozofia analityczna jako kognitywny (teoretyczny) typ filozofii - zwrot ten znaczy tyle, ze jest ona
nakierowana na badania swiata zewnetrznego, który badany jest w imie zdobywania wiedzy, a nie z zadnego innego (np. praktycznego) powodu. Jest to jednoczesnie odrzucenie tych wszystkich tresci, które nie dadza sie intersubiektywnie wyrazic. Poznawczo wartosciowe sa jedynie te tresci, które wyrazaja obiektywna rzeczywistosc. Filozofia kognitywna zwiazana jest z poszukiwaniem prawdy (w zasadzie wszyscy analitycy sa zwolennikami klasycznej koncepcji prawdy), z badaniami charakterze o intersubiektywnym, z epistemologicznym realizmem, oraz sklonnoscia do empiryzmu i jako taka nalezy do doktryn racjonalistycznych. Kognitywny charakter filozofii czesto uzupelniany jest aspiracja do naukowosci. Nazwy
„filozofia analityczna” i „filozofia naukowa” nie sa synonimami - istnieli, bowiem filozofowie analityczni, którzy nie próbowali tworzyc z filozofii nauki (np. Moore, Wittgenstein). Zanim pojawila sie filozofia analityczna uzywano juz zwrotu filozofia naukowa (np. Karl Marx czy August Comte) istnieja zatem nurty majace malo wspólnego z filozofia analityczna, a które pretenduja do bycia filozofiami naukowymi. Naukowy charakter nie jest wiec podstawowa cecha filozofii analitycznej.
Ad 4. Intersubiektywne traktowanie procesu analizy to poslugiwanie sie takim jej rodzajem, który wiedzie do uzaleznienia i powiazania jej z jezykiem. Jest to jednoczesnie odrzucenie wiary w mozliwosc stosowania metod irracjonalnych, z intuicja na czele. Analiza nie jest srodkiem do docierania do prawdziwych wygladów przedmiotów, czy osiaganiem wymiaru egzystencjalnego, nie jest indywidualna kwestia poznajacego podmiotu, gdzie znaczenia slów okreslane sa jedynie przez indywidualnych uzytkowników jezyka.
Podzialy filozofii analitycznej
Z racji na to, ze filozofia analityczna zorientowana jest na jezyk, to stosunek do jezyka poszczególnych
filozofów pozwala zaklasyfikowac ich nastepujaco. Tych, którzy sa zwolennikami analiz formalno-logicznych, filozofie chcieliby uprawiac na wzór nauk formalnych, koncentruja sie na analizach znaczenia slów, oraz zainteresowani sa rozwiazywaniem problemów, nazwac mozna formalistami. Ich przeciwienstwo stanowia lingwisci, unikajacy analiz formalno-logicznych, koncentrujacy sie na problemach wyniklych z uzycia (wlasciwego lub nie) slów i wiazacych sie z tym slownych lamiglówek, a zatem zainteresowani analiza jezyka potocznego. Kazde z tych stanowisk ma wersje skrajna i umiarkowana. Do skrajnych formalistów (formistów) zaliczyc mozna Lesniewskiego, Lukasiewicza, Tarskiego. Do umiarkowanych formalistów (reformistów) zaliczyc mozna Russella, Kotarbinskiego, Ajdukiewicza. Do skrajnych lingwistów (kodyfistów) zaliczyc mozna Austina i Ryle’a. Do umiarkowanych lingwistów (rektyfistów) zaliczyc mozna Moore’a i Wittgensteina.
Formisci traktuja jezyki sztuczne, utworzone na bazie logiki formalnej, jako jedyne zródlo (jedyna forme) poprawnie wyrazonych teorii. Reformisci twierdza, ze jezyk potoczny jest amorficznym tworzywem, z którego utworzyc mozna wiele róznych jezyków kompatybilnych z jezykiem potocznym, w zwiazku z tym nie tworza nowych, sztucznych jezyków, reformuja jedynie jezyk potoczny, przystosowujac go do konkretnych potrzeb. Kodyfisci traktuja jezyk naturalny jako jedyny srodek wyrazania mysli, nie zgadzajac sie z pogladem, ze moze on prowadzic do znieksztalcania rzeczywistosci, zainteresowani sa pelna kodyfikacja sposobów jego uzycia. Rektyfisci równiez zainteresowani sa pelna kodyfikacja jego sposobów uzycia, z ta róznica, ze uwazaja, iz od czasu do czasu nalezy go oczyszczac (rektyfikowac) z rozmaitych nalecialosci, zaklócajacych jego nalezyte funkcjonowanie.
Powyzszy podzial skrzyzowac mozna z innym podzialem filozofów analitycznych na tych, którzy nie potepiaja calej dotychczasowej filozofii i celem lepszego zrozumienia jej problemów proponuja analize, inaczej to wyrazajac filozofowie zorientowani na problemy rozpoczynaja od konkretnego problemu, do rozwiazania którego tworza lub dopasowuja okreslona metode; oraz na tych, którzy negujac zasadnosc i donioslosc dotychczasowych problemów filozoficznych postuluja nowa metode jej uprawiania, taka, ze nie pojawia sie juz wiecej w filozofii jej dotychczasowe bledy (chodzi glownie o metnosc i wieloznacznosc wypowiedzi filozoficznych); ci filozofowie, zorientowani na metode, rozpoczynaja od metody i nastepnie eliminuja te wszystkie problemy, które przy uzyciu tej metody rozwiazac sie nie dadza.
• Do filozofów zorientowanych na problemy zaliczyc mozna: Moore’a, Russella, Wittgensteina, Twardowskiego, Kotarbinskiego, Ajdukiewicza.
• Do filozofów zorientowanych na metode zaliczyc mozna: Austina, Lukasiewicza, Tarskiego, Carnapa.
Skrzyzowanie powyzszych dwóch podzialów przedstawia sie nastepujaco.
• Filozofowie zorientowani na problemy – umiarkowani formalisci (reformisci) Russell, Kotarbinski, Ajdukiewicz.
• Filozofowie zorientowani na problemy – umiarkowani lingwisci (rektyfisci) Moore, Wittgenstein.
• Filozofowie zorientowani na metode - skrajni formalisci (formisci) Lesniewski, Lukasiewicz, Tarski, Carnap.
• Filozofowie zorientowani na metode – skrajni lingwisci Austin, Ryle.
Do drugiej wojny swiatowej glównymi osrodkami filozofii analitycznej byly: w Anglii - Cambridge (Moore, Russell, Wittgenstein) i Oksford (Ryle, Austin), w Polsce - Lwów (Twardowski, Ajdukiewicz, Kotarbinski) i Warszawa (Ajdukiewicz, Kotarbinski), w Austrii - Wieden (Carnap, Schlick). Po wojnie powstaly jeszcze dwa centra Stany Zjednoczone i Skandynawia.
Metody analizy filozoficznej
Nie istnieje jedna metoda analizy filozoficznej, w rozmaitych jej odmianach trudno nawet wskazac jakas jedna ceche, stale wystepujaca w kazdej z nich. Poczatkowo, np. dla Moore’a analiza byla praktyka, sposobem rozwiazywania tradycyjnych problemów filozoficznych, mawial on, ze przedmiotem analizy sa sady (zdania) w sensie logiki. Tak rozumiana analize uprawiano juz od poczatków historii filozofii. Jedyna istotna róznica polegala na tym, ze gdy wczesniej uprawiano juz analize (jako poszukiwanie znaczenia) pojec, to teraz nastapilo przeniesienie ciezaru analizy z poszczególnych slów na cale zdania.
Dwa spory: konstrukcjonizmu z deskrypcjonizmem i analizy
terapeutycznej z analiza systematyczna
Do II wojny swiatowej powszechnie przyjmowano, ze analiza jest swoistym przekladem jednych wyrazen na drugie, mniej jasnych na bardziej jasne. Wychodzic ona miala od zdania, które powszechnie uwazane bylo za reprezentatywne dla jakiegos zagadnienia filozoficznego i rozjasnic jego tresc droga przeformulowania go w inne zdanie bedace jego znaczeniowym odpowiednikiem i jednoczesnie likwidowac (przez wyjasnienie) niektóre przynajmniej znaczeniowe zawilosci zdania poddawanego analizie, oraz poszukiwac zarazem koniecznych i wystarczajacych warunków jego wlasciwego uzycia. Tak rozumiana analize nazywa sie klasyczna lub znaczeniowa.
Deskrypcjonizm contra konstrukcjonizm
Pojawily sie jednak watpliwosci czy analiza jako przeklad jest metoda owocna. C.H. Langford (1942) przeciwko tak pojmowanej metodzie formuluje tzw. „paradoks analizy”: analiza nie moze byc zarazem poprawna - czyli gwarantowac równoznacznosc czlonów analizujacego i analizowanego - i niebanalna. Jesli jest poprawna, to staje sie banalna, jesli, z drugiej strony, jest niebanalna, to staje sie niepoprawna.
Przyczyny tego stanu rzeczy byly nastepujace. Kazdorazowo, gdy analizowano tym sposobem zdania jezyka potocznego, okazywalo sie, ze osiagniety przeklad dokonany byl za cene utraty calego lub czesci analizowanego wyrazenia.
Ten stan rzeczy pociagnal za soba poszukiwania innej, bardziej elastycznej, metody analizy. Dylemat: wiernosc jezykowi potocznemu lub wiernosc okreslonym formom logicznym rozwiazano, opowiadajac sie po jednej ze stron powyzszej alternatywy. W miejsce poszukiwan odpowiedzi na pytanie o znaczenie danego wyrazenia zaczeto poszukiwac opisu uzycia danego wyrazenia w rozmaitych sytuacjach (Wittgenstein, Ryle, Austin). Ten program nazywano deskrypcjonizmem (inaczej: metoda opisu zwyczaju jezykowego lub programem lingwistycznym lub jezykowym naturalizmem lub metoda analizy uzycia lub programem szkoly angielskiej), charakteryzowalo go przekonanie, ze u podstaw analizy lingwistycznej tkwic powinno dazenie do zachowania wiernosci w stosunku do analizowanych wyrazen. Kladzie sie tu nacisk na opis faktycznego uzycia konkretnych wyrazen, wraz z jednoczesnym uchwyceniem rzadzacym tym uzyciem
logiki, która jest znacznie bogatsza od logiki formalnej. Krótko charakteryzujac istote tego programu: problemy powstale na gruncie jezyka naturalnego rozwiazac mozna tylko na gruncie jezyka naturalnego, obserwujac i rejestrujac istniejace juz nawyki jezykowe. Nie znaczy to jednak, ze metoda opisu jezyka potocznego jest metoda empiryczna, w tym sensie, ze bada konkretne przypadki uzycia slów i na ich bazie formuluje empiryczne uogólnienia typu: „Ludzie mówiacy jezykiem J uzywajac slowa S w x% maja na mysli jego znaczenie Z”. Metody statystyczne nie maja tu zastosowania, bazuje sie tu raczej na indywidualnym wyczuciu konkretnego uzytkownika jezyka, na jego przekonaniu o naturalnosci lub nienaturalnosci pewnych wyrazen jezykowych, które oczywiscie wyrosly na bazie wspólnego uzywania jezyka przez jakas wspólnote.
Tak rozumiana metoda ma byc jednoczesnie opisem i teoria uzycia jezyka. Sluzyc ma jednoczesnie rozwiazywaniu problemów filozoficznych, które wyrosly na bazie jezyka naturalnego. Inaczej to wyrazajac: nie eliminuje problemów filozoficznych, tylko próbuje je rozwiazac w oparciu o teorie jezyka naturalnego.
Druga droge (Russell, Carnap, Quine) stanowil konstrukcjonizm (inaczej: metoda racjonalnej rekonstrukcji lub metoda formalistyczna lub program szkoly amerykanskiej), przyjmujacy, ze celem analizy jest sformulowanie twierdzenia o okreslonej formie logicznej. Program ten postuluje budowanie systemów formalnych w oparciu o aparat wspólczesnej logiki, która przyjmowano jako strukture jezyka idealnego, czyli taka, gdzie wszystkie elementy sa jednoznacznie okreslone. Poszukiwano tu regul rzadzacych modelowym uzyciem modelowych wyrazen. Krótko wyrazajac istote tego programu: problemy powstale na gruncie jezyka naturalnego rozwiazac mozna jedynie poprzez analize formalno-logiczna, jedyna zdolna do wyjasnienia podstawowej struktury naszego myslenia. Tego typu analiza potrafi, z naszego myslenia oddzielic to, co niezbedne, od tego, co przypadkowe, przy jednoczesnym uwypukleniu zasad, rzadzacych uzyciem tego, co niezbedne. Konstrukcjonizm skupia sie glównie na formach myslenia specjalistycznego, malo interesujac sie codziennymi formami uzycia jezyka. Tym sposobem eliminuje znaczna czesc problematyki filozoficznej, wyroslej na gruncie jezyka naturalnego, jako niewyrazalnej na gruncie sztucznie formulowanych jezyków.
Analiza terapeutyczna contra analiza systematyczna
Obok dyskusji konstrukcjonizmu z deskrypcjonizmem trwa dyskusja nad innymi dwoma alternatywnymi modelami analizy filozoficznej: analiza terapeutyczna i analiza systematyczna. Zwolennikiem tej pierwszej jest przede wszystkim pózny Wittgenstein (oraz m.in. Austin i Ryle), który rozwinal analogie miedzy filozofem analitycznym a lekarzem terapeuta. Metoda filozofowania jest metoda terapii - leczenia ludzi z problemów filozoficznych, droga ich usuwania a nie rozwiazywania poprzez konstruowanie teorii filozoficznych. Zdaniem zwolenników tej metody, jesli nie wszystkie, to znakomita wiekszosc problemów filozoficznych rodzi sie z niewlasciwego uzycia slów. Problemy filozoficzne powstaja wtedy, gdy przestajemy uzywac pojec zgodnie z ich codziennym uzyciem, czyli w zwykly, standardowy sposób, i nadajemy im inne znaczenia. Konsekwencja takiego postepowania sa konkluzje, które sa nie do przyjecia z punktu widzenia zarówno zdrowego rozsadku, jak i codziennego doswiadczenia. Przykladem moze byc jeden z argumentów Zenona z Elei (490-430 p.n.e.) przeciw mozliwosci ruchu tzw. dychotomia: majacy przebyc jakis odcinek drogi przedmiot, znajdujacy sie w ruchu musi najpierw przebyc polowe danej drogi, potem polowe tej polowy itd. w nieskonczonosc. Zatem, bez wzgledu na to jak mala bedzie to droga, która przebyc ma przedmiot, zawsze przebyc musi nieskonczona ilosc odcinków, czego w skonczonym czasie zrobic niepodobna, a zatem ruch jest niemozliwy. To, co robimy - pisal Wittgenstein - to ponowne sprowadzanie slów z metafizycznego do codziennego uzycia. Wszelkie tego typu analizy maja na celu usuniecie konkretnego nieporozumienia, nie zas budowanie jakiejkolwiek teorii poprawnego uzycia jezyka, która ukazywala bedzie jego strukture. Tak
naprawde, twierdza zwolennicy tej metody, nie ma zadnych problemów filozoficznych w takim sensie jak istnieja problemy w naukach szczególowych, bowiem te filozoficzne nie maja rozwiazan, jako ze sa one wylacznie trudnosciami powstalymi z niezrozumienia funkcjonowania jezyka naturalnego. Problemy filozoficzne sa po prostu uniewazniane. Tu filozof nie buduje dobrych teorii, lecz wylacznie uniewaznia teorie zle.
Zwolennicy analizy systematycznej (np. Peter Strawson ur. 1919) maja odmienne podejscie do problemów
filozoficznych. Uznaja oni, iz istnieja autentyczne problemy filozoficzne, które rozwiazywac mozna poprzez budowanie teorii, które sformuluja zasady rzadzace praktycznym uzyciem pojawiajacych sie na gruncie jezyka naturalnego pojec. Podobnie jak Wittgenstein przy wyjasnieniu analizy terapeutycznej, tak Strawson przy wyjasnianiu zadan analizy systematycznej odwoluje sie do analogii. Analize systematyczna porównuje z gramatyczna, a filozofa z gramatykiem. Znajomosc gramatyki, w wiekszosci przypadków, ma charakter praktyczny, jest nia umiejetnosc poprawnego mówienia. Rzadko wiaze sie z dobra znajomoscia teorii tego rodzaju praktycznego dzialania. Taka teorie formuluje gramatyka, kodyfikujaca, istniejace juz, standardy poprawnosci dotyczace zdan, którymi posluguja sie uzytkownicy jezyka. Tak jak gramatyk - pisze Strawson
- pracuje, aby stworzyc systematyczne ujecie struktury regul, których bez wiekszego wysilku przestrzegamy w gramatycznym mówieniu, tak tez filozof pracuje w celu systematycznego ujecia ogólnej struktury pojeciowej…, która milczaco i nieswiadomie juz opanowalismy.
Ani spór konstruktywizmu z deskrypcjonizmem, ani analizy systematycznej z terapeutyczna nie jest rozwiazany. Nie o to tutaj idzie. Chodzi tu raczej o przedlozenie jednego typu analizy nad inny i wskazanie, ze dla konkretnych problemów jezykowych taki a nie inny jej model ma lepsze zastosowanie.
Próba klasyfikacji
Podzial filozofów analitycznych przeprowadzony ze wzgledu, na zadania stawiane analizie filozoficznej i zadania stawiane jezykowi pozwala w nastepujacy sposób sklasyfikowac filozofów analitycznych. Najpierw na filozofów zorientowanych na problemy i filozofów zorientowanych na metode, i dalej: FILOZOFOWIE ZORIENTOWANI NA PROBLEMY utrzymuja, ze analiza jest zródlem zrozumienia
problemów filozoficznych. UMIARKOWANI FORMALISCI (REFORMISCI, np. Russell, Kotarbinski, Ajdukiewicz) reformuja jezyk potoczny, przystosowujac go do konkretnych potrzeb w oparciu o aparature logiki formalnej. UMIARKOWANI LINGWISCI (REKTYFISCI np. Moore, Wittgenstein) oczyszczaja jezyk naturalny z rozmaitych nalecialosci zaklócajacych jego funkcjonowanie.
FILOZOFOWIE ZORIENTOWANI NA METODE utrzymuja, ze analiza sluzy eliminacji tych
problemów, które nie dadza sie przy pomocy z góry przyjetej metody rozwiazac. SKRAJNI FORMALISCI (FORMISCI np. Lesniewski, Lukasiewicz, Tarski, Carnap) twierdza, ze jezyki sztuczne stanowia jedyna forme poprawnie wyrazonych teorii. SKRAJNI LINGWISCI (KODYFISCI np. Austin, Ryle) twierdza, ze jezyk naturalny jest jedynym srodkiem wyrazania mysli, nalezy skodyfikowac sposoby jego uzywania.
Wybrana bibliografia w jezyku polskim
• Ajdukiewicz Kazimierz, Jezyk i poznanie, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1985.
• Bochenski Józef Maria, O filozofii analitycznej, „Odra” nr 6 (333), Czerwiec 1989, s. 35-45.
• Czezowski Tadeusz, Odczyty filozoficzne, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Torun 1960.
• Gellner Ernest, Slowa i rzecz, czyli nie pozbawiona analizy krytyka filozofii lingwistycznej, Ksiazka i Wiedza 1984, przeklad Teresa Holówka.
• Hempolinski Michal, Brytyjska filozofia analityczna, Wiedza Powszechna, Warszawa 1974.
• Kaminski Stanislaw, Argumentacja filozoficzna w ujeciu analityków [w] Kaminski Stanislaw, Filozofia i metoda, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin, 1993, s. 133-150.
• Kotarbinski Tadeusz, Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk, Zaklad Narodowy Imienia Ossolinskich - Wydawnictwo, Wroclaw - Warszawa - Kraków, 1961.
• Lukasiewicz Jan, Logika i metafizyka, Wydzial Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1998.
• Quine, Willard Van Orman, Granice wiedzy i inne eseje filozoficzne, Panstwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1986, przekl. Barbara Stanosz.
• Russell Bertrand, Zagadnienia filozofii, De Agostini Altaya, Warszawa 2002.
• Skolimowski Henryk, Filozofia analityczna a marksizm, „Sofia” 2/2002, s. 181-200, przekl.
Krzysztof J. Kilian.
• Skolimowski Henryk, Kazimierz Twardowski i powstanie ruchu analitycznego w Polsce, „Sofia”
5/2005, s. 187-209, przekl. Krzysztof J. Kilian.
• Strawson Peter, Indywidua. Próba metafizyki opisowej, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1980, przekl. Bohdan Chwedenczuk.
• Strawson Peter, Rózne koncepcje filozofii analitycznej, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, „Roczniki Filozoficzne”, XXXIV/1986, s. 83-119, przekl. Tadeusz Szubka.
• Szubka Tadeusz, Metafizyka analityczna P.F. Strawsona, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1995.
• Twardowski Kazimierz, Wybrane pisma filozoficzne, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe,
Warszawa 1965.
• Wittgenstein Ludwig, Tractatus logico-philosophicus, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1970, przekl. Boguslaw Wolniewicz.
• Wolenski Jan, Filozoficzna szkola lwowsko-warszawska, Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1985.
Linki zewnetrzne
• Haslo "The Lvov-Warsaw School" w Stanford Encyclopedia of Philosophy
• Strona poswiecona filozofii polskiej (w tym polskiej fil. analitycznej)
Zródlo: " http://pl.wikipedia.org/wiki/Filozofia_analityczna"
Kategorie: Filozofia analityczna
Views
• artykul
• dyskusja
• edytuj
osobiste
nawigacja
• Pomoc
• Kontakt
techniczne
Szukaj
narzedzia
W innych jezykach
• Deutsch
• Eesti
• English
• Espanol
• Français
• Ido
• Íslenska
• Italiano
• ?????
• Magyar
• ???
• Româna
• ???????
• Suomi
• Svenska
• Türkçe
• ??
• Te strone ostatnio zmodyfikowano o 09:28, 15 kwi 2006
•• Tekst udostepniany na licencji GNU Free Documentation License.