Środki odkażające i antyseptyczne www.shakemaster.republika.pl - 1
Środki odkażające służą do:
• odkażania rąk - alkohole, pochodne fenolu, chlorheksydyna, detergenty Mechanizmy dziaania rodków odkazjcych
• odkażania skóry (np. miejsca wstrzyknięcia, pole operacyjne) - alkohole, pochodne fenoli roztwory
Mechanizm dziaania
przyklady
• odkażania ran - chlorheksydyna, nadtlenek wodoru, nadmanganian potasowy
• odkażania wydzielin (plwocina, odchody)- pochodne fenolu w skojarzeniu z Zmiany pH
Kwasy, zasady
podchlorynem sodowym, związki chlorowane
Roztwory hipertoniczne -
• odkażania narzędzi i przedmiotów - pochodne fenolu, roztwory aldehydu Zmiany ciĞnienia
NaCl, cukier (syropy), glukoza
osmotycznego
glutarowego, detergenty
(20-40%)
• odkażania bielizny - pochodne fenoli, formaldehyd Woda utleniona,
Wydzielanie tlenu
• odkażania wody (woda pitna i kąpieliska) - związki chloru.
nadmanganian potasowy,
atomowego
chlor, podchloryny
Inaktywacja enzymow
Środki odkażające
drobnoustrojów
Związki rtĊci, związki bizmutu
zawierających grupy SH
Pojęcie środki odkażające obejmuje:
Zmiany fizykochemiczne
BáĊkit metylenowy,
• środki antyseptyczne
skáadników lipoproteinowych rozpuszczalniki organiczne,
• środki dezynfekcyjne
drobnoustrojów
garbniki
Formaldehyd, fenol, krezol,
Denaturacja biaáek
Środkami antyseptycznymi - nazywamy środki stosowane na powierzchnię związki srebra, fiolet
drobnoustrojów
żywych tkanek w celu zabicia drobnoustrojów lub zahamowania ich rozwoju.
krystaliczny, jod
Mogą niekiedy powodować podrażnienie tkanek, choć niektóre z nich działają Zmiany napiĊcia
tenzydy, detergenty
ściągająco i przeciwzapalnie.
powierzchniowego
Stosowane są do odkażania:
Środek odkażający powinien być:
• skóry nieuszkodzonej
• szybki w działaniu
• ran błon śluzowych.
• o szerokim spektrum działania
• o słabym zapachu
Środki dezynfekcyjne - są to środki do zabicia drobnoustrojów znajdujących
• o długotrwałym działaniu
się poza organizmem. Są one zbyt toksyczne, aby mogły być stosowane na
• o niewielkiej toksyczności ogólnoustrojowej
żywą tkankę organizmu wyższego - działają drażniąco, a większych stężeniach
• oporny na inaktywację przez substancje organiczne żrąco.
• o możliwie wąskim potencjale antygenowym
Stosowane są do odkażania:
Pojęcie środki odkażające obejmuje:
• pomieszczeń
• srodki dezynfekcyjne
• przedmiotów domowego użytku
• środki antyseptyczne
• narzędzi, materiałów opatrunkowych.
Środki antyseptyczne i dezynfekcyjne mają duże znaczenie w zapobieganiu zakażeniom bakteryjnym. Siła działania tych środków zależy od wielu
rodki dezynfekcyjne rodki antyseptyczne
czynników:
Zabijają wegetatywne
Niszczą bądĨ hamują
• temperatury
postacie
rozmnaĪanie siĊ
• wilgotności
drobnoustrojów.
bakterii.
• odczynu środowiska
Stosowane do
Stosowane do
• obecności niektórych substancji organicznych.
niszczenia bakterii na
odkaĪania przedmiotów skórze lub innych
martwych.
Pod wzgl. chemicznym środki antyseptyczne i dezynfekcyjne dzielimy na: tkankach.
1. kwasy (np. kwas borny, salicylowy)
Z reguáy są to Ğrodki
ĝrodki bezpieczne dla
toksyczne.
tkanek czáowieka.
2. alkohole aldehydy
3. fenole
4. środki utleniające (woda utleniona, nadmanganian potasu) Środki odkazające pod wzgl. chemicznym mozemy podzielić na: 5. związki chlorowcowe i ich pochodne
• kwasy (kwas borny, czteroboran sodowy, kwas salicylowy) 6. sole czwartorzędowych zasad aminowych (tenzydy)
• alkohole (etylowy, izopropylowy), aldehydy (glutarowy) 7. sole metali ciężkich (srebra, rtęci, cynku)
• fenole i ich pochodne
8. leki roślinne
• środki utleniające (woda utleniona, nadmanganian potasowy) 9. barwniki i inne środki odkażające
• związki chlorowcopochodne (chloramina B, chlorheksydyna, jodyna, Polseptol)
1. Kwasy
• sole czwartorzędowych zasad aminowych (tenzydy - Sterinol, detergenty) Działanie ich polega na zmianie pH środowiska.Spośród kwasów, jako środki
• sole metali ciężkich (np. srebra - Argosulfan, rtęci, cynku) antyseptyczne do odkażania blon śluzowych i skóry nie uszkodzonej stosuje
• barwniki ( fiolet krystaliczny, zieleń brylantowa).
się:
• kwas borny (Acidum boricum)
ŚRODKI ODKAŻAJĄCE I ANTYSEPTYCZNE
• dwuboran sodowy (Natrium biboricum - boraks)
• kwas salicylowy (Acidum salicylicum)
Środek odkażający to substancja zabijająca wegetatywne postacie • oraz rzadziej kwas nalidyksowy i undecylenowy drobnoustrojów takie jak: bakterie, grzyby, pierwotniaki i wirusy. Działanie odkażające rzadko prowadzi do wyjałowienia tzn. zabicia wszystkich form Kwas borny - działa słabo bakteriostatycznie i grzybostatycznie, stosowany drobnoustrojów (z zarodnikami). Do wyjałowienia niezbędny jest dłuższy czas jako antyseptyk na: i większe stężenie środka niż do odkażania.
• błony śluzowe (m.in. spojówki - 2 - 5%)
• zewn. uszkodzenie skóry - roztwory 1-3%, zasypki 1-3% i maści 10%
Czteroboran sodowy - stosowany główne do pędzlowania jamy, zwłaszcza w
Środki odkażające i antyseptyczne www.shakemaster.republika.pl - 2
pleśniawkach (10 - 20% roztwory w glicerolu)
Heksachlorofen - (płynny difenol rozpuszczalny w rozpuszczalnikach Kwas salicylowy - stosowany w postaci roztworu (2 - 10%), zewnętrznie na organicznych i mydłach).Często stosowany jako płynne mydlo skórę jako środek odkażający
eksachlorofenowe - antyseptyk stosowany w chirurgii.
Jest również stosowany jako antyseptyczny dodatek do środków Sachol (Salicylan choliny) - działa p-zapalnie i miejscowo odkażająco, czyszczących, preparatów kosmetycznych, dezodorantów.
stosowany w leczeniu chorób jamy ustnej i zębów:
• lek wspomagający w leczeniu przyzębia
4. Środki utleniające
• w rumieniu wielopostaciowym wysiękowym
Związki o właściwościach utleniających działają p-baktryjnie i stosowane
• w zmianach zapalnych jamy ustnej w zespole Stevensa-Johnsona są jako leki antyseptyczne i odkażające.
• w opryszczkowym zapaleniu dziąseł
• w nadżerkach i owrzodzeniach odlezynowych pochodzenia mechanicznego Nadtlenek wodoru -(Hydrogenium peroxydatum) - nietrwały związek, w jamie ustnej.
wydzielający tlen pod wpływem zetknięcia się z substancjami organicznymi Lek można wkraplać do kieszonek okołozębowych w celu zmniejszenia lub zasadami, jak również pod wpływem katalaz znajdujących się w wielu wysięku ropnego.
bakteriach. Działa:
• silnie utleniająco
2. Aldehydy, alkohole
• odkażająco
• pęcherzyki tlenu spulchniają skrzepy krwi i ropę Aldehyd mrówkowy - formaldehyd - działa silnie bakteriobójczo i wirusobójczo. • mechanicznie oczyszczają ranę - 3% wodny roztwór nadtlenku wodoru , 40% roztwór formaldehydu (formalina) działa silnie nekrotyzująco - w czyli WODA UTLENIONA - stosowana per se do odkażania, a po mniejszych stężeniach ściągająco, stosowany w: rozcieńczeniu (łyżka stołowa na szklankę wody) do odkażania błon śluzowych:
• roztworach 2-10% do odkażania narzędzi i urządzeń sanitarnych
- płukania gardła
• roztworach wodnych lub alkoholowych 1- 5% przeciwpotnie
- jamy ustnej
- ran poekstrakcyjnych
Aldehyd glutarowy - w postaci 2% roztworu z aktywatorem (preparat - przepłukiwanie kieszonek przyzębia w przebiegu zapalenia dziąseł
Aldesan) - działa odkażająco na wegetatywne postacie bakterii (G+ i G-, na wywołanego przez florę beztlenową.
mikroorganizmy kwasooporne, grzyby i wirusy). Stosowany do wyjaławiania:
• korków gumowych
Częste płukanie jamy ustnej wodą utlenioną może doprowadzić do;
• opakowań szklanych
• powstania czarnego, włochatego języka
• narzędzi chirurgicznych i stomatologicznych
• lub przerostu brodawek języka
• drenów
Woda utleniona utleniając produkty rozkłady gnilnego działa odwadniajaco Alkohole alifatyczne (etylowy, izopropylowy) - silne środki antyseptyczne, Tlen działa odbarwiająco na substancje, ponieważ atomowy - łączy się ze lecz nie zabijają zarodników, wirusów i grzybów.
związkami barwnymi
- Alkohol etylowy 40-50% działa odkażająco bardzo powoli
- Alkohol etylowy 70% działa silnie bakteriobójczo, stosowany do: Perhydrol - 30% roztwór wody utlenionej - stosowany do przyżegania w
• odkażania skóry nie uszkodzonej (np. przed wstrzyknięciami) ziarninowym lub rozrostowym zapaleniu dziąseł.
• odkażania instrumentów chirurgicznych i naczyń Nadmanganian potasowy - który po rozpuszczeniu w wodzie uwalnia powoli 3. Fenole i ich pochodne
tlen atomowy, działając odkażająco i odwadniająco na bakterie, wirusy oraz Są to trucizny protoplazmatyczne, w odpowiednich stężeniach denaturują tkanki makroorganizmu. Stosowany: bialka, działając bakteriobójczo na większość drobnoustrojów.
• do dokażania ran i płukania błon śluzowych (0,025 - 0,1%) Na tkanki wyższego organizmu działają ściągająco, w większych stężeniach • do płukania żołądka (0,02%) nekrotyzująco.
W zetknięciu z białkiem ulega redukcji, co zmniejsza jego wartość kliniczną, plami tkaniny i skórę, może działać drażniąco na tkanki.
Fenol
Działanie p-bakteryjne KMnO4 jest słabsze ale dłuższe od wody utlenionej.
- stężenie: 1-3% do odkażania przedmiotów i narzędzi chirurgicznych,
- 0,5% do wyjaławiania i konserwacji środków leczniczych 5. Związki chlorowcowe i ich pochodne
Chlor - działa silnie odkażająco , stosowany do odkażania wody i pomieszczeń.
Krezol - do odkażania odchodów
Związki chlorowcowe odszczepiają w roztworach wodnych jon chloru -
działający odkażająco, a wtórnie wyzwala z wody tlen.
Lizol (miesznina krezolu z mydłem potasowym) - działa silnie bakteriobójczo, stosowany do odkażania:
Wapno chlorowane - do odkażania wagonów wozów ustępów, śmietników
• rąk (1-2 %)
(10 - 20%)
• narzędzi chirurgicznych (5%) i bielizny (3%)
• pomieszczeń i ustępów
Chloramina B - działa antyseptycznie i odkazająco stosowana do odkazania
- pomieszczen i urzadzen sanitarnych (2-5%)
Płyn chlorofenolokamforowy - działa antyseptycznie i znieczulająco, - narzedzi i sprzetow (0,5-2%) stosowany:
- rak (1 lyzka proszku na 1 litr wody).
• w endodoncji w postaci wkładki do jamy ustnej zęba
• w necrosis do odkażania jamy zęba
Chlorheksydyna - pochodna biguanidu, jest organicznym związkiem chloru
• do odkażania jamy zęba i okolic zębiny w zapaleniach miazgi III*
dzialającym silnie p-bakteryjnie nie drażni skóry ani błon śłuzowych
• do odkażania tkanek okołowierzchniowych zęba Zastosowanie:
Tymol - działa silnie p-bakteryjnie, w stężeniu 0,05 - 1% (a nie 0,5 - 1% ???
• odkażanie rąk (do 4%)
lub 0,05 - 0,1 % ???) stosowany do odkażania:
• pola operacyjnego
• kanałów zębowych
• jam ciała i błon śluzowych (0,5%)
• skóry
• odkażanie narzędzi chirurgicznych
• błon śluzowych
• ran
Preparaty dostępne w Polsce:
Środki odkażające i antyseptyczne www.shakemaster.republika.pl - 3
• Abacil(5%)
Etakrydyna (Rivanolum) - stosowana do odkażania ran i błon śluzowych.
• Manusan(4%)
• Chlorhexidinum (20% roztw, 0,5% aerozol, 1% krem, tabl. do ssania) Błękit metylenowy - niebieski barwnik działający bakteriobójczo i grzybobójczo,
• Glukonian chlorheksydyny stosowany j.w.: (0,2% i 0,12% roztwór., stosowany do przemywania ran i przepłukiwania pęcherza moczowego.
tabletki do ssania SEBIDIN A.
Fiolet krystaliczny - o działaniu bakteriobójczym, grzybobójczym i ściągającym, Jod - powoduje denaturację białek, działa bakteriobójczo i ściągająco.
stosowany do odkażania skóry ran i błon śluzowych, skuteczny w drożdżycach W środowisku wodnym wyzwala tlen - działa utleniająco, a w wyniku tego i pleśniawkach.
odkażająco i drażniąco. Stosowany:
• Jodyna (3% roztwór alkoholowy
Nadtlenek benzylu (OXY 5 -10, Benzacne) - działa bakteriobójczo i
• Płyn Lugola (1% roztwór wodny)
keratolitycznie, stosowany w trądziku.
Jodyna - najskuteczniejszy środek do odkażania skóry nie uszkodzonej, działa 11. inne preparaty stosowane miejscowo także p-grzybiczo (wada - łatwość uczuleń)
Obecnie stosowana w postaci Jodoforów (są to koloidalne roztwory jodu w Carident - maść działająca p-zapalnie, p-bółowo, p-bakteryjnie i gojąco.
tenzydach lub polimerach: jodowany poliwinylopirolidon ( povidon - jodine Zastosowanie: 10%) preparat: Polseptol, Betadine - działa silnie p-bakteryjnie na G+,
• afty przewlekle nawracające
stosowany do odkażania skóry i blon śluzowych (działa długo i jest mało • nadżerki drażniący)
• owrzodzenia błony śluzowej jamy ustnej
• odleżyny (w tym protetyczne)
Płyn Lugola - stosowany w diagnostyce liszaja płaskiego Wilsona i leukoplakii • zajady w kątach ust na tle bakteryjnym (próba Schiltera). Może służyć do wykrywania stanów zapalnych dziąseł • w chorobach przyzębia - aplikowanie do kieszonek dziąslowych lub niewidocznych klinicznie. Zdrowe dziąsło po posmarowaniu płynem Lugola przyzębnych.
przybiera zabarwienie słomkowe, a nawet przy niewielkim stania zapalnym Preparat przeciwwskazany przy owrzodzeniach nowotworowych błona śluzowa zabarwia się na kolor brunatny.
Sachol-Zel dziala p-zapalnie i p-bolowo oraz ma wlasciwosci hamujace 6.Tenzydy, detergenty
infekcje. Zastosowanie:
Związki o właściwościach zmniejszania napięcia powierzchniowego cieczy. • choroby przyzębia i błony śluzowej jamy ustnej (afty przewlekłe Działają bakteriobójczo w stosunku do drobnoustrojów, grzybów i nawracające) pierwotniaków. Odróżniany tenzydy aminowe do których zaliczamy m.in. • zapalenia protetyczne i alergiczne błony śluzowej jamy ustnej mydła i tenzydy kationowe, stosowane jako środki antyseptyczne i odkażające, • rumień wielopostaciowy wysiękowy błony śłuzowej jamy ustnej.
do odkażania skóry nie uszkodzonej, a zwłaszcza rąk chirurga przed zabiegiem operacyjnym, błon śluzowych, instrumentów chirurgicznych.
Chlorowodorek benzydaminy (Tantum verde) - płyn do płukania jamy ustnej oraz rozpylania w nebulizatorze. Zastosowanie: Benzalkonium chloride - stosowany do odkażania rąk i narzędzi chirurgicznych, • stany zapalne dziąseł, języka przepłukiwania pochwy i pęcherza moczowego, leczenia zakaźnych schorzeli • afty skóry. W preparatach złożonych np. Septolete - jako antyseptyk jamy ustnej • owrzodzenia pourazowe
• zmiany nadżerkowo-wrzodziejące
Benzalkonium bromide (Sterinol) 0,01 - 0,05% do odkażania błon śluzowych i skóry.
10. Leki osłaniające
Chronią błonę śluzową jamy ustnej przed działaniem czynników drażniących.
7. Sole metali ciężkich
Są to często śluzy roślinne, których działanie ograniczone jest do miejsca Związki srebra - nieorganiczne, jak i organiczne działają p-bakteryjnie i zetknięcia leku z chorą tkanką. Dzięki swoim właściwościom powlekającym, odkażająco oraz ściągająco, a w większych stężeniach przyżegająco i chronią przed mechanicznymi i chemicznymi podrażnieniami oraz utrudniają nektrotycznie
wchłanianie innych związków do głębszych tkanek.
Rośliny zawierające substancje śluzowe: prawoślaz, malwa, żywokost, len Sól srebrowa sulfadiazyny (Dermazin) - działa odkażająco, ściągająco i stosowane są w leczeniu chorób błony śluzowej jamy ustnej np. nadżerki, przyspiesza gojenie się ran, w postaci maści stosowany w leczeniu oparzeń owrzodzenia, keratozy.
Sól srebrowa sufatiazolu (Argosulfan) - stosowana w oparzeniach wszystkich Solcoseryl (Dental Adhesive Paste) - pasta przylegajaca, dzięki zdolności stopni, oparzeniach popromiennych, odleżynach, przewlekłych owrzodzeniach przylegania do wilgotnej błony śluzowej jamy ustnej, może służyć jako podudzi.
opatrunek, jednocześnie pochłaniający wysięk, toksyny bakteryjne oraz produkty tkanki martwiczej. Zastosowanie:
8. Leki roślinne
• Afty
Szersze zastosowanie praktyczne ma właściwie olejek z drzewa herbacianego • nadżerki (Topicen), stosowany do:
• owrzodzenia
• odkażania skóry
• oparzenia
• odkażania gardła
• uszkodzenia mechaniczne języka, warg, policzków
• leczenia grzybic paznokci i stóp
• po zabiegach na przyzębiu.
• leczenia nadmiernej potliwości
Działanie osłaniające mają również tłuszcze zwierzęce, oleje roślinne i 9. Barwniki i inne środki odkażające
mineralne oraz woski. Stosowane są głównie jako składniki podłoży do leków Nitrofural - pochodna nitrofuranu - stosowana do odkażania jamy ustnej (tabletki stosowanych miejscowo.
do ssania) oraz do odkazania zakażonych ran i oparzeń Chinoksyzol - siarczan hydroksychinoliny - stosowany do płukania blon śluzowych (np. jamy ustnej) oraz do odkazania skory
Środki odkażające i antyseptyczne www.shakemaster.republika.pl - 4
Srodki odkazajace
grupa substancji
bakterie
przetrwalniki
grzyby
wirusy
dezynfekcja
skory i blon
srodki utleniajace
bakteriobojcze
przetrwalnikobojcze grzybobojcze
wirusobojcze
sluzowych,
powierzchni, narzedzi
chlor: powierzchni,
powoli
chlorowce (chlor, jod)
bakteriobojcze
grzybobojcze
wirusobojcze
wody; jod: skory i
przetrwalnikobojcze
blon sluzowych
skory i blon
alkohole
bakteriobojcze
-
grzybobojcze
wirusobojcze
sluzowych,
powierzchni, narzedzi
powoli
aldehydy
bakteriobojcze
grzybobojcze
wirusobojcze
powierzchni, narzedzi
przetrwalnikobojcze
skory i blon
bakteriobojcze/
grzybobojcze
fenole
-
wirusobojcze
sluzowych,
bakteriostatyczne
(zmienne)
powierzchni, narzedzi
powierzchni,
narzedzi, termicznie
tlenek etylenu
bakteriobojcze
-
grzybobojcze
wirusobojcze
nietrwalych lekow,
srodkow spozywczych
czwartorzedowe
zwiazki amonowe,
bakteriobojcze
skory i blon
zwiazki
-
grzybostatyczne
wirusobojcze
(zmienne)
sluzowych
heterocykliczne
zawierajace azot
skory i blon
chloroheksydyna
bakteriostatyczne
-
grzybostatyczne
wirusostatyczne sluzowych