Wykład 32

Ks. Mirosław Łanoszka

Wierność jedynemu Bogu drogą ocalenia (Księga Habakuka).

Niezwykły Dzień Pana (Księga Sofoniasza)

Prowadzący: Dzisiejsze spotkanie poświęcimy kolejnym dwóm pismom proroków mniejszych: Księ-

dze Habakuka oraz Księdze Sofoniasza. Co wiemy o osobie proroka Habakuka i jego księdze?

Wykładowca: Kanon hebrajski, jak i chrześcijański, umieszcza Księgę Habakuka na ósmym miejscu w

zbiorze Dwunastu Proroków. Pismo to przekazuje nam tylko imię tytułowego proroka (Ha 1,1; 3,1), któ-

rego znaczenia nie potrafimy dokładnie określić. Wprawdzie jeden z dodatków greckich do Księgi Da-

niela (deuterokanoniczne opowiadanie o fałszywym kulcie smoka), wspomina proroka Habakuka, który

przyniósł posiłek przebywającemu w jaskini lwów Danielowi (Dn 14, 33-39), to jest on raczej inną po-

stacią niŜ autor księgi prorockiej noszącej jego imię. ChociaŜ nic więcej nie wiemy o osobistym Ŝyciu

Habakuka, to jednak księga dwukrotnie wspomina o jego prorockiej świadomości. Pierwszy raz, kiedy

opisuje moment oczekiwania proroka na BoŜe objawienie (Ha 2,1-3), natomiast za drugim razem ukazu-

je towarzyszący mu wewnętrzny stan po jego otrzymaniu (Ha 3,16). Na podstawie treści samego pisma

moŜna jedynie w przybliŜeniu ustalić czas działalności proroka. Prawdopodobnie Habakuk Ŝył i działał

w Judzie pod koniec VII stulecia przed Chr. Księga mówi o Chaldejczykach (Ha 1,6) zamieszkujących

południe Mezopotamii, którzy na przełomie VII i VI w. przed Chr. podbili Asyrię (zburzenie Niniwy

612 r. przed Chr.), budując dzięki temu własne imperium ze stolicą w Babilonie. MoŜliwe, Ŝe brak pre-

cyzyjnych danych historycznych w tym dziele miał słuŜyć temu, by dać pierwszeństwo orędziu religij-

nemu. W jego świetle została podkreślona władza Boga nad losami świata i ludzkości, by w zamęcie

dziejów historii wiedzieć wyraźnie, komu moŜna w sposób pełny zaufać i pozostać wiernym (Ha 2,4).

Prowadzący: Jaka jest zatem treść Księgi Habakuka?

Wykładowca: Krótkie pismo proroka Habakuka posiada bardzo logiczną strukturę. Księga rozpoczyna

się dwoma paralelnymi dialogami proroka z Bogiem. W pierwszym z nich Habakuk skarŜy się na pa-

nującą wewnątrz społeczności izraelskiej przemoc, brak zgody i wszelką niesprawiedliwość (Ha 1,2-

4). W odpowiedzi na to wołanie Bóg zapewnia proroka, Ŝe bezboŜni Izraelici, którzy uciskają swoich

braci, zostaną surowo ukarani przez najazd Chaldejczyków (Babilończyków) (Ha 1,5-11). W drugim

dialogu Habakuk protestuje przeciw okrucieństwu Babilonii, która nie tylko ukarała nieprzyjazną Asy-

rię i bezboŜnych Izraelitów, ale równieŜ nielitościwie uciska całą Judę (Ha 1,12-17). W odpowiedzi na

ten lament Bóg zapowiada upadek Babilonii i ocalenie Judy. Kolejna część proroctwa zawiera wyrocz-

nie-groźby (pięć „biada”; Ha 2,6b-19), które prorok wypowiada przeciwko bezboŜnemu najeźdźcy z

Babilonu. Księga Habakuka kończy się uroczystą modlitwą proroka, która jest hymnem ku czci Boga

panującego nad losami wszechświata i całej ludzkości. Pamięć wielkich dzieł BoŜych, dokonanych w

historii Izraela, dodaje pewności, Ŝe i teraz Bóg ocali swój lud z babilońskiej opresji.

Prowadzący: Jaka jest zatem najwaŜniejsza myśl Księgi Habakuka?

Wykładowca: Habakuk na początku księgi postawił sprawiedliwemu Bogu bardzo dramatyczne pytanie

o obecność zła i cierpienia w otaczającym go świecie. Prorok prosi Boga o wybawienie z ucisku narodu,

który jest Mu wierny. W odpowiedzi otrzymuje zapewnienie, Ŝe karą dla bezboŜnych ciemięŜycieli bę-

dzie najazd Chaldejczyków (Babilończyków). Wówczas prorok przeŜywa następny dylemat, a mianowi-

cie, zastanawia się, jak pogodzić sprawiedliwość Boga z karzącą misją pogańskiego narodu, który reali-

zuje BoŜe plany. W odpowiedzi na tę wątpliwość Bóg zapowiada, Ŝe równieŜ Babilon zostanie surowo

ukarany za zło, którego się dopuścił. Proroctwo Habakuka zachęca nas do zawierzenia i zaufania Bogu,

1

który posiadając absolutną władzę nad stworzeniem i historią, panuje nad wszystkimi ludzkimi losami.

Bóg urzeczywistnia swój plan karząc bezboŜnych, a ocalając wiernych wyznawców. Księga Habakuka

określa warunki tego wybawienia, które stanowią najwaŜniejszą myśl całego pisma. Bóg odpowiadając

na drugą skargę proroka (Ha 1,12-17) mówi: „Oto zginie ten, co jest ducha nieprawego, a sprawiedliwy

Ŝyć będzie dzięki swej wierze” (Ha 2,4). To kluczowe przesłanie Księgi Habakuka zostało później podję-

te w nauczaniu Apostoła Pawła, który w postawie wiary i wierności Bogu widział podstawowy warunek

osiągnięcia zbawienia dla wszystkich wierzących w Jezusa Chrystusa (Rz 1,17; Ga 3,11).

Prowadzący: A jakimi informacjami dysponujemy na temat osoby proroka Sofoniasza?

Wykładowca: Właściwie jedyne informacje na temat osoby Sofoniasza oraz epoki, w której działał,

znajdują się w tytule samej księgi. Hebrajskie imię proroka Cefan-jah znaczy „Oby Bóg (Jahwe) ochro-

nił”. Nagłówek tego niewielkiego dzieła przekazuje rodowód Sofoniasza, który wymienia jego przodków

aŜ do czwartego pokolenia, co jest nietypowe dla ksiąg prorockich. Sofoniasz realizował swoje posłan-

nictwo w Judzie, zwłaszcza w Jerozolimie, w czasach panowania króla Jozjasza (640-609 przed Chr.), w

latach poprzedzających jego reformę (622 r. przed Chr.). Przypomnijmy w tym miejscu, Ŝe podjęta przez

tego poboŜnego władcę odnowa religijno-moralna Izraela była odpowiedzią na rządy jego poprzedni-

ków, bezboŜnych królów: Manassesa (699-643 przd Chr.) oraz jego syna Amona (643-641 przed Chr.),

który był ojcem Jozjasza. Stary Testament przedstawia Manassesa jako najbardziej bezboŜnego monar-

chę (2Krl 21,11; 23,26-27), który na dodatek najdłuŜej panował w Judzie. Niegodziwe postępowanie

tego władcy przejawiało się w budowie ołtarzy ku czci bóstw asyryjskich, czym doprowadził do profa-

nacji świątyni jerozolimskiej, a takŜe sprowadził na naród niebezpieczeństwo apostazji religijnej. To nie

wszystko. Wielkim złem, którego się dopuścił, było złoŜenie własnego syna w ofierze całopalnej Molo-

chowi oraz to, Ŝe zajmował się wróŜbiarstwem i magią (2Krl 21,5-6). Podobnie wyglądały rządy syna

Manassesa, Amona, które zostały przerwane jego śmiercią, w wyniku zamachu stanu (2Krl 21,19-26).

Cała ta sytuacja doprowadziła do jeszcze większego uzaleŜnienia Królestwa południowego (Juda) od

Asyrii, która juŜ sto lat wcześniej podbiła Królestwo północne (Izrael; 722 r. przed Chr.). Wobec ogromu

zła, jakie pozostawili po sobie poprzednicy Jozjasza, młody król rozpoczął zarówno reformę religijną,

jak i podjął próbę uniezaleŜnienia Królestwa judzkiego spod asyryjskiej dominacji (2Krl 22-23). Z treści

Księgi Sofoniasza wynika, Ŝe prorok atakował bałwochwalcze praktyki, które były pozostałością po rzą-

dach Manassesa i Amona (So 1,5n), co kaŜe umieścić jego działalność w początkowym okresie panowa-

nia Jozjasza. Jest całkiem prawdopodobne, Ŝe proroctwo Sofoniasza przyczyniło się do zainicjowania

słynnej reformy (622 przed Chr.), a moŜe nawet stanowiło jej wczesny etap.

Prowadzący: Jakie orędzie przekazuje nam Księga Sofoniasza?

Wykładowca: W wyniku długiego procesu redakcyjnego Księgi Sofoniasza zostały zestawione mniejsze

jednostki literackie, które pomimo późniejszych dodatków interpretacyjnych, odzwierciedlają pierwotne

orędzie proroka. Pismo to składa się z dwóch grup wypowiedzi prorockich, z których jedna dotyczy sądu

BoŜego (So 1,2-2,15), natomiast druga napomnień i obietnic (So 3,1-20). Sąd BoŜy nastąpi w Dniu Pana,

który jest przewodnim motywem Księgi Sofoniasza. Prorok zapowiada ten dzień w sposób niezwykle

obrazowy i dynamiczny jako wielki kataklizm o kosmicznej rozmiarach, któremu będą towarzyszyć

spektakularne zjawiska przyrodnicze (So 1,14-18). Proroctwo Sofoniasza jest jedynym miejscem w ca-

łym Starym Testamencie, gdzie Dzień Pana został nazwany „dniem gniewu” (So 1,15), co stało się inspi-

racją do powstania w średniowieczu liturgicznego hymnu Dies irae (Dzień gniewu). Przez określenie

Dnia Pana dniem Jego gniewu naleŜy rozumieć przede wszystkim stanowcze wyraŜenie sprzeciwu Boga

wobec wszelkiego zła, które zostanie unicestwione w tym ostatecznym czasie. W związku z zapowiedzią

sądu BoŜego, prorok mówi o zagładzie wszystkich mieszkańców ziemi (So 1,2-3.18), jednak swoje sło-

wa kieruje przede wszystkim do mieszkańców Jerozolimy, dla których Dzień Pana nie będzie, zgodnie z

ich oczekiwaniami, momentem ocalenia i chwały. Izrael jako naród BoŜego wybrania i przymierza po-

siada szczególne zobowiązania moralne, dlatego grzechy tego ludu zostaną sprawiedliwie osądzone i

surowo ukarane w Dniu Pana. W tym dniu dokona się równieŜ BoŜy sąd nad narodami sąsiadującymi z

2

Izraelem, które dokonywały licznych najazdów i zbrodni wobec ludu BoŜego. Sofoniasz, mówiąc o bli-

skości i nieuchronności karzącego Dnia Pana, chciał skłonić odbiorców tego proroctwa do nawrócenia,

stąd druga grupa jego wypowiedzi dotyczy napomnień i obietnic. Pomimo powszechnego upadku mo-

ralnego i ogłoszonego Dnia Pana, istnieje nadzieja na odwrócenie BoŜych wyroków z powodu tak zwa-

nych ubogich ziemi (So 2,3), którzy nie posiadając dóbr materialnych zaufali Bogu i tylko od Niego

oczekują ocalenia. Sofoniasz w obliczu bliskiego Dnia Pana wzywa wszystkich do autentycznego na-

wrócenia. Miłosierny i dobry Bóg pragnie ocalić sprawiedliwych i nawróconych grzeszników. Bóg nie

chce nikogo unicestwić, ale doprowadzić do uznania popełnionego zła, by w ten sposób zainicjować

wewnętrzną przemianę. Szansę ocalenia mają tylko ludzie pokorni i ubodzy, którzy swoją ufność złoŜą

w Bogu, jedynym i niezawodnym Zbawcy. Proroctwo Sofoniasza kończy się zbawczymi zapowiedziami

dla Izraelitów, które są powodem ich wielkiej radości. Ostatecznym źródłem odnowienia Izraela jest peł-

na miłości obecność Boga, prawdziwego Zbawiciela, pośród swojego ludu.

Ks. Piotr Łabuda

1 i 2 List św. Piotra

Prowadzący: Dwa listy św. Piotra, mimo, iŜ róŜnią się one od siebie, bardzo często łączone są ze sobą.

Dlaczego?

Wykładowca: Tak początek pierwszego jak i drugiego Listu św. Piotra wskazuje wyraźnie autora dzieła:

„Piotr, apostoł Jezusa Chrystusa” (1 P 1,1); „Szymon Piotr, sługa i apostoł Jezusa Chrystusa” (2 P 1,1).

Wprowadzenia te, sprawiają, Ŝe łączymy ze sobą oba pisma mimo, iŜ ich treść i problematyka są róŜne.

Prowadzący: Czy Pierwszy List św. Piotra mówi nam coś o autorze?

Wykładowca: Pierwszy List św. Piotra zawiera bardzo niewiele informacji na temat autora pisma. Po-

mimo tego moŜna jednak bez trudności zidentyfikować autora dzieła, którym jest Piotr, apostoł Jezusa

Chrystusa (1 P 1,1), świadek cierpień i chwały Mistrza z Nazaretu (1 P 5,1), prezbiter (1 P 5,1), mający

przy sobie Marka (1 P 5,13). Za Piotrem, jako autorem listu przemawiają bardzo liczne nawiązania do

wydarzeń ewangelicznych i słów Chrystusa, których Piotr był świadkiem. Ponadto wydaje się, iŜ ob-

raz, jaki nam się jaki w listu odpowiada obrazowi apostoła, który Widacza się, szczególnie w mowach

Piotrowych w Dziejach Apostolskich.

Prowadzący: Czy równieŜ świadectwa zewnętrzne jak równieŜ i kolejne wieki zgodnie przyjmują Pio-

trowe autorstwo pierwszego listu?

Wykładowca: Począwszy od świadectw Papiasza z Hierapolis i Polikarpa ze Smyrny, czy Klemensa

Rzymskiego, przez wypowiedzi Orygenesa, Atanazego, Cyryla Aleksandryjskiego, Cyryla Jerozolim-

skiego, Epifaniusza, AmbroŜego, Hieronima, przyjmowano, iŜ Piotr jest autorem listu.

Dopiero w XIX wieku pojawiły się pojedyncze głosy kwestionujące autorstwo Piotra czy teŜ sugerują-

ce, iŜ list Piotra jest homilią chrzcielną posiadającą dodatkowo jedynie wstęp i zakończenie. Powodem

takich opinii stały się podobieństwa dostrzeŜone między 1 Listem Piotra, listami Pawła czy Jakuba,

dobry i poprawny język grecki piotrowego listu, czy teŜ milczenie autora na temat prześladowań

chrześcijan. Zarzuty te jednak nie wydają się w pełni przekonujące. Odpierając je moŜna stwierdzić, iŜ

w osobie Sylwana naleŜy, jak się wydaje doszukiwać się źródła piękna języka greckiego, którym został

napisany 1 List św. Piotra, jak równieŜ jego podobieństwo do Listów św. Pawła. Piotr równieŜ wspo-

mina o prześladowaniach, widząc w nich poniekąd zwyczajne doświadczenia uczniów Chrystusa.

Prowadzący: A zatem, jeśli Piotr jest autorem listu, to musiał on powstać przed jego śmiercią.

3

Wykładowca: Z treści Listu dowiadujemy się, Ŝe autor był świadkiem Chrystusowej męki i uczestni-

kiem Jego chwały (1 P 5,1). Miał on takŜe towarzyszy – Sylwana i Marka – którzy byli z nim i wspo-

magali go w pisaniu Listu. Rzecz ciekawa – obaj oni byli bliskimi współpracownikami apostoła Pawła.

Wzmianka o Sylwanie, pełniącego rolę sekretarza apostoła (1 P 5,12), pozwala ustalić datę powstania

Listu. Musiało to mieć miejsce po ewangelizacji Azji Mniejszej (50-57 r.), a takŜe po powstaniu wiel-

kich listów Pawłowych, w których Sylwan miał swój udział (56-62 r.). Pod uwagę trzeba takŜe wziąć

początek prześladowań Nerona o których Piotr milczy (lipiec 64 roku) i śmierć apostoła. A zatem za-

sadnym wydaje się pogląd, wedle którego Pierwszy List św. Piotra powstał najprawdopodobniej około

63/64 roku w Rzymie, przy pomocy Sylwana.

Prowadzący: Do kogo św. Piotr w sposób szczególny kieruje swoje pismo?

Wykładowca: Piotr adresuje swoje przesłanie do „przybyszów wśród rozproszenia w Poncie, Galacji,

Kapadocji, Azji i w Bitynii” (1 P 1,1). Być moŜe jest to wskazanie na diaspory judeochrześcijan. Na

podstawie jednak kolejnych wersetów, w których Piotr zachęca adresatów, by nie wracali do dawnego,

grzesznego sposobu postępowania, wydaje się, Ŝe pismo apostoła skierowane jest do chrześcijan po-

chodzenia pogańskiego. Być moŜe, naleŜeli oni do ludzi ubogich, na co wskazują zachęty i upomnienia

Piotra (1 P 2,18-25).

Prowadzący: Czy list Piotra posiada jakąś wyraźną budowę – strukturę?

Wykładowca: Jest niezwykle trudnym zadaniem jednoznacznie wyodrębnić w Liście Piotra jasną struk-

turę. Podział jest trudny, gdyŜ w piśmie znajduje się szereg zachęt poprzedzielanych zdaniami doktry-

nalnymi. Najogólniej moŜna podać następujący schemat – budowę Pierwszego Listu Apostoła Piotra:

Adres, pozdrowienia i dziękczynienie (1,1-12).

I. Pierwsza zachęta: zerwać z dawnym sposobem Ŝycia (1,13-2,10).

II. Druga zachęta: stosowanie poznanych zasad do Ŝycia codziennego (2,11-3,12).

III. Trzecia zachęta: Chrystus wzorem, w perspektywie sądu BoŜego (3,13-4,11).

IV. Czwarta zachęta wobec groŜących prześladowań (4,12-19) i końcowe zachęty (5,1-11).

Epilog i pozdrowienia (5,12-14).

Zatem moŜna powiedzieć, iŜ List Piotra posiada strukturę epistolarną. Niemniej jednak w tej strukturze

rzeczywiście moŜna doszukiwać się homilii, stąd teŜ według niektórych List ten mógł powstać pod

wpływem liturgii paschalnej lub liturgii chrzcielnej.

Jest rzecz jasna prawdziwym twierdzenie, iŜ List Piotra jest głęboko zakorzeniony w tradycji kateche-

tycznej pierwotnego Kościoła. Wszak zadaniem Listu Piotra było zachęcić i umocnić w wierze chrze-

ścijan, których gorliwość malała na skutek róŜnych prześladowań i niedogodności. Mając to na uwa-

dze, wydaje się, iŜ Piotr wykorzystał pouczenia i napomnienia, które były uŜywane podczas chrztu.

Chcąc uwzględniać więc powiązania z liturgią chrzcielną, moŜna mówić, iŜ bardziej uprawomocnioną

nazwą dla Listu św. Piotra jest miano homilii sakramentalnej, która przybrała formę epistolarną. Być

moŜe Apostoł Piotr był autorem głównym, któremu w zredagowaniu Listu pomógł jego towarzysz i

sekretarz Sylwan.

Prowadzący: Jakie główne tematy porusza apostoł Piotr w swoim przesłaniu?

Wykładowca: Pierwszy List św. Piotra nie posiada szczególnie bogatej doktryny. NaleŜy jednak pa-

miętać, iŜ apostoł nie chciał dawać podstaw wiary, gdyŜ adresaci doskonale je juŜ znali. Celem jego

4

pisma było raczej pogłębienie wśród chrześcijan nadziei, szczególnie wobec rosnących trudności. Stąd

teŜ Piotr ukazuje czytelnikom osobę Chrystusa. Czyni tak, by czytelnicy mogli uświadomić sobie na

nowo potęgę Ŝycia, jakie jest w Panu. Piotr podkreśla takŜe zwycięski charakter otrzymanej nadziei,

która jest źródłem radosnego działania w Ŝyciu. Autor przypomina, iŜ adresaci zostali wybrani przez

Boga w Jezusie Chrystusie i są częścią jego narodu. Pragnie głębiej ich zakorzenić, stąd przypomina

im Jego ofiarę i cierpienia. Wszystko zaś po to, aby chrześcijanie mogli Go naśladować. Zwycięstwu

bowiem Chrystus nie moŜe się nic, ani nikt oprzeć. Stąd teŜ wierzący winni być związani z Tym, który

jest fundamentem wspólnoty chrześcijańskiej.

Kolejnym, niezwykle waŜnym zagadnieniem poruszanym przez apostoła Piotra jest temat nadziei.

Swój początek nadzieja bierze od Boga. Jest ona BoŜym darem udzielonym człowiekowi dzięki zmar-

twychwstaniu Chrystusa. Przedmiotem nadziei jest królestwo, które zostało zapewnione wierzącym.

Konsekwencją nadziei jest właściwe postępowanie wierzących.

Pierwszy List św. Piotra podkreśla takŜe misję ludu BoŜego w świecie. To bowiem właśnie Bóg wy-

brał ludzi, aby Mu słuŜyli i głosili Jego Dobrą nowinę po całej ziemi. Stąd teŜ w Pierwszym Liście św.

Piotra znajdujemy myśl o wybraniu i kapłaństwie wiernych. SłuŜba BoŜa dokonuje się w Kościele, w

którym szczególną odpowiedzialnością obciąŜeni są starsi wspólnoty, którzy to mają podtrzymywać

praktykowanie miłości braterskiej. Mówiąc o misji ludu BoŜego w świecie, Piotr wskazuje takŜe obo-

wiązki wynikające i dotyczące Ŝycia politycznego, społecznego i rodzinnego. Chrześcijanin jest bo-

wiem odpowiedzialny za wiarę wszechświata. Wykorzystując wszelkie moŜliwe sposobności winno

się oświecać i głosić Ewangelię.

Prowadzący: Określenie kolejnego listu Piotra – Drugi List – sugeruje, iŜ jest to kolejny List apostoła.

Czy tak jest rzeczywiście?

Wykładowca: Opinia, iŜ to Piotr jest autorem równieŜ i Drugiego Listu nie znajduje wśród komentato-

rów zbyt wielu zwolenników. Wydaje się, iŜ pierwszy i drugi List św. Piotra został napisany przez in-

nego autora. Co więcej, Drugi List Piotra, bliŜszy jest Listowi Judy, niŜ Pierwszemu Listowi, którego,

jak to wcześniej zostało powiedziane, autorem jest św. Piotr.

Prowadzący: Co zatem moŜna powiedzieć o autorze Drugiego Listu św. Piotra?

Wykładowca: Pytanie o autorstwo Drugiego Listu Piotra stawiano od staroŜytności, co więcej, wątpli-

wości co do osoby autor Drugiego Listu trwają wśród komentatorów po dzień dzisiejszy. WciąŜ nie

udaje się znaleźć zadowalającego rozwiązania.

Sam autor listu przedstawia się, jako „Szymon Piotr, sługa i apostoł Jezusa Chrystusa” (2 P 1,1). Po-

twierdzeniem jego wiarygodności jest fakt, iŜ był obecny przy przemienieniu Chrystusa (2 P 1,16-18).

Znamiennym jest, Ŝe autor nie relacjonuje przemienienia na podstawie tradycji synoptycznej, ale poda-

je własny, nieznany z relacji synoptyków opis. Autor pisze takŜe, Ŝe to sam Jezus przepowiedział czas

jego śmierci (2 P 1,14), co potwierdza Ewangelia Jana (J 21,18n.). Wspomina równieŜ swój wcześniej-

szy list (2 P 3,1), co ma teŜ potwierdzenie, w wielu paralelach literackich między 1 i 2 Listem.

Pomimo jednak tych zgodności i podobieństw widoczne są znaczne róŜnice między pierwszym a dru-

gim Listem Piotra. Dotyczą one przede wszystkim słownictwa, stylu i zapatrywań na określone tematy,

co przemawia za pseudonimicznym charakterem drugiego listu. O ile bowiem istnieją pewne przesłan-

ki potwierdzające Piotrowe autorstwo omawianego Listu, to jednak przeciwko autorstwu Piotra moŜna

podać liczniejsze i bardziej – jak się wydaje – przekonywujące argumenty.

Wobec wszystkich argumentów potwierdzających i odrzucających autorstwo Piotra wydaje się słusz-

nym twierdzenie, iŜ autorem 2 Listu św. Piotra jest jakiś uczeń Piotra, naleŜący juŜ do drugiego poko-

lenia chrześcijan. Chrześcijanie drugiego pokolenia widząc wypełnianie się znaków, o których słuchali

5

chociaŜby w Ewangelii Marka, czy Mateusza, jak równieŜ widząc problemy wewnętrzne wspólnot,

czuli się zagroŜeni. Stąd teŜ, jak uwaŜają niektórzy, jeden z uczniów Piotra, niejako uosabia się ze

swoim Mistrzem i aby zapobiec trudnościom wiary, bazując na nauce księcia apostołów, staje się jak-

by głosem Piotra. Stąd teŜ Drugi List otrzymuje formę swoistego listu i testamentu. W takim ujęciu

autorem mógł być judeochrześcijanin o dobrej znajomości kultury hellenistycznej, który pisząc List

posłuŜyłby się pseudoepigrafie.

Jest jednak spora grupa komentatorów, którzy nie zgadzają się z powyŜszym stanowiskiem, zaś róŜni-

ce między Drugim a Pierwszym Listem tłumaczą, w duchu myśli św. Hieronima, pracą redakcyjną ja-

kiegoś piotrowego sekretarza-redaktora. Być moŜe zatem powstanie i zredagowanie omawianego Listu

nastąpiło po ułoŜeniu 1 pisma Piotra, przed jego śmiercią. Nie wiemy jednak, czy został on napisany

na polecenie Piotra, a następnie przeredagowany, czy teŜ uczeń Piotra po prostu zebrał i spisał słowa

Piotrowe.

Prowadzący: Czy zatem – mając na względzie róŜne opinie dotyczące autorstwa Drugiego Listu św.

Piotra – moŜna podać, przynajmniej w przybliŜeniu, czas i miejsce jego powstania?

Wykładowca: Mając na względzie opinie komentatorów negujących autentyczność Piotrowego autor-

stwa moŜna przyjąć, iŜ Drugi List został napisany najwcześniej w latach 70-90, choć są i tacy którzy tą

datę przesuwają aŜ na lata około 150 roku, argumentując to tym, iŜ w II wieku Drugi List Piotra nie był

jeszcze dziełem znanym.

Większość jednak komentatorów wskazuje lata wcześniejsze, najczęściej stwierdzając, iŜ nie naleŜy

precyzować daty powstania, bo jest to niemoŜliwe. Stąd teŜ podają oni ogólnie, iŜ List ten powstał na

przełomie I i II w. Są teŜ i tacy, którzy uwaŜają, iŜ List ten zawiera tradycję charakterystyczną jednak

dla czasów Piotra. Stąd teŜ List mógł powstać w Aleksandrii, gdzie przez dłuŜy czas prowadził ewan-

gelizację Marek, współpracownik św. Piotra. I właśnie tu, w Aleksandrii, według nich, List został

przyjęty. Inni za miejsce prawdopodobne powstania Drugiego Listu wymieniają tereny Egiptu, Rzymu

czy Antiochii. Jeśli natomiast przyjmiemy Piotrowe autorstwo Drugiego Listu, to musiałby on powstać

w Rzymie w ostatnich latach Ŝycia św. Piotra, czyli około 64-67 roku.

Prowadzący: Do kogo kierował swoje przesłanie św. Piotr?

Wykładowca: W Drugim Liście Piotra nie ma wyraźnego adresata. Mógł on jednak być adresowany

tak do konkretnej wspólnoty, ale i do szerokiego kręgu odbiorców. NaleŜy pamiętać, iŜ jest to list po-

wszechny, a zatem skierowany nie tyle, do konkretnego kościoła partykularnego, ale do wszystkich

wspólnot chrześcijańskich.

Przyjmując jednak, Ŝe autorem Listu jest sam św. Piotr, bądź ktoś z jego bezpośredniego otoczenia,

komentatorzy stwierdzają, iŜ List ten adresowany był do tej samej wspólnoty, do której zostało skie-

rowane pierwsze pismo.

Czytając list moŜna odnieść wraŜenie, iŜ adresaci znają naukę i pisma judaistyczne, gdyŜ autor często

nawiązuje do tej tematyki. A zatem mogli oni pochodzić ze społeczności judaistycznej. Mogli jednak

pochodzić ze środowiska hellenistycznego, gdyŜ autor sięga po tekst Septuaginty, a takŜe podaje w

tekście imiona w brzmieniu greckim. Być moŜe zatem, jak wskazują niektórzy list ten mógł powstać w

Aleksandrii.

Prowadzący: Jak się zatem ma kwestia autorstwa i kanoniczności – natchnienia Drugiego Listu św.

Piotra?

Wykładowca: Sprawą zasadniczą, kiedy pragnie się mówić o natchnieniu Drugiego Listu św. Piotra,

jest dokonanie rozróŜnienia między autentycznością a kanonicznością. O ile bowiem wciąŜ trwają dys-

6

kusje dotyczące autentyczności Listu – czyli kwestii, czy autorem Listu jest sam św. Piotr, czy któryś z

jego uczniów, to kanoniczność Listu jest niepodwaŜalna i opiera się na wielu staroŜytnych świadec-

twach tradycji.

Prowadzący: Czy mówiąc o rodzaju literackim, pismo św. Piotra, moŜna określić mianem listu?

Wykładowca: W odróŜnieniu od Pierwszego Listu, który miał jedynie wstęp, Drugi List św. Piotra po-

siada tak wstęp jak i zakończenie oraz kilku częściowe rozwinięcie. Wydaje się więc, Ŝe dzieło to

moŜna zaliczyć do listów.

Jednak niektórzy komentatorzy podkreślają, iŜ List Piotra mając formę listu, jest równocześnie testa-

mentem apostoła. Wydaje się, iŜ opinie takie są uprawomocnione, gdyŜ w pierwszych wiekach często

uŜywana była taka forma, tym bardziej, iŜ pewne zwroty Listu pozwalają traktować to dzieło jako „te-

stament Piotra”. Uznanie jednak Listu Piotra, jako Testamentu, prowadzi do przyjęcia stanowiska, iŜ

List naleŜy do literatury pseudoepigraficznej i został napisany po śmierci Piotra.

Prowadzący: Czy Drugi List św. Piotra jest kontynuacją teologii zawartej w pierwszym piśmie apostoła?

Wykładowca: Zasadniczo całość rozwaŜań teologicznych Drugiego Listu św. Piotra skoncentrowana

jest na kwestiach dotyczących paruzji i postępowaniu innowierców.

W Liście Jezus Chrystus zostaje nazwany Panem i Zbawicielem, który powtórnie przybędzie na zie-

mię. Pewność nadejścia Chrystusa wynika tak ze świadectwa Apostołów i Ksiąg Starego Przymierza.

Opóźnienie paruzji jest dla odstępców okazją do szyderstw. To jednak nie powinno zniechęcać wierzą-

cych, gdyŜ inny jest czas u Boga, inny zaś u ludzi. On czeka na wszystkich ludzi, gdyŜ chce doprowa-

dzić kaŜdego człowieka do zbawienia.

Charakterystyczna dla Drugiego Listu św. Piotra jest nauka o sądzie, który objawi się w świecie przez

ogień oczyszczający i przemieniający. Autor poucza, Ŝe w dzień Pański Słowo BoŜe zniszczy obecny

świat i da początek nowej erze: nowego nieba i nowej ziemi.

Innym tematem teologicznym Listu jest nawiązanie do natchnienia ksiąg świętych (2 P 1,21). List Pio-

tra w niezwykły sposób łączy wiarę, którą naleŜy czerpać z właściwej interpretacji Pisma. Stąd teŜ list

ten często określany jest, jako „list prawowierności”. List św. Piotra zawiera takŜe naukę o aniołach

nazwanych „chwałami”, i o uczestnictwie w Boskiej naturze, co dokonuje się z łaski i powołania Bo-

Ŝego.

Ks. Michał Bednarz

Stary Testament dopuszcza moŜliwość rozwodów.

Prowadzący: Dlaczego Stary Testament dopuszcza moŜliwość rozwodów?

Wykładowca: Kiedy zastanawiamy się nad postępowaniem ludzi Starego Testamentu, zwłaszcza jeśli

nas oburza, musimy zawsze pamiętać o dramacie pierwszych ludzi. Zbuntowali się przeciw Bogu, ode-

szli od Niego i w następstwie tego czynu w ciągu następnych wieków zapominali o Stwórcy i powoli

odchodzili od zasad, które są zgodne z Jego wolą. W róŜnych dziedzinach Ŝycia nastąpiła degradacja -

upadek. To wszystko było nie tylko krzywdą wyrządzaną Bogu, ale sprowadzało takŜe nieszczęścia na

ludzi. Jednak począwszy od Abrahama, sytuacja zaczęła ulegać stopniowo zmianie. Izraelici, pouczani

przez proroków i mędrców, porzucali dawne, złe obyczaje. Tak było równieŜ w dziedzinie małŜeństwa

i rodziny, chociaŜ trudno jeszcze mówić o radykalnej zmianie.

7

Prowadzący: Jak w czasach Jezusa Izraelici patrzyli na małŜeństwo?

Wykładowca: W chwili przyjścia Jezusa ewolucja obyczajów Ŝydowskich osiągnęła juŜ bardzo wysoki

poziom, chociaŜ nie był to jeszcze stan idealny. śycie małŜeńskie w wielu szczegółach było zgodne z

wolą Stwórcy. Izraelici, mimo waŜnych względów narodowo-etniczno-politycznych i mimo słabości

ludzkich, zrezygnowali powoli z barbarzyńskich wzorców postępowania w małŜeństwie. A w miarę

upływu wieków ideałem stało się jednoŜeństwo, czyli małŜeństwo monogamiczne. Jedna sprawa nie

była wciąŜ jasna, a mianowicie dopuszczalność rozwodów. Izraelici uwaŜali, Ŝe takie postępowanie

jest zgodne z Prawem MojŜesza, które nie określało jednak szczegółowo przyczyn dopuszczających tę

moŜliwość. UwaŜano, Ŝe - zgodnie z Księgą Powtórzonego Prawa - mąŜ moŜe oddalić swoją Ŝonę,

jeŜeli „znalazł u niej coś odraŜającego" (Pwt 24,1). O co jednak chodzi w tym wypadku? Określenie

jest bowiem bardzo ogólne a w kaŜdym razie nie jest jednoznaczne i dlatego nauczyciele Pisma dysku-

towali nad jego znaczeniem. Z tego teŜ względu w judaizmie czasów Chrystusa istniały zasadniczo

dwie główne szkoły wyjaśniające ten tekst. Z jednej strony występował surowy kierunek, którego re-

prezentantem był rabbi Szammaj. UwaŜał, Ŝe muszą być powaŜne racje dotyczące dziedziny seksual-

nej, aby moŜna było rozwiązać małŜeństwo. Sądził, Ŝe jedynie cudzołóstwo kobiety jest wystarczają-

cym motywem. Ale z drugiej strony istniał kierunek reprezentowany przez rabbiego Hillela, który był

zdania, Ŝe męŜczyzna nie musi nawet podawać powodu oddalenia Ŝony. Wystarczy jakakolwiek błaha

nawet racja, która burzy harmonię domową i rodzinną. JeŜeli więc męŜczyzna znajdzie sobie kobietę

piękniejszą, mądrzejszą, zaradniejszą, albo jeŜeli Ŝona źle przygotowała posiłek, np. przypaliła jedze-

nie, to jest to powód wystarczający. Sytuacja kobiety była nie do pozazdroszczenia, a nawet tragiczna.

Prawo zwyczajowe sprzyjało bowiem męŜowi. Udzielanie rozwodu było jego przywilejem. ChociaŜ z

drugiej strony naleŜy zaznaczyć, Ŝe nie było to bynajmniej zjawisko zbyt częste, gdyŜ nauczyciele Pi-

sma stosowali róŜne środki i zabiegi utrudniające rozwód, aby za wszelką cenę chronić małŜeństwo.

Prowadzący: Co Jezus zmienił w tej dziedzinie? Czy przyniósł coś nowego?

Wykładowca: Jezus przyszedł między innymi w tym celu, aby jeszcze pełniej objawić, kim jest Bóg,

ale takŜe po to, aby udoskonalić Ŝycie ludzi. W Kazaniu na Górze powiedział: „Nie przyszedłem

znieść, ale wypełnić” (Mt 5,17). Przyszedł równieŜ po to, aby skorygować pewne naduŜycia i dewia-

cje, do jakich doszło w praktyce Ŝycia małŜeńskiego w okresie Starego Testamentu. Pewnego dnia sta-

nęli przed Nim faryzeusze (Mt 19,1-9). A Ewangelista dodaje, Ŝe przyszli, gdyŜ chcieli „Go wystawić

na próbę, i zadali Mu pytanie: «Czy wolno oddalić swoją Ŝonę z jakiegokolwiek powodu?»”. Chcieli

poznać Jego zdanie na ten temat. Nie przyszli jednak w tym celu, aby zapytać, czy dopuszczalny jest

rozwód. Pragnęli tylko poznać racje – które według Jezusa – usprawiedliwiają go. Prawdopodobnie

nawiązali do wspomnianego poglądu Hillela i jego zwolenników, gdy pytali: „Czy wolno oddalić Ŝonę

z jakiegokolwiek powodu?” Chrystus nie wdał się jednak w spory rabinów na temat przyczyn rozwo-

du. Jego odpowiedź była jednoznaczna; była zdecydowanym i całkowitym przekreśleniem zgody na

rozwód. Ci, którzy postawili Mu pytanie, zrozumieli dobrze, Ŝe potępił oddalanie Ŝony i dlatego pra-

gnęli obalić Jego twierdzenie, odwołując się do przepisów Prawa: „Czemu więc MojŜesz polecił dać

jej list rozwodowy i odprawić ją?” Odpowiadając, Chrystus sprostował wymieniony przepis Prawa.

Stwierdził, Ŝe nie jest to wcale przykazanie, ale ustępstwo. Przypomniał słuchaczom, Ŝe małŜeństwo

utraciło doskonałość „przez wzgląd na zatwardziałość serc waszych”. Przepis pozwalający męŜowi

odsunąć Ŝonę był zawsze niezgodny z prawem ustanowionym przez Boga kiedyś, na początku. Był

czasowy i czekał na zniesienie. Ten moment właśnie nadszedł.

Pytanie: Do kogo jest adresowany Pierwszy List św. Piotra?

8