TELEWIZJA - SZANSA CZY ZAGROśENIE

DLA ROZWOJU OSOBOWOŚCI DZIECKA?

Współczesne dzieci żyją w świecie zupełnie innym niż poprzednie pokolenia, w świecie mas i

multimediów, tworzących wielką globalną wioskę. Dzieci mają coraz szerszy dostęp do

wieloczynnościowych aparatów telewizji krajowej, satelitarnej, kablowej, kaset video,

komputerów, itp. Szybko rozwijająca się w naszym kraju telewizja krajowa i satelitarna

sprawiła, że Polska jest jednym z większych w świecie rynków telewizji satelitarnej. Tak więc

codzienna przestrzeń dziecka poszerza się gwałtownie o nowe media, którym młodzi

widzowie poświęcają coraz więcej swojego czasu.

Telewizja i inne mas i multimedia zmieniają zasadniczo proces socjalizacji i wychowania

dziecka już od najmłodszych jego lat, stwarzając tym samym nowe możliwości

przygotowania go do życia, poznawania norm i wartości oraz wzorów postępowania drogą

pośredniego oddziaływania z ekranu telewizyjnego.

Problem wpływu telewizji na kształtowanie się osobowości dziecka nabiera aktualnie coraz

większej rangi. Dotychczas ujmowany był zazwyczaj od strony postulatów wychowania

moralnego, społecznego, estetycznego, od strony dydaktycznych walorów programów

telewizyjnych, itp., natomiast proces oddziaływania na osobowość dziecka nie był w pełni

uświadamiany przez rodziców i wychowawców.

Telewizja fascynuje dzieci, bo przynosi im przy małym wysiłku sporo różnorodnej rozrywki.

Kiedy telewizor jest włączony, płyną nieprzerwane obrazy, a na ekranie pojawiają się nowe

twarze, stale się coś zmienia i dzieje. Ponadto telewizja jest dla dziecka, podobnie, jak dla

dorosłych, wygodnym, nie wymagającym większego wysiłku intelektualnego środkiem

przekazu. Wpływa to na poszerzanie zainteresowań tym elektronicznym medium - dzieci

oglądają praktycznie wszystko to, co wzbudzi w nich ciekawość. Dotyczy to zarówno

programów adresowanych do nich, jak i dla dorosłych. Przykładem mogą tu być wyniki

badań amerykańskich naukowców, z których wynika, że 40 % z ogółu czasu poświęcanego

telewizji dzieci przeznaczają na oglądanie programów dla dorosłych. Myślę, że w Polsce

sytuacja ta wygląda podobnie, co nie pozostaje bez wpływu na osobowość dziecka.

Niepokój o wpływ telewizji na kształtowanie się osobowości dziecka spowodował podjęcie

badań naukowych mających na celu wykrycie, jak wielki jest ten wpływ na dziecko i jego

postępowanie oraz czy jest on doraźny, czy długotrwały, itp. Z niektórych badań wynika, że

oglądanie telewizji wywiera korzystny wpływ, z innych - że wpływ ten jest szkodliwy: że

“dziecko dobrze przystosowane i zdrowe, jest prawdopodobnie mniej narażone na

niekorzystny wpływ telewizji, czy to doraźny, czy trwały, niż dziecko słabo przystosowane i

niezbyt zdrowe” (E. Hurlock, Rozwój dziecka).

Charakterystyczne dla wielu badań jest założenie, że wpływ telewizji na dziecko jest z gruntu

negatywny, niszczący. Krytyka tego medium jest bardzo ostra, o czym świadczyć może

stanowisko M. Vinne, która opierając się na badaniach klinicznych dowodzi, że telewizja

podkopuje życie rodzinne i niszczy zdolności dziecka do samodzielnego myślenia, upośledza

rozwój mózgowia, zachęca do myślowego lenistwa, osłabia zdolności językowe i wyobraźnię

dziecka.

Niekorzystny wpływ ma telewizja szczególnie na te dzieci, które spędzają przed szklanym

ekranem zbyt dużo czasu. Naukowcy dowodzą, że obserwując toczącą się w telewizji akcję

najmłodsi nie odróżniają świata fikcji od rzeczywistości, a także przyjmują wydarzenia z akcji

jako prawdziwe. “Nadużywanie” ekranu może wywołać u nich bierność, utratę upodobań

przywódczych i unikanie wysiłku. Ich dziecięca twórcza mowa stopniowo staje się

nieprawidłową, chaotyczną, co może w efekcie doprowadzić do kłopotów czytania, gdyż

telewizja swą bogatą ofertą programową dostarcza im aż nadto wrażeń i to bez wysiłku z ich

strony.

Szczególny niepokój powinny budzić często oglądane przez dzieci sceny grozy, przemocy i

okrucieństwa, które mogą pozostawić u nich trwały uraz, lęk, a także wywołać agresywne

zachowania. Może to doprowadzić do tego, że dzieci powoli będą obojętnieć na

okrucieństwo, zatracać moralną wrażliwość i mogą dojść do wniosku, że skoro pokazywana

w telewizji przemoc jest powszechna, że jest nieunikniona i usprawiedliwiona - to na agresję

należy odpowiadać agresją.

Przedstawione dotychczas przeważnie negatywne skutki wpływu telewizji na osobowość

dziecka mogłyby wskazywać na to, ze najmłodsi nie powinni mieć z nią w ogóle do

czynienia. Taki pogląd jest jednak błędny, gdyż przy zachowaniu pewnych warunków

dziecko może skorzystać z oglądanych programów. Te warunki to: dostosowanie programu

do możliwości intelektualnych i emocjonalnych dziecka, kontrolowanie czasu oglądania,

omawianie i interpretowanie w gronie rodziny lub rówieśników obejrzanych treści.

Z różnych badań przeprowadzonych w Polsce i za granicą wynika, że telewizja może być

traktowana jako instytucja wspomagająca rodzinę i szkołę w kształtowaniu osobowości

dziecka. Badania te dowodzą również, że telewizja może być dla dziecka źródłem wiedzy

poprzez dostarczanie nowych, nieznanych mu do tej pory wiadomości z różnych dziedzin

nauki, techniki i kultury. Dzięki odpowiednim programom najmłodsi widzowie wzbogacają

swój zakres wiadomości, rozwijają swe zdolności i zainteresowania poznawcze oraz bierny i

czynny słownik. Aby jednak tak się stało należy dokonać świadomego wyboru miejsca

telewizji w życiu naszych dzieci. Dorośli muszą więc zatroszczyć się o właściwy dobór treści,

które odbierają dzieci tak, aby przeważały wśród nich programy wartościowe pod względem

wychowawczym i kształcącym. Programy te mogą pomóc dzieciom w poznawaniu i

prawidłowym rozumieniu współczesnego świata. W tym procesie jednak niezbędne dla dzieci

wydają się być rozmowy z dorosłymi o programie i wyjaśnianie mu niezrozumiałych kwestii.

Telewizja bowiem nie może efektywnie i z pełną korzyścią dla dzieci funkcjonować w

oderwaniu od innych działań społecznych, przede wszystkim podejmowanych przez

rodziców, których rola w tym względzie jest szczególna.

Oprócz rodziców istotną rolę w tym względzie ma do spełnienia szkoła. Powinna ona tak

przygotować uczniów do korzystania z telewizji, aby stali się oni mądrymi konsumentami i

wizualnie świadomymi odbiorcami. Dzięki różnorodności form oraz przekazywanych treści

telewizja może być skutecznym narzędziem oddziaływania wychowawczego. Waga tej roli

telewizji nie może być wychowawcy obojętna. Wybór odpowiedniego programu wymaga od

nauczyciela nie tylko wiedzy, ale i wysokiej kultury ogólnej, aby mógł skutecznie

propagować wśród wychowanków cenne elementy treści, zarówno intelektualne, jak i

moralne.

Zdaniem H. Muszyńskiego telewizja stanowi ważny czynnik wpływający na kształtowanie się

i rozwój moralnej sylwetki człowieka. Rola telewizji w tym względzie nieustannie wzrasta,

gdyż umożliwia ona dzieciom i młodzieży uzyskiwanie obszernych informacji o poglądach,

postawach, opiniach i przekonaniach innych ludzi, w tym także rówieśników. A więc

telewizja stanowi ważny instrument kształtowania przekonań oraz postaw ideowych i

moralnych pod warunkiem jednak, że korzystanie z niej przez dzieci odbywa się pod kontrolą

i w obecności rodziców, po to, aby obejrzane treści zostały odpowiednio zinterpretowane.

Powyżej przedstawiłam skutki oddziaływania telewizji na osobowość dziecka, i to zarówno

negatywne, jak i pozytywne. Myślę, że zarzuty pod adresem telewizji nie dotyczą telewizji

jako takiej, lecz głównie programów udostępnianych dzieciom. Należy więc dokonać

świadomego wyboru miejsca telewizji w życiu dzieci. Rozważenie przez dorosłych

negatywnych i pozytywnych wpływów telewizji na osobowość dziecka może ustrzec

młodych widzów przed niebezpieczeństwem bezkrytycznego odbioru programów oraz przed

sterowaniem przez telewizję życiem naszych dzieci. Świadome i przemyślane dobieranie

programów oraz żelazna konsekwencja w ograniczaniu do minimum kontaktów z telewizją

zmniejszy na pewno szkodliwe oddziaływanie tego medium na człowieka, a w szczególności

na dziecko.

Literatura:

Hurlock E. Rozwój dziecka. Warszawa 1985, PWN

Izdebska J.: Rodzina, dziecko, telewizja. Białystok 1996, Wydawnictwo

Uniwersyteckie ,,Trans Humana"

Kossowski P.: ,,Dziecko i reklama telewizyjna, Warszawa 1999, Wydawnictwo Akademickie

śak