Joanna Jarząbek
Sylwia Jodłowska
Iwona Kurkowska
Afganistan
Referat w ramach ćwiczeń z przedmiotu:
Bezpieczeństwo międzynarodowe i zarządzanie konfliktem międzynarodowym
Prowadzący:
Dr Aleksander Dańda
Kraków, kwiecień 2011
Część I – Geneza i przebieg – Sylwia Jodłowska …………………………...……………..3
(czynniki konfliktu, interwencja wojskowa ZSRR, wojna domowa, rządy Talibów,
interwencja zbrojna)
Część II – Sposoby zarządzania konfliktem – Joanna Jarząbek …………………………...8
(aktorzy – państwa, organizacje międzynarodowe, misje pokojowe i humanitarne,
grupy etniczne, terrorystyczne, ISAF, UNAMA, EUPOL Afghanistan)
Część III – Sposoby zarządzania konfliktem – Iwona Kurkowska ……...……………......12
(działania dyplomatyczne, interwencje zbrojne, rozwiązania ustrojowe, rezolucje,
sankcje prawne, Enduring Freedom, CIMIC, PRT)
Bibliografia ……………………………………………………………………………..…17
2
27 kwietnia 1978 roku Ludowo-Demokratyczna Partia Afganistanu (LDPA)
przeprowadziła zamach stanu, w którym zginął rządzący krajem od 1973 roku Mohammad
Daud Khan. Pierwszy raz w historii Afganistanu powstał rząd komunistyczny, na którego
czele stanął prezydent Nur Mohammad Taraki. Rozpoczęto wprowadzanie radykalnych
reform społecznych i gospodarczych, które napotkały duży opór konserwatywnego
i bardzo religijnego społeczeństwa afgańskiego. W marcu 1979 roku w Heracie
na zachodzie kraju jako przejaw ogromnego niezadowolenia ludności wybuchło krwawe
powstanie, w którym zginęło kilkuset obecnych w mieście Rosjan. Równolegle
do wydarzeń w kraju zaostrzała się rywalizacja wewnątrz LDPA, podzielonej na dwie
główne frakcje: umiarkowaną Parczam (Sztandar) i radykalną, marksistowską Chalk
(Lud). Obawiając się utraty wpływów i możliwość powstania za swoją południową granicą
państwa islamskiego na wzór Iranu, ZSRR rozpoczął 24 grudnia 1979 roku interwencję
zbrojną w Afganistanie.1
Interwencja radziecka przeobraziła się w długotrwały, kosztowny i bardzo krwawy
konflikt z islamskimi bojownikami (mudżahedinami), wspieranymi przez państwa arabskie
oraz USA i państwa Europy Zachodniej. W toku prowadzonych działań wojennych żadna
ze stron nie zdołała uzyskać decydującej przewagi nad wrogiem. W 1985 roku
na stanowisko sekretarza generalnego KPZR wybrany został Michaił Gorbaczow,
który zadecydował o stopniowym ograniczeniu militarnego zaangażowania ZSRR
w Afganistanie. 14 kwietnia 1988 roku Afganistan, Pakistan, USA i ZSRR podpisały
w Genewie stosowne porozumienia o uregulowaniu sytuacji w Afganistanie, na mocy
których 15 maja 1988 roku rozpoczęło się oficjalne wycofywanie wojsk radzieckich,
zakończone 15 lutego 1989 roku.2
Ewakuacja radziecka nie zwiastowała jednak zakończenia wojny w Afganistanie.
Reżim komunistyczny, którym od maja 1986 roku kierował Mohammad Najibullah, trwał
nadal. Wśród mudżahedinów zaczęły ujawniać się podziały na tle religijnym (Szyici,
Sunnici) i etnicznym (Pasztunowie, Tadżycy, Hazarowie, Ajmacy, Beludżowie, Uzbecy,
Turkmeni). Jednak dopiero 25 kwietnia 1992 roku mudżahedini wkroczyli do Kabulu.
Walki pomiędzy Hekmatyarem, a siłami Jamiat-e-Islami trwały do marca 1993 roku.
Podpisano wówczas porozumienie w Islamabadzie. Niestety już w styczniu 1994 roku
1 K. Kubiak, Wojny, konflikty zbrojne i punkty zapalne na ś wiecie, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2005.
2 J. Modrzejewska-Leśniewska, Afganistan, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2010, s. 359.
3
walki wybuchły na nowo – tym razem Hekmatyar i Dostum połączyli siły w ataku
na Kabul.3
Tymczasem na południu kraju pojawiło się nowe ugrupowanie – Talibowie –
studenci promujący radykalną interpretację islamu. Już w październiku 1994 roku zajęli
Kandahar na południu kraju, a w lutym 1995 roku wyparli Hekmatyara z baz pod
Kabulem. Z pomocą Pakistanu przejmowali kontrolę nad coraz to większymi połaciami
kraju. 27 września 1996 roku zdobyli Kabul, a 8 sierpnia 1998 roku Mazar-i-Sharif,
ostatnie duże miasto Afganistanu. Tym samym uzyskali kontrolę nad 95% terytorium
Afganistanu. Wszędzie, gdzie przejmowali władzę bezwzględnie wprowadzali
muzułmańskie prawo szariat, co spotkało się z ogromnym oburzeniem społeczności
międzynarodowej.
Jednak
największe
obawy
budziło
udzielenie
schronienia
międzynarodowej organizacji terrorystycznej Al-Kaidzie i jej przywódcy Osamie
bin Ladenowi. 20 sierpnia 1998 roku armia amerykańska dokonała ostrzału rakietowego
domniemanych obozów treningowych Al-Kaidy koło Khostu i Jalalabadu, po tym jak
7 sierpnia 1998 roku doszło do krwawych zamachów bombowych na ambasady USA
w Kenii i Tanzanii. W listopadzie 1998 roku Talibowie przeprowadzili proces bin Ladena,
ogłaszając go „człowiekiem bez grzechu”. W związku z takim obrotem spraw RB ONZ
zdecydowała 15 października 1999 roku o nałożeniu sankcji finansowych i transportowych
na Afganistan.4
11 września 2001 roku doszło w USA do wydarzeń, które wstrząsnęły całym
światem. Dwa samoloty kolejno uderzyły w dwie wieże nowojorskiego World Trade
Center, trzeci w Pentagon, a czwarty rozbił się w stanie Pensylwania, nie osiągając celu.
W całym kraju ogłoszono stan najwyższej gotowości. Za winnych zamachów uznano
Al-Kaidę i Osamę bin Ladena. USA zażądało od Talibów bezwarunkowego wydania
przywódców Al-Kaidy. Ultimatum zostało jednak odrzucone. 7 października 2001 roku
o godz. 18.30 czasu polskiego Stany Zjednoczone rozpoczęły działania zbrojne
w Afganistanie. Intensywność i szybkość ofensywy NATO doprowadziła do upadku
Talibów. Już 13 listopada 2001 roku jednostki NATO zajęły Kabul, a 7 grudnia 2001 roku
Talibowie opuścili swoją ostatnią twierdzę – Kandahar. Osama bin Laden nie został jednak
3 Portal National Geographic Polska, www.national-geographic.pl/artykuly/pokaz/afganistan-kraj-
wiecznego-konfliktu, s. 1-6, 19.03.2011.
4 J. Modrzejewska-Leśniewska, Afganistan, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2010, s. 395-400.
4
pojmany. 22 grudnia 2001 roku rząd tymczasowy premiera Hamida Karzaja przejął władze
w kraju.5
Pomimo prób stabilizacji sytuacji w kraju, wciąż poważnym problemem
w Afganistanie była przemoc, która nadal funkcjonowała jako jeden ze sposobów
rozstrzygania sporów politycznych. 5 września 2002 roku miała miejsce nieudana próba
zamachu na prezydenta Karzaja. 6 lipca 2002 roku zamordowany został wiceprezydent
Haji Abdul Qadir, a 14 lutego 2002 roku minister lotnictwa Haji Abd-ur-Rehaman.
W 2004 i 2005 roku doszło do wzmożenia działań Talibów i grup rebelianckich
powiązanych z nimi. 28 czerwca 2005 roku zestrzelili oni amerykański śmigłowiec
Chinook, w którym zginęło 16 żołnierzy. W pierwszej połowie 2006 roku doszło
do dalszego pogarszania się sytuacji w Afganistanie, co zmusiło USA do przeprowadzenia
operacji „Mountain Thrust”. Poległa ona głównie na intensywnych bombardowaniach
celów przeciwnika i była największą operacją militarną od 2001 roku. W maju 2007 roku
w walkach w prowincji Helmand zginął czołowy dowódca wojskowy Talibów, Mullah
Dadullah.6
Konflikt afgański nieustannie przybierał na intensywności. Według Associated
Press w pierwszej połowie 2007 roku liczba ofiar konfliktu wyniosła już ponad 2800,
podczas gdy w całym 2006 roku zginęły 4 tysiące osób. Niestety afgańskie siły
bezpieczeństwa wciąż funkcjonowały w fazie tworzenia i nie były jeszcze gotowe,
by samodzielnie stawić czoła rebeliantom. 29 września 2007 roku doszło do tragicznego
zamachu w Baghlanie. W konsekwencji tych wydarzeń prezydent Karzai zaproponował
liderowi Talibów, Mullahowi Mohammadowi Omarowi spotkanie na jego ziemi.
Talibowie postawili jeden warunek – jakiekolwiek bezpośrednie negocjacje możliwe
dopiero po wycofaniu zagranicznych wojsk z Afganistanu. A zatem wszelkie kontakty
pomiędzy rządem, a Talibami odbywały się tylko za pośrednictwem przywódców
plemiennych.7
Początek 2008 roku to kolejne nasilenie się przemocy w Afganistanie. 17 lutego
2008 roku co najmniej 100 osób zginęło w Kandaharze, w najkrwawszym zamachu
samobójczym w Afganistanie, po obaleniu reżimu Talibów w 2001 roku. Następnego dnia
kolejne 37 osób zginęło w zamachu samobójczym w mieście Spin Boldak na granicy
5 K. Kubiak, Wojny, konflikty zbrojne i punkty zapalne na ś wiecie, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2005.
6 Portal Stosunki Mię dzynarodowe, www.stosunkimiedzynarodowe.info/kraj,Afganistan,problemy,Konflikt,
19.03.2011.
7 Portal Stosunki Mię dzynarodowe, www.stosunkimiedzynarodowe.info/kraj,Afganistan,problemy,Konflikt,
19.03.2011.
5
z Pakistanem. Instytuty badawcze na całym świecie ostrzegały, że Afganistan może stać
się tzw. „upadłym państwem”, które zagrozi stabilności w regionie. Pod koniec marca
2008 roku Talibowie ogłosili w internecie początek „wiosennej ofensywy” w Afganistanie.
27 kwietnia 2008 roku podczas obchodów 16. rocznicy upadku rządu komunistycznego
w Kabulu, Talibowie przeprowadzili kolejną, nieudaną próbę zamachu na prezydenta
Hamida Karzaja. 13 czerwca 2008 roku podczas spektakularnego ataku na główne
więzienie w Kandaharze zabili 15 strażników, uwalniając ok. 1200 więźniów, w tym
ok. 400 swoich braci. 13 lipca 2008 roku w wyniku ataku na bazę USA we wsi Wanat
w prowincji Kunar, zginęło 9 żołnierzy amerykańskich. Była to największa ilość
Amerykanów zabitych w pojedynczym incydencie od tragicznego zestrzelenia śmigłowca
Chinook w czerwcu 2005 roku. Łącznie w maju 2008 roku liczba zagranicznych żołnierzy
zabitych w Afganistanie, po raz pierwszy od momentu rozpoczęcia interwencji,
przewyższyła liczbę zabitych w Iraku.8
Na początku października 2008 roku opinia publiczna dowiedziała się o tajnym
spotkaniu, do którego doszło w Arabii Saudyjskiej pomiędzy przedstawicielami rządu
afgańskiego i Talibów. Informacje te rozbudziły nadzieje na możliwość pokojowego
rozstrzygnięcia konfliktu. 16 listopada 2008 roku prezydent Karzai zaproponował Talibom
rozpoczęcie rozmów pokojowych, wraz z pełnymi gwarancjami bezpieczeństwa dla ich
lidera, Mułły Omara. Talibowie po raz kolejny uwarunkowali podjęcie wszelkich rozmów,
opuszczeniem Afganistanu przez wojska obcych sił zbrojnych. W zaistniałej sytuacji, przy
wciąż trwających zamachach samobójczych i atakach rebelianckich, kończący się rok 2008
nie zwiastował istotnych zmian w kolejnym roku. 20 grudnia 2008 roku Michael Mullen,
głównodowodzący admirał armii amerykańskiej zapowiedział wzmocnienie sił
woskowych w Afganistanie, jeszcze przed latem 2009 roku o kolejne 20-30 tysięcy
żołnierzy (w tym momencie kontyngent USA stanowiło 31 tysięcy żołnierzy). 17 lutego
2009 roku nowy prezydent USA Barack Obama zatwierdził wysłanie do Afganistanu
dodatkowych 17 tysięcy żołnierzy.9
Pierwsza połowa 2009 roku to dalsza eskalacja konfliktu w Afganistanie. Nawet
w okresie zimowym Talibowie przeprowadzali zmasowane ataki z udziałem grup
zamachowców-samobójców, penetrując w ten sposób główne miasta poszczególnych
prowincji Afganistanu, a nawet i stolicę kraju. Na szczęście wybory prezydenckie
8 J. Modrzejewska-Leśniewska, Afganistan, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2010, s. 457-462.
9 Portal Stosunki Mię dzynarodowe, www.stosunkimiedzynarodowe.info/kraj,Afganistan,problemy,Konflikt,
19.03.2011.
6
20 sierpnia 2009 roku przebiegły w stosunkowo spokojnej atmosferze i z punktu widzenia
bezpieczeństwa mogły być uznane za sukces.10
1 grudnia 2010 roku Barack Obama zapowiedział szybkie wysłanie do Afganistanu
kolejnych 30 tysięcy żołnierzy amerykańskich. Równocześnie zadeklarował, iż latem 2011
roku rozpocznie się wycofywanie wojsk z Afganistanu i przekazywanie odpowiedzialności
siłom afgańskim. Do tej pory miały one zostać odpowiednio rozbudowane i wyszkolone.
Pierwsze z dodatkowych sił amerykańskich zostały przerzucone do Afganistanu już
w połowie grudnia 2009 roku. Pierwsza duża ofensywa przeciw Talibom z ich udziałem –
operacja „Moshtarak” – rozpoczęła się 13 lutego 2010 roku w regionie Marjah,
w południowej prowincji Helmand. Wraz ze wzmożoną presją militarną coraz częściej
powracał pomysł negocjacji z niektórymi elementami rebelianckimi. Podczas
międzynarodowej konferencji w sprawie Afganistanu, która odbyła się 28 stycznia 2010
roku w Londynie, prezydent Karzai zapowiedział utworzenie Narodowej Rady Pokoju
i Pojednania oraz zwołanie tradycyjnego zgromadzenia starszyzny (loya jirga), na które
zaproszenie mieli otrzymać również Talibowie.11 Tymczasem rebelianci dokonywali
kolejnych aktów terroru. Szczególnie dużym echem wśród opinii publicznej odbiło się
zabicie siedmiu agentów amerykańskiej CIA przez podwójnego agenta Al-Kaidy,
w samobójczym zamachu w bazie Chapman w południowo-wschodniej prowincji Khost
30 grudnia 2009 roku.
4 września 2010 roku Hamid Karzai ogłosił utworzenie Wysokiej Rady Pokoju,
mającej zajmować się procesem pokojowym. Po raz pierwszy rada zebrała się
7 października 2010 roku. Na jej czele stanął eks-prezydent Burhanuddin Rabbani.
19 i 20 listopada 2010 roku podczas szczytu NATO w Lizbonie koalicjanci wydali
deklarację, popierającą rozpoczęcie przekazywania siłom afgańskim odpowiedzialności
za bezpieczeństwo w niektórych regionach Afganistanu już na początku 2011 roku
i zakończenie całego procesu przed końcem 2014 roku.12
10 J. Modrzejewska-Leśniewska, Afganistan, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2010, s. 462-463.
11 P. Krawczyk, Kryzys wokół formowania nowego rzą du Afganistanu, Polski Instytut Spraw
Międzynarodowych, Biuletyn nr 12 (620), Warszawa 25.01.2010, s. 2124-2125.
12 Portal Stosunki Mię dzynarodowe, www.stosunkimiedzynarodowe.info/kraj,Afganistan,problemy,Konflikt,
19.03.2011.
7
Po zamachach terrorystycznych z 11 września 2001 roku prezydent USA George
W. Bush zażądał od Talibów bezwarunkowego wydania przywódców al-Qaidy
i zamknięcia obozów treningowych. Ultimatum zostało odrzucone przez Talibów, wobec
czego 7 października 2001 roku amerykańskie i brytyjskie wojska rozpoczęły interwencje
zbrojną na terenie Afganistanu. Intensywna kampania powietrzno-rakietowa i ofensywa
Sojuszu
Północnego
na
lądzie
doprowadziły
do
upadku
reżimu
Talibów.
13 listopada 2001 roku jednostki NATO zajęły Kabul, a 7 grudnia Talibowie opuścili
swoją ostatnią twierdzę – Kandahar. Nie udało się jednak schwytać ani bin Ladena,
ani przywództwa Talibów.13
5 grudnia w Bonn zawarto porozumienie o powołaniu tymczasowego rządu
kierowanego przez Hamida Karzai. Formalnie zaprzysiężono go 22 grudnia. W czerwcu
2002 roku loya jirga (tradycyjne afgańskie zgromadzenie przywódców) powierzyło Karzai
funkcję prezydenta. Zgodnie z ustaleniami z Bonn i rezolucją RB ONZ z 20 grudnia
w Afganistanie rozmieszczono Międzynarodowe Siły Wsparcia Bezpieczeństwa
(International Security Assistance Force – ISAF), powołane do życia 6 grudnia 2001 roku,
na mocy rezolucji RB ONZ nr 1386. Ich głównym celem jest pomoc władzom afgańskim
w zapewnieniu stabilizacji politycznej, umacnianiu bezpieczeństwa, odbudowie kraju,
reformowaniu sektora bezpieczeństwa oraz tworzeniu Afgańskich Sił Bezpieczeństwa
(ANSF) – armii i policji. NATO przejęło dowodzenie ISAF w sierpniu 2003 roku.
Uczestniczy w niej ok. 61 tysięcy żołnierzy (w tym 29 tysięcy z USA – stan na czerwiec
2009) i personelu z 42 państw (28 z NATO, 9 partnerskich, 5 innych).14
11 sierpnia 2003 roku dowództwo nad operacją ISAF przejęło NATO. Sojusz
przejął odpowiedzialność za koordynację i planowanie życia, w tym świadczenia
dowództwa sił i siedziby na terenie Afganistanu. Trzon wojskowy operacji składa się
głównie z wojsk amerykańskich, ale w całej operacji biorą udział oddziały wojskowe
z łącznie 37 państw. Mandat ISAF początkowo ograniczał się do zapewnienia
bezpieczeństwa w Kabulu i okolicach. W październiku 2003 roku ONZ przedłużył mandat
13 Portal Stosunki Mię dzynarodowe, www.stosunkimiedzynarodowe.info/kraj,Afganistan,problemy,Konflikt,
22.03.2011.
14 Serwis Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej,
www.msz.gov.pl/editor/pd_edit.phpMiedzynarodowe,Sily,Wsparcia,Bezpieczenstwa,w,Afganistanie,ISAF,(I
nternational,Security,Assistance,Force),29527.html, 22.03.2011.
8
ISAF na cały Afganistan (rezolucja RB ONZ nr 1510), otwierając drogę do rozszerzenia
misji w całym kraju.15
Zgodnie z odpowiednimi rezolucjami Rady Bezpieczeństwa, główną rolą ISAF jest
wsparcie rządu afgańskiego w tworzeniu bezpiecznego i stabilnego środowiska. W tym
celu siły bezpieczeństwa ISAF odpowiadają za prowadzenie i stabilność działań w całym
kraju wraz z afgańskimi siłami bezpieczeństwa i są bezpośrednio zaangażowane w ich
rozwój poprzez doradztwo, szkolenie i wyposażenie. Dzięki Prowincjonalnym Zespołom
Odbudowy, ISAF wspomaga odbudowę i rozwój (R & D) w Afganistanie, zabezpieczenie
obszarów, w których prowadzona jest rekonstrukcja pracy przez inne podmioty krajowe
i międzynarodowe. W razie potrzeby, w ścisłej współpracy i koordynacji z GIROA oraz
przedstawicielami UNAMA na ziemi, ISAF zapewnia także praktyczne wsparcie dla prac
badawczo-rozwojowych, jak również wsparcie dla działalności charytatywnej, pomocy
prowadzonej przez afgańskie organizacje rządowe, organizacje międzynarodowe, a także
organizacje pozarządowe.
UNAMA (Misja Wsparcia ONZ w Afganistanie) jest polityczną misją, przyjętą na
wniosek rządu do pomocy ludności Afganistanu w celu stworzenie podstaw do trwałego
pokoju i rozwoju. Została powołana na mocy rezolucji RB ONZ nr 1917. Na mocy tego
dokumentu powołano także Specjalnego Sekretarza Generalnego w Afganistanie, Staffana
de Mistura. Głównym celem misji jest działanie na rzecz poprawy kluczowych obszarów,
takich jak: bezpieczeństwo, zarządzanie, rozwój gospodarczy i współpraca regionalna.16
NATO uznaje operację ISAF za priorytetową. Odbudowa i rekonstrukcja kraju
w ramach operacji jest realizowana poprzez Regionalne Zespoły Odbudowy (Provincial
Reconstruction Team – PRT). W 34 afgańskich prowincjach działa 26 PRT. Zasadniczym
celem ISAF realizowanym poprzez operacje PRT jest pomoc władzom afgańskim, w celu
wzmocnienia instytucji poprzez wprowadzenie ładu i praworządności, a także promowanie
praw człowieka. Główna misja PRT w tym zakresie odnosi się do budowania zdolności,
wspierania rozwoju struktur zarządzania oraz promowania środowiska, w którym rządy
mogą poprawnie funkcjonować.
Unia Europejska również zaangażowała się w odbudowę państwa afgańskiego.
Policyjna Misja Unii Europejskiej w Afganistanie (EUPOL Afghanistan), funkcjonująca
w ramach Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony Unii Europejskiej (CSDP), została
ustanowiona na mocy Wspólnej Akcji (Joint Action) Rady UE nr 2007/369/CFSP
15 Serwis Mię dzynarodowych Sił Wsparcia Bezpieczeń stwa, www.isaf.nato.int/history.html, 19.03.2011.
16 Serwis Misji Wsparcia ONZ w Afganistanie, unama.unmissions.org/Default.aspx?tabid=1742, 19.03.2011.
9
z 30 maja 2007 roku, z mandatem współudziału w tworzeniu dobrze zorganizowanej,
sprawnej Policji Afgańskiej (ANP-Afghan National Police). Misja ma wspierać reformy
zapewniające skuteczną budowę wiarygodności policji, która funkcjonuje w ramach
praworządności, właściwie współdziała z innymi organami ścigania i wymiarem
sprawiedliwości oraz respektujące prawa człowieka. Misja EUPOL w Afganistanie
poprzez międzynarodowych ekspertów policyjnych, wnosi wiedzę i niezbędne
doświadczenie do poprawy metod pracy i wydajności afgańskiej policji, a także proponuje
strategiczne reformy ANP. Monitoruje, mentoruje i doradza na szczeblu Ministerstwa
Spraw Wewnętrznych Afganistanu, regionów i prowincji. EUPOL doradza również
kierownictwu cywilnemu i dowództwu wojskowemu ISAF w sprawie organów ścigania
i wymiaru sprawiedliwości. Działania EUPOL koncentrują się obecnie na sześciu
głównych kierunkach:
1. zwalczanie przestępczości kryminalnej – podniesienie poziomu prowadzenia
śledztw,
2. poprawa zarządzania, nadzoru i komunikacji w policji,
3. zapobieganie przestępczości i jej zwalczanie oparte na identyfikacji i ocenie
zagrożeń oraz zarządzaniu w reakcji na problemy – zagrożenia (identyfikacja, analiza
i zarządzanie-reagowanie, tzw. „Intelligence-Led Policing – ILP”),
4. zwalczanie korupcji,
5. poprawienie współpracy policji z innymi organami ścigania oraz wymiaru
sprawiedliwości,
6. propagowanie praw człowieka, w tym równouprawnienia bez względu na płeć
w Policji Afgańskiej.17
Wszystkie podejmowane działania są działaniami długofalowymi, zamierzonymi na lata,
których powodzenie zależy przede wszystkim od stabilizacji militarnej i politycznej
w Afganistanie.
Oprócz sił NATO i UE na terenie Afganistanie działały również siły amerykańskie
zajmujące się ściganiem niedobitków Talibów i bin Ladena, mające swoją główną bazę
w Bagram. Od razu podjęto międzynarodowe działania zmierzające do odbudowy kraju.
W styczniu 2002 roku odbyła się konferencja w Tokio, na której społeczność
międzynarodowa obiecała wspomóc Afganistan kwotą 4,5 miliarda dolarów w ciągu 5 lat.
Poszczególne państwa wzięły na siebie odpowiedzialność za konkretne aspekty
17 Serwis Policji RP, www.info.policja.pl/portal/inf/871/55334/EUPOL_w_Afganistanie.html, 18.03.2011.
10
rekonstrukcji kraju: USA za budowę afgańskiej armii, Niemcy za trening sił policyjnych,
Włochy za reformę systemu prawnego, a Wielka Brytania za kampanię antynarkotykową.
W marcu i kwietniu 2004 roku w Berlinie odbyła się druga konferencja w sprawie
odbudowy Afganistanu, na której złożono obietnice pomocy w wysokości 8,2 miliarda
dolarów w ciągu 3 lat. Trzecia konferencja międzynarodowa miała miejsce w Londynie
w styczniu i lutym 2006 roku. Uruchomiono wówczas tzw. kompakt – plan współpracy
Afganistanu ze społecznością międzynarodową na następne 5 lat.18
Po trwającej kilka lat wojnie sytuacja społeczeństwa afgańskiego przedstawia się
tragicznie. Większość obywateli żyje w nędzy, występuje niedostateczna podaż żywności,
ograniczony jest dostęp do nieskażonej wody pitnej oraz zapewniających podstawowe
standardy urządzeń sanitarnych. Powszechne jest niedożywienie, zarówno wśród dzieci,
jak i wśród dorosłych. Katastrofalną sytuację pogłębiają klęski żywiołowe, głównie susze
i powodzie. Znaczna część terytorium kraju w dalszym ciągu jest kontrolowana przez
baronów narkotykowych, którzy przez swoje prywatne armie decydują o egzystencji
lokalnych społeczności. Zagrożenia stanowią również miny i niewybuchy, pokrywające
setki kilometrów kwadratowych afgańskiej ziemi. Ich liczba szacowana na 7-10 milionów
powoduje, że Afganistan jest jednym z najbardziej zaminowanych krajów na świecie.
Według WHO Afganistan znajduje się na drugim miejscu (tuż za Sierra Leone)
wśród najuboższych państw świata i jest jednym z krajów o najwyższym przyroście
naturalnym na świecie, kształtującym się w 2005 roku na poziomie 4,77%. Według
obliczeń ONZ przy utrzymującym się poziomie liczba ludności Afganistanu w 2050 roku
może wzrosnąć, aż do 97 milionów. Olbrzymim problemem są uchodźcy zewnętrzni
i wewnętrzni. Afgańczycy pod względem ich liczby stanowią drugą po Palestyńczykach
nację na świecie. Według raportu UNDP Human Development w 2004 roku poza
granicami kraju znajdowało się 3,4 miliona Afgańczyków, a w południowych
i zachodnich prowincjach Afganistanu w obozach przebywało 200 tysięcy uchodźców
wewnętrznych.19
Trudna sytuacja polityczna, ekonomiczna, gospodarcza i społeczna jest skutecznie
poprawiana nie tylko przez działania ONZ i UE, ale także przez liczne misje humanitarne.
Wsparcie światowej społeczności pozwala na szybszą i efektywniejszą odbudowę
zniszczonego kraju.
18 Serwis Mię dzynarodowych Sił Wsparcia Bezpieczeń stwa, www.isaf.nato.int/history.html, 19.03.2011.
19 K. Korzeniewski, Współczesne operacje wojskowe. Zagroż enia zdrowotne w odmiennych warunkach
klimatycznych i sanitarnych, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 2009.
11
W Afganistanie prowadzone są obecnie dwie operacje wojskowe, mające na celu
stabilizację sytuacji. Pierwsza z nich – Trwała Wolność (Enduring Freedom) – dowodzona
jest przez Stany Zjednoczone i obejmuje przede wszystkim tereny południowo-wschodnie,
wzdłuż granicy z Pakistanem. Druga operacja Sojuszu Północnoatlantyckiego jest
prowadzona przez Międzynarodowe Siły Wsparcia Bezpieczeństwa (International Security
Assistance Force, ISAF). Początkowo podstawowym zadaniem ISAF było wspieranie
rządu tymczasowego Afganistanu (Afghan Transitional Authority).20 Działania
stabilizacyjne zostały ograniczone do Kabulu i jego okolic, by władze afgańskie i personel
międzynarodowy ONZ21 mogły swobodnie wykonywać obowiązki związane z odbudową
państwa. W 2003 roku dowództwo nad operacją przejął Sojusz Północnoatlantycki.
Członkowie NATO – przede wszystkim na prośbę władz Afganistanu wyrazili zgodę
na rozszerzenie zakresu działań, które objęły całe terytorium Afganistanu.
Obecnie mandat ISAF określa rezolucja RB ONZ nr 1833 z 22 września 2008 roku.
Obok zadań powierzonych ISAF w poprzednich dokumentach (łącznie z rezolucją nr 1833
RB ONZ, wydano 9 rezolucji określających ich mandat), rezolucja wskazała na potrzebę
udzielenia pomocy władzom Afganistanu w stabilizacji sytuacji w stopniu
umożliwiającym przeprowadzenie wyborów prezydenckich i do rad prowincji w sierpniu
2009 roku.
W momencie objęcia przez NATO dowództwa nad operacją ISAF, Sojusz określił
4 etapy procesu przejmowania odpowiedzialności za cały obszar Afganistanu. W etapie
pierwszym (lata 2003-2004) ulokowano siły na północy państwa, z wiodącą rolą
kontyngentu niemieckiego i francuskiego. Drugi etap (zakończony w maju 2005 roku)
objął z kolei tereny zachodnie, gdzie dominują wojska Włoch i Hiszpanii. Względna
stabilność północno-zachodniej części Afganistanu pozwoliła na sprawny przebieg
pierwszego i drugiego etapu. Realizacja trzeciego etapu, który zakładał poprawę sytuacji
bezpieczeństwa w regionie południowo-wschodnim, była kilkakrotnie przekładana
ze względu na aktywność rebeliantów i w konsekwencji konieczność zwiększenia sił
ISAF. Ostatecznie tereny te zostały przejęte w sierpniu 2006 roku. Ulokowano tam przede
wszystkim kontyngenty brytyjski, duński i amerykański. Etap czwarty rozpoczął się
20 Serwis Informacyjny Dowództwa Operacyjnego Sił Zbrojnych, Geneza i mandat ISAF,
w: www.do.wp.mil.pl/plik/Media/metarialy_do_pobrania/ISAF_X_material_informacyjny.pdf, 23.03.2011.
21 ONZ prowadzi Misję Wsparcia Narodów Zjednoczonych w Afganistanie (United Nations Assistance
Mission in Afganistan, UNAMA).
12
w październiku 2006 roku, a zakończył konsolidacją odpowiedzialności NATO nad całym
terytorium Afganistanu.
Pogarszająca się sytuacja bezpieczeństwa od zakończenia przez NATO czwartego
etapu, uwydatniła potrzebę modyfikacji misji ISAF i zwiększenia zdolności bojowych sił
Sojuszu Północnoatlantyckiego. Na szczycie NATO w Bukareszcie w kwietniu 2008 roku
ustalono strategiczną wizję sytuacji dla Afganistanu, uwzględniającą m.in. wzmocnienie
afgańskich struktur rządowych i bezpieczeństwa oraz zacieśnienie współpracy
z państwami regionu, w tym głównie Pakistanem. Szczyt NATO w Bukareszcie nie
wskazał jednak, jakie kroki powinny być podjęte w celu realizacji powyższych założeń.
Na szczycie Sojuszu Północnoatlantyckiego 3 i 4 kwietnia 2009 roku w Strasburgu
dokonano wyraźniejszych zmian. Uzgodniono, iż organizacja będzie kładła nacisk
na szkolenie afgańskich sił bezpieczeństwa i odbudowę państwa. W tym celu – na mocy
Deklaracji Szczytu n.t. Afganistanu – postanowiono powołać Misję Szkoleniową NATO
w Afganistanie (NATO Training Mission in Afghanistan, NTM-A) i zwiększyć fundusze
na rozbudowę afgańskiego wojska (Afghan National Army, ANA). Sojusz przeznaczył
także dodatkowe 500 milionów dolarów na cywilny program rekonstrukcji państwa.
NATO w Deklaracji Szczytu potwierdziło priorytetowy charakter misji ISAF. Sojusz
pozytywnie ocenił również nową amerykańską strategię dla Afganistanu i Pakistanu,
tzw. Afpak, czego przejawem jest implementacja części jej założeń (m.in. wzmocnienie
relacji między NATO, a Pakistanem) do Deklaracji Szczytu n.t. Afganistanu.
Europejscy partnerzy – odpowiadając na apel Stanów Zjednoczonych – zgodzili się
na wzmocnienie swojego zaangażowania poprzez wysłanie dodatkowych 5 tysięcy
członków personelu, ok. 3 tysięcy stanowią jednostki bojowe, które biorą udział
w stabilizacji Afganistanu w okresie wyborów prezydenckich. Pozostali (głównie
policjanci) są odpowiedzialni za szkolenie afgańskich sił bezpieczeństwa.
Na poziomie samej organizacji pojawiały się – i nadal pojawiają– rozbieżności
wśród państw członkowskich wobec kształtu operacji, w tym przede wszystkim formy
zaangażowania w ISAF poszczególnych kontyngentów. Nie wszystkie kraje Sojuszu
Północnoatlantyckiego były skłonne do udziału w misji lub wzmacniania swoich
oddziałów służących w ramach ISAF. Za bardziej problematyczne kwestie należy uznać
nie tyle liczbę żołnierzy – ciągle uważanych za niewystarczającą – a tzw. ograniczenia
narodowe (national caveats). Nakładają one limity na zakres i obszar działania
13
poszczególnych kontyngentów. Ocenia się, iż funkcjonuje ponad 70 tego typu restrykcji.22
Kontyngenty zaangażowane w najbardziej niebezpiecznej południowo-wschodniej części
Afganistanu nie są związane restrykcjami. Należą do nich wojska amerykańskie,
brytyjskie, kanadyjskie, holenderskie, duńskie, polskie, estońskie, słowackie i rumuńskie.
Skrót CIMIC (Civil-Military Co-operation) oznacza współpracę cywilno-
wojskową. Jest to termin używany w ramach struktur NATO służący określeniu strategii,
zakładającej współpracę sił wojskowych z organami władzy cywilnej, w ramach
prowadzonych operacji. Celem CIMIC jest zmniejszenie negatywnego wpływu, jakie
środowisko cywilne może wywierać na prowadzoną operację oraz ustanowienie
i utrzymanie pełnego współdziałania sił wojskowych z lokalną ludnością i instytucjami
pozamilitarnymi. Podczas planowania, przygotowania i prowadzenia operacji, dowódcy
muszą uwzględniać wszystkie aspekty środowiska cywilnego mogące mieć wpływ
na prowadzenie działań.
Wśród innych problemów związanych z wewnętrznymi uwarunkowaniami NATO,
ważna jest także kwestia podejścia do odbudowy Afganistanu. Państwa prowadzące
Zespoły Odbudowy Prowincji (PRT) wyznaczają własne zasady, którymi kierują się przy
wyborze projektów i sposobie ich implementacji. Odbudowa i rekonstrukcja kraju
w ramach operacji jest realizowana poprzez Regionalne Zespoły Odbudowy (Provincial
Reconstruction Team – PRT). ISAF poprzez PRT pomaga władzom afgańskim wzmocnić
instytucje, od których wymaga się pełnego wprowadzenia ładu i praworządności oraz
promowania praw człowieka. Część państw, w tym Polska podkreśla również kwestie
finansowania projektów z budżetów narodowych, co często – szczególnie w obliczu
światowego kryzysu gospodarczego, uniemożliwia pełne zaangażowanie w Zespoły
Odbudowy Prowincji krajów mniej zamożnych.23
Za największe wyzwanie dla wojsk NATO należy uznać stabilizację sytuacji
bezpieczeństwa, szczególnie w kontekście wyborów prezydenckich i do rad prowincji
w sierpniu 2009 roku. Celem sił koalicyjnych było zapewnienie możliwości sprawnego
głosowania. Pomimo prowadzonych na szeroką skalę kampanii antyterrorystycznej, rebelia
Talibów i wspierającej ich Al-Kaidy, a także grup zbrojnych i przestępczych uległa
wzmocnieniu. Straty wśród żołnierzy koalicji międzynarodowej w 2008 roku były
najwyższe od rozpoczęcia operacji Enduring Freedom. Podczas okresu zimowego
22 Ograniczeniami narodowymi objęte są m.in. wojska niemieckie, hiszpańskie i włoskie, stacjonujące
w północno-zachodniej części Afganistanu, a także francuskie, którego żołnierze służą głównie w Kabulu.
23 K. Łastawski, Misje i operacje pokojowe w polskiej polityce zagranicznej, w: Stosunki Mię dzynarodowe,
t. 33, nr 1/2 2006, s. 39.
14
na przełomie 2008 i 2009 roku dżihadyści wykazali zdecydowanie większą aktywność,
co obrazuje liczba ofiar wśród sił koalicji międzynarodowej.
Coraz większą rolę odgrywają także państwa regionu i ich wpływ na poziom
bezpieczeństwa Afganistanu. Kluczowe znaczenie dla sukcesu misji ma Pakistan, którego
do niedawna obserwowane, jedynie częściowe zaangażowanie w walkę z rebeliantami
przyczyniło się do wzrostu niestabilności na terytorium afgańskim. Należy jednak
zaznaczyć, że prowadzona od maja 2009 roku operacja sił pakistańskich, m.in. w Dolinie
Swat uznawanej za jeden z bastionów Talibów, zaczęła przynosić wymierne efekty
poprzez ograniczenie napływu dżihadystów do Afganistanu. Inne kraje obszaru
azjatyckiego, w tym Indie, Iran, Rosja i Chiny, prowadzą szereg działań mających
pozytywny wpływ na proces stabilizacyjny, w tym projekty rekonstrukcyjne.
Afganistan staje się jednak miejscem walki o dominację i próby kształtowania
układu sił w regionie. Wyzwaniem dla ISAF, szczególnie w kontekście poprawy sytuacji
bezpieczeństwa w okresie wyborów, była także zmiana dotychczasowej taktyki
operacyjnej, w dużej mierze opartej na wykorzystaniu lotnictwa do niszczenia baz
Talibów. Przesunięcie z konwencjonalnych działań było powodowane silnymi protestami
społecznymi, spadkiem zaufania dla wojsk ISAF oraz wezwaniem władz w Kabulu
do zaniechania agresywnych operacji, powodujących wysoką liczbę ofiar wśród ludności
cywilnej.
UE nałożyła sankcje ekonomiczne wobec Afganistanu dla wykonania postanowień
rezolucji RB ONZ nr 1267/1999 w postaci ograniczeń. Następstwem było przyjęcie przez
Radę wspólnego stanowiska celem wykonania tej rezolucji. Dla skutecznego wykonania
wspólnego stanowiska nr 9/727/CFSP, Rada na podstawie art. 60 i art. 301 TWE przyjęła
rozporządzenie nr 337/2000, które stanowiło szersze uregulowanie odnośnie zakazu startu
i lądowania na terytorium Wspólnoty afgańskich samolotów oraz zamrożenia aktywów
finansowych Talibów.
Ustalono,
iż
sankcje
powinny
być
efektywne,
proporcjonalne
i działać prewencyjnie, a państwa członkowskie i KE mają obowiązek wzajemnego
informowania się o środkach oraz problemach, jakie pojawiłyby się po ich wprowadzeniu.
Powyższe rozporządzenie zostało wkrótce zmienione rozporządzeniem nr 467/2001,
mającym w swej podstawie prawnej art. 60 i art. 301 TWE oraz rezolucje RB. Należy
podkreślić, iż rozporządzenie to obejmuje wszystkie sankcje ekonomiczne wobec Talibów
oraz zaostrza środki przymusu w stosunku do ludności cywilnej. Wskutek zmiany sytuacji
politycznej rozporządzenie zostało uchylone. Natomiast w jego miejsce przyjęto nowe,
15
nr 881/2002 z dnia 27 maja 2002 roku, które uchyla sankcje najbardziej uciążliwe dla
mieszkańców Afganistanu, zachowując tylko najbardziej niezbędne.
UE jest coraz częściej poddawana naciskom, by przyjęła na siebie większą część
odpowiedzialności za przyszłość Afganistanu, zwłaszcza w aspekcie podtrzymania jego
wewnętrznej transformacji politycznej i gospodarczej, poszanowania praw człowieka,
umocnienia wymiaru sprawiedliwości oraz rządów prawa. Ważne jest wypracowanie zasad
i mechanizmów współdziałania między UE, a NATO, by możliwe stało się harmonijne
uzupełnienie operacji Sojuszu o charakterze wojskowo-stabilizacyjnym wymiarem
cywilnym Wspólnoty.
Ramy dla współpracy między Brukselą, a Kabulem zostały wyznaczone przez
unijną Strategię Narodową dla Afganistanu (Country Strategy Paper) na lata 2003-2006,
Deklarację o zaangażowaniu we wspólne partnerstwo UE–Afganistan z 16 listopada 2005
roku oraz Pakiet dla Afganistanu, przyjęty na międzynarodowej konferencji w Londynie
w styczniu 2006 roku. Podstawą realizacji zadań stawianych sobie obecnie przez
Wspólnotę w Afganistanie jest unijna Strategia Narodowa dla Afganistanu na lata 2007-
2013.
11 lutego 2003 roku KE przyjęła pierwszą Strategię Narodową dla Afganistanu
na lata 2003-2006, która określiła priorytetowe obszary działań, zakres oraz formy pomocy
UE dla tego państwa. Zakontraktowane na jej podstawie środki zostały wykorzystane przy
wdrażaniu projektów reformy afgańskiej administracji publicznej, rozwoju gospodarczego,
w tym zwalczania upraw maku opiumowego oraz odbudowy infrastruktury i systemu
opieki zdrowotnej. Unijne wsparcie otrzymały też programy rozminowania, szkolenia
afgańskich sił policyjnych, budowy społeczeństwa obywatelskiego oraz niezależnych
mediów. 16 listopada 2005 roku została podpisana unijno-afgańska deklaracja polityczna –
Zaangażowanie we wspólne partnerstwo UE-Afganistan. Ponadto KE wspólnie z Bankiem
Światowym odpowiada za rozwój obszarów wiejskich i rolnych w Afganistanie, zaś
wspólnie z USA – za budowę w tym państwie systemu opieki zdrowotnej.
Misja ISAF jest największym współczesnym wyzwaniem dla Sojuszu
Północnoatlantyckiego. Powszechnie uważana jest za sprawdzian prestiżu NATO
oraz możliwości prowadzenia przez organizację operacji wojskowych na szeroką skalę,
odpowiadających na zagrożenie stawiane przez nowy rodzaj konfliktów asymetrycznych
XXI wieku.
16
I. Materiały źródłowe:
1. Hołdak Katarzyna, Zaangażowanie UE w odbudowę Afganistanu, Raport
II. Druki zwarte:
2. Frydrych, Eunika Katarzyna, Współpraca Sojuszu Północnoatlantyckiego z wybranymi
państwami Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu, Ministerstwo Obrony Narodowej
Departament Polityki Obronnej, Warszawa 2006
3. Giustozzi, Antonio, Koran, kałasznikow i laptop, Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego, Kraków 2009
4. Korzeniewski, Krzysztof, Współczesne operacje wojskowe. Zagrożenia zdrowotne
w odmiennych warunkach klimatycznych i sanitarnych, Wydawnictwo Akademickie
Dialog, Warszawa 2009
5. Królikowski, Hubert, Marcinkowski, Czesław, Afganistan 2002, Wydawnictwo
Bellona, Warszawa 2003
6. Kubiak, Krzysztof, Wojny, konflikty zbrojne i punkty zapalne na świecie,
Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2005
7. Łastawski, Kazimierz, Misje i operacje pokojowe w polskiej polityce zagranicznej,
w: Stosunki Międzynarodowe
8. Modrzejewska-Leśniewska, Joanna, Afganistan, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2010
III. Artykuły:
9. Krawczyk, Piotr, Kryzys wokół formowania nowego rządu Afganistanu, Polski Instytut
Spraw Międzynarodowych, Biuletyn nr 12 (620), Warszawa 25.01.2010
IV. Źródła internetowe:
10. unama.unmissions.org
11. www.do.wp.mil.pl
12. www.isaf.nato.int
13. www.msz.gov.pl
14. www.national-geographic.pl
15. www.policja.pl
16. www.polska-azja.pl
17. www.psz.pl
18. www.stosunkimiedzynarodowe.info
19. www.stosunki.pl
17