Rośliny biblijne
Bóg rzekł:
Niechaj ziemia wyda rośliny zielone:
trawy dające nasiona,
drzewa owocowe rodzące na ziemi według swego gatunku owoce,
w których są nasiona.
I stało się tak.
... A Bóg widział, że były dobre (Rdz 1,11).
Biblia jest ponadczasowym arcydziełem literatury światowej. Powstawała przez długi
okres: od X wieku przed Chrystusem do I wieku po Chrystusie. Dla chrześcijan jest
Księgą Świętą, natchnioną, podobną rolę pełni Pęcioksiąg dla Żydów. Wydarzenia
przedstawione w Biblii dotyczą starożytności, a rozgrywają się na terenach Bliskiego
Wschodu. Główną krainą geograficzną jest Ziemia Kanaan, zwana Ziemią Świętą lub
Palestyną (nie jest identyczna z państwem istniejącym współcześnie), obejmująca teren
od zachodu ograniczony wybrzeżem Morza Śródziemnego, od północy południowymi
stokami gór Hermonu, od wschodu Pustynią Syryjską, a na południu sięgająca do Ber
Szeby i Morza Martwego. Najbardziej znaną osobliwością geograficzną Palestyny jest
przecinająca ją w kierunku północ-południe najgłębsza depresja świata sięgająca 400
metrów poniżej poziomu morza w okolicy Morza Martwego. Tam właśnie znajduje się
Jezioro Galilejskie i Morze Martwe oraz łącząca je rzeka Jordan. Zróżnicowanemu
krajobrazowi Ziemi Świętej towarzyszą zmienne warunki klimatyczne. Nad Morzem
Śródziemnym występuje łagodny klimat śródziemnomorski sprzyjający rozwojowi bujnej
roślinności. Na północy szczyty Hebronu pokrywa wieczny śnieg. Wzdłuż Doliny Jordanu
panują warunki tropikalne, a za wysokimi wzgórzami, na wschód od rzeki, panuje klimat
typowy dla pustyń. Południe Ziemi Świętej to spieczona żarem pustynia z opadami
rocznymi do 250 mm. W tych różnorodnych warunkach rozwija się zróżnicowana szata
roślinna mająca odzwierciedlenie w tekstach Biblii. Oprócz flory Palestyny na kartach
Pisma Świętego pojawiają się także rośliny z Egiptu i Mezopotamii - miejsc akcji kilku
wątków biblijnych. Treści teologiczne przekazane w Biblii osadzone są bardzo mocno w
środowisku naturalnym człowieka, który tekst spisywał. Rośliny, zwierzęta, zjawiska
przyrodnicze i czynności rolnicze wykorzystane są jako tło, symbole albo wręcz istota
wielu przypowieści, przestróg, pouczeń - zarówno w Starym jak i Nowym Testamencie.
Głównym językiem, w którym spisano Stary Testament, jest język hebrajski, zaś językiem
Nowego Testamentu jest greka. Wyparła ona starożytny język Żydów, a po wiekach
powszechnego używania również i ona przestała być rozumiana przez ludzi. Ze względu
na popularność Biblii, koniecznością stało się tłumaczenie jej na języki nowożytne,
zrozumiałe przez wiele narodów. Tłumacze zaczęli mieć problemy z interpretacją nazw
roślinnych, które w Biblii nie zawsze są jednoznacznie nazwane. Biblia nie jest dziełem
1
botanicznym, wiele roślin określono w niej poprzez ogólne opisy np.: roślina ciernista lub
bagienna, a dla niektórych rodzajów roślin użyto tego samego terminu, np.: erez znaczy
zarówno cedr, tamaryszek, jałowiec i sosna. Do przyporządkowania prawidłowych nazw
naukowych, roślinom ukrywającym się za wyrażeniami biblijnymi zaangażowani zostali
wielcy botanicy i systematycy XVIII wieku, a wśród nich Karol Linneusz, jego nauczyciel
Olof Celsius oraz Piotr Forsscal, Hasselquist i wielu innych. Od owego czasu prace
naukowe w tej dziedzinie są kontynuowane. Obecnie panuje przekonanie, że w Biblii
wymienionych jest około 100 gatunków roślin. Wokół dalszych stu nadal toczy się
dyskusja, typuje się nowe taksony, co związane jest z rozwojem nauk archeologicznych,
lingwistycznych, etnograficznych, przynoszących nowe odkrycia.
Możliwość poznania rośliny, o której mówi dany fragment Pisma Świętego, pozwala na
lepsze zrozumienie sensu czytanego tekstu. Dało to bodziec do tworzenia ogrodów i
kolekcji roślin biblijnych. Jeden z najstarszych ogrodów roślin biblijnych, funkcjonujący do
dziś, założono w Ojai (Kalifornia w USA) w 1957 roku. Powstał on w konsekwencji
odbytej pielgrzymki do Ziemi Świętej i potrzeby przeniesienia choćby cząstki krajobrazu
przyrodniczego w swoje otoczenie. Jest to drugi powód, dla którego ludzie gromadzą
rośliny pochodzące z miejsc, o których opowiada Biblia. Odległość Ziemi Świętej w
stosunku do różnych części świata nie każdemu pozwala na osobistą podróż, a tym,
którzy tam jadą, umożliwia wcześniejsze zapoznanie się z wyglądem roślin. Bez takiej
wcześniejszej edukacji podróżujący mogą odnieść wrażenie, że bananowce,
pomarańcze i eukaliptusy rosły w Palestynie również w czasach biblijnych.
Nie jest to całkiem nowa idea i potrzeba człowieka, gdyż wiadomo, że częstym
zwyczajem pątników zdążających do Ziemi Świętej, a także krzyżowców, było
przywożenie ze sobą, jako pamiątek, roślin. Bardzo znaną w tamtych czasach była róża
jerychońska (Anastatica hierochuntica), zwana zmartwychwstanką, która, będąc w
uśpieniu, po znalezieniu się w wilgotnym otoczeniu, rozwijała się bardzo szybko i przez
to stała się symbolem zmartwychwstania.
Obecnie na świecie istnieje wiele ogrodów biblijnych, czyli takich, w których
zgromadzono rośliny wymienione w Biblii. Stanowią one samodzielne założenia
ogrodowe, albo są częścią większych kompleksów zieleni parkowej lub rekreacyjnej.
Najwięcej takich obiektów jest w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej oraz w
Europie Zachodniej. W ogrodach botanicznych na świecie powstają działy roślin
biblijnych lub kolekcje tych roślin. W Polsce pierwszym ogrodem, który utworzył taką
kolekcję, jest Ogród Botaniczny Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Kolekcja
powstała w 2000 roku i obejmowała 22 gatunki roślin drzewiastych i 10 gatunków roślin
zielnych. Co roku kolekcja jest wzbogacana i obecnie wystawia się około 70 gatunków.
Eksponaty opisane są nazwą łacińską i polską oraz przedstawione wraz z wybranym
cytatem z Biblii, co pozwala na odnalezienie odpowiedniego tekstu i przeczytanie całego
fragmentu, który związany jest z eksponowaną rośliną.
Życzę owocnej kontemplacji tekstów biblijnych pod kątem konkretnych roślinnych
bohaterów, którzy, mam nadzieję, będą pomocą w odczytywaniu treści teologicznych, ale
i sami staną się naszymi bliskimi znajomymi.
2
Niniejsza publikacja nie przedstawia wszystkich gatunków flory biblijnej jakie można
oglądnąć w Kolekcji Roślin Biblijnych. Mam nadzieję, że tekst artykułu, a także zdjęcia
zachęcą miłośników roślin i Biblii do odwiedzenia Ogrodu Botanicznego UJ w Krakowie.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Zofia Włodarczyk
3