Kaspazy  struktura i funkcja 403
ARTYKUA
REDAKCYJNY
Kaspazy  struktura i funkcja
IRMINA KORZENIEWSKA-DYL
Uniwersytet Medyczny w A
odzi, Klinika Chorób Wewnętrznych, Nefrologii i Dializoterapii, kierownik: dr hab. med. D. Moczulski
Kaspazy  struktura i funkcja Caspases  structure and function
Korzeniewska-Dyl I. Korzeniewska-Dyl I.
Uniwersytet Medyczny w A
odzi, Klinika Chorób Wewnętrznych, Ne- Medical University of Lodz, Poland, Department of Internal Diseases,
frologii i Dializoterapii, e-mail: [e-mail] Nephrology and Dialysis, e-mail: [e-mail]
Kaspazy, enzymy należące do rodziny proteaz cysteinowych, biorą Caspases, a unique family of cysteine proteases, are involved in
udział zarówno w fazie indukcji, jak i w fazie wykonawczej apoptozy. both the initiation and execution phase of cell apoptosis. They also
Niektóre z nich zaangażowane są także w procesy zapalne. Kaspa- play a vital role in the inflammatory responses. Caspases exist in
zy znajdują się w komórkach jako nieczynne zymogeny, które w okre- cells as inactive zymogenes and undergo a cascade activation, which
ślonych warunkach podlegają kaskadowej aktywacji, co nieuchron- inevitably leads to the cell death. These highly specialized enzymes
nie prowadzi do śmierci w mechanizmie apoptozy. Te wysoce wy- create the network of intracellular signaling through proteolysis. The
specjalizowane enzymy tworzą sieć bardzo precyzyjnego przekazy- network regulates the function and the life span of cells in physiolo-
wania informacji za pomocą proteolizy. Sieć ta jest regulatorem czyn- gical and pathological states.
ności komórek oraz czasu ich przeżycia w stanach fizjologicznych i
patologicznych.
Słowa kluczowe: kaspazy, apoptoza, zapalenie Key words: caspases, apoptosis, inflammation
Pol. Merk. Lek., 2007, XXIII, 138, 403 Pol. Merk. Lek., 2007, XXIII, 138, 403
Kaspazy są enzymami należącymi do rodziny proteaz cyste- STRUKTURA KASPAZ
inowych (ang. cysteine-dependent aspartate-directed prote-
ases). Poprzez proteolizę dokonują aktywacji lub inaktywacji Kaspazy występują w komórkach jako nieczynne zymogeny
białek, co służy precyzyjnemu przekazywania sygnałów do-  prokaspazy. Wszystkie mają:
tyczących funkcji komórki i jej losów w organizmie. Pierw-  prodomenę N-końcową,
szą, zidentyfikowaną w 1993 r. kaspazą był enzym konwer-  podjednostkę dużą p20, o masie cząsteczkowej około
tujący IL-1  ICE (ang. interleukin 1 converting enzyme), 20 kDa, która zawiera resztę cysteinową w obrębie stałe-
który przekształca prekursor pre-IL-1 w aktywną cytokinę go fragmentu QACXG,
[22]. Enzym ten, nazwany kaspazą-1, występujący w komór-  C-końcową podjednostkę małą p10, o masie cząsteczko-
kach ssaków, odznacza się podobieństwem sekwencji ami- wej około 10 kDa.
nokwasów do produktu genu ced-3 odpowiedzialnego za Pomiędzy podjednostkami małą i dużą znajduje się łącz-
apoptotyczną śmierć komórki u nicienia Caenorhabditis ele- nik [24] (ryc. 1).
gans [26]. Od tego czasu zidentyfikowano kilkanaście enzy- W czasie aktywacji kaspazy dochodzi do proteolizy w
mów należących do rodziny kaspaz. obrębie łącznika, a często także do odcięcia prodomeny
PROTEOLIZA PROTEOLIZA
NH COOH
DED/CARD p20 QACXG p10
PRODOMENA
PODJEDNOSTKA DUŻA PODJEDNOSTKA MAA
A
PROKASPAZA
p20 QACXG
p10
p10
AKTYWNA KASPAZA
GXCAQ p20
Ryc. 1. Schemat budowy kaspaz
Fig. 1. The structure of caspases
404 I. Korzeniewska-Dyl
N-końcowej. Aktywny enzym funkcjonuje jako tetramer
LIGAND
utworzony z dwóch heterodimerów składających się z pod-
FasL
jednostki małej i dużej (p202  p102). Koniec N jednego z
heterodimerów leży naprzeciwko końca C drugiego hete-
rodimeru. Obszary decydujące o aktywności katalitycznej RECEPTOR Fas
kaspazy, umieszczone na obu końcach enzymu, zawiera-
ją w obrębie podjednostek p20 grupę sulfhydrylową cyste-
DD DD DD DD
iny i pierścień imidazolowy histydyny. Kaspazy, jako wy-
soce specyficzne enzymy, rozpoznają sekwencję 4 ami-
NH2 NH2
nokwasów oznaczaną S4-S3-S2-S1. Dokonują cięcia za
resztą asparaginianową, zlokalizowaną w miejscu S1; na
DD DD
DD DD
miejscu S3 zazwyczaj znajduje się glutamina. Specyficz-
ność tych enzymów można opisać jako X-Glu-X-Asp [9].
D D
Większość poznanych kaspaz uczestniczy w regulacji jed-
E E
nego z dwóch procesów: tworzeniu cytokin prozapalnych, D D
bądz
zapoczątkowaniu apoptozy, czyli zaprogramowanej
p20
p20 FADD FADD
śmierci komórki. Enzymy te można sklasyfikować na pod-
stawie różnic strukturalnych (dotyczących głównie długości
domen) oraz pełnionych funkcji.
Biorąc pod uwagę strukturę enzymów, wyróżnia się kaspa-
zy mające prodomenę długą lub krótką. Prodomeną długą cha-
rakteryzują się kaspazy prozapalne (kaspaza-1, -4, -5, -11, -12,
-13, -14) oraz kaspazy inicjujące apoptozę (kaspaza-2, -8, -9,
p10 p10
-10). Prodomenę krótką mają kaspazy wykonawcze apoptozy
(kaspaza-3, -6, -7). Prodomena długa zawiera motyw charakte-
PROKASPAZA
rystyczny dla nadrodziny, tzw. domenę śmierci, to jest domenę
-8/-10
aktywacji i rekrutacji kaspaz  CARD (ang. caspase activation
COOH COOH
and recruitment domain) lub tandem złożony z dwóch domen
wykonawczych śmierci  DEDs (ang. death effector domains).
Ryc. 2. Tworzenie kompleksu aktywnego DISC: pobudzenie receptora Fas,
W obrębie tych fragmentów dochodzi do wzajemnego oddzia- przy udziale białka adaptacyjnego FADD, prowadzi do rekrutacji prokaspazy
ływania między kaspazami, białkami adaptacyjnymi oraz recep- -8/-10 i aktywacji enzymu w następstwie miejscowego zwiększenia jego stę-
żenia w obrębie kompleksu
torami błony komórkowej, co ma istotne znaczenie w indukcji
Fig. 2. DISC formation: recruitment of procaspase-8 /-10 to the DISC via
apoptozy lub procesów zapalnych [6, 9].
FADD upon Fas ligation; the activation of caspases occurs a result of high
concentration of enzymes within the complex
AKTYWACJA KASPAZ
Uruchomienie kaskady kaspaz, będące dla komórki mo-
Aktywacja kaspaz może następować wskutek pobudzenia mentem determinującym jej śmierć w mechanizmie apoptozy,
receptora śmierci znajdującego się na błonie komórkowej, może także następować na szlaku wewnętrznym, zależnym
co uruchamia tzw. zewnętrzny szlak apoptozy. Do aktywacji od mitochondrium. Z mitochondrium, w wyniku działania bodz
-
kaspaz może także prowadzić szlak wewnętrzny, zapocząt- ców chemicznych (staurosporyny, doksorubicyny, etopozydu),
kowany zmianami strukturalnymi w obrębie mitochondrium. promieniowania UV i gamma lub przy braku czynników wzro-
Mechanizm pobudzenia receptorów błonowych, należących stowych uwalnia się cytochrom c, który jest istotnym składni-
do nadrodziny czynnika martwicy nowotworu TNF (ang. tumor kiem mitochondrialnego łańcucha elektronowego. Cytochrom
necrosis factor), jest najlepiej dotychczas poznanym mecha- c oraz czynnik aktywacji proteaz apoptotycznych Apaf-1 łączą
nizmem rozpoczynającym apoptozę. Do najważniejszych re- się z cząsteczkami prokaspazy-9 w heptameryczny kompleks,
ceptorów śmierci należą: antygen powierzchniowy Fas (CD95, zwany apoptosomem. Rola apoptosomu sprowadza się do ak-
APO-1), receptory TNF (TNF-R1, TNF-R2) oraz antygeny DR3, tywacji kaspazy-9 oraz przekształcenia pod jej wpływem pro-
DR4, DR5 i DR6 (ang. death receptor) [6]. kaspazy-3 w czynny enzym wykonawczy [1] (ryc. 3).
Związanie liganda z określonym receptorem prowadzi do Kaspaza-9 może także ulegać aktywacji poprzez pobudze-
zmian w jego części cytoplazmatycznej, w tzw. domenie śmierci nie receptora śmierci dzięki działaniu czynnej kaspazy-8. Ka-
 DD (ang. death domain). Zmiany w tej domenie umożliwiają spaza-8 poprzez proteolizę białka Bid (należącego do rodziny
przyłączenie białek adaptacyjnych, które mają homologiczne białek Bcl-2) wyzwala uwolnienie cytochromu c do cytozolu,
fragmenty DD. W dalszej kolejności następuje przeniesienie co w rezultacie prowadzi do aktywacji kaspazy-9 (ryc. 4).
informacji o indukcji apoptozy na kaspazy inicjujące. Utworzenie apoptosomu nie jest konieczne dla zaistnie-
Aktywacja kaspaz rozpoczyna się od ich rekrutacji do re- nia apoptozy. Jego brak wiąże się jednak ze znacząco mniej-
ceptora śmierci za pośrednictwem białek adaptacyjnych, co szą aktywnością kaspaz. Apoptosom należy zatem postrze-
prowadzi do utworzenia aktywnego kompleksu zwanego gać raczej jako wzmacniacz kaskady kaspaz, a nie jej inicja-
DISC (ang. death-inducing signaling complex; ryc. 2). W ten tor [12]. Mimo różnych mechanizmów indukcji apoptozy (po-
sposób, na skutek pobudzenia receptora Fas przy udziale biał- budzenie receptora śmierci lub uwolnienie cytochromu c z
ka FADD (ang. Fas-associated death domain protein), docho- mitochondrium), w dalszych etapach tego procesu obserwu-
dzi do rekrutacji kaspaz inicjujących apoptozę: -8 lub -10 [6]. je się powiązanie i wzajemne nasilanie reakcji, w które zaan-
Hipoteza indukowanej bliskości zakłada, że mechanizmem gażowane są kaspazy. Istotnym elementem łączącym obie
prowadzącym do aktywacji kaspaz w obrębie kompleksów drogi aktywacji kaskady kaspaz jest białko Bid [11].
DISC jest ich oligomeryzacja. Zymogeny kaspaz mają ak- Mniej poznane są mechanizmy regulujące aktywację kaspaz
tywność proteolityczną, która może prowadzić do ich auto- prozapalnych. Aktywacja kaspazy-1 i -5 (u myszy odpowiedni-
aktywacji w warunkach wysokiego miejscowego stężenia kiem kaspazy-5 jest kaspaza-11) następuje w obrębie kompleksu
enzymu [18]. Czynne kaspazy aktywują się wzajemnie na zwanego inflammosomem, którego utworzenie doprowadza do
zasadzie kaskady enzymatycznej. Informacja o indukcji apop- aktywacji cytokin prozapalnych IL-1 i IL-18 [13].
tozy z kaspaz inicjujących przeniesiona zostaje na enzymy Proteoliza i aktywacja kaspaz może następować także z
wykonawcze: kaspaza-8 aktywuje prokaspazy -3, -6, -7, zaś udziałem enzymów, takich jak: granzym B (proteaza seryno-
kaspaza-9 aktywuje prokaspazy -3 i -7 [15, 16]. wa cytotoksycznych limfocytów T, która jest silnym aktywa-
Kaspazy  struktura i funkcja 405
BODy
CE
CYTOCHROM c
APOPTOTYCZNE
APAF-1
PROKASPAZA-9
APOPTOSOM
CYTOCHROM c
MITOCHONDRIUM
KASPAZA-9
Ryc. 3. Aktywacja kaskady kaspaz na drodze wewnętrznej z udziałem mitochondrium
Fig. 3. The intrinsic (mitochondrial) pathway of caspase activation
FasL
Fas
DISC
Droga
Droga
wewnętrzna
zewnętrzna
FLIP
tBid
KASPAZA-8/-10
PROKASPAZY
-3/-6/-7
Bid
IAPs Smac/DIABLO
mitochondrium
KASPAZY -3/-6/-7
cytochrom c
KASPAZA-9 APOPTOSOM
Faza wykonawcza
apoptozy
Ryc. 4. Proces apoptozy wyzwolony zostaje na drodze zewnętrznej, zapoczątkowanej pobudzeniem receptora Fas i utworzeniem kompleksu DISC, lub na
drodze wewnętrznej, przez uwolnienie cytochromu c z mitochondrium w wyniku działania bodz
ców apoptotycznych. Wzajemne oddziaływanie między oby-
dwoma szlakami apoptozy służy wzmocnieniu sygnału prowadzącego do fazy wykonawczej
Fig. 4. Two ways of triggering of apoptosis: the extrinsic (death receptor) pathway with DISC formation, and the intrinsic (mitochondrial) pathway with cytochro-
me c release. Both of mechanisms influence each other, which amplifies the apoptotic signal
torem prokaspazy-3 i -7), katepsyna G (proteaza serynowa, wacji kaspaz może zostać zahamowana przez białka wiążące
aktywująca prokaspazę-7), kalpaina, apoptotyczna proteaza się z kaspazami, takie jak: BAR, Bap 31 oraz FLIP [25].
serynowa p24) oraz katepsyna D [3]. Do inhibitorów kaspaz wytępujących w komórkach ssa-
ków należą ludzkie białka IAPs (ang. inhibitors of apopto-
sis), takie jak: XIAP, cIAP-1, cIAP-2, NAIP, surwiwina. IAPs
SUBSTRATY KASPAZ hamują aktywność kaspaz: -3, -7 i -9, a więc są antagoni-
stami wspólnej drogi aktywacji kaspaz [4]. Białka IAPs, jako
Do substratów kaspaz należy kilkaset białek, które można endogenne inhibitory kaspaz, zapobiegają spontanicznej au-
przyporządkować do kilku grup (tab. 1) [3]. toaktywacji enzymów indukowanej miejscowym zwiększe-
niem ich stężenia w zdrowych komórkach [18]. Endogen-
nym inhibitorem kaspaz wydaje się być także tlenek azotu
INHIBITORY KASPAZ (NO), który poprzez S-nitrozylację reszty cysteinowej kas-
paz znosi ich aktywność proteolityczną [10].
Potwierdzono istnienie naturalnych inhibitorów kaspaz. Nale-
żą do nich serpina CrmA wirusa ospy krowiej, inaktywująca
kaspazę-1 i -8 oraz białko p35 baculowirusa, które inaktywuje UMIEJSCOWEINIE I BIOLOGICZNA ROLA
większość kaspaz [2]. Apoptozie uruchomionej na drodze KASPAZ
wewnętrznej zapobiegają: białko TUCAN (inaktywujące kaspa-
zę-9), kinaza Akt (inaktywujaca Bid i kaspazę-9) oraz anty- Wystepowanie prokaspazy-2 stwierdzono w jądrze komór-
apoptotyczne białka z rodziny Bcl-2. Zewnętrzna droga akty- kowym i aparacie Golgiego, cytozolu oraz mitochondrium, a
406 I. Korzeniewska-Dyl
Tabela 1. Substraty kaspaz
Table 1. Substrates of caspases
Grupy białek Funkcja białek Przykłady białek
Białka nadzorujące proces apoptozy  proapoptotyczne prokaspazy
 antyapoptotyczne rodzina białek Bcl-2
Białka odpowiadające za zmiany strukturalne  powodujące kondensację
w komórce chromatyny ACINUS
 fragmentujące nić DNA DNAzy, endonukleaza CAD (caspase-activated deoxyribonuclease)
 enzymy naprawcze, kinazy, ICAD (inhibitor of caspase-activated DNAse),
polimerazy PARP (polimeraza poli-ADP-rybozy),
kinazy: PAK-2, PKC (izoformy i ), DNA-PK (DNA-activated
protein kinase)
Białka strukturalne Histony
 jądra komórkowego Laminy  ich rozkład prowadzi do kondensacji chromatyny
 cytoszkieletu (podlegają działaniu kaspazy-6)
Keratyna, aktyna
Gelsolina (ulega proteolizie pod wpływem kaspazy-3)
Fodryna  jej rozkład prowadzi do utworzenia ciałka apoptotycznego
Inne białka związane z chorobami Preseniliny, białko Huntingtona, atrofina-1
zwyrodnieniowymi
prokaspazy-12 na powierzchni siateczki endoplazmatycznej. zastąpić kaspazy-8, ze względu na obserwowane różnice w
Pozostałe prokaspazy inicjujące (-1, -8, -9, -11) oraz wyko- substratach obu enzymów [21].
nawcze (-3, -7, -6) rozmieszczone są przede wszystkim w Rola kaspazy-12 nie jest do końca wyjaśniona. Postuluje
cytoplazmie [2]. Kaspazy mają zdolność do przemieszcza- się jej udział w niezależnym od mitochondrium szlaku we-
nia się w obrębie komórki, co ma na pewno duże znaczenie wnętrznym apoptozy wywołanym uszkodzeniem siateczki en-
w regulacji apoptozy [20]. doplazmatycznej  ER (ang. endoplasmic reticulum) i aktywa-
Kaspaza-1 jest najlepiej poznaną kaspazą biorącą udział cją białek Bax i Bak [27]. Bodz
cem dla aktywacji kaspazy-12
w aktywacji cytokin pozapalnych. Aktywuje prekursory IL-1 może być także obniżone stężenie białek w osoczu oraz inhi-
oraz IL-18 (czynnik indukujący dla interferonu ) [5]. Dane bitor syntezy białek  anizomycyna [2]. Kaspaza-12 niezależ-
na temat funkcji kaspazy-1 są wyjątkowo zróżnicowane. Nie nie od Apaf-1 i apoptosomu może aktywować kaspazę-9 [17].
wyklucza się jej udziału w procesie apoptozy [19]. W warun- Uważa się, że wysoka całkowita aktywność kaspaz jest
kach in vitro obserwowano, że może przez proteolizę akty- niezbędna do wystąpienia apoptozy w pewnych typach ko-
wować prokaspazy wykonawcze [2]. mórek. W innych natomiast, przy niskiej aktywności ka-
Kaspaza-1 oraz kaspaza-5 biorą udział w tworzeniu kom- spaz dochodzi do uruchomienia alternatywnych szlaków
pleksów białkowych zwanych inflammosomami [13], których apoptozy [2].
powstanie, mimo zaangażowania kaspaz, nie musi wiązać Rodzina kaspaz stanowi różnorodną grupę enzymów.
się z apoptozą [14]. Prawdopodobnie ograniczona aktywność Mimo podobieństw strukturalnych, kaspazy angażują się w
kaspaz: -1, -2, -8 i -10, może prowadzić do aktywacji czynni- procesy prowadzące do zupełnie przeciwstawnych efektów,
ka NF- B o działaniu antyapoptotycznym [7]. takich jak: różnicowanie komórek albo ich śmierć w mecha-
Przy braku możliwości utworzenia apoptosomu (np. w nizmie apoptozy. Ze względu na różnorodność funkcji, mno-
komórkach hemopoetycznych nie wytwarzających czynnika gość substratów i kaskadowość aktywacji kaspazy stanowią
Apaf-1) apoptoza następuje w nie do końca wyjaśniony spo- doskonały przykład precyzyjnie działającej sieci przekazu
sób, w którym kaspaza-1 bezpośrednio aktywuje wykonaw- informacji na poziomie komórkowym.
czą kaspazę-7 [12]. Kaspaza-1 wydaje się zatem spełniać
dwojaką rolę: zależnie od działającego na nią aktywatora
PIŚMIENNICTWO
może pełnić funkcję enzymu zapalenia lub apoptozy.
Kaspazy -2, -3, -6, -7, -8, -9 i -10 uczestniczą w mechani-
1. Acehan D., Jiang X., Morgan DG. i wsp.: Three-dimensional structure of
zmie zaprogramowanej śmierci komórki. Kaspaza-3 jest od-
the apoptosome: implications for assembly, procaspase-9 binding, and
powiedzialna za kondensację chromatyny, degradację DNA
activation. Mol. Cell, 2002, 9, 423-432.
oraz rozkład wielu substratów (wimentyny, topoizomerazy I, 2. Adams J.M.: Ways of dying: multiple pathways to apoptosis. Genes Dev.,
2003, 17, 2481-2495.
białka STAT-1, XIAP, Rb, gelsoliny, -fodryny, PARP). Dzięki
3. Cryns V., Yuan J.: Proteases to die for. Genes Dev., 1998, 12, 1551-
mnogości substratów kaspaza-3 wydaje się być najważniej-
1570.
szą spośród kaspaz wykonawczych. Pomiar jej aktywności
4. Deveraux Q.L., Roy N., Steinnicke H.R. i wsp.: IAPs block apoptotic event-
służy do oceny nasilenia procesu apoptozy [25]. Bardziej sinduced by caspase-8 and cytochrome c by direct inhibition of distinct
caspases. EMBO J., 1998, 17, 2215-222l.
ograniczoną rolę w fazie wykonawczej apoptozy pełnią ka-
5. Ghayur T., Banerjee S., Hugunin M. i wsp.: Caspase-1 processes IFN-
spaza-6 (degradacja laminy A) oraz -7 (proteoliza PARP, frag-
gamma-inducing factor and regulates LPS-induced INF-gamma produc-
mentacja DNA) [20].
tion. Nature, 1997, 386, 619-623.
Kaspaza-2, zlokalizowana w jądrze komórkowym i w 6. Ho P., Hawkins C.J.: Mammalian initiator apoptotic caspases. FEBS Jo-
urnal, 2005, 272, 5436-5453.
aparacie Golgiego, prawdopodobnie może wyzwalać apop-
7. Lamkanfi M., Declercq W., Vanden Berghe T. i wsp.: Caspases leave the
tozę bezpośrednio z jądra komórkowego [2]. Do jej akty-
beaten track: caspase-mediated activation of NF- B. J. Cell Biol., 2006,
wacji dochodzi w obrębie kompleksu zwanego PIDDoso-
173, 165-171.
mem, który tworzy się w odpowiedzi na uszkodzenia DNA 8. Lassus P., Optitz-Araya X., Lazebnik Y. i wsp.: Requirement for caspase-
2 in stress-induced apoptosis before mitochondrial permeabilization. Cell,
[23]. Kaspaza-2 nie ma możliwości bezpośredniej aktywa-
2002, 297, 1352-1354.
cji innych kaspaz, może natomiast poprzez rozkład białka
9. Lavrik I.N., Golks A., Krammer P.H., i wsp.: Caspases: pharmacological
Bid doprowadzać do uwolnienia cytochromu c z mitochon-
manipulation of cell death. J. Clin. Invest., 2005, 115, 2665-2672.
drium [8]. 10. Li J., Billiar T.R., Talanian R.V. i wsp.: Nitric oxide reversibly inhibits se-
ven members of the caspase family via S-nitrosylation. Biochem. Bio-
Kaspaza-10, podobna pod względem budowy do kaspa-
phys. Res. Commun., 1997, 240, 419-424.
zy-8, w czasie indukcji apoptozy na skutek pobudzenia re-
11. Luschen S., Ussat S., Kronke M. i wsp.: Claevage of human cytosolic
ceptora Fas lub TRAIL, podlega rekrutacji do kompleksu
phospholipase A2 by caspase-1 (ICE) and caspase-8 (FLICE). Biochem.
DISC. Kaspaza-10 nie może jednak w pełni funkcjonalnie Biophys. Res. Commun., 1998, 253, 92-98.
Kaspazy  struktura i funkcja 407
12. Marsden V., O'Connor L., O'Reilly L.A. i wsp.: Apoptosis initiated by Bcl- 22. Thornberry N.A., Bull H.G., Calaycay J.R. i wsp.: A novel heterodimeric
2-regulated caspase activation independently of the cytochrome c/Apaf- cysteine protease is required for inteleukin-1 processing in monocytes.
1/caspase-9 apoptosome. Nature, 2002, 419, 634-637. Nature, 1992, 356, 768-774.
13. Martinon F., Tschopp J.: Inflammatory caspases: linking and intracellular inna- 23. Tinel A., Tschopp J.: The PIDDosome, a protein complex implicated in
te immune system of autoinflammatory diseases. Cell, 2004, 117, 561-574. activation of caspase-2 in response to genotoxic stress. Science, 2004,
14. Martinon F., Tschopp J.: NLRs join TLRs as innate sensors of pathogens. 304, 843-846.
Trends Immunol., 2005, 26, 447-454. 24. Wilson K.P., Black J.-A.F., Thomson J.A. i wsp.: Structure and me-
15. Muzio M., Salvesen GS., Dixit VM. i wsp.: FLICE induced apoptosis in a chanism of inteleukin-1 -converting enzyme. Nature, 1994, 370, 270-
cell-free system. Cleavage of caspase zymogens. J. Biol. Chem., 1997, 275.
272, 2952-2956. 25. Wolf B.B., Green D.R.: Suicidal tendencies: apoptotic cell death by ca-
16. Muzio M., Stockwell BR., Stennicke HR. i wsp.: An induced proximity spase family proteinases. J. Biol. Chem., 1999, 274, 20049-20052.
model for caspase-8 activation. J. Biol. Chem., 1998, 273, 2926-2930. 26. Yuan J., Shaham S., Ledoux S. i wsp.: The C. elegans cell death gene
17. Rao R.V., Castro-Obregon S., Frankowski H. i wsp.: Coupling endopla- ced-3 encodes a protein similar to mammalian inteleukin-1 -converting
smic reticulum stress to the cell death program: An Apaf-1-inependent enzyme. Cell, 1993, 75, 641-652.
intrinsic pathway. J. Biol. Chem., 2002, 277, 21836-21842. 27. Zong W.X., Li C., Hatzuvassiliou G. i wsp.: Bax and Bak can localize to
18. Salvesen G.S., Dixit V. M.: Caspase activation: The induced-proximity the endoplasmic reticulum to initiate apoptosis. J. Cell. Biol., 2003, 162,
model. Proc. Natl. Acad. Sci USA, 1999, 96, 10964-10967. 59-69.
19. Schlegel J., Peters I., Orrenius S. i wsp.: CPP32/Apopain is a key inte-
leukin 1 converting enzyme-like protease involved in Fas-mediated apop-
Grant KBN nr 2 P05B 083 30
tosis. J. Biol. Chem., 1996, 271, 1841-1844.
20. Smolewski P.: Rola kaspaz w procesie apoptozy. Postępy Hig. Med. Dosw.,
2003, 57, 335-354. Otrzymano: 24 kwietnia 2007 r.
21. Sprick M.R., Rieser E., Stahl H. i wsp.: Caspase-10 is recruited to and Adres: Irmina Korzeniewska-Dyl, Klinika Chorób Wewnętrznych, Nefrologii
activated at the native TRAIL and CD95 death-inducing signaling com- i Dializoterapii, Uniwersytecki Szpital Kliniczny nr 2 w A
odzi, 90-549 A
ódz
,
plexes in a FADD-dependent manner but can not functionally substitute ul. Żeromskiego 113, tel.: [phone], fax: [phone],
caspse-8. EMBO J., 2002, 21, 4520-4530. e-mail: [e-mail]
XXVII Congres of the European Academy of Allergology
and Clinical Immunology
Barcelona, Spain, 7 11 June, 2008