Hinduizm  Wikipedia, wolna encyklopedia Page 1 of 15
Hinduizm
Z Wikipedii
Część serii na temat
Hinduizm  określenie zbiorcze na grupę wierzeń
Hinduizmu
religijnych, wyznawanych głównie na Półwyspie
Indyjskim.
Rozmaite odłamy hinduizmu wyznaje prawie 1 miliard
ludzi, z których ok. 910 milionów mieszka w Indiach i
Nepalu (łącznie). Inne państwa ze znacznym odsetkiem
Historia ·Bóstwa
hinduistów to: Bangladesz, Sri Lanka, Pakistan, Indonezja,
Tradycje ·Mitologia
Singapur, Gujana, Surinam, Fidżi, Mauritius, Trynidad i
Wierzenia i praktyki
Tobago, Republika Południowej Afryki. W związku z tym
Reinkarnacja ·Moksza
Karma ·Pudz
a ·Maja
hinduizm, traktowany zbiorczo, jest trzecią pod względem
Samsara ·Dharma
liczby wyznawców religią świata[1][2].
Wedanta ·
Joga ·Ajurweda
Istnieje bardzo wiele odłamów hinduistycznych, różniących
Juga ·Wegetarianizm
się zarówno wierzeniami na temat Boga, jak i praktykami.
Bhakti Mantra
·
Ich wyznawców łączy przede wszystkim:
Święte pisma
Upaniszady ·Wedy
1. Szacunek dla świętych ksiąg  Wed
Brahmany ·Bhagawadgita
2. Wiara w reinkarnacjÄ™
Ramajana ·Mahabharata
3. Wiara w prawo akcji i reakcji (karma)
Purana ·Aranjaka
4. Dążenie do wyzwolenia, różnie rozumianego przez
Shikshapatri ·Waćanamrut
poszczególne odłamy.
Tematy powiÄ…zane
Religie dharmiczne ·
Duże różnice doktrynalne powodują duże trudności ze
Hinduizm według kraju
zdefiniowaniem hinduizmu.
Duchowni ·Mandir
System kastowy
Różne odłamy hinduizmu zawierają cechy monoteizmu,
Glosariusz ·Murti
monizmu, panteizmu, henoteizmu, panenteizmu, politeizmu
czy nawet ateizmu. Generalnie hinduizm uznaje, że każda
wiara, która prowadzi do Boga, jest dobra.
W hinduizmie istnieje wiara w bóstwa  dewy (bóstwa
męskie) i dewi (bóstwa żeńskie), które są zwykle
traktowane albo jako emanacje jedynego Boga lub (rzadziej) jako
istoty niższe (odpowiedniki aniołów w religiach abrahamowych).
Hinduizm ma ogromny zbiór świętych pism. Dzieli się je na śruti -
literaturÄ™ wedyjskÄ… - Wedy oraz smryti - literaturÄ™ poczÄ…tkowo
niekanoniczną, w skład której wchodzą eposy: Ramajana i
Mahabharata (w tym na szczególną uwagę zasługuje jedna z jej ksiąg
- Bhagawadgita), Purany oraz Manusmryti. Istnieją również inne
księgi uznawane za święte tylko przez niektóre hinduistyczne odłamy
bÄ…dz
ruchy religijne. Dla części hinduistów kanon świętych ksiąg jest
w dalszym ciągu otwarty, a nawet w niektórych nurtach za święte
OM  zapis sylaby będącej
symbolem hinduizmu
uznawane są święte teksty innych wyznań.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Hinduizm 2009-12-07
Hinduizm  Wikipedia, wolna encyklopedia Page 2 of 15
Z reguły za symbol religii hinduistycznej uważa się znak: "OM".
Czasami też symbolem hinduizmu jest swastyka hinduistyczna. Z
hinduizmu (i poprzedzajÄ…cego go braminizmu) wywodzi siÄ™ wiele
innych religii, m.in. buddyzm[3][4], dz
inizm, sikhizm, adz
iwikowie
(pośrednio)[3][4].
Dawniej hinduizm badano głównie jako strukturę opozycyjną do
uniwersalistycznych religii Indii (buddyzmu czy islamu), zwracajÄ…c
uwagę głównie na to, że nie ma on jednolitej struktury
organizacyjnej, formy kultu i doktryna są zmienne i płynne, nie ma
rozbudowanych, uniwersalnych instytucji. Obecnie zwraca siÄ™ jednak Swastyka hinduistyczna
uwagę na to, że obraz akcentujący wyłącznie te czynniki nie jest
pełny i w dużej mierze wywodzi się ze światopoglądu angielskich
kolonizatorów, którzy uważali, że umysłowość indyjska nie jest zdolna do tworzenia jakiejś własnej,
osobnej i trwałej organizacji społecznej. Skutkiem tego stanu rzeczy jest także to, że
niewspółmiernie rozwinięte są badania nad tradycją aryjską i bramińską (w tym tradycją wedyjską,
bramińsko-teologiczną i filozoficzna) w dziejach hinduizmu, podczas gdy badania nad elementami
tubylczymi i współczesnymi ciągle pozostają w pewnej mierze zaniedbane. Istnieją wciąż także duże
luki w badaniach nad hinduizmem na południu Indii.
Spis treści
% 1 Etymologia
% 2 Wierzenia
% 2.1 Koncepcja Boga i sił wyższych
% 2.1.1 Dewy i dewi
% 2.1.2 Awatarowie
% 2.2 Koncepcje duszy
% 2.3 Reinkarnacja i samsara
% 2.4 Ezoteryka i mistyka
% 2.5 Stworzenie wszechświata i eschatologia
% 2.6 Podział czasu
% 2.7 Czas i przeznaczenie
% 3 Etyka
% 4 Święte pisma
% 5 Historia
% 6 Odłamy
% 7 Praktyki
% 8 Aspekty społeczne
% 8.1 Warny
% 8.2 Rodzina
% 8.3 Zwierzęta
% 8.3.1 Święte krowy
% 9 Hinduizm a kultura
% 9.1 Filozofia
% 9.2 Literatura
% 9.3 Muzyka i taniec
% 10 Wpływ na inne religie
% 11 Przypisy
% 12 Bibliografia
% 13 Zobacz też
http://pl.wikipedia.org/wiki/Hinduizm 2009-12-07
Hinduizm  Wikipedia, wolna encyklopedia Page 3 of 15
% 14 Linki zewnętrzne
Etymologia
Perski termin Hindu pochodzi od sanskryckiego słowa Sindhu oznaczającego rzekę Indus i
wykorzystany był przez perskich geografów do określania ludów mieszkających za tą rzeką.
Terminy Hindu i Hindoo wykorzystane były przez Brytyjczyków pod koniec XVIII wieku w
odniesieniu do mieszkańców Hindustanu. Wkrótce określenie Hindu zaczęło się odnosić do każdego
Indusa (w sensie: mieszkańca Indii) wyznania innego niż islam, chrześcijaństwo, sikhizm i dżinizm.
Ok. 1830 r. Brytyjczycy przez dołączenie do słowa Hindu przyrostka ism i utworzyli używaną dziś
nazwa hinduizm (w angielskiej formie jako Hinduism). W pierwszej połowie XIX wieku
rozpowszechnił się on w Europie dla przeciwstawienia religii indyjskich buddyzmowi i dżinizmowi.
Sami wyznawcy na określenie swojej religii używają nazwy san

tanadharma, czyli odwieczny
porzÄ…dek.
Wierzenia
Koncepcja Boga i sił wyższych
Z uwagi na to, że hinduizm nie jest jednolitym zbiorem wierzeń, z jasno zdefiniowaną doktryną,
można w obrębie hinduizmu napotkać różne poglądy na naturę bóstwa. Odłamy hinduizmu
zawierają cechy monoteizmu, monizmu, panteizmu, henoteizmu, panenteizmu, a nawet, według
niektórych, szeroko pojmowanego politeizmu czy ateizmu. Upaniszady, Wedy i inne święte księgi
hinduistyczne takie jak Bhagawadgita czy Bhagawatapurana prezentują pogląd, że istnieje tylko
jeden jedyny Bóg. Hinduizm określany jest przez niektórych mianem "pseudopoliteizmu"; według
tego poglądu pod powierzchowną warstwą wielobóstwa kryje się warstwa monoteistyczna (jedyny
Bóg i jego emanacje, czyli wcielenia). We współczesnym (dziewiętnasto- i dwudziestowiecznym)
hinduizmie jego przedstawiciele, tacy jak Ramakryszna, Mahatma Gandhi, Ramana Mahariszi,
Paramahansa Jogananda, Swami Rama czy Sathya Sai Baba nauczali i nauczajÄ… monoteistycznych
koncepcji Boga.
Dewy i dewi
W hinduizmie istnieje wiara w bóstwa (sanskryt dewa  bóstwa męskie
np. Brahma, Wisznu, i dewi  bóstwa żeńskie, np. Saraswati), które w
większości odłamów hinduizmu traktowanie są jako różne postacie i
emanacje jedynego Boga bÄ…dz
też jako istoty astralne, niższe od Boga
(podobnie jak anioły w chrześcijaństwie czy islamie)[5]. Hinduizm ma
najbogatszy panteon ze wszystkich religii. Bóstwa te mają znaczenie
mocno symboliczne, w dużej mierze zależne od regionu, w którym są
czczone. Każda z głównych grup wierzeń w hinduizmie uznaje swojego
dewa za przejaw Absolutu/Brahmana lub Iśwarę (osobowego Boga)
(czy też jego głównego awatara). Najpowszechniejszy jest kult Wisznu
(w tym jego Awatarów) i Śiwy oraz Dewi. Także prawie wszyscy
hinduiści modlą się do Ganeśi, rzadko czci się go jednak jako przejaw
Åšiwa jako medytujÄ…cy
Boga jedynego. jogin i asceta
http://pl.wikipedia.org/wiki/Hinduizm 2009-12-07
Hinduizm  Wikipedia, wolna encyklopedia Page 4 of 15
Powyższe bóstwa uzyskały obecny status w połowie I tysiąclecia p.n.e. i zastąpiły bogów drugiej
generacji (np. Indra, Waruna), które z kolei były następcami bogów panindoeuropejskich.
W hinduizmie istnieją także miliony innych dewów i dewi. Kulty większości z nich mają charakter
lokalny. Ich przedstawienia są ściśle symboliczne.
Awatarowie
Hinduiści wierzą, że Bóg lub bogowie zstępują na Ziemię co kilka tysięcy lat jako awatara, aby
wypełnić ważną misję  uratować świat przed upadkiem moralnym (np. Rama lub Kryszna). W
przypadku niektórych awatarów (tu chodzi głównie o Buddę) nie ma jasności co do dokładnej misji
jaką mieli wypełnić.
Dla większości hinduistów najważniejsze znaczenie ma dziesięciu głównych awatarów
(Daśawatarów) Wisznu:
1. Matsja  pod postaciÄ… ryby
2. Kurma  pod postacią Żółwia
3. Waraha  pod postaciÄ… dzika
4. Narasinha  pod postacią pół-człowieka pół-lwa
5. Wamana  pod postacią karła
6. Paraśurama  pod postacią człowieka
7. Rama  pod postacią księcia Ajodhji
8. Kryszna  pod postacią człowieka, urodzonego w rodzinie pasterzy krów, który w przyszłości
zostaje władcą
9. Budda  pod postacią człowieka, jednak część hinduistów uważa, że dziewiątym awatarem był
Balarama (który zstąpił na Ziemię razem z Kryszną)
10. Kalkin  pod postaciÄ… jez
dz
ca (na białym koniu), którego przyjście ma zwiastować koniec
obecnej Kali jugi; większość hinduistów oczekuje na jego przybycie, jednak niektóre odłamy
hinduistyczne uważają, że ono już nastąpiło
Zdecydowanie najbardziej czczeni spośród wyżej wymienionych awatarów są Rama i Kryszna.
Pojawiają się też awatary dewów i dewi innych niż Wisznu, są jednak mniej popularne.
Zdarza się także, że inne osoby uważane są z Awatarów częściowych, na przykład: Wjasa czy
Tukaram. Ponadto istnieje wiele hinduistycznych ruchów religijnych, według których przywódcy
religijni (głównie dziewiętnasto- i dwudziestowieczni) są awatarami.
Koncepcje duszy
Według hinduizmu dusza jest nieśmiertelna. Dotyczy to zarówno ludzi jak i zwierząt, roślin i
przedmiotów. Przechodzi ona serię wcieleń aż do osiągnięcia mokszy co jest bardziej szczegółowo
omówione w tym artykule w sekcji "Reinkarnacja i samsara".
Zgodnie z hinduizmem dusza została stworzona na podobieństwo Boga, różni się od niego tym, że
jeszcze nie jest doskonała, natomiast Bóg tak. Może ona jednak osiągnąć doskonałość i pełne
zespolenie z Bogiem, co jest celem hinduistów.
Reinkarnacja i samsara
W hinduizmie powszechna jest wiara w reinkarnację. Według hinduistów dusza przechodzi przez
coraz wyższe postacie  od przedmiotu, przez postać rośliny, zwierzęcia, człowieka (i jeszcze parę
http://pl.wikipedia.org/wiki/Hinduizm 2009-12-07
Hinduizm  Wikipedia, wolna encyklopedia Page 5 of 15
wyższych) po zjednoczenie i stopienie się z Brahmanem (Bogiem, Absolutem) raz na zawsze. W
skrajnych przypadkach (za karę za popełnienie poważnych zbrodni) dusza może przybrać postać
niższą.
Losy duszy (w tym postać, którą przybierze w następnym życiu) warunkowane są przez czyny 
poprzez każdy czyn dusza zbiera określoną (dobrą lub złą, zależnie od czynów) karmę, której
rezultatem są sukcesy i szczęście lub cierpienia. Gdy te nastąpią, wtedy karma się spala.
Wędrówka dusz, w którą wierzą hinduiści, nazywa się sansarą. Hinduiści dążą do jej zakończenia i
zjednoczenia się na zawsze z Bogiem (Brahmanem), co jest możliwe poprzez jedną z trzech dróg 
bhaktijogę (miłość i oddanie), dz
ńanajogę (zdobywanie mądrości duchowej) lub karmajogę
(bezinteresowne działanie).
Reinkarnacja opisana jest w Bhagawadgicie:
Duch porzuca zużyte ciało, by nowe przyoblec, jak człowiek co odzież znoszoną na
świeżą zamienia. (Bhagawadgita 2:22)
Ezoteryka i mistyka
Zgodnie z większością mistycznych systemów hinduistycznych w ciele człowieka znajduje się
siedem głównych ośrodków energii zwanych ćakramami. Każdy z nich odpowiedzialny jest za
określone umiejętności i cechy.
Spotykany wśród hinduistów jest także pogląd, że dusze człowieka otaczają trzy ciała, powłoki 
ciało fizyczne, ciało astralne i ciało przyczynowe. Zostały one uszeregowane w kolejności od
najgęstszej do najmniej gęstej.
Wielu hinduistów wierzy też, że istnieją trzy wszechświaty: materialny, astralny i przyczynowy,
każdy z nich jest mniej gęsty od poprzedniego.
Stworzenie wszechświata i eschatologia
W obrębie hinduizmu można spotkać dwa różne poglądy na ten temat: monistyczny i dualistyczny.
Według pierwszego świat jest tworzony przez Boga cały czas. Według drugiego (zakładającego
istnienie trzech osobnych jednostek: Boga, dusz i materii) świat był raz stworzony, gdy Bóg ułożył
materię w odpowiednie kształty. Wysnuwano w świętych pismach hinduizmu różne teorie na temat
tego w jaki sposób powstał wszechświat - według niektórych powstał ze złotego jaja, według innych
ze zwiÄ…zku seksualnego itp.
Według hinduizmu, pod koniec kalpy wszechświat zostanie zniszczony, a potem po okresie kolejnej
kalpy nowy wszechświat będzie powołany do życia. W momencie zniszczenia wszechświata
następuje mahapralaja, czyli "wielkie rozwiązanie". Inny pogląd, powszechny wśród śiwaitów głosi,
że wszechświat jest nieustannie niszczony i powoływany do życia (symbolem tego jest taniec Śiwy-
Nataradz
y).
Podział czasu
Według hinduizmu czas się dzieli na cztery ery, czyli jugi: Kritajugę (zwaną też Satjajugą),
Tretajugę, Dwaparajugę i Kalijugę. Satjajuga jest uważana za erę najwyższej moralności, a podczas
następnych następuje spadek moralności ludzi, aż do Kalijugi, gdzie jest on najniższy. Według
większości hinduistów obecną erą jest Kalijuga. Kritajuga trwa cztery tysiące lat, Tretajuga trwa trzy
http://pl.wikipedia.org/wiki/Hinduizm 2009-12-07
Hinduizm  Wikipedia, wolna encyklopedia Page 6 of 15
tysiące lat, Dwaparajuga dwa tysiące lat, a Kalijuga tysiąc lat, z tym, że jest to podawane w latach
Boskich (każdy z których jest 360 razy dłuższy od roku ludzkiego). Czas każdej z tych jug trwa
dodatkowo o "zmierzch" i "poranek" trwający jedną dziesiątą głównego czasu trwania każdej jugi.
Wszystkie jugi (razem ze zmierzchami i porankami) składają się na Mahajugę trwającą dwanaście
tysięcy Boskich lat. Tysiąc Maha jug składa się na jedną kalpę (zwaną też "dniem Brahmy"), czyli
okres trwania jednego wszechświata.
Czas i przeznaczenie
Astrologia jest żywa przede wszystkim wśród ludu, ma jednak swoje uzasadnienie w bramińskiej
koncepcji przeznaczenia i bóstw planetarnych. Europejskiemu "przeznaczeniu" odpowiada hinduski
dajwam - związany jest on ściśle z położeniem planet w dniu narodzin, dlatego też analiza omenów
może umożliwić odczytanie przyszłości. Astrologią zajmują się przeważnie osoby należące do
najniższych kast bramińskich, układ gwiazd ma jednak duże znaczenie (w okresie braminizmu o
wiele większe niż obecnie) także dla rytuałów ofiarnych. Bramini na podstawie układu gwiazd
ustalają momenty właściwe dla ofiar i innych rytuałów - rytuałów przejścia (samskara) i wszystkich
ważnych przedsięwzięć społecznych. Praktyka ta wywarła wpływy także na indyjski sposób rządów
i prowadzenia wojen. Pierwsze kalendarze powstawały właśnie w tym celu w okresie wedyjskim,
były one stopniowo uzupełniane o listy dni pomyślnych i niepomyślnych, daty świąt oraz zaćmień
słońca i dat jego wejścia w kolejne znaki zodiaku indyjskiego. Miało to ogromne znaczenie dla
rozwoju indyjskiej astronomii. W II w. n.e. kalendarze zostały uzupełnione o dokładne dane o
pozycjach planet. W ten sposób ok. V w. ukształtował się indyjski kalendarz rytualny oparty na
cyklach 5-letnich, zwany pańćanga. Kalendarz ten z pewnymi korektami do dziś służy do ustalania
dat obrzędów i rytuałów w świątyniach indyjskich. Do póz
niejszych zapożyczeń należą
mezopotamski dzień lunarny (tithi) i greko-rzymski cykl 60-letni oparty na cyklach planety Jowisz.
Kalendarz 60-letni dorównywał dawniej popularnością 5-letniemu (co poświadcza arabski Al-Biruni
z XII w.), obecnie jednak jest niemal zapomniany na Północy, a używany lokalnie w świątyniach
Południa. Mimo tego oblicza się według niego nadal dzień ważnego święta Kumbhamela.
Etyka
Etyka hinduistyczna opiera się na kilku fundamentalnych założeniach:
% Wszyscy są sobie równi  niezależnie od wyznania, rasy, państwa, wieku, płci czy inteligencji.
Są oni bowiem częścią Boga.
% Należy stosować się do zasady ahinsa i nie krzywdzić żadnej istoty czynem, myślą ani
słowem, nie licząc wyjątkowych przypadków, gdy to może być konieczne, aby obronić siebie
lub kogoÅ› innego.
% Boga można czcić pod dowolną formą i imieniem.
% Każdą istotę zamieszkuje Bóg.
% Należy spełniać swój obowiązek społeczny i religijny.
Z założeń tych wynika etyka hinduistyczna, która również jest wspólna dla wszystkich kultów
hinduistycznych. Etyka ta nazywana jest Dharmą i obejmuje ona swym zasięgiem nie tylko ludzi,
ale także wszelkie istoty żywe. Jej podstawą są wartości takie jak miłość, współczucie i spokój, a
także pokonanie pragnień i przywiązań, oddanie Bogu (bhakti). Wspólny dla wszystkich hinduistów
jest też szacunek dla świętych krów.
Święte pisma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Hinduizm 2009-12-07
Hinduizm  Wikipedia, wolna encyklopedia Page 7 of 15
Święte księgi hinduizmu  Wedy  spisane zostały w sanskrycie.
Składają się z czterech sanhit: Rygwedy (hymny do dewów) -
powstałej najwcześniej, Samawedy (pieśni liturgiczne), Jadz
urwedy,
(formuły przy składaniu ofiar) i Atharwawedy (pieśni czarodziejskie,
wiedza zaklęć) - powstałej najpóz
niej. Każda z sanhit ma jeszcze
dwa teksty: Brahmany (traktaty rytualno-teologiczne) i Upaniszady
(traktaty filozoficzne). Oprócz nich (Brahmanów i Upaniszad)
wyróżnia się jeszcze Aranjaki, o treści mistyczno-alegorycznej,
przeznaczone dla leśnych ascetów.
Strona z Rygwedy zapisana
Większość hinduistów kieruje się świętą tradycją (smryti) przekazaną
w sanskrycie
w dwóch eposach: Mahabharacie i Ramajanie. Pierwszy zawiera
księgę dydaktyczną  Bhagawad Gitę, stanowiącą jedną z
podstawowych elementów kultury indyjskiej. Ramajana to historia Ramy  siódmego awatary
Wisznu i bohaterskiego królewicza. Oprócz tego istnieją jeszcze Purany, poruszające tematy takie
jak mitologia, historia, tradycja, a także np. stworzenie świata. Ponadto, do smriti należy także
księga Manusmryti spisana przez Manu. Do smryti zalicza się również sutry.
Do innych świętych pism uznawanych tylko przez niektóre odłamy należą na przykład tantry
(uznawane przez śaktów), agamy. W Indiach Południowych bardzo duże znaczenie kulturalno-
religijno-społeczne ma księga Tirukkural, które spełnia tam bliz
niaczo podobnÄ… rolÄ™ jak Biblia
chrześcijańska w krajach zachodnich.
Według hinduistów święte księgi zostały spisane przez natchnionych przez Boga ryszich i jako takie
bezpośrednio pochodzą od Boga.
Historia
Hinduizm jest religią bez jednego głównego założyciela. Rozpoczął się razem z rozkwitem kultury
Ariów w Indiach. Wówczas powstała Rygweda - najstarsza święta księga hinduizmu. Z czasem do
kanonu świętych pism tej wiary dołączyły pozostałe Wedy oraz wiele innych tekstów religijnych
(część z których uznawana za święte tylko przez niektóre odłamy). Hinduizm jako religia powstał
właśnie z Wed.
Hinduizm wyewoluował z braminizmu, który z kolei wyewoluował z wedyzmu. Wedyzm został
przyniesiony do Indii przez Ariów (którzy już go wcześniej rozwinęli); był z początku religią
politeistyczną, który przekształcił się póz
niej w henoteizm. W okresie braminizmu natomiast
ukształtował się wyraz
ny podział społeczeństwa na cztery warny. Gdy powstawał hinduizm
wówczas na sam przód panteonu wysunięto Wisznu i Śiwę, a dawniejsze bóstwa wedyjskie (Agni,
Indra, Waruna, a także Brahma) spadły albo do roli bóstw pomniejszych lub całkowicie zanikły.
Hinduiści byli w zasadzie podzieleni na wisznuitów (czczących Wisznu i jego awatary) oraz
śiwaitów (czczących Śiwę). Członkowie każdego z tych odłamów uważali ich bóstwo za Boga
jedynego, zatem hinduizm był monoteistyczny.
W VI wieku p.n.e. od hinduizmu zaczęły się wyodrębniać: buddyzm (założony przez Buddę) i
dżinizm (założony przez Mahawirę), a także adz
iwikowie. Z początku miały one zasięg wyłącznie
lokalny (rejon Biharu) jednak wkrótce się rozpowszechniły na inne obszary, a nawet w przypadku
buddyzmu - na całe Indie. Dżinizm natomiast pozostał do czasu popularny w Indiach południowych.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Hinduizm 2009-12-07
Hinduizm  Wikipedia, wolna encyklopedia Page 8 of 15
Jako, że dotychczas hinduizm był główną, największą religią Indii, duża zmiana nastąpiła za
panowania króla Aśoki - buddysty (żyjącego w III wieku p.n.e.), rządzącego dużą częścią
subkontynentu indyjskiego, który sprawił, że oficjalną religią jego państwa stał się buddyzm.
W I wieku p.n.e. zaczął w Indiach kształtować ruch bhaktyzmu - powstały sampradaja bhagawatów
(wisznuickie) i paśupatów (śiwaickie), jednak z początku bardziej polegał na czci niż na miłości,
oddaniu. Dopiero póz
niej aspekt miłości i związku emocjonalnego z czczonym bóstwem zaczął
powstawać.
Na przełomie I i II wieku p.n.e. za sprawą misjonarzy hinduistycznych, hinduizm dotarł w dolinę
Mekongu, gdzie szybko został główną religią Funanu, a z czasem rozprzestrzenił się na północ
wśród ludów Czampy. Hinduizm khmerski był podobny do indyjskiego. Najważniejsze były kulty
Brahmy, Wisznu i Śiwy, z tym że temu pierwszemu szybko przestano oddawać cześć i wznosić
świątynie (podobnie jak w Indiach). Do innych ważnych dewów czczonych w Kambodży należeli:
Agni, Skanda, Indra i Harihara.
Sytuacja (tu chodzi o główną religię Indii) odmieniła się jednak w 320 roku, gdy Indiami zaczęła
rządzić dynastia Guptów. Za ich sprawą hinduizm znowu stał się głównym wyznaniem Indii. Nie
oznacza to jednak wcale, że wcześniej - gdy Indie były buddyjskie (od czasów panowania Aśoki) -
hinduizm przestał istnieć czy osłabł. Wręcz przeciwnie, rozwijał się. Kwitła wówczas literatura
hinduistyczna oraz utrzymywały się praktyki religijne i filozofia hinduistyczna.
W drugiej połowie pierwszego milenium ery chrześcijańskiej rozpoczęła się "kontrreformacja"
hinduizmu ze strony braminów (po rozpowszechnieniu się w Indiach buddyzmu, który stał się
główną religią). Istotną w niej rolę mieli ortodoksyjni filozofowie tacy jak na przykład monistyczny
Adi Śankara - założyciel głównej i najbardziej wpływowej szkoły filozofii indyjskiej -
Adwajtawedanty. Za sprawą tych filozofów hinduizm się znowu rozpowszechnił w Indiach, a
buddyzm zaniknął prawie w całości. W południowych Indiach natomiast duża rolę w wyparciu
powszechnego tam dżinizmu (a także buddyzmu) mieli kontrreformatorzy śiwaiccy.
Rozwijały się póz
niej, po Åšankarze (pod koniec pierwszego milenium i na poczÄ…tku drugiego) mniej
ortodoksyjne ruchy religijne - mianowicie ruch bhakti, opowiadający się za oddaniem Bogu i pełnym
poddaniem się jego woli, zainspirowany Bhagawadgitą. Bhakti było charakterystyczne np. dla
Ramanudz
y co bardzo wpłynęło na wisznuizm. Mimo iż istniało już od dawna (bhakti pojawia się w
pierwszym hymnie Rygwedy) w średniowieczu otrzymało podbudowę filozoficzną i nastąpił jego
prawdziwy rozwój. Udział w nim miało także dwunastu alwarów (wisznuickich) i sześćdziesięciu
trzech najanmarów (śiwaickich) - wędrownych świętych układających pieśni dewocyjne
odpowiednio do Wisznu i Śiwy. Od trzynastego do piętnastego wieku nastąpił w całych Indiach
rozwój literatury dewocyjnej, pisanej nie w sanskrycie, lecz w językach lokalnych. Do
najważniejszych jej twórców zalicza się postacie takie jak Tulsidas czy Mira Bai.
Popularność zaczął zdobywać także trzeci odłam hinduizmu - śaktyzm, polegający na kulcie Dewi,
którego szczyt przypadł na średniowiecze, razem z rozwojem tantryzmu. Zaczął jednak póz
niej
tracić popularność na rzecz wisznuizmu. Postacie Dewi przedostały się jednak, razem z ekspansją
geograficzną tantryzmu, do Tybetu, a stamtąd do Azji północno-wschodniej i południowo-
wschodniej.
W okresie średniowiecznym zaczął się również upowszechniać kult Ramy - siódmego awatary
Wisznu.
W średniowieczu hinduizm nieco ucierpiał, co było spowodowane najazdami na Indie ze strony
muzułmańskich władców. Niektórzy z nich (np. Aurangzeb) siłą nawracali hinduistów na islam, a
http://pl.wikipedia.org/wiki/Hinduizm 2009-12-07
Hinduizm  Wikipedia, wolna encyklopedia Page 9 of 15
inni (np. Akbar) nie ingerowali w sprawy religijne poddanych, a nawet starali siÄ™ o dialog
międzyreligijny. Jednak hinduiści mieli status dhimmi. Przybycie islamu spowodowało z drugiej
strony liczne konflikty społeczne na tle religijnym. Zaczęły się także pojawiać wewnątrz hinduizmu
nurty synkretyczne łączące hinduizm i islam takie jak gmina Kabira czy zwolennicy Ćaitanji
Mahaprabhu.
W XVI wieku od hinduizmu wyodrębnił się sikhizm, jednak nie zachwiał jego pozycji - ograniczył
się do rejonu Pendżabu, gdzie dziś żyje większość sikhów, którzy stanowią w tym stanie ok. 65%
Pendżabczyków.
W póz
nym okresie nowożytnym i w dziewiętnastym wieku mimo inwazji brytyjskiej na Indie,
wpływ myśli i religii europejskich na hinduizm był jednak marginalny.
W XIX i XX wieku myśl hinduistyczna zaczęła przechodzić zmiany, a to za sprawą myślicieli takich
jak: Ramakryszna, Swami Wiwekananda, Ramana Mahariszi, Swami Dajananda Saraswati czy
Rammohan Ray.
W dwudziestym wieku za sprawą przywódców religijnych i ruchów hinduistycznych takich jak
Ramakryszna (i zwiÄ…zana z nim organizacja Ramakrishna Math), Åšwiatowy Uniwersytet Duchowy
Brahma Kumaris, Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kryszny, Mahariszi Mahesz Jogi,
Swaminarajan, Towarzystwo Teozoficzne, Swami Wiwekananda, Sathya Sai Baba, Paramahansa
Jogananda czy Osho zaczęła zachodzić diaspora hinduistyczna - i poza Azją jego wyznawcy zaczęli
się rozprzestrzeniać na kraje Zachodu: do Europy, Ameryki i Afryki.
Odłamy
Liczba odłamów hinduistycznych jest ogromna (ok. 10 000). Każdy z nich czci jednego konkretnego
dewę lub jedną dewi czy jego/jej Awatarę (Iśta-dewa)uważając jego/ją za widzialny przejaw
nieskończonego bezforemnego Brahmana. Różnią się też niektórymi założeniami filozoficzno-
religijnymi. Większość odłamów hinduizmu można sprowadzić do czterech nurtów: wisznuizm (w
tym krysznaizm), śiwaizm, śaktyzm oraz smartyzm. Poza tymi kierunkami wyróżniamy także
neohinduizm i hinduizm reformowany. Odłamy hinduizmu:
% Wisznuizm - wisznuici sÄ… czcicielami Boga osobowego Wisznu. Charakterystyczne dla
wisznuizmu jest bhakti, czyli oddanie Bogu. Wśród wisznuitów liczną grupę stanowią
krysznaici, czczący Krysznę. Wisznuizm podzielił się na cztery główne sampradaje:
% Åšri sampradaja,
% Rudra sampradaja,
% Brahma Sampradaja,
% Kumara sampradaja.
Powstały też inne nurty wewnątrz tych sampradaji stanowiących ich odnogi traktowane czasem jako
osobne nurty. Przykładem może być gaudija wisznuizm założony przez Ćajtanję Mahaprabhu
wewnÄ…trz Brahma sampradaji.
% Śiwaizm - śiwaici czczą Boga Śiwę. Dla nich ważne są praktyki takie jak: joga, medytacja,
asceza, a także różne rytuały. Wyróżnia się trzy rodzaje śiwaizmu: śiwaizm kaszmirski (z
wyraz
nymi elementami monizmu) i śiwaizm tamilski (w tym drugim silne są wpływy
bhaktyzmu, podobnie jak w wisznuizmie); inną ważną grupą śiwaicką jest radykalne
sampradaja - lingajaci, przykładające bardzo dużo wagi do postaci Śiwy jako lingam.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Hinduizm 2009-12-07
Hinduizm  Wikipedia, wolna encyklopedia Page 10 of 15
% Śaktyzm' - śaktowie skupiają się na oddawaniu czci żeńskiemu aspektowi Boga  twórczej
energii Śakti, personifikowanej pod postacią Bogiń  małżonek Bogów. Świętymi pismami
śaktyzmu są tantry. Charakterystyczne dla śaktyzmu jest też uznanie dla kobiety.
% Smartyzm - odłam uniwersalistyczny i monistyczny, oparty ściśle na naukach Adi Śankary.
Uznają sześć bóstw: Surja, Wisznu, Śiwa, Śakti, Ganeśa i Kumaran, traktując je jako Sagun
Brahman (reprezentację bezpostaciowego Brahmana), uważając, że każdy może czcić
ulubione bóśtwo - Iśtadewata. Smartyści przywiązują dużo wagi do osiągania mokszy przez
dz
ńanajogę - ścieżkę zdobywania duchowej mądrości.
Inne odłamy o znacznie mniejszej skali:
% Ganapatia - czci Ganeśa
% Saura - czci SurjÄ™
% Kaumara - czci Kumarana
Nurty, których nie da się zaklasyfikować do żadnych z tych odłamów:
% Hinduizm reformowany - dwie organizacje powstałe w XIX wieku: Brahmo Samadz
i Arja
Samadz
. Charakteryzowały się uległością chrześcijaństwu i islamowi oraz silną chęcią
wprowadzania zmian w hinduizmie aby podobał się ludziom Zachodu.
% Neohinduizm - forma hinduizmu, która pojawiła się w XIX wieku i rozwija się do dziś.
Charakterystyczne dla niej jest przekonanie o równej świętości wszystkich religii, uznawanie
ich doktryn za identyczne i pochodzące od tego samego Boga, łączenie różnych
hinduistycznych ścieżek duchowych, łączenie filozofii Adwajtawedanty z bhakti, kładzenie
nacisku na monoteizm, uważanie natury każdej istoty za Boską, a także związek z jednym
konkretnym przywódcą religijnym co wcale nie oznacza konkurencji z innymi.
Praktyki
W hinduizmie powszechne sÄ… praktyki religijne takie jak: pudz
a, różne formy medytacji, jadz
Å„a,
powtarzanie mantr i imion Boga, wykorzystujÄ…c dz
apę; śpiewanie pieśni religijnych: bhadz
anów i
arati. Większość tych praktyk odbywa się w hinduistycznych świątyniach, czyli mandirach. Wielu
hinduistów posiada również mandiry w swoich domach. Dużą rolę odgrywa też taniec. Ważne są
także pielgrzymki do świętych miejsc, szczególnie nad świętą rzeką - Ganges, gdzie hinduiści
praktykują rytualną kąpiel. W hinduizmie występuje wiele barwnych i długich świąt.
W hinduizmie popularną praktyką jest czytanie świętych pism tej religii  uważane jest to (w
połączeniu z wprowadzeniem w życie nauk z tych ksiąg) za błogosławieństwo na drodze duchowej.
W hinduizmie istnieją rozbudowane ceremonie ślubne i pogrzebowe. Poszczególne sampradaja
mają też swe własne rytuały inicjacyjne i przejściowe. Bardzo ważna jest też relacja między guru, a
uczniami.
Aspekty społeczne
W trakcie swego rozwoju hinduizm wypracował swoiste dla siebie normy pożycia społecznego oraz
zasady kształtujące społeczność wyznawców i w wewnętrzne relacje między wiernymi (a także w
stosunek do innowierców).
Warny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Hinduizm 2009-12-07
Hinduizm  Wikipedia, wolna encyklopedia Page 11 of 15
Jednym z aspektów społecznych hinduizmu są warny, często mylone z kastami. Wskazania na ten
temat znajdują się w świętych tekstach hinduizmu takich jak Upaniszady. Piszą one, że
społeczeństwo powinno się dzielić na cztery warny:
1. Bramini  kapłani
2. Kszatrijowie  wojownicy i rzÄ…dcy, monarchowie
3. Wajśjowie  kupcy, rzemieślnicy
4. Siudrowie  robotnicy rolni
Według świętych pism religii hinduistycznej o przynależności człowieka do danej warny decydować
może wyłącznie jego charakter i umiejętności, nie zaś pochodzenie ani warna rodziców. Jednak w
historii było wiele przypadków wyzysku na tle warnowym oraz segregacji ludzi do danych warn, na
podstawie przynależności warnowej rodziców. Przywódcy religijni hinduizmu tacy jak na przykład
Mahatma Gandhi sprzeciwiali się temu właśnie wyzyskowi.
Bhagavadgita wymienia także obowiązki spoczywające na przedstawicielach tych warn oraz cechy,
którymi się powinni odznaczać:
Powołania braminów, ksztrijów, wajszjów i śudrów, o wrogów zwycięzco, wyznaczone
zostały zależnie od właściwości z ich własnej, wewnętrznej zrodzonych natury. Pogoda,
spokój, samoopanowanie, wysiłek wewnętrzny, czystość, przebaczenie, wyrozumiałość,
prawość, a także mądrość i wiedza, wiara w duchowe prawdy, oto Dharma Bramina
płynąca z jego własnej natury. Dzielność, męstwo, hart, dostojeństwo, silna wola,
szybkość decyzji, zręczność, stanowczość, a także niezdolność do ucieczki z pola bitwy;
szlachetność, hojność, wielkoduszność oraz dar rządzenia  oto powołanie Kszatrii, z
jego własnej płynące natury. Uprawa roli, hodowla bydła, handel, przemysł i rzemiosło,
oto Wajszji zadania, z jego własnej wynikające natury; zaś praca fizyczna i służba, to
naturalne Śudry zadanie, z jego wrodzonych wynikające skłonności. (Bhagawadgita
18:41-44)
Rodzina
Według hinduizmu celem zawierania małżeństw jest podtrzymanie społeczeństwa, wzajemna opieka
i wydawanie na świat potomstwa. Zgodnie ze świętymi pismami hinduizmu obowiązkiem żony jest
oddanie i służba mężowi, a męża opieka i ochrona żony. Dzieci natomiast są zobowiązane służyć i
szanować rodziców, a szczególną opieką otaczać ich gdy się zestarzeją.
Hinduizm zakazuje małżeństw między członkami rożnych warn i uważa je za degenerację społeczną.
Zwierzęta
Hinduizm zakazuje krzywdzenia wszelkich istot czujących. Święte pisma tejże religie nakazują
wegetarianizm i twierdzą, że każdy kto spożywa, a nawet ma udział w przygotowywaniu mięsa,
popełnia grzech zabicia zwierzęcia, z którego to mięso pochodzi.
W wyjątkowych przypadkach dopuszczane jest jednak zabicie drapieżnika, w obronie własnej lub
cudzej bÄ…dz
w celu utrzymania równowagi w przyrodzie. Zadanie to jednak przeznaczone jest
wyłącznie dla kszatriów.
Święte krowy
http://pl.wikipedia.org/wiki/Hinduizm 2009-12-07
Hinduizm  Wikipedia, wolna encyklopedia Page 12 of 15
Z największym szacunkiem hinduiści traktują krowy. W
hinduizmie krowa jest zwierzęciem wielce szanowanym. Już w
Rygwedzie przypisywano jej boskie pochodzenie. Święte pisma
hinduizmu traktują krowy jako podtrzymujące życie (ponieważ ich
mleko było bardzo ważnym elementem diety dla wielu ludzi).
Religia hinduistyczna zakazuje spożywania wołowiny i
zdecydowana większość hinduistów tego unika.
Obecnie ubój krów jest zakazany w większości indyjskich stanów
[6]
.
Krowa spacerujÄ…ca po ulicy w
Delhi
Hinduizm a kultura
Filozofia
Pojęcie filozofii w hinduizmie (darśana) jest ściśle związane z tą religią. Jest ona zarówno
początkiem wywodów filozoficznych, współtworzy metody filozoficzne; cel filozofii jest również
religijny - zdobycie wiedzy (widji) o świecie oraz poznanie sposobu na wyzwolenie się z kręgu
samsary. Punktem wyjścia większości kierunków filozoficznych hinduizmu jest rytuał i ofiara
mające swój początek jeszcze w Wedach. Rytuał jest tu odbiciem boskiego świata (i jego porządku)
na ziemi, a jego dokładne zrozumienie zarówno na podłożu dosłownym, jak i alegorycznym są drogą
do zrozumienia i wyzwolenia. Sześć ortodoksyjnych szkół/systemów filozoficznych w hinduizmie
to: wedanta (dzieli się na sześć głównych szkół: adwajta, szkołę monistyczną, założoną przez
Śankarę ok. ósmego wieku, uznającą nierealność świata i absolutną jedność atmana, czyli jaz
ni
jednostkowej i Brahmana/Boga; wiśisztadwajta - założona przez Ramanudz
Ä™ w XI i XII wieku,
głosząca odrębność duszy jednostkowej i Boga, zgodnie z której jest jedna rzeczywistość, dzieląca
się na Boga, dusze i materie, kładąca nacisk na bhakti jako na drogę do Boga; dwajta - założona
przez Madhwę, głosząca całkowitą odrębność dusz, Boga i materii, też przywiązująca wagę do
bhakti; dwajtadwajta - założył ją Nimbarka, kluczową rolę odgrywa bhakti jako droga do Boga,
świat i dusze są jednocześnie różne i tożsame z Bogiem, podobnie jak Słońce i jego promienie, dusza
jednostkowa stanowi jedno z Bogiem; śuddhadwajta - stworzył ją Wallabha w XIV i XV w., kładzie
nacisk na bhakti, jego nauka jest bardzo zbliżona do monizmu Śankary; aćintja bhedabheda - system
ten stworzył Ćajtanja Mahaprabhu, centralną rolę w nim zajmuje bhakti, stanowi syntezę
wcześniejszych systemów wedantyjskich) mimamsa (przywiązująca wagę do spełniania rytuałów
wedyjskich i przestrzegania ich wskazań jako na drogę do zbawienia), sankhja (głosząca dualizm
pramaterii - prakryti - ducha - puruszy; uważa, że wszechświat składa się z trzech gun: sattwa -
czystej, radz
as - namiętnej i thamas - otępiałej; sankhja opisuje kolejno proces ewolucji
wszechświata od momentu stworzenia) joga (opiera się na sanhji; zajmuje się systemem praktyk
duchowych, mających doprowadzić do mokszy), njaja i wajsieszika (njaja to system logików, który
stworzył zaawansowany system logiczny, mający w Indiach szerokie zastosowanie; wajsieszika to
system głoszący atomizm, dualizm i pluralizm - uważa, że każda istota tworzy odrębny byt).
Literatura
Najwcześniejsze, a zarazem największe dzieła literatury indyjskiej były ściśle związane z
hinduizmem - począwszy od Wed, potem literatura sanskrycka (szczególnie dwa eposy:
Mahabharata i Ramajana, ten pierwszy jest największym dziełem literatury światowej; także liczne
Purany oraz księgi takie jak Manusmryti), aż do literatury w indyjskich językach lokalnych.
Wczesnośredniowieczna literatura tamilska wykazuje silne tendencje bhaktyjskie. Także liczne
dzieła bengalskie są ściśle hinduistyczne - nie można pominąć współczesnego poety, pisarza,
http://pl.wikipedia.org/wiki/Hinduizm 2009-12-07
Hinduizm  Wikipedia, wolna encyklopedia Page 13 of 15
noblisty bengalskiego - Rabindranatha Tagore, cieszącego się światowym autorytetem. Również
literatury tworzone we wielu innych językach Indii, jak marathi, telugu, malajalam. W różnych
częściach subkontynentu indyjskiego powstawały tłumaczenie ważnych tekstów hinduistycznych
(takich jak Ramajana) na języki lokalne.
Muzyka i taniec
Już od najdawniejszych czasów taniec indyjski i związana z nim symbolika miała wyraz
ne korzenie
religijne. Teoria tańca została sklasyfikowana w traktacie hinduskim Natjaśastra. Tańce rozwijające
się w różnych częściach Indii miały wyraz
ne elementy bhakti, wykonywane do celów kultowych. Z
czasem jednak tańce rozszerzono na tańce świeckie.
Muzyka indyjska także wywodzi się z hinduizmu, dokładniej to z tradycji Rygwedy i Samawedy.
Wiedza o muzyce i jej zasady również zostały dokładnie opisane w tekście Natjaśastra.
Wpływ na inne religie
Od czasów swoich początków hinduizm silnie oddziaływał na sąsiednie i wywodzące się z niego
religie. Wpływy te miały zwykle charakter wzajemnych oddziaływań. Z terenów geograficznych
zdominowanych przez hindusów wywodzą się dz
inizm, buddyzm, adz
iwikowie, sikhizm i kilka
innych religii, które z różnych względów nie są uznawane za wyznania w pełni hinduistyczne.
Pierwsze dwie założone były przez hinduistów i mają wiele wspólnych elementów z hinduizmem:
wiara w karmę, reinkarnację, dążenie do wyzwolenia oraz podobną etykę (jednak nie identyczną; np.
etyka dz
inijska jest bardziej surowa). Zdarzało się nawet, że uważane były za odłamy hinduizmu.
Nie bazują jednak na Wedach (ani na innych świętych pismach hinduizmu) co sprawia, że nie mogą
być kultami hinduistycznymi. Dodatkowo uznają innych świętych oraz nie występują w nich
hinduistyczne dewy. Adz
iwikowie natomiast odłączyli się od dz
inizmu (w pierwszych latach tejże
religii  jeszcze za życia jej założyciela  Mahawiry) i głoszą oni fatalizm, sądząc, że każda dusza i
tak osiągnie oświecenie niezależnie od czynów, co jest sprzeczne z nauką hinduizmu (oraz
dżinizmu).
Sikhizm również założony był przez hinduistę - Nanaka oraz zawiera liczne elementy hinduizmu:
typowo wisznuickie bhakti, karma, reinkarnacje, oraz wiarę, że świat to tylko maja. W dodatku Sri
Guru Granth Sahib została spisana częściowo przez świętych hinduizmu. Podstawą sikhizmu jest
jednak autorytet Sri Guru Granth Sahib, a nie świętych pism hinduizmu, ponadto sikhowie uznają
innych świętych i przywódców duchowych, czczą wyłącznie Boga bezforemnego oraz nie oddają
czci Awatarom.
Wpływ hinduistyczny dostrzec można także w sufizmie. Część sufitów indyjskich inspirowała się
duchową tradycją jogi. Charakterystyczne dla niektórych kierunków sufizmu indyjskiego (zwł.
maharasztryjskiego) było łączenie tradycji i religii hinduistycznej i muzułmańskiej.
Niektóre dewy i dewi hinduistyczne (np. Ganeśa, Saraswati) przedostały się poza Indie do rejonów
takich jak Tybet, Chiny, Azja Południowo-Wschodnia, Indonezja, a nawet Japonia i pojawiły się
(choć w nieco zmienionej formie) w religiach tamtejszych narodów.
Zaratusztrianizm - jego święta księga Zend Awesta - wywodzi się z tego samego rdzenia - aryjskiego
- co hymny wedyjskie i wykazuje do nich wiele podobieństw.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Hinduizm 2009-12-07
Hinduizm  Wikipedia, wolna encyklopedia Page 14 of 15
Przypisy
1. Ä™! Mumbai, India Religion: Hinduism, nationalgeographic.com, [1]
(http://java.nationalgeographic.com/studentatlas/clickup/hinduism.html) , data ostatniego dostępu: 01.05.2007
2. Ä™! Major Religions of the World Ranked by Number of Adherents, adherents. com [2]
(http://www.adherents.com/Religions_By_Adherents.html) , data ostatniego dostępu: 01.05.2007
3,0 3,1
3. ę! Różnice pomiędzy tymi religiami wiązały się początkowo z odrzuceniem przez Buddę Siakjamuniego
tzw. systemu kastowego oraz zakwestionowaniem pojęcia Boga osobowego.
4,0 4,1
4. Ä™! David Frawley - From the River of Heaven: Hindu and Vedic Knowledge for the Modern Age,
wydawnictwo Passage Press, Salt Lake City 1990, ISBN 1-878423-01-0 ; s. 27
5. Ä™! Is Hinduism polytheistic, religionfacts.com, [3] (http://www.religionfacts.com/hinduism/beliefs/theism.htm) ,
data ostatniego dostępu: 01.05.2007 (ang.)
6. Ä™! R. Krishnakumar Beef without borders, hinduonnet.com, [4]
(http://www.hinduonnet.com/fline/fl2018/stories/20030912004703100.htm) , data ostatniego dostępu
01.05.2007 (ang.)
Bibliografia
% Alf Hiltebeitel Hinduism, W: Gale Encyclopedia of Religion tom VI, ISBN 0-02-865997-X
(ang.)
% Andrzej Jakimowicz, Sztuka Indii, Warszawa 1991, ISBN 83-214-0829-X
% Andrzej Jakimowicz, Marta Jakimowicz-Shah, Mitologia indyjska, Warszawa 1982, ISBN 83-
221-0176-7
% Artur Karp, Hinduizm, W: Religia. Encyklopedia PWN, tom 4, Warszawa 2002, ISBN 83-01-
13775-4
% Jan Kieniewicz, Historia Indii, Wrocław 1985, ISBN 83-04-01896-9
% Krzysztof Mroziewicz, Ćakra czyli Kołowa historia Indii, Bydgoszcz 2006, ISBN 83-60186-
00-6
% Eugeniusz SÅ‚uszkiewicz, Pradzieje i legendy Indii, ISBN 83-88238-65-5
% Subramuniya, Sivaya Subramuniaswami Dancing With Siva: Hinduism's Contemporary
Catechism dostępna online (http://books.google.com/books?
id=EWlHPAkjBKUC&dq=modern+hinduism&as_brr=1) (ang.)
% Paramahansa Yogananda Autobiografia jogina, wydanie polskie: Ravi 2005, ISBN 83-7229-
115-2
% Wielka historia świata tom V, wyd. Oxford Educational sp. z.o.o. 2005, ISBN 83-7425-030-5
% Anrzej Tokarczyk, Hinduizm, Warszawa 1986, ISBN 83-03-01610-5
Zobacz też
% Indie
% Historia Indii
% definicja i klasyfikacja hinduizmu
% religie dharmiczne
% religie w Indiach
% klasyczne tańce hinduskie
% mantra
% joga
% guru
% Lista postaci z mitologii indyjskiej
% glosariusz hinduizmu
% sanskryt
% hinduizm w Polsce
http://pl.wikipedia.org/wiki/Hinduizm 2009-12-07
Hinduizm  Wikipedia, wolna encyklopedia Page 15 of 15
Linki zewnętrzne
% Hasło Hinduizm w Powszechnej encyklopedii filozofii (format PDF)
(http://www.kul.lublin.pl/efk/pdf/h/Hinduizm.pdf)
% Strona internetowa na temat hinduizmu i tematów powiązanych (http://kazwid.w.interia.pl/) -
% Portal polskiej społeczności wisznuitów (http://www.waisznawa.pl/) -
% Strona na temat współczesnych hinduistycznych mistrzów duchowych
(http://www.jantra.com.pl/)
% Stron o hinduizmie (http://freewebs.com/ganesh1008)
y
ródło  http://pl.wikipedia.org/wiki/Hinduizm
Kategoria: Hinduizm
Tę stronę ostatnio zmodyfikowano 21:50, 10 lis 2009.Tekst udostępniany na licencji Creative
Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach, z możliwością obowiązywania
dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o warunkach korzystania.Zasady
ochrony prywatnościO WikipediiInformacje prawne
http://pl.wikipedia.org/wiki/Hinduizm 2009-12-07