Enneagram

a typy osobowoœci.

Dowiedz siê kim jesteœ

Autor: Don Richard Riso, Russ Hudson

T³umaczenie: Anna Kanclerz,

Cezar Matkowski

ISBN: 978-83-246-1409-7

Tytu³ orygina³u:

Personality Types:

Using the Enneagram for Self-Discovery

Format: 158x228, stron: 515

Mapa ludzkiej natury

• Enneagram – teoria i praktyka najstarszej typologii ludzkiej natury

• Dog³êbna analiza (wszystkich) dziewiêciu typów osobowoœci

• Nowe, rewolucyjne odkrycia psychologii

Nowoczesna psychologia zakorzeniona w staro¿ytnoœci Pamiêtasz ten moment,

kiedy pierwszy raz zda³eœ sobie sprawê, jak bardzo inne osoby ró¿ni¹ siê od Ciebie?

Z biegiem czasu powoli ods³ania³ siê przed Tob¹ wielobarwny wachlarz ludzkich

charakterów. To fascynuj¹ce zagadnienie dla wiêkszoœci ludzi wci¹¿ stanowi niezg³êbion¹

tajemnicê. Co decyduje o naszych motywacjach, lêkach, pragnieniach? Jaki wp³yw

na nasz¹ osobowoœæ maj¹ rodzice i ludzie bliscy nam w doros³ym ¿yciu? Jak kszta³tuje

nas otaczaj¹ca rzeczywistoœæ i codzienne wydarzenia? Jeœli jesteœ cz³owiekiem

ciekawym œwiata, nie tylko zewnêtrznego, odpowiedzi odnajdziesz w Enneagramie.
Ksi¹¿ka

„

Enneagram a typy osobowoœci. Dowiedz siê kim jesteœ

”

jest niezast¹pionym

Ÿród³em w studiach nad Enneagramem, a tak¿e cenion¹ na ca³ym œwiecie klasyczn¹

pozycj¹ w literaturze zajmuj¹cej siê rozwojem osobistym. Enneagram jest sposobem

dog³êbnego badania zarówno psychiki, jak i duchowoœci cz³owieka. Jest kwintesencj¹

wiedzy pochodz¹cej z ró¿nych Ÿróde³ i szkó³ duchowych, po³¹czonej z za³o¿eniami

wspó³czesnej psychologii. System oparty na wykresie dziewiêcioramiennej gwiazdy

zak³ada, ¿e ka¿dy cz³owiek nale¿y do jednego z dziewiêciu typów osobowoœci. Typ ten

jest œciœle okreœlony i rozwija siê w dzieciñstwie, nie zmieniaj¹c siê ju¿ w doros³ym

¿yciu. Obecne, drugie wydanie poszerzono o ponad 150 stron – dziêki temu ksi¹¿ka

zosta³a wzbogacona o nowe, rewolucyjne koncepcje. Teraz mo¿esz zacz¹æ

wykorzystywaæ Enneagram w ka¿dej sytuacji ¿yciowej.
OsobowoϾ profilowana

• Szukanie podstawowego modelu w³asnej osobowoœci.

• Dok³adna interpretacja rodzajów osobowoœci.

• Interakcje zachodz¹ce miêdzy poszczególnymi typami.

• Obraz osobowoœci zdrowych, niezdrowych i przeciêtnych.

• Spojrzenie na inne koncepcje analizy osobowoœci.

Znajdziesz tu tak¿e dodatki:

„

Znaczenie poziomów rozwoju

”

i

„

Dynamika podstawowa

”

Spis treści

Nota autorów do drugiego wydania

9

Przedmowa: Enneagram i transformacja

13

Podziękowania do pierwszego wydania

15

CZĘŚĆ I

1.

Zrozumienie typów osobowości

21

2.

Pochodzenie Enneagramu

27

3.

Wskazówki

39

CZĘŚĆ II

DZIEWIĘĆ TYPÓW OSOBOWOŚCI

Triada uczuć

4.

Dwójka: Opiekun

63

5.

Trójka: Motywator

89

6.

Czwórka: Indywidualista

117

Triada myśli

7.

Piątka: Obserwator

145

8.

Szóstka: Lojalista

177

9.

Siódemka: Entuzjasta

207

6

Spis treści

Triada instynktu

10.

Ósemka: Przywódca

235

11.

Dziewiątka: Rozjemca

265

12.

Jedynka: Reformator

293

CZĘŚĆ III

13.

Wskazówki dla zaawansowanych

321

14.

Teoria Enneagramu

335

15.

Postscriptum: W stronę mądrości

353

Dodatek

359

Bibliografia

385

Skorowidz

389

R O Z D Z I A  1

Zrozumienie typów osobowoci

Poznaj siebie, niech Boga myl twa nie docieka,
Sam czowiek jest waciw nauk czowieka.

Aleksander Pope, Wiersz o czowieku

1

Czy jest sens próbowa zrozumie typy osobowoci? Skoro kady czowiek jest niepo-
wtarzalny, szufladkowanie ludzi jest czynnoci dosy odraajc. Nawet jeli typologia
osobowoci byaby teoretycznie uzasadniona, jej akademicki charakter przesdzaby o braku
zastosowania w praktyce albo byaby za mao konkretna, eby mie jakie znaczenie —
typologia osobowoci okazaaby si workiem, z którego kady mógby wyciga to, co
mu pasuje.

Te zastrzeenia s uzasadnione, jednak ich wysuwanie do niczego nie prowadzi. Ist-

nieje wiele powodów, dla których warto dowiedzie si czego wicej o typach osobo-
woci, chociaby dlatego, e natura czowieka jest interesujca i zarazem niebezpieczna.
Inni ludzie wzbudzaj nasze zainteresowanie, poniewa s najbardziej zmiennymi, de-
nerwujcymi, miymi i tajemniczymi obiektami w naszym otoczeniu. Dla wikszoci
z nas spdzenie dnia bez bezporedniego lub poredniego kontaktu z innymi osobami
jest praktycznie niemoliwe — codziennie spotykamy si z czonkami naszej rodziny,
przyjaciómi, ludmi na ulicy, ogldamy ludzi wystpujcych w telewizji, a take oczyma
wyobrani widzimy ich w naszych marzeniach i koszmarach. Zewszd otoczeni jeste-
my innymi ludmi, którzy na róne sposoby wywieraj na nas wpyw — pozytywny lub
negatywny.

Zazwyczaj naszym zwizkom midzyludzkim nie towarzyszy zbyt wiele zmartwie,

jednak bez wtpienia zdarzaj si te i takie momenty, w których nagle zdajemy sobie
spraw z tego, jak mao wiemy o osobach, o których mylelimy, e wiemy wszystko.
Czasami moe nam si nawet wydawa , e nie znamy samych siebie. Zachowanie in-
nych ludzi, a czasami nasze wasne, bywa dziwne i niepokojce, niekiedy dziwaczne lub

1

Wiersz przeoony przez L. Kamiskiego, Zawadzki i Wcki, Warszawa 1816.

22

Zrozumienie typów osobowoci

wrcz nie na miejscu. Niektóre niespodzianki wynikajce z zachowania innych osób
mog by przyjemne, lecz z pewnoci bywaj te i takie, które s zdecydowanie nie-
przyjemne, a do tego mog mie katastrofalny wpyw na nasz przyszo . Dlatego te,
jeeli nie przywizujemy zbytniej wagi do koncepcji typów osobowoci, które s przeja-
wem ludzkiej natury, naraamy si na niepowodzenie. Osoba, o której mylimy, e j
znamy, moe okaza si potworem lub beznadziejnym egocentrykiem. Moe si take
okaza , e kto nas bezwzgldnie wykorzysta lub e nasze uzasadnione potrzeby zostay
przez kogo zignorowane. Jeli nie bdziemy w stanie zrozumie natury drugiego czo-
wieka, nasza niewiedza obróci si przeciwko nam. Prawdziwa jest równie sytuacja od-
wrotna: jeeli nie bdziemy w stanie zrozumie ludzkiej natury, moemy równie prze-
oczy nieoszlifowany diament lub zbyt szybko zerwa znajomo , która w gruncie rzeczy
jest warta zachodu. Nie przywizujc wagi do zrozumienia typologii osobowoci, naraa-
my si na nieprzyjemne dowiadczenia — kto moe nas zrani albo oszuka .

Dlatego te warto by bardziej wnikliwym, chociaby po to, eby unikn przykrych

konsekwencji. Zrozumienie siebie oraz innych ludzi powinno sprawi , i nasze ycie
bdzie szczliwsze.

Problem polega na tym, e chocia kady chce zrozumie innych, niewiele osób

równie chtnie chce pozna samego siebie. Chcemy pozna motywy zachowania innych
ludzi, jednak boimy si dowiedzie czego przykrego o sobie. Dzisiejsza kultura rywali-
zacji nie opiera si ju na napomnieniu delfickiej wyroczni „poznaj samego siebie”, ale
raczej na hale „rozgry rywala”. Chcielibymy mie moliwo „przewietlania” innych
osób, tak jak to robi promienie rentgenowskie, a jednoczenie zatai wasne saboci
i wady przed innymi. Nie chcemy, aby ktokolwiek, cznie z nami, zobaczy nasze praw-
dziwe oblicze. Niestety, tracimy tym samym co wartociowego i wanego — moli-
wo obiektywnego spojrzenia na wasn osob.

Wszystko przewrócilimy do góry nogami. eby to naprawi , musimy pamita o so-

wach Kierkegaarda, który radzi innych ocenia subiektywnie, a siebie samego —
obiektywnie. Polega to na tym, e oceniajc zachowanie innych ludzi, powinnimy po-
stawi si na ich miejscu i próbowa zrozumie ich punkt widzenia na wiat i ich osob.
Kiedy oceniamy samych siebie, powinnimy patrze na wasn osob oczyma innych lu-
dzi, powstrzymujc si od wynajdowania okolicznoci agodzcych dla naszego zacho-
wania. Oczywicie rad Kierkegaarda bardzo trudno wcieli w ycie, poniewa wyma-
gaoby to od nas pokonania wasnej prónoci i chci oszukiwania si w ocenie wasnej
osoby oraz cynizmu i usprawiedliwiania si, kiedy oceniamy innych. W ocenie wasnej
powinnimy kierowa si odwag, a w ocenie innych ludzi — empati.

Jak zdoby potrzebne do tego wiedz i wraliwo ? W jaki sposób moemy zrozu-

mie rónorodno ludzkich osobowoci? Jak moemy pogbi nasz wiedz o typach
osobowoci, cieszy si peni ycia i by szczliwi?

Odpowied jest paradoksalna: odkryjemy, e nie mona tak naprawd pozna in-

nych, dopóki nie pozna si samego siebie, i nie mona zrozumie siebie, dopóki nie zro-
zumie si innych ludzi. Rozwizanie tej pozornie trudnej zagadki polega na tym, e zro-
zumienie samego siebie i zrozumienie innych to dwie strony tego samego medalu, bo do
jednego i drugiego potrzebne jest poznanie ludzkiej natury.

Zrozumienie typów osobowoci

23

Rysunek 1.1. Enneagram

Poniewa ludzka natura jest tak szerokim pojciem, warto je szczegóowo okreli .

Warto zna solidne sposoby nakrelenia tego, kim jestemy i gdzie zmierzamy — eby
si nie zgubi .

Uwaamy, e Enneagram jest map ludzkiej natury, map, której ludzie tak dugo

poszukiwali. Chocia symbol Enneagramu pochodzi z czasów staroytnych, tak jak
i jego psychologiczne zaoenia, jest wyjtkowo aktualny, poniewa natura ludzka si nie
zmienia. Enneagram, który zosta nam przekazany przez róne tradycje duchowe i filo-
zoficzne, przedstawia dogbne zrozumienie natury czowieka, niezbdne zarówno
wspóczenie, jak i w staroytnoci. Przedstawiony w tej ksice Enneagram jest kwin-
tesencj wiedzy pochodzcej z rónych róde i szkó duchowych, poczonej z zaoe-
niami wspóczesnej psychologii. Enneagram jest zarówno tradycyjny, jak i nowoczesny,
reprezentuje wspaniae i dynamiczne poczenie starego z nowym. Celem tej ksiki jest
zapoznanie przecitnego czytelnika z tym niezwykym systemem.

Psychologia zmaga si z problemem odkrycia typologii osobowoci (sposobu klasyfiko-
wania ludzkiej natury), która byaby dokadna i praktyczna, dobrze opracowana od strony
teoretycznej i zgrabnie przedstawiona. Greccy filozofowie, poczynajc ju od Hipokratesa,
yjcego w V w. p.n.e., przyznali, e u ludzi mona wyróni typy osobowoci. Nikt
jednak nie by w stanie odkry podstawowych kategorii, w jakich wystpuje ludzka natura
— gównych typów osobowoci.

W cigu stuleci uczeni proponowali wiele sposobów klasyfikacji, jednak aden z nich

nie by pozbawiony wad, niecisoci lub sprzecznoci. Wiele systemów typologii nie
obejmowao wszystkich moliwych kategorii, byo zbyt abstrakcyjnych lub te ograniczao
si tylko do opisania rónego rodzaju patologii. Odkrycie ludzkich osobowoci stanowi
ogromne wyzwanie pod wzgldem pojciowym, trudniejsze jest jednak opracowanie
systemu, który wskazywaby, jak typy osobowoci na siebie wpywaj, a tym samym, jak
si zmieniaj i rozwijaj. Znalezienie typologii osobowoci, która oddawaaby sprawie-
dliwo ludzkiej naturze, pozostawao dugo nierozwizanym problemem, dopóki nie
opracowano Enneagramu.

Kady system psychologiczny ma pewne zaoenia organizacyjne. Na przykad system
opracowany przez Freuda, który wyróni trzy róne typy charakteru, podkrela przeko-
nanie, e energia psychiczna w okresie wczesnego dziecistwa skupia si wokó ust,

24

Zrozumienie typów osobowoci

odbytu i narzdów pciowych. Z tego typu fiksacji powstaj typy oralne, analne i genital-
ne, które odpowiadaj typom Enneagramu. Inne podejcie Freuda do typów osobowoci za-
kada dominujcy wpyw ego, id lub superego na charakter czowieka. Ostatni typ jest
bardziej zoony pod wzgldem koncepcji i z jego zastosowaniem maj problemy teo-
retycy, chocia równie koreluje on z Enneagramem.

Typologia opracowana przez Junga skada si z omiu typów osobowoci, które ró-

ni si w zalenoci od tego, jak cztery podstawowe funkcje umysowe przyjte przez
Junga — uczucia, mylenie, percepcja i intuicja — wpywaj na psychiczne nastawienie danej
osoby (ekstrawersja lub introwersja). Std u Junga typ uczuciowego ekstrawertyka i uczu-
ciowego introwertyka, ekstrawertycznego myliciela i introwertycznego myliciela itp.

Karen Horney opracowaa typy charakteru, opierajc si na obserwacji orientacji in-

terpersonalnych podczas swojej praktyki klinicznej. Wedug Horney ludzie mog „kie-
rowa si w stron innych ludzi”, „odsuwa si od nich” lub „przeciwstawia si im”. Nie
rozwina szerzej wyej wymienionych typów w szczegóowe kategorie, ale gdyby to zro-
bia, system ten skadaby si z dziewiciu typów osobowoci, tak jak Enneagram (wicej
o Freudzie, Jungu i Horney znajdziesz w rozdziale o teorii, szczególnie w tym, jak sys-
temy opracowane przez tych teoretyków odpowiadaj typom osobowoci Enneagramu).

Zasady organizacyjne Enneagramu s proste: dziewi typów osobowoci wynika

z przypisania trzech typów trzem grupom zwanym triadami. Triady okrelaj, czy Twoja
podstawowa orientacja psychologiczna, zawierajca cechy zarówno pozytywne, jak i ne-
gatywne, skupia si wokó emocji i obrazu wasnej osoby (jeli tak, to Twój typ osobo-
woci mieci si w triadzie uczu) lub procesów mylowych i sposobu zapewnienia sobie
poczucia bezpieczestwa (triada myli) albo instynktu i relacji ze wiatem zewntrznym
(w tym wypadku Twój typ osobowoci naley do triady instynktu).

Na tym etapie mona atwo scharakteryzowa dziewi typów osobowoci. W triadzie

uczu wyróniamy trzy typy osobowoci: Opiekuna (Dwójka — typ zachcajcy, wylew-
ny, zaborczy), Motywatora (Trójka — typ ambitny, pragmatyczny, dbajcy o swój wize-
runek) i Indywidualist (Czwórka — typ wraliwy, egocentryczny, skonny do depresji).
W triadzie myli mamy Obserwatora (Pitka — wnikliwa, prowokacyjna i obdarzona sporym
intelektem), Lojalist (Szóstka — zaangaowana, obowizkowa, podejrzliwa) i Entuzjast
(Siódemka — spontaniczna, lubica si bawi , skonna do przesady). W triadzie instynktu
moemy wyróni Przywódc (Ósemka — pewna siebie, asertywna i gotowa do kon-
frontacji), Rozjemc (Dziewitka to osoba sympatyczna, wyrozumiaa i zadowolona z sie-
bie) i Reformatora (Jedynka to idealista, osoba rozsdna i dobrze zorganizowana).

Dziki tym krótkim opisom moesz znale swój typ osobowoci. Jeli nie jeste

w stanie tego zrobi , nie martw si. Tego, jak okreli typ osobowoci swój lub kogo
innego, dowiesz si w rozdziale zatytuowanym „Wskazówki”. Kady z typów osobo-
woci zosta szczegóowo opisany w odrbnym rozdziale (aby szybko zorientowa si,
z jakim typem osobowoci masz do czynienia, zapoznaj si z krótkim opisem zawartym
w profilu, znajdujcym si na pocztku kadego rozdziau). Wicej informacji na temat
triad Enneagramu oraz wyodrbnienia z nich dziewiciu typów osobowoci i wielu podty-
pów znajdziesz w rozdziaach „Wskazówki” i „Wskazówki dla zaawansowanych”.

Jak zapewne si domylasz, zasady funkcjonowania Enneagramu s skomplikowane

i subtelne. Analiza Twojego typu osobowoci z punktu widzenia jednej z podstawowych
orientacji (emocje, intelekt lub instynkt) jest jedynie jedn z wielu moliwych poziomów

Zrozumienie typów osobowoci

25

analizy Enneagramu. W kocowych rozdziaach przekonasz si, e dziewi typów osobo-
woci Enneagramu mona rozpatrywa z punktu widzenia teorii Freuda, Junga i Horney
lub innych systemów, poniewa Enneagram funkcjonuje równoczenie na rónych po-
ziomach abstrakcji. Jest poredni drog midzy podejciem psychologicznym a behawio-
ralnym do osobowoci. Z Enneagramu mona uzyska zarówno ogólne informacje
o naturze ludzkiej, jak i szczegóowe opisy kadego z typów osobowoci. Mimo e system
lecy u podstaw Enneagramu jest dosy zoony, jest on atwy do zrozumienia.

Co wicej, chocia dziewi typów osobowoci to oddzielne kategorie, nie powinno si

ich traktowa jak co niepodwaalnego. Enneagram jest systemem otwartym i niezwykle
pynnym. Ruch i zmiana, czy to w kierunku integracji, czy dezintegracji, to nieodzowne
aspekty tego systemu. Charakterystyka typów osobowoci moe by bardzo przydatna,
bo obejmujc przypadki penego zdrowia psychicznego oraz integracji, a take zaawansowa-
nej nerwicy, stanowi opis ludzkiego zachowania oraz sposób, w jaki ono moe si zmienia .

Poniewa ksika ta ma w prosty sposób wyoy gówne zaoenia Enneagramu, nie
mona w niej przedstawi jednoczenie szczegóowych zawioci tego systemu. Nie-
które zaawansowane, teoretyczne aspekty Enneagramu zostay w niej pominite lub tyl-
ko krótko zasygnalizowane.

Nie zamiecilimy równie szczegóowych sugestii dotyczcych sposobu wykorzy-

stania opisów typów osobowoci na wasne potrzeby. Pomimo to czytelnicy zaintereso-
wani tym tematem bd w stanie zastosowa opisy typów osobowoci do wielu sytuacji
ycia codziennego. Na przykad psycholodzy i psychiatrzy bd mogli postawi dokad-
niejsz diagnoz swoim pacjentom, a osoby poddajce si terapii — szybciej zrozumie
wasne zachowanie. Enneagram umoliwia porozumienie midzy terapeut a pacjentem,
dziki czemu bd mogli omówi problemy i postpy w leczeniu, bez wzgldu na metod
stosowan w terapii.

Dziki Enneagramowi adwokaci mog lepiej zrozumie swoich klientów, oceni ich

wiarygodno i zdolnoci do wspópracy w sprawach prawnych. Enneagram szczególnie
moe pomóc w przypadkach, w których czynnik osobowoci klienta jest niezwykle wa-
ny, takich jak np. rozwód czy powierzenie opieki nad dzieckiem. Zaznajomienie si
z Enneagramem moe by pomocne równie w pracy lekarza, który moe go wykorzy-
sta w leczeniu pacjentów, zwaszcza tych, których dolegliwoci fizyczne wynikaj z ich
problemów psychicznych. Osoby duchowne mog wykaza si lepszym wyczuciem
psychologicznym w kontaktach z parafianami. Chocia w tej ksice nie zamieszczamy
duchowych porad jako takich, to pewne aspekty psychologiczne zazbiaj si z problemami
duchowymi, poniewa w obu przypadkach dotycz caego czowieka. Nauczyciele mog
trafniej oceni umiejtnoci swoich uczniów. Kady typ osobowoci ma inne zdolnoci,
inne podejcie do nauki, róne sposoby nawizywania kontaktów midzyludzkich.

Dyrektorzy kadr oraz biznesmeni mog sta si lepszymi menederami, jeli poznaj

typy osobowoci swoich podwadnych. Zadowolenie z pracy i wydajno wzrastaj, kiedy
pracownicy wiedz, e kierownictwo rozumie ich indywidualne potrzeby i uwzgldnia
je w swoich planach. Urzdnicy zajmujcy si rekrutacj i ci, których zadaniem jest stwo-
rzenie zgranych zespoów, poczynajc od grup pracowników linii montaowych, a na
zarzdzie koczc, z pewnoci doceni moliwo lepszego zrozumienia typów osobo-
woci osób ubiegajcych si o prac. Zapoznanie si z typami osobowoci moe równie by

26

Zrozumienie typów osobowoci

przydatne dziennikarzom, politykom oraz ludziom pracujcym w reklamie. Mówic
krótko: zrozumienie typów osobowoci jest przydatne kademu, kto j posiada (a kto nie
ma osobowoci?) i kto jest ciekaw poznania osobowoci innych ludzi (a kto nie jest?).

Chocia ksika moe by stosowana przez wiele osób w rónych sytuacjach, zostaa

napisana dla Ciebie, eby móg wykorzysta zawarte w niej informacje w swoim yciu
osobistym.

Naley jednak wspomnie , i nie jest to ksika-poradnik, poniewa nie obiecuje

cudów. Napisanie psychologicznej „ksiki kucharskiej”, zawierajcej gotowe przepisy
na to, jak sta si zdrowym i spenionym czowiekiem, jest niemoliwe. Osignicie
peni czowieczestwa jest z definicji wyzwaniem, które podejmujemy na cae ycie.
Ksiki mog zawiera cenne informacje i porady, przedstawia nowy punkt widzenia na
dan spraw, a take mog zachca do podejmowania wyzwa. Jednak sama wiedza nie
wystarczy, eby czowiek móg si zmieni . Jeliby tak byo, najwiksze umysy wiata
byyby najlepszymi ludmi, a z naszego dowiadczenia wynika, e to nieprawda. Wiedza
byaby cnot, a nie jest. Wiedza o sobie jest tylko rodkiem do osignicia celu, jakim jest
szczliwe i dobre ycie, jednak samo posiadanie wiedzy nie czyni nas cnotliwymi, szczli-
wymi czy spenionymi ludmi. Ksiki nie dostarczaj gotowych rozwiza wszystkich
problemów, które napotykamy lub które maj wpyw na nasz odwag, niezbdn
w wytrwaym poszukiwaniu wasnej osobowoci. Rozwiza musimy szuka zarówno
wewntrz wasnego „ja”, jak i w naszym otoczeniu.

Ksika ta nie peni roli wyroczni w temacie Enneagramu ani typów osobowoci. Zawsze

mona doda co wicej, cigle bd powstawa nowe zwizki, a granica moliwoci zro-
zumienia otaczajcego nas wiata bdzie si przesuwa coraz dalej. Prawdopodobnie ta-
jemnice ludzkiej psychiki nigdy nie zostan w peni opisane, poniewa by moe nigdy
nie zostan w peni zrozumiane. Jak czowiek moe stan z boku i obiektywnie spojrze na
ludzk natur? W jaki sposób moemy by cakowicie subiektywni w ocenie innych lu-
dzi i obiektywni w ocenie wasnej osoby, jak radzi Kierkegaard? Psycholodzy, starajcy
si opisa ludzk natur, sami s tylko ludmi, naraonymi na wszelkie charakterystyczne
dla natury ludzkiej znieksztacenia rzeczywistoci oraz oszukiwanie si. Nikt nie potrafi
spojrze na ludzk natur „oczami Boga”, a wic nikt nie potrafi z absolutn pewnoci
powiedzie , jaka ona jest. Tote w psychologii zawsze bdzie obecny element wiary,
niekoniecznie rozumianej w wymiarze religijnym, ale w wymiarze zespou przekona
dotyczcych ludzkiej natury, niepopartych adnymi badaniami naukowymi.

Dlatego dotarcie do ostatecznej, obiektywnej prawdy o nas samych jest niemoliwe.

Waniejsze od dotarcia do prawdy moe by samo jej poszukiwanie, podczas którego
stopniowo uwalniamy si od wielu przykrych i ograniczajcych nas zachowa i przekona.
Dziki procesowi szukania prawdy o nas samych stopniowo i niepostrzeenie zmienia-
my si, stajc si osobami spenionymi, cieszcymi si peni ycia i przekraczajcymi
granice wasnego „ja”.