Tytuł: "Pod jednym dachem, pod jednym niebem"
Autor: Stanisława Fleszarowa_Muskat

        
                        Tom
        
                      Całość w tomach
        
        
        
        
        
        
        
          Polski Związek Niewidomych
          Zakałd Wydawnictw i Nagrań
                   Warszawa 1990

        
        
        
        
        
        
        
        

        
        
        
        
        
        
          Tłoczono pismem punktowym 
        dla niewidomych
        w Drukarni PZN, 
        Warszawa, ul. Konwiktorska 9
        Pap. kart. 140 g kl. Iii-Bą1
        
          Przedruk z wydawnictwa 
        "Glob",
        Szczecin 1988 
        
        
        Pisała K. Pabian
        Korekty dokonały:
          D. Jagiełło
          i K.Kruk
          Zima tego roku była łagodna, 
        poprzeplatana krótkimi okresami 
        słabych mrozów i nagłych 
        odwilży, podczas których ogrody 
        i pola znów ciemniały pod 
        topniejącym śniegiem. Dawniej, 
        jak opowiadała babka Izabelka 
        (dwie były babki w rodzinie - i 
        obydwie siedziały teraz przy 
        stole - Izabelka, sam żywioł i 

        prawda w każdym słowie i 
        spojrzeniu, i babka Wysoczarska, 
        nigdy nie nazywana imieniem, 
        jakby spreparowana z samych 
        refleksji i zahamowań), a więc 
        dawniej, mawiała babka Izabelka, 
        były całkiem inne, prawdziwe 
        zimy, siarczyście mroźne, jak 
        Pan Bóg przykazał. Popatrz, 
        Karolinko, mówiła do córki, jak 
        świat się zmienił za mego życia. 
        Czy dawniej kobiety chodziłyby w 
        grudniu w takich cienkich 
        pończochach? 
          - Pewnie dawniej nie było 
        takich cienkich pończoch - 

        wtrąciła Sylwia, nie podnosząc 
        głowy znad talerza. 
          - A nie było - stropiła się 
        nieco babka. - Ale nawet gdyby 
        były, to i tak nikt by nie mógł 
        w takich pończochach wytrzymać. 
          Zima była naprawdę łagodna, 
        łudząca wciąż nadzieją wczesnego 
        przedwiośnia. Sterty śniegu, 

        zgarniętego na brzegi alejki 
        wiodącej od furtki do drzwi 
        werandy, obniżały się w oczach, 
        a na ich brzegach zaczynały 
        nawet wystawać z ziemi, czarnej, 
        rozpulchnionej wilgocią, zielone 
        czubki krokusów. Karolina, 
        siedząc wraz z Wiktorem u 
        szczytu stołu, rozsuniętego na 
        całą długość, żeby zmieścili się 
        przy nim wszyscy goście, 
        widziała tę alejkę poprzez 
        otwarte szeroko ogromne drzwi 
        między werandą a pokojem, 
        patrzyła wciąż na nią, choć 
        wiedziała, że nikt już nią teraz 
        nie nadejdzie - Agnieszka miała 
        przyjechać z Warszawy dopiero w 
        nocy, po przedstawieniu, a prócz 
        niej przy stole siedzieli już 
        wszyscy, których zaprosiła. 
          Doznawała tego dnia dziwnego 
        uczucia przerysowania, 
        niezwykłej ostrości wrażeń, 
        które w dodatku odbierała w 
        takim natłoku, jakby całe jej 
        życie zgromadziło się nagle 
        wokół niej i pozwoliło oglądać 
        się z przejmującej bliskości. 
        Nawet ta ścieżka, ujęta tego 
        dnia w dwa obrzeża topniejącego 

        śniegu, oświetlona uliczną 
        latarnią i blaskiem bijącym z 
        pokoju, wydawała jej się 
        chwilami obramowana puszystymi 
        głowami piwonii, rozkwitających 
        w lecie czy też pomarańczowym 
        bogactwem nasturcji, którą 
        pokonywały dopiero pierwsze 
        przymrozki. Nigdy zapewne te 
        kolory nie wydawały jej się tak 
        żywe i nigdy nie widziała ludzi 
        zbliżających się ścieżką ku 
        domowi tak wyraziście, jak 
        teraz, gdy nadchodzili nią z 
        głębi lat. 

          Tylko Wiktor nie wszedł tędy 
        po raz pierwszy; frontowe 
        wejście w tamtym, złym czasie 
        nie było dla tych, którzy 
        musieli się ukrywać. Może 
        przedostał się przez płot, choć 
        obsadzony był kolczastą wysoką 
        ałyczą, pokrytą jesienią gęsto 
        złotymi soczystymi śliwkami, z 
        których Izabelka Szymankowa 

        robiła pyszne kompoty na zimę, a 
        może otworzył furtkę o zmroku i 
        od razu skierował się ku 
        budynkowi, w którym ojciec 
        trzymał konia i bryczkę, tak 
        pomocne przy pełnieniu 
        obowiązków weterynarza. Koń - 
        niezapomniany Białek - stał pod 
        ścianą w mrocznym kącie swojej 
        małej stajni, i tam zobaczyła - 
        ukrytego za jego bokiem, 
        nadaremnie usiłującego obwiązać 
        chustką zranione ramię, chłopaka. 
          Wsunęła dłoń pod obrus i 
        położyła ją na kolanie Wiktora. 
        Poczuł to od razu, przechylił 
        głowę i uśmiechnął się do niej, 
        a potem tak jak ona podniósł 
        obrus i położył rękę na jej 
        dłoni. Nie wydawali się sobie 
        śmieszni, choć cieszyło ich to, 
        że mogli zrobić to ukradkiem, bo 
        może śmieszni wydaliby się 
        Krystianowi i jego żonie, a już 
        na pewno Markowi, a zwłaszcza 
        Sylwii, o tak! zwłaszcza Sylwii, 
        która skończyła już czternaście 
        lat, do czego nie przyznawała 
        się chętnie Agnieszka. 
          - A więc właściwie... - 
        Krystian powiódł spojrzeniem po 

        wszystkich zebranych przy stole, 
        ale głównie mówił do rodziców - 
        właściwie jest to nasza wizyta 
        pożegnalna. Wyjeżdżamy z kraju 
        na początku przyszłego miesiąca. 
          Nie widywali syna zbyt często, 
        choć do Warszawy (i z Warszawy) 
        było tak blisko, ale godzili się 
        z tym jakoś, nie manifestując 
        przykrości. Teraz jednak 
        wyobrażenie oceanu czyniło tę 
        jego, przyszłą przecież dopiero, 
        nieobecność stokroć boleśniejszą. 
          - I nie znajdziesz już czasu - 

        spytała cicho Karolina - żeby 
        wpaść choć na krótko przed samym 
        wyjazdem? 
          - Och, mamo - zniecierpliwił 
        się Krystian - wiesz, jak to 
        jest. W takiej sytuacji spada na 
        człowieka tysiąc spraw bardziej 
        lub mniej ważnych, ale wszystkie 
        trzeba załatwić. 
          - Kasia ci pomoże. 
          - Ona ma dość zajęć z 

        wyekwipowaniem siebie i Marka. 
          - Tutaj? - roześmiał się 
        Kamil; nie rozumiał 
        przedwyjazdowych kłopotów brata. 
          - A tutaj! Tutaj! - dość 
        opryskliwie potwierdził 
        Krystian. - Wszystkie sprawunki 
        muszą być załatwione w kraju. 
          -  Nie znam się na tym - 
        mruknął Kamil. Pochylił się nad 
        swoją porcją karpia w galarecie 
        i zaczął starannie oddzielać 
        mięso od ości. Karolina 
        niespokojnie spojrzała ku niemu. 
        Zawsze trwogą ją przejmował 
        choćby najlżejszy ton 
        uszczypliwości w słowach 
        Krystiana, kierowanych do 
        młodszego brata. Ale Kamil nie 
        wyglądał na urażonego. 
        Manipulując wciąż sztućcami, 
        powtórzył nawet dość pogodnie: 
        Nie znam się na tym. 
          - Słusznie - wmieszał się do 
        rozmowy Rozciłowski, pierwszy 
        mąż Agnieszki, choć dawno z nią 
        rozwiedziony, zaproszony jednak 
        przez byłych teściów na rodzinną 
        uroczystość. Był przed kilku 
        laty w Stanach i Krystian 
        pochylił się ku niemu, ciekaw 

        jego zdania na temat, który 
        zdawał się najbardziej go 
        interesować. - Na początku 
        każdego przybysza z Polski 
        przeraża to, że tak mało można
        kupić za dolara. W bufetach 
        uniwersyteckich, które są 
        przecież tańsze od najtańszych 
        restauracji, befsztyk - co 
        prawda dość potężny - kosztuje 
        dwa dolary. Od razu tracimy nań 
        apetyt, uzmysłowiwszy sobie, co 
        byśmy za te pieniądze kupili w 

        Polsce. 
          Wszyscy roześmiali się, tylko 
        ksiądz Rudek pozostał poważny. 
          - Gdyby to przeliczyć na 
        dachówki! - westchnął. 
        Remontował dach na kaplicy i 
        miał nadzieję wszystkich 
        parafian wciągnąć w swoje 
        kłopoty. 
          Ale Rozciłowski nie był z jego 
        parafii, ciągnął dalej: 
          - Mówiły mi panie z naszej 

        ambasady, z którymi miałem  
        okazję się zetknąć, że podczas 
        urlopów lub służbowych wyjazdów 
        do kraju, zawsze załatwiają tu 
        wszystkie poważniejsze sprawunki.  
          - Słyszysz? - zwrócił się 
        Krystian do żony.
          - No, ale w końcu liczy się 
        przede wszystkim fason! - 
        powiedziała babka Wysoczarska, 
        bez przychylności patrząc na 
        wnuka. Zasięgał informacji na 
        temat Stanów u Rozciłowskiego, 
        który tam był przed kilku laty, 
        zapominając, że ona wróciła 
        stamtąd zaledwie przed rokiem po 
        dłuższym pobycie u córki w Los 
        Angeles. Choć już prawie 
        osiemdziesięcioletnia, włożyła 
        na ten uroczysty rodzinny 
        wieczór czarny kostiumik z 
        brokatu, rozjaśniony bluzką ze 
        złotej lamy o wyrafinowanie 
        skromnym koszulowym kroju. - 
        Liczy się przede wszystkim fason 
        - powtórzyła. 
          - Moja mama jest zawsze ubrana 
        najmodniej na świecie - 
        odezwała się Sylwia. Wszystko 
        potrafi wyszperać w 
        warszawskich sklepach za 

        całkiem tanie pieniądze. - 
        Mówiła z pełnymi ustami, 
        wymachując widelcem, ale to nie 
        raziło Rozciłowskiego. Patrzył 
        na córkę z miłością, może 
        dlatego, że - choć podrzucona 
        przez Agnieszkę dziadkom - była 
        jednak najwyraźniej dumna z 
        matki. 
          - Nie znam się na tym - 
        powtórzył znów Kamil, właściwie 
        bez związku, ale jakby ze 

        wzrastającą satysfakcją. 
          O czym oni mówią? myślała 
        babka Izabelka. Zdumiewało ją, 
        że tyle rzeczy, tyle w ogóle 
        wszystkiego potrzebują teraz 
        ludzie. Ona przyszła do tego 
        domu w jednej sukienczynie, 
        kiedy Karol po śmierci matki 
        najął ją do pielęgnowania ojca i 
        prowadzenia domowego 
        gospodarstwa. I wystarczyło, że 
        trąciła go piersią w wąskich 
        drzwiach, że otarła się o niego 

        biodrem, a chłop zgłupiał do 
        tego stopnia, że prostą 
        dziewczynę uczynił panią 
        weterynarzową, choć mogła z nim 
        żyć na kocią łapę i wcale by go 
        do tego nie przymuszała. Piotruś 
        (ten ból w sercu, nie ustający 
        po tylu latach, na przypomnienie 
        jego imienia, wyrazu jego oczu) 
        urodził się dopiero w rok po 
        ślubie, i wszyscy ją - Izabelkę 
        - za to w mieście szanowali. 
        Pani doktorowo, zwracali się do 
        niej od razu, choć może inne 
        doktorowe wcale nie były z tego 
        zadowolone. 
          - Podać barszcz? - przechyliła 
        się ku Karolinie. 
          - Myślę, że chyba tak... - 
        Karolina powiodła wzrokiem po 
        półmiskach z resztkami zakąsek - 
        powiem zaraz Pawlisiowej, żeby 
        go podgrzała. 
          - Ty siedź! - powstrzymała ją 
        matka unosząc się z miejsca. - 
        To dziś twój wieczór. A poza tym 
        ja z Pawlisiową najlepiej się 
        rozumiem. Żebyś wiedziała, jakie 
        pyszne uszka zrobiła do 
        barszczu! 
          - Bo to Galicjanka - wyjaśnił 

        ksiądz Rudek. - A u tych z 
        dawnej Galicji, jak barszcz, to 
        tylko z grzybowymi uszkami. - 
        Pawlisiowa była księżą 
        gospodynią, wypożyczoną 
        Wysoczarskim na tę rodzinną 
        uroczystość. Świetna kucharka i 
        tego wieczoru dała popis swoich 
        umiejętności. Ksiądz, który 
        podczas kazania ostatniej 
        niedzieli napomknął aluzyjnie, 

        że niektórzy parafianie żyją 
        ponad stan, podczas gdy ich 
        zabytkowy kościół wymaga wciąż 
        kosztownych remontów, nie krył 
        jednak tego wieczoru dumy ze 
        swojej gospodyni. Sam lubił 
        dobrą kuchnię, a Wysoczarskim 
        należało się takie przyjęcie w 
        okrągłą rocznicę ich ślubu. 
        Tylko jakoś dzisiejsza data... 
        dzisiejsza data nie zgadzała mu 
        się z tą, którą zapamiętał 
        sprzed lat i zapisał w 
        parafialnych księgach... 

        Dlaczego obchodzili tę rocznicę 
        w grudniu, skoro polskie wojsko 
        wkroczyło do miasta 22 stycznia 
        i dopiero wtedy... 
          Był młodziutkim wikarym, kiedy 
        objął parafię w tym mieście po 
        zasłużonym proboszczu, 
        zamęczonym w Dachau. Wojna 
        jeszcze trwała, ale tutaj już 
        się skończyła, front przesunął 
        się na zachód, ludzie wracali do 
        swoich miejsc, choć oczywiście 
        nie wszyscy, nie wszyscy... 
          Starał się właśnie, zebrawszy 
        trochę informacji o losach 
        mieszkańców tego miasta, 
        uporządkować parafialne księgi - 
        gdy stanęła przed nim młodziutka 
        para. Dziewczyna była w żałobie, 
        tym bardziej go więc zdziwiło, 
        gdy poprosili o spowiedź i ślub 
        nazajutrz. 
          - Bez zapowiedzi? - zdumiał 
        się. - I bez dyspensy? To 
        niemożliwe. 
          - Musi być możliwe - 
        powiedział chłopak. Jutro idę do 
        wojska. - I na front. 
          - Dostał pan powołanie? 
          - Nie, nie dostałem. 
          - Dlaczego więc... - zająknął 

        się, ale urwał, nie wiedział 
        kogo ma przed sobą. 
          - Nie dostałem powołania - 
        powtórzył chłopak - ale idę. I 
        chcę, żeby ona - wziął 
        dziewczynę za rękę, a jej łzy 
        napłynęły do oczu - czekała na 
        mnie jako moja żona. 
          Chciał młodych o coś zapytać, 
        ale nie nabył jeszcze 

        dostatecznej praktyki w 
        duszpasterskich sprawach, 
        ogarnęło go zawstydzenie, które 
        miał nadzieję zwalczyć w sobie, 
        zadając to pytanie w mroku 
        konfesjonału. 
          Otworzył księgę i zapytał o 
        nazwiska. 
          Kiedy dziewczyna wymieniła 
        swoje, zrozumiał dlaczego jest w 
        żałobie. Ojcem jej był 
        weterynarz Szymanko, który 
        zginął ostatniego dnia pobytu 
        Niemców w tym mieście, chował go 
        przed kilkoma dniami na 

        miejscowym cmentarzu. Ludzie o 
        tym wciąż mówili, nie musiał o 
        nic pytać. "Karolina Szymanko, 
        zapisał, córka Karola i Izabeli 
        z domu Skrobek". 
          - Wiktor Wysoczarski - 
        powiedział młody, gdy zwrócił ku 
        niemu wzrok. 
          - Skąd? - spytał mimo woli, bo 
        chłopak, choć zbiedzony i 
        wymizerowany, nie pasował mu 
        jakoś do tego miasteczka. 
          Nie odpowiedział na to 
        pytanie, wzruszył tylko 
        ramionami. 
          - Właściwie... sam nie wiem. 
          - Jak można tego nie wiedzieć? 
          - Wędrowałem ostatnio. 
          - Od kiedy jest pan tutaj? 
          - Od października. Ale... nie 
        meldowany. 
          - Teraz też nie? 
          - Nie. 
          Nie zapytał dlaczego, choć 
        wtedy w pełni jeszcze tego nie 
        rozumiał, a fakt, że młody 
        prosił o sakrament małżeństwa 
        przed dołączeniem do przybyłego 
        zza Wisły wojska, sprawę 
        dodatkowo zaciemniał. Dopiero 
        później, gdy zaprzyjaźnił się z 

        Wysoczarskim, gdy razem zbierali 
        książki o drugiej wojnie, 
        wyjaśniające i porządkujące 
        niejako czyn zbrojny Polaków, 
        zagmatwany konspiracją podczas 
        jego trwania, dopiero wtedy 
        zrozumiał to "wędrowanie" 
        młodego człowieka, które z 
        dopalającej się po powstaniu 

        Warszawy zawiodło go wraz z 
        wycofującymi się przez Żoliborz 
        oddziałami AK do Puszczy 
        Kampinoskiej, skąd Niemcy 
        wypchnęli je w mściwie 
        precyzyjnej akacji 
        "Sternschnuppe" aż pod Żyrardów 
        i Jaktorów. Tu zadano im cios 
        ostateczny, tylko część zdołała 
        przedrzeć się do oddziałów 
        partyzanckich działających pod 
        Opocznem... 
          Mógł mu już to wtedy 
        powiedzieć, gdy stanął przed nim 
        w zakrystii z tą dziewczyną, 
        która powstrzymywała łzy. Ale 

        nie powiedział. Jak boleśnie - 
        ale i jak koniecznie - nieufni 
        byli Polacy w tamtych latach. 
          Zapytał go więc o miejsce 
        urodzenia. I nawet na to pytanie 
        odpowiedział jakby z wahaniem i 
        bardzo cicho: 
          - Wysoczary w Sandomierskiem. 
          Nie wyobrażał sobie - on, 
        chłopski syn (Rudek - może jakiś 
        szlachcic nazwał tak pradziadka 
        od koloru włosów?), że będzie 
        kiedyś żałował ziemian, którym 
        teraz wraz z odzyskaniem 
        wolności groziła parcelacja, 
        ach, żebyż to tylko ona. A 
        jednak ogarnął go jakiś jakby 
        własny żal na myśl o tej cudzej 
        ziemi, którą miano krajać, o 
        domu, który przestał już być dla 
        kogoś spuścizną po przodkach, po 
        wiekach... Do tej chwili - mimo 
        żałoby dziewczyny, mimo łez, 
        które zabłysły w jej oczach, 
        mimo drżących niekiedy ust 
        chłopaka - wydawali mu się 
        promienną młodą parą. Każda 
        młodość była wspaniała - młodość 
        ludzi, drzew traw, młodość dnia, 
        wschodzącego zalewającą niebo 
        jutrznią - ale najwspanialsza 

        była młodość uczucia i ona to 
        ich rozjaśniała, aż bił od nich 
        blask, aż chwilami chciało mu 
        się mrużyć przed nim oczy. 
          Dziwne, że tamtego dnia nie 
        przyszło mu do głowy, że ten 
        chłopak, ten Wiktor Wysoczarski 
        z Wysoczar, w których 

        gospodarzyli już zapewne fornale 
        jego ojca, może z Berlina nie 
        wrócić. Bo przecież jasne było, 
        że szedł na Berlin. Wszyscy, 
        którzy przeszli przez to miasto 
        w marszu  na zachód, szli na 
        Berlin. Więc i on, jak mógł się 
        domyśleć, choć  tego od niego nie 
        usłyszał, i on - ze spalonej 
        Warszawy, z puszczy 
        przetrzebionej przez Aktion 
        "Sternschnuppe", nazwaną tak 
        chyba przez kogoś rozczytującego 
        się w bajkach braci Grimm, z 
        bitwy pod Jaktorowem wreszcie, 
        po której, na krótko! przestał 
        być żołnierzem - i on musiał, 

        musiał, na rany Chrystusa! 
        musiał iść na Berlin. 
          - Wiesz, Wiktor - ksiądz Rudek 
        przechylił się ponad stołem ku 
        Wysoczarskiemu - wtedy, kiedy 
        stanęliście przede mną i 
        poprosiłeś, żebym dał wam ślub, 
        przez myśl mi nie przeszło, że 
        możesz nie wrócić. 
          Wiktor wyjął spod obrusa 
        leżącą wciąż na jego kolanie 
        dłoń żony, pocałował ją i 
        trzymał przez chwilę przy ustach. 
          - Musiałem wrócić. Ona na mnie 
        czekała. 
          - Och, jak czekałam! - 
        westchnęła Karolina. Łzy napłynęły 
        jej do oczu, opuściła powieki, 
        żeby nikt ich nie dostrzegł. 
        Taki dzień szczęśliwy... po cóż 
        łzy w taki dzień? Miała przy 
        sobie tych, których kochała... 
        Wiktor siedział obok niej i 
        wciąż był dla niej chłopcem, 
        którego z przerażeniem, ale i z 
        zachwytem obudzonym już w tej 
        pierwszej chwili, spostrzegła 
        obok Białka pod ścianą stajni w 
        ów pamiętny październikowy 
        wieczór. I ona pozostała chyba 
        dla niego dziewczyną, ujrzaną 

        nagle we wrotach i od razu 
        budzącą nadzieję, choć wtedy 
        każdy człowiek mógł także budzić 
        strach. Czy to możliwe, żeby nie 
        postarzeli się dla siebie, choć 
        dwóch ich synów zbliżało się już 
        do czterdziestki? Obydwaj 

        zresztą nie wyglądali na to. 
        Panująca moda wyraźnie teraz 
        odmładzała mężczyzn. Kurtki 
        zamiast płaszczy, dżinsowe 
        spodnie - na długie lata czyniły 
        z nich młodzieńców, czasem nawet 
        wbrew usposobieniu i 
        psychicznemu samopoczuciu, co 
        właśnie odnosiło się do 
        Krystiana i Kamila. Krystian 
        zresztą nigdy nie miał czasu na 
        młodość. Chyba nawet nie miał 
        już czasu na dzieciństwo. Od 
        najwcześniejszych lat 
        pochłaniało go pragnienie 
        wyprzedzania innych, pokonywania 
        ich, spychania na dalsze miejsca 
        w toczonym bezustannie, choć 

        niekiedy tylko przez niego 
        uświadamianym sobie, wyścigu. 
        Najbardziej cenił ludzi, którzy 
        go podziwiali. Już w przedszkolu 
        darzył uczuciem tylko te 
        wychowawczynie, które 
        podkreślały jego wyjątkowość i 
        wyróżniały go wśród dzieci. To 
        samo powtarzało się w szkole 
        podstawowej i w średniej, na 
        wyższej uczelni. Kończył je 
        wszystkie z pierwszą lokatą, co 
        nigdzie nie przysporzyło mu 
        przyjaciół, chyba nie tylko ze 
        względu na zawiść. Pracę w 
        handlu zagranicznym cenił sobie 
        prawdopodobnie także przede 
        wszystkim dlatego, że dawała mu 
        możliwości błyszczenia, że czuł 
        się podziwiany wszędzie, gdzie 
        się zjawiał - przystojny, dobrze 
        ułożony młody Polak, świetnie 
        władający kilkoma językami. 
        Życiowy prymus! mówiła o nim 
        jego żona Katarzyna, co 
        zawierało także - szczególnie 
        przez nią akcentowaną - pochwałę 
        ich małżeństwa. Konkurs na żonę 
        wygrała spośród licznych 
        kandydatek sposobem patrzenia na 
        niego tak intensywnym, jakby 

        wszyscy inni mężczyźni utracili 
        nagle (dla niej!) wszelkie 
        zalety, jakby stali się (dla 
        niej!) bandą nieurodziwych 
        głupców. Tak samo patrzyła na 
        niego babka Wysoczarska. Narażał 

        się jej niekiedy, jak on 
        spragnionej podziwu i wzmożonej 
        uwagi (choćby dziś przy stole 
        rozpytywaniem Rozciłowskiego o 
        Stany), ale wybaczała mu to 
        wszystko, bo był dla niej 
        jedynym  Wysoczarskim. Wiktor 
        już dawno nim być przestał, 
        Kamil nigdy nie budził nadziei, 
        że nim zostanie, a z Marka nie 
        wiadomo co mogło wyrosnąć. 
        Wysoczary przepadły, ale 
        Krystian zawsze sprawiał 
        wrażenie, że właśnie z nich 
        wyjechał i, że zaraz tam wróci 
        po załatwieniu swoich - tylko 
        swoich - spraw. Mój Wysoczarski! 
        mówiła o nim z czułością babka i 
        w jakiś, choć częściowy sposób, 

        wyrównywało jej to straty, które 
        w życiu poniosła. 
          Teraz siedział przy stole 
        uszczęśliwiony bardziej od 
        rodziców tym, że nie sprawił im 
        zawodu, że jednak przyjechał 
        mimo tylu zajęć i pozwala im 
        widzieć siebie przed długą 
        rozłąką. Tylko czasem w 
        spojrzeniu jawiło mu się 
        roztargnienie, które budziło w 
        Karolinie smutną niepewność, czy 
        jej syn naprawdę jest obecny 
        przy stole. Patrzyła jeszcze 
        przez chwilę na jego pięknie 
        sklepione czoło, prosty ani 
        trochę nie zadarty nos i usta, 
        które rzadko pozwalały sobie na 
        spontaniczny uśmiech. A potem - 
        szybko i jakby z pragnieniem 
        doznania należnej jej w tym dniu 
        łagodności i odprężenia po 
        uczuciach zbyt trudnych - 
        przeniosła spojrzenie na Kamila. 
          Nie był podobny do brata, wdał 
        się najwidoczniej w Szymanków, a 
        także w tych Skrobków zza Wisły, 
        z których wywodziła się babka 
        Izabelka. Może nawet urodziwszy 
        był od brata, smagły jak matka i 
        babka, spojrzenie miał jasne, 

        ujmujący wyraz twarzy, w ustach 
        coś prawie dziewczęcego, choć 
        także nie uśmiechał się zbyt 
        często i - nie do każdego. W 
        jawny sposób nie dbał o to, jak 

        go ludzie odbierają i nie starał 
        się tego odbioru polepszyć. 
        Nawet w tym dniu uroczystym 
        zjawił się u rodziców w 
        przyciasnym, spranym sweterku, w 
        wytartych spodniach. (Na litość 
        boską! myślała babka 
        Wysoczarska. Czyżby nauczycielom 
        płacono teraz tak mało, że nie 
        miał nic innego do włożenia?) 
          Kamila także młodość po prostu 
        nie zajmowała. Nie uważał jej za 
        coś nadzwyczajnego, nie starał 
        się jej wykorzystać. Tę sprawę, 
        ten sposób bycia, nawyk, 
        rozciągnięty na lata mimo ich 
        upływu, obydwaj bracia 
        pozostawili Agnieszce. To jej 
        obecność w domu była 
        promieniującą na wszystkich 

        radością, niekiedy - gdy 
        nauczyła się kłamać - może nawet 
        sztuczną i wymagającą wysiłku. 
        Ale Kamila nie zajmowała własna 
        młodość, o cudzą potrafił się 
        troszczyć, może właśnie dlatego, 
        że uważał ten okres za najmniej 
        szczęśliwy w życiu, a za 
        najbardziej odpowiedzialny za 
        całą jego resztę. Uczniowie 
        uważali go za mądrzejszego 
        kolegę, pragnęli jego przyjaźni, 
        nawet po opuszczeniu szkoły 
        starali się ją utrzymywać. Gdy 
        przyjeżdżał do rodziców 
        przynajmniej na część wakacji, 
        Karolinę zadziwiała mnogość 
        otrzymywanych przez niego 
        listów. O czym oni do ciebie 
        piszą? pytała. Odpowiadał: O 
        życiu. Czy zdawał sobie sprawę, 
        że tak bardzo podzielony między 
        tylu ludzi coraz mniej miał 
        siebie dla siebie? I dla swoich 
        bliskich. Łucja sześć lat 
        czekała na sukces. Na sukces 
        inny niż te, które on - w swoim 
        odrębnym mniemaniu - odnosił. 
        Mogła to być praca 
        habilitacyjna, powrót do pracy 
        naukowej na uniwersytecie, gdzie 

        przyjęto by go z otwartymi 
        ramionami, albo prywatna 
        opłacalna działalność, w której 
        wreszcie mogłyby być w pełni 

        wykorzystane jego studia. Kamil 
        na nic takiego nie miał ochoty. 
        Bezdzietnemu małżeństwu łatwo 
        było się rozstać, choć Karolina 
        podejrzewała, że tę łatwość jej 
        młodszy syn zagrał z talentem, 
        którego mogłaby mu pozazdrościć 
        Agnieszka. 
          Który z nich był szczęśliwy? 
        Krystian, tak perfekcyjny w 
        denerwujący dla Kamila sposób, 
        czy Kamil o za małych - według 
        Krystiana - ambicjach? 
          Drzwi, prowadzące do kuchni, 
        otworzyły się gwałtownie, 
        pchnięte energiczną dłonią 
        Pawlisiowej. Widniała w nich 
        przez chwilę okrągła i rumiana, 
        ale zaraz wysunęła się zza jej 
        pleców i przesłoniła ją sobą 
        babka Izabelka z ogromną tacą, 

        zastawioną filiżankami z 
        dymiącym barszczem. 
          - Ja babci pomogę - zerwała 
        się od stołu Sylwia. Powinna 
        była właściwie nazywać ją 
        prababką, ale brzmiałoby to 
        śmiesznie, zwłaszcza, że 
        Izabelka Szymankowa trzymała się 
        jeszcze krzepko, pierś miała 
        pełną, nogi zgrabne i szybkie, a 
        ręce, którymi podawała barszcz 
        gościom, opalone do łokci 
        jeszcze od plewienia w ogrodzie, 
        nie były rękami starej kobiety. 
        Sylwia, dźwigając tacę z 
        filiżankami, postępowała za nią 
        krok w krok, prawie już tak 
        wysoka jak babka i zadziwiająco 
        do niej podobna. Ona teraz miała 
        przejąć pałeczkę urodziwych 
        dziewcząt w tej rodzinie i chyba 
        - cóż za smarkata! - wiedziała 
        już o tym. Pełnym wdzięku ruchem 
        głowy odrzucała na plecy lśniące 
        ciemne włosy, co czyniło ją 
        podobną do źrebaka o długiej 
        smukłej szyi i podłużnych oczach 
        skrytych za długą rzęsą. 
          Karolina zwróciła głowę ku 
        Rozciłowskiemu, ciekawa czy to 
        widzi. Istotnie patrzył na 

        córkę, ale jakby ukradkiem, może 
        nie chciał, żeby ktoś 
        spostrzegł, jak bardzo cieszy go 

        jej widok, może bał się przede 
        wszystkim tego, żeby ona sama 
        tego się nie domyśliła. Ten 
        duży, silny mężczyzna miał chyba 
        złe doświadczenia ze zbyt jawnym 
        okazywaniem uczuć kobietom i 
        wolał się strzec, co rozumiała 
        tylko Karolina. Do dzisiejszego 
        dnia nie przebaczyła Agnieszce 
        jej pierwszego rozwodu i we 
        wszystkich sporach, które - 
        przed nim i po nim - wynikały, 
        zawsze była po stronie zięcia. 
        On zresztą odpłacał jej 
        przywiązaniem, którego daremnie 
        oczekiwała ze strony dzieci. 
        Krystian i Agnieszka od 
        najwcześniejszych lat byli 
        zajęci tylko własnymi sprawami, 
        inni ludzie w ich życiu mieli 
        znaczenie wyłącznie usługowe. 
        Kamil... Czy nie za dużo o nich 

        myślę? przestraszyła się. Mają 
        swoje życie i trzeba to 
        zrozumieć, dlaczego akurat dziś 
        zdaje mi się, że jeszcze tego 
        nie zrozumiałam? 
          - Przestań rozmyślać - 
        lszepnął Wiktor. - Barszcz ci 
        wystygnie. 
          - Nie lubię gorącego. 
          - Myślę, że Agnieszka ożywi 
        towarzystwo przy stole, bo jakoś 
        zaczyna być sennie. 
          - Nie przyjedzie przed 
        dwudziestą drugą. 
          - Zostanie na noc? 
          - Chyba tak. Jutro niedziela, 
        nie ma próby w teatrze. 
          - Myślisz, że spodziewa się 
        zastać tu Rozciłowskiego? 
          - Dla niej to obojętne. 
          - Szkoda. 
          - No właśnie - wielka szkoda. 
          - Babciu! - Sylwia zwracała 
        się teraz do Karoliny. - Czy 
        będę mogła po kolacji zagrać z 
        Markiem w ping_ponga? Rozstawimy 
        stół u dziadka w gabinecie. 
          - A pytałaś Marka, czy ma 
        ochotę? 
          - Och, na pewno ma ochotę! - 
        zdecydowała, nie przewidując 

        sprzeciwu, Sylwia. Marek był 
        młodszy od niej o cały rok; 

        wyrośnięty ponad wiek miał 
        jednak dziecinną jeszcze twarz, 
        trochę niemrawą po płowej i 
        jakby usuniętej w cień męża 
        matce. Pewny siebie na początku 
        wizyty z racji zapowiadanego 
        wyjazdu z rodzicami do Stanów, 
        podczas kolacji gasł przy 
        Sylwii, obok której siedział, 
        przytłoczony podziwem dla niej, 
        a może nawet już męskim lękiem 
        przed po raz pierwszy w tej 
        postaci napotkaną kobiecością. 
          Karolina to widziała. 
          - Causinen sind die Kaninchen 
        der Liebe - powiedziała cicho 
        do Wiktora. 
          - Zapomniałem już, co to 
        znaczy. 
          - Kuzyni są królikami 
        doświadczalnymi miłości.
          - Daj spokój, to jeszcze 
        dzieci. 

          - Dzieci? - przed samą sobą 
        zwątpiła Karolina. - Przypomniał 
        jej się dzień i sposób, w jaki 
        przed dwoma laty Sylwia 
        powiedziała jej, że oto 
        dojrzała, że ma już to, jak 
        wiele innych dziewcząt w klasie. 
        Najpierw śmiała się długo, 
        potem potrząsnęła głową, co 
        zwykła była czynić, gdy czuła 
        się z czegoś dumna. 
          - Babciu, gdybym się teraz 
        puściła, to już bym miała 
        dziecko. 
          Nie pytała - wiedziała. Ale to 
        tylko początkowo wydawało się 
        straszne. Później przyszła 
        uspokajająca, pełna ulgi 
        refleksja: nie trzba jej było 
        nic mówić, tłumaczyć, 
        przestrzegać. Wiedziała. 
          Jej matka, Agnieszka, w takiej 
        samej chwili powiedziała tylko:
          - Mamo! To już się zaczęło. 
        Cieknie ze mnie, jak z dziurawej 
        beczki. Muszę iść do apteki po 
        watę. 
          Ona sama, kiedy ją to 
        spotkało, kiedy to na nią 
        spadło, była w pełni nieświadoma 
        tak boleśnie, tak kłopotliwie i 

        nieestetycznie objawiającego się 

        kobiecego losu. Uświadomiona 
        przez matkę, poinformowana przez 
        nią, że odtąd tak już będzie co 
        miesiąc, płakła przez cały dzień 
        pełna rozpaczy i wstrętu do 
        swojej płci. W końcu ojciec 
        uznał, że może to naprawdę za 
        wcześnie i, że trzeba iść z 
        dzieckiem do doktora. 
          Pamiętała dokładnie słomkowy 
        kapelusz, jaki matka założyła 
        tego dnia, kwiecistą suknię bez 
        rękawów, jej nagie opalone 
        ramiona i może było w tym jakieś 
        pocieszenie, że miała stać się 
        kimś takim jak ona. Cała wizyta 
        u doktora Zaczyńskiego 
        przebiegała w tej podniecającej 
        (doktora), aurze kobiecości.
          Kazał jej się rozebrać, ale 
        nie po to, żeby ją badać. 
          - Niech pani na nią spojrzy - 
        powiedział do matki, a ją samą 
        zaprowadził przed lustro, aby 

        także mogła się sobie przyjrzeć. 
        Zapamiętała z tego, oglądanego w 
        pomieszaniu i przerażeniu swego 
        wizerunku, nie piersi, których 
        najbardziej się wstydziła, ale 
        ciemne, posępne oczy i usta, 
        bardzo czerwone, obrzmiałe, 
        jakby dopiero co ktoś je 
        całował. - Niech pani na nią 
        spojrzy - powtórzył doktor. - Są 
        rodziny,  w których dziewczynki 
        bardzo szybko dojrzewają. To 
        sprawa pewnych predyspozycji, 
        wrodzonej zmysłowości, 
        temperamentu... 
          A do niej powiedział... ujął 
        jej brodę dwoma gorącymi palcami 
        i powiedział: 
          - Jesteś już teraz małą 
        kobietką. Na wszystko wokół 
        siebie zaczniesz patrzeć innymi 
        oczyma. 
          - Jakimi? - zapytała ochryple. 
          - Mądrzejszymi. I czulszymi 
        może także. 
          - W naszej wiosce... - 
        odezwała się matka 
        niefrasobliwym tonem - w naszej 
        wiosce to się nikt takimi 
        sprawami nie przejmował. 
          - Gdzie...? - spytał nieco 

        stropiony doktor. 
          - A tamuj - odpowiedziała 
        Izabelka Szymankowa, machnąwszy 
        ręką. - Za Wisłą. 
          O czym ja myślę? przeraziła 
        się Karolina. Wparte w nią 
        wyczekujące spojrzenie Sylwii 
        przywróciło ją rzeczywistości. 
          - Oczywiście, możesz rozstawić 
        stół do ping_ponga w gabinecie 
        dziadka - powiedziała. - Ale 
        dopiero po kolacji. 
          - Przecież mówię, że po 
        kolacji - wzruszyła ramionami 
        Sylwia. 
          - Nie zajmujesz się wcale 
        swoim gościem - powiedziała z 
        naciskiem babka Wysoczarska do 
        syna. - Pan Ziółko prawie nic 
        nie je. 
          - Ziołko - sprostował z lekkim 
        ukłonem milczący dotąd łysawy 
        mężczyzna, siedzący obok żony 
        Krystiana, Katarzyny. Może i ona 
        milczała dlatego, że nie 

        potrafili nawiązać ze sobą 
        kontaktu. 
          - Pan Ziołko nic nie je?! - 
        powtórzyła z serdecznym 
        niepokojem babka Izabelka. 
        Rozdawszy filiżanki z barszczem, 
        usiadła już przy stole, ale 
        teraz zerwała się ze swego 
        miejsca i zaczęła podsuwać 
        Ziołce nie opróżnione jeszcze 
        półmiski. 
          - Ależ jem, jem... proszę się 
        mną nie zajmować - bronił się, 
        zmieszany coraz bardziej 
        zwróconą na niego uwagą, gość. 
        Zachował śpiewny akcent, co 
        wywołało od razu uśmieszek na 
        ustach Marka. - I wszystko mi 
        bardzo smakuje. A te uszka! Moja 
        mama gotowała taki barszcz i 
        takie uszka. Pamiętasz, Wiktor, 
        zawsze ci o nich opowiadałem. 
        To śmieszne, teraz nikt by w to 
        nie uwierzył. Tu wojna, Niemcy 
        się ostrzeliwują, w każdej 
        chwili może człowiek zginąć, a 
        ja o tych uszkach... Pamiętasz 
        chyba Wiktor, co? 
          - Pamiętam - mruknął 
        Wysoczarski - zdumiewało go to, 

        ale i z lekka niecierpliwiło, że 
        Ziołko podczas trwającej ponad 
        czterdziestu lat przyjaźni w 
        każdej rozmowie wracał do 
        wspomnień. Przecież cała droga 
        na Berlin, a potem ten prawie 
        rok w Bieszczadach, to był 
        towarzyszący im wciąż strach 
        przed śmiercią, bezustanne nią 
        zagrożenie, krew cudza i własna, 
        niedospanie i brud, żołnierska 
        udręka i niewygoda w każdej 
        godzinie, żołnierski wysiłek 
        ponad ludzką miarę. A jemu wciąż 
        chciało się o tym mówić. Nieraz, 
        gdy grali w szachy i gdy sądził, 
        że jego partner w długim 
        zamyśleniu rozważa nastężne 
        posunięcie, on nagle wyrywał się 
        ze swoim "pamiętasz?". 
        Zaobserwował, że z innymi ludźmi 
        potrafił rozmawiać na inne 
        tematy. Interesował się 
        polityką, zatrudniony w 
        cegielni, rzetelnie przejmował 
        się jej sprawami i nieraz o niej 

        mówił - ale nie z nim. Z nim 
        rozmawiał tylko o tym, co wtedy 
        - w ten najgorszy czas - razem 
        przeżyli. Ale czy najgorszy? 
        Można było zginąć każdej 
        chwili, ale jednak czas był 
        wspaniały! Wspaniały! Do dziś 
        nie zbladła w nim, nie 
        wywietrzała odczuwana wtedy 
        radość, że oto  wojna się 
        kończy, a oni zwyciężają! Idą na 
        Berlin i zwyciężają! A że to 
        była także radość zemsty? Niech 
        tam księża mówią, co chcą, ale w 
        tamtych dniach nie mogła być 
        grzechem i nie było kapelana w 
        polskich szeregach, który by za 
        nią naznaczył żołnierzom pokutę. 
        A jeśli było inaczej... jeśli 
        było inaczej, to do dziś dnia 
        nosił ten grzech w sobie, 
        ponieważ nie przyszło mu do 
        głowy wyspowiadać się z niego po 
        powrocie przed księdzem Rudkiem. 
        Gdy po każdym ataku liczyli 
        straty, myślał, że poległym nie 
        życia było żal, ale tego, że nie 
        doszli, że nie zobaczyli 
        ostatecznej klęski wroga, 

        któremu pycha kazała uznać zabijanie 
        za swoją misję i wyłączny swój 
        przywilej. 
          - Wiecie, jaki film uważam za 
        najpiękniejszy film świata? - 
        spytał nagle, choć przy stole 
        toczyła się właśnie pogodna 
        rozmowa na temat pierogów z 
        kartoflami i serem, którymi 
        nieustępliwie zachwycał się 
        Ziołko, choć babka Izabelka 
        twierdziła, że nie ma to, jak 
        pierogi z kiszoną kapustą, 
        doprawione obficie grzybami. 
          Nikt nie zapytał - jaki to 
        film, ale jego nie powstrzymało 
        to od wyjawienia swojej myśli. 
          - Mógłbym go oglądać dwa razy 
        dziennie - ciągnął - rano po 
        przebudzeniu i wieczorem przed 
        zaśnięciem. Myślę, że w 
        największej pospolitości życia 
        świadomość, pamięć, że się coś 
        takiego przeżyło, że brało się w 
        tym udział... 
          - Cóż to za film? - spytał 
        wreszcie Rozciłowski. 

          A teraz Wiktor nie odpowiadał 
        długą chwilę, przymknął powieki, 
        jakby sam dla siebie rozpoczął 
        wyświetlanie obrazów, które 
        uważał za tak piękne. 
          - Cóż to za film? - powtórzył 
        Rozciłowski. 
          Jeszcze i teraz odpowiedział 
        nie od razu. Otworzył w końcu 
        oczy, ale wydawało się, że musi 
        przyzwyczajać się do widoku 
        twarzy, które miał przed sobą. 
          - Są sekwencje... - zaczął 
        cicho - są sekwencje, nakręcone 
        podczas czerwcowej defilady 
        zwycięstwa w Moskwie w 
        czterdziestym piątym roku... 
          - Dziadziu! - szepnęła Sylwia. 
          - Nie mówiłem o tym! - 
        krzyknął Wiktor. - NIgdy o tym 
        dotąd nie mówiłem! - Zdawało mu 
        się, że Sylwia stawia go teraz 
        na równi z Ziołką, że uważa go 
        za takiego samego, nie mogącego 
        oderwać się od wojennych 
        wspomnień nudziarza. - Nigdy o 
        tym dotąd nie mówiłem - 
        powtórzył łagodniej. - I powiem 

        tylko raz: Najpiękniejszy film 
        świata! Zbliżające się kolumny 
        żołnierzy, rzucających na ziemię 
        zdobyte na wrogu sztandary. 
        Przeżyli, zwyciężyli i oto idą, 
        żeby rzucić hitlerowskie 
        sztandary na coraz wyższą 
        stertę... 
          - Dziadziu! - nie wytrzymała 
        znów Sylwia. 
          Ale tym razem skarciła ją 
        Karolina ostro i chyba 
        przesadnie. Poczerwieniała z 
        oburzenia i aż uniosła się na 
        krześle. 
          - Cicho bądź! - krzyknęła. - A 
        jeśli nie chcesz, albo nie 
        umiesz uczestniczyć w rozmowie 
        dorosłych, to idź do swego pokoju! 
          Sylwia najpierw się zdziwiła, 
        babka nigdy się tak do niej nie 
        odzywała. Ale skoro się tak 
        odezwała, trzeba było mieć 
        trrochę honoru... Wstała powoli, 
        uśmiechnęła się do wszystkich, 
        nawet dygnęła. 
          - No, to spływam. 
          - Nie, nie, Sylweczko - 

        powstrzymał ją dziadek. - Nie 
        rób mi tej przykrości. Zresztą 
        już skończyłem. Chciałem tylko 
        powiedzieć, jaki to piękny film. 
          - Ale ni stąd, ni zowąd... 
        teraz, podczas dzisiejszej 
        kolacji - babka Wysoczarska była 
        wyraźnie niezadowolona z syna - 
        taki temat... 
          - Pan był z ojcem w pierwszej 
        armii? - pospiesznie zagadał 
        incydent Rozciłowski, zwracając 
        się do Ziołki. 
          - Tak - Ziołko wyraźnie się 
        ożywił, odsunął filiżankę, w 
        której były tak chwalone przez 
        niego uszka, zapomniał o nich. - 
        Tak, w 6 Pomorskiej Dywizji 
        Piechoty. Tylko że ja 
        doszlusowałem do niej pod 
        Przemyślem, a Wiktor dopiero tu 
        za Wisłą. 
          - Przynajmniej nie musiałem 
        jej forsować - uśmiechnął się 
        niewyraźnie Wysoczarski. 
          - Ale ominęło cię wejście do 
        Warszawy. 

          - A tego nie żałuję. Nie, 
        naprawdę - tego nie żałuję! 
        Przecież dopiero co, przed 
        niespełna czterema miesiącami z 
        niej wyszedłem. I wciąż miałem 
        przed oczyma gruzy. I tylko 
        gruzy innych miast mogły 
        przesłonić mi ten widok. "Gruzy 
        Berlina za gruzy Warszawy" - 
        pisaliśmy wszędzie, wchodząc na 
        ziemię niemiecką - pamiętasz? 
          Teraz on mówił "pamiętasz" do 
        Ziołki, tego się nigdy po sobie 
        nie spodziewał. Ogarnęła go 
        wściekłość na Rozciłowskiego, 
        który znów sprowadził rozmowę na 
        zaniechany już - po protestach 
        Sylwii i matki - temat. Rzucił 
        mu niechętne spojrzenie, ale on 
        tego nie zauważył. Pochylony 
        ponad stołem ku Ziołce, 
        oczekiwał od niego odpowiedzi na 
        pytanie teścia. 
          - Ja bym miał nie pamiętać? - 
        zaśmiał się szeroko Ziołko. - 
        Sam to smarowałem na wszystkich 
        ruinach! W Kołobrzegu, a potem w 
        Berlinie! Ostatni raz 
        nasmarowałem w Sch~onfeld, gdzie 

        spotkaliśmy się z Amerykanami. 
          - Ale tamte gruzy może były 
        ich dziełem - wtrącił 
        Rozciłowski. 
          - Wszystko jedno. Nikt wtedy 
        jeszcze niczego nie rozdzielał. 
        Nad Łabą stała ich 9 Armia i też 
        chyba po gruzach szła na Berlin. 
        Tylko, że myśmy doszli pierwsi! 
        - Znów zaśmiał się hałaśliwie, 
        uderzył się po udach, a babka 
        Wysoczarska spojrzała nań ze 
        zgrozą. 
          Pamiętała tego Ziółkę - 
        noszącego dziś świąteczny, 
        paradny garnitur, śnieżną 
        koszulę i całkiem nieźle 
        zawiązany krawat - pamiętała 
        tego Ziółkę w żołnierskim mundurze, 
        kiedy Wiktor ośmielił się 
        przywieźć go do niej na 
        dwudniowy urlop otrzymany 
        dopiero w Bieszczadach, dokąd 
        skierowano ich pułk tuż po 
        zakończeniu wonjny. 
          Mieszkała już wtedy z mężem w 

        Krakowie w mieszkanku 
        znalezionym im przez daleką 
        kuzynkę, od której Wiktor dostał 
        adres rodziców. Zdołali uratować 
        i wywieźć cenniejsze meble, 
        obrazy i srebra. Ledwie się to 
        mieściło w dwóch klitkach na 
        poddaszu, dla ludzi pozostawało 
        już w nich naprawdę bardzo mało 
        miejsca. Ale za to było co 
        sprzedawać w ciągu tych 
        czterdziestu lat, co było smutną 
        koniecznością zwłaszcza na 
        początku, gdy Xawery nie 
        zdecydował się jeszcze przyjąć 
        posady dyrektora Stadniny Koni. 
        Potem znów zamieszkał w pałacu 
        (w dodatku - co za ulga! - nic 
        go nie obchodziły jego remonty) 
        ale ona nigdy go tam nie 
        odwiedzała i, prawdę 
        powiedziawszy, nie za bardzo 
        korzystała z jego dyrektorskiej 
        pensji. Wystarczyło jej to, co 
        uzyskiwała ze sprzedaży 
        rodzinnych pamiątek, była 
        częstym gościem krakowskiej 
        Desy, gdzie ją znano i 
        szanowano. Zastanowiła się przez 
        chwilę... czy nie za niską 

        ustaliła cenę za mahoniowy 
        sekretarzyk z czasów Marii 
        Teresy, ozdobiony miniaturą 
        cesarzowej? Postanowiła to 
        przemyśleć i zaraz po powrocie 
        do Krakowa pójść do kantoru 
        Desy, żeby sprawę jeszcze raz 
        przedyskutować... 
          I w tym to mieszkanku, 
        zawalonym po sufity zbywalnymi 
        na szczęście dowodami dawnej 
        świetności Wysoczarskich, zjawił 
        się któregoś dnia Wiktor w 
        żołnierskim mundurze. Z Ziółką. 
        Powiało odorem wojska i 
        rzeczywistości, której w 
        Krakowie przy odrobinie wysiłku 
        można było w ogóle nie zauważać. 
          Nie od razu poznała Wiktora. 
        Pospolitość twarzy Ziółki 
        położyła się jakby i na tym 
        drugim obliczu pod daszkiem 
        żołnierskiej czapki z orzełkiem 
        bez korony. Czego to u niej - 
        akurat u niej - szukali ci 

        ludzie? 
          - Nie poznaje mnie mama? - 
        zdumiał się Wiktor. Jego głos 
        był najpierw nim dawnym, potem oczy, 
        roześmiane, jak za tamtych lat, 
        kiedy tak często miał się z 
        czego cieszyć - z wygranej 
        partii tenisa czy udanej 
        przejażdżki konnej, z poznania 
        nowej dziewczyny. Teraz dopiero 
        zrozumiała, że stoi przed nią 
        jej syn, tak odmieniony ubiorem, 
        ale jednak najpewniej jej syn, 
        jej dziecko. Widziała go 
        ostatni raz, gdy był jeszcze 
        chłopcem, wysłanym tak 
        niefortunnie i niepotrzebnie na 
        te jakieś tajne studia w 
        Warszawie, teraz stał przed nią 
        mężczyzna, w przedziwny sposób 
        bardzo pewny siebie w swoim 
        odmienionym losie. 
          - Mój Boże! To naprawdę ty? - 
        szepnęła i rzuciła się ku niemu 
        z wyciągniętymi ramionami, a on 
        także ją objął i uniósł do góry, 
        bo zrobiła się przy nim jakaś 
        mała i lekka, czuła to, gdy 
        przytulił jej głowę do piersi na 
        krótką chwilę szczęśliwego 
        płaczu. 

          Ten Ziółko stał obok. Zdjął 
        czapkę i gniótł ją w rękach z 
        rozradowanym, ale i zakłopotanym 
        wyrazem twarzy; trwało to chyba 
        dość długo, nim zwrócili na 
        niego uwagę. 
          - Sylwester! To moja matka! - 
        powiedział Wiktor. Tak mało 
        upłynęło czasu, a zapomniał o 
        podstawowych zasadach dobrego 
        wychowania. Zamiast przedstawić 
        gościa matce, uznał za słuszne 
        najpierw ją jemu zaprezentować, 
        ale - choć to zauważyła i 
        odczuła - w tamtej chwili, w 
        takiej chwili nie miało to 
        żadnego znaczenia. Podała rękę 
        przybyłemu, starając się nie 
        pamiętać, że podobni do niego 
        ludzie wtargnęli do jej domu i 
        ledwo udało się jej - coś niecoś 
        - przed nimi uratować. 
          - Niech się pan rozgości, 
        proszę - powiedziała. - Wiktor! 

        Proś swego gościa! Widzisz, jak 

        teraz mieszkamy. W jakiej 
        ciasnocie, w jakich warunkach! 
        Ojciec wyszedł, żeby zaczerpnąć 
        świeżego powietrza. Ale zaraz 
        wróci. Mój Boże, żeby wiedział! 
          I znów zaczęła całować syna, 
        ściskać go i dotykać, jakby 
        potwierdzając w ten sposób jego 
        obecność, jego istnienie, jego 
        powrót. 
          - Żyjesz! Żyjesz! - powtarzała 
        wciąż wśród łez. 
          - Przecież wiedziała mama, że 
        przeżyłem powstanie - 
        powiedział. Usiadł przy stole i 
        zaczął rozluźniać owijacze. - Po 
        to posłałem Karolinę... tę 
        dziewczynę do Wysoczar, żeby to 
        wam powiedziała. 
          - Bardzo jej byłam wdzięczna, 
        że do nas dotarła. Dałam jej dla 
        ciebie... bardzo cenną 
        bransoletkę... 
          - Oddała! Oddała! - krzyknął 
        Wiktor; podniósł głowę, twarz mu 
        nabiegła krwią, może dlatego, że 
        wciąż był pochylony, a może nie 
        uznał pytania w jej głosie za 
        całkiem naturalne! - Oddała - 
        powtórzył łagodniej. - Nawet 
        jej nie sprzedaliśmy... nie było 

        potrzeby... choć ojciec Karoliny 
        już nie żył... Zostawiłem ją... 
        zostawiłem ją Karolinie, kiey 
        zdecydowałem się pójść... Ja to 
        mamie później opowiem. Teraz 
        chciałbym, żeby mama wiedziała 
        to, co najważniejsze! - Wstał, 
        obciągnął na sobie mundur. - 
        Mamo! - powiedział uroczyście. 
        - Byłem w Berlinie! doszedłem do 
        Berlina! 
          Ziółko, który także poprawwiał 
        swoje owijacze, zerwał się z 
        krzesła i stanął wyprostowany 
        obok Wiktora. 
          - Ja też! 
          - W Berlinie? - nie mogła 
        zrozumieć. - W Berlinie? 
          - Gdy tylko front przesunął 
        się na lewą stronę Wisły, 
        zgłosiłem się na ochotnika. 
          - Ty?! - krzyknęła. 
          - Ja! chyba mnie mama rozumie?

          Patrzyli sobie w oczy. 
        Opuściła powieki i nie 

        wiedziała, co odpowiedzieć temu 
        człowiekowi, który był jej synem 
        i który wniósł do jej ciasnego 
        teraz mieszkanka odór wojska i 
        rzeczywistości. Długiej potrzeba 
        było chwili, żeby do jego racji 
        dołączyła także swoje - poza 
        całym polskim cierpieniem - 
        choćby obecność tego 
        treuh~andera, którego musieli 
        znosić w Wysoczarach przez całą 
        wojnę, tak, to i za nią 
        także, za tę niemiecką obecność 
        w ich domu jej syn poszedł na 
        Berlin... 
          - Mój Boże! - zaczęła znów 
        płakać. I powtórzyła jeszcze raz 
        - z niedowierzaniem, z 
        zachwytem, z dziękczynieniem: - 
        Przeżyłeś! 
          - No, widzi mama! - roześmiał 
        się Wiktor szczęśliwie i 
        młodzieńczo. - Nie zaliczyłem 
        żadnego semestru, ale zaliczyłem 
        wszystko, co w tych ostatnich 
        miesiącach było najważniejsze - 
        i Wał Pomorski, i Kołobrzeg, i 
        Berlin! 
          - Ja także, proszę pani - 
        dodał Ziółko. 
          - I tego już mi nikt nie 

        odbierze! 
          To ostatnie słowo Wiktora 
        wywlokło z jej podświadomości 
        nie najwłaściwsze w tej chwili 
        skojarzenie. 
          - Wysoczary nam odebrali - 
        powiedziała cicho. 
          - Och, mamo! - żachnął się 
        Wiktor. - Nie sądź, że o tym nie 
        myślałem, że wciąż o tym nie 
        myślę... 
          - I pogodziłeś się z tym? 
          - Czy potrzebne jest aż takie 
        słowo? - krzyknął. 
          Ziółko poruszył się 
        niespokojnie. 
          - Ja bym ręce sobie umył... 
          Zaprowadziła go do łazienki, 
        wyjęła z szafki czysty ręcznik, 
        ale schowała go tam z powrotem, 
        uznawszy, że ręczniki wiszące w 
        łazience są wystarczająco 

        czyste. 
          - Któż to taki? - zapytała, 
        wracając do pokoju. - Nawet 

        swobodnie porozmawiać nie można. 
          Wiktor przygotowany był na ten 
        atak. 
          - Temu człowiekowi wiele 
        zawdzięczam. 
          Złagodniała, serce stanęło w 
        niej na tę myśl. 
          - Uratował ci życie? 
          - Nie. To może ja... Była taka 
        sytuacja... gdybym go akurat po 
        coś nie posłał... Trudno sobie 
        wyobrazić, ile podczas wojny 
        zależy od przypadku. Więc gdybym 
        go akurat wtedy po coś nie 
        posłał i gdyby on, jak zawsze 
        chętny, nie zerwał się od razu, 
        żeby biec... ale ja to mamie 
        także kiedy indziej opowiem. 
        Najważniejsze, że przez cały 
        czas był ze mną. To także trudno 
        sobie wyobrazić - wojsko, tłum 
        ludzi, pośpiech, strach i wśród 
        tego wszystkiego pragnienie, 
        żeby choć ktoś jeden naprawdę 
        był z tobą. Przydzielono mnie do 
        jego kompanii, gdy zaraz za 
        Wisłą uzupełniano stan po 
        zdobyciu Warszawy. I od razu 
        przylgnąłem do niego, a on do 
        mnie. Może spojrzawszy po raz 
        pierwszy na mnie - a wyglądałem 

        wtedy chyba gorzej niż teraz - 
        zrozumiał, że dobrze by było, 
        gdybym miał przy sobie kogoś tak 
        po chłopsku niefrasobliwego i 
        zaradnego, jak on... I nie mylił 
        się. Naprawdę wiele mu 
        zawdzięczam. Więc kiedy teraz - 
        zapomniałem powiedzieć, że z 
        Niemiec, znad Łaby przerzucono 
        nas na naszą południową granicę, 
        bo tam... no, tak - jeszcze 
        trochę niespokojnie - więc kiedy 
        teraz dostaliśmy razem kilka 
        dni... musiałem zabrać go ze 
        sobą. 
          - Dlaczego nie pojechał do 
        swoich? 
          Wiktor jakby się zmieszał. 
          - Nie ma tu nikogo. 
          - Skąd pochodzi.
          - Z jakiejś wsi za Przemyślem. 

          - Dlaczego więc tam nie 
        pojechał? 
          - Bo ta wieś... ta wieś 
        została po drugiej stronie 

        granicy. 
          - No, tak... ledwo ukryła tę 
        odrobinę satysfakcji, która może 
        nawet zadźwięczała w jej głowie. 
        - To już nigdy nie zobaczy się z 
        rodziną? 
          - Dlaczego nigdy? Właśnie 
        myśli, żeby ich ściągnąć tutaj i 
        po zdemobilizowaniu osiąść razem 
        z nimi na jakimś gospodarstwie 
        nad Odrą, albo nad Bałtykiem. 
          - Ho, ho! - powiedziała. - 
        Nabraliście rozmachu. 
          - Tak - uśmiechnął się jej syn 
        - tak to można by w skrócie 
        nazwać.    
          Ziółko (jakoś od pierwszej 
        chwili trudno jej było 
        zapamiętać prawdziwe brzmienie 
        jego nazwiska) stanął w progu z 
        niepewnością w oczach, 
        najwidoczniej bał się, że nie 
        skończyli jeszcze rozmowy na 
        temat, który go przerażał. 
        Przywołała go więc dłonią do 
        stołu. 
          - Zaraz zrobię wam coś do 
        jedzenia. Skromnie u mnie teraz, 
        ale coś się znajdzie. 
          - Och, mamo! - Wiktor skoczył 
        do plecaków. - Dostaliśmy na 

        drogę suchy prowiant. Wspaniałe 
        puszki! Jadłaś już tuszonkę? 
          - Nie... jadłam... tuszonki - 
        wykrztusiła. - I nie wyobrażam 
        sobie... 
          - Zobaczysz, jak ci będzie 
        smakowała! Sylwester! Otwórz 
        dwie konserwy! 
          Ziółko wyjął z kieszeni 
        potężny kozik, wbił jego ostrze 
        w blachę puszki. Po pokoju 
        rozszedł się zapach peklowanej 
        wieprzowiny, tyleż apetyczny, co 
        odrażający. 
          - Pamiętasz, jak Materka 
        starał ci się zawsze dogodzić? 
        Od dziecka grymasiłeś przy 
        stole. 
          Wiktor odgiął blachę pierwszej 
        z otwartych puszek, pochylił 

        się nad nią, delektując się 
        bijącą z niej wonią. Roześmiał 
        się. 
          - Od stołu w ogóle, droga 
        mamo, w ciągu ostatniego roku 

        się odzwyczaiłem. I żaden z 
        kucharzy nie mógłby na mnie 
        narzekać, że grymaszę. 
        Sylwester! - zawołał. - A gdzie 
        chleb? 
          Ziółko wydobył z plecaka 
        bochen żołnierskiego chleba, 
        przyłożył do niego kozik i 
        uczyniwszy nim znak krzyża, 
        zaczął krajać potężne kromki. 
          - Zobaczy mama, co to za 
        chleb! 
          - Ja... - zająknęła się - 
        jadam tylko czerstwe pieczywo. I 
        wyłącznie białe. 
          - Ale skosztować mama może - 
        Wiktor popychał w jej kierunku 
        pajdę chleba, więc ułamała z 
        niej w końcu kawałeczek i 
        włożyła do ust. Chleb pachniał 
        otrębami i tą całą zawartością 
        ziarna, którą zwykle w młynach 
        odrzucano, mieląc zboże na 
        białą, bielusieńką mąkę "dla 
        państwa". Ale smak miał cudowny. 
          - No, mamo? No? - dopytywał 
        się Wiktor. 
          - Rzeczywiście, dobry - 
        powiedziała wreszcie i ułamała 
        jeszcze kawałek, żeby już nie 
        tylko jemu, ale i sobie sprawić 

        przyjemność. 
          Przyniosła z kuchni talerze, 
        na które wyłożono tuszonkę i 
        groch z drugiej puszki, 
        zaparzyła herbatę. Chłopcy jedli 
        w skupionym, prawdziwie 
        chłopskim milczeniu. Ziółko 
        siorbał głośno popijając 
        herbatę, przy czym wprawiał ją  
        wciąż w nerwowy niepokój, że 
        wydłubie sobie w końcu oko 
        pozostawioną w szklance 
        łyżeczką. 
          Z tych szczęśliwych chwil 
        powrotu Wiktora nie wiadomo 
        dlaczego zapamiętała 
        najwyraziściej jaskrawe słońce w 
        małych oknach starej krakowskiej 
        kamienicy, brzęczenie much na 

        szybach, upał panujący na 
        poddaszu i uporczywy smrodek 
        rozchodzący się od spoconego 
        Ziółki. Coś w tym jednak jest, 
        coś przyrodzonego, myślała. 
        Wiktor też się poci, a przecież 

        tak nie śmierdzi. 
          - Namów go - szepnęła, 
        pochylając się ku Wiktorowi, gdy 
        Ziółko szukał czegoś w swoim 
        plecaku - namów go, żeby się 
        wykąpał! 
          - Ja też to zrobię z rozkoszą 
        - zawołał Wiktor. - Och, mamo! 
        Nie masz pojęcia, jak się teraz 
        podróżuje! W jakim tłoku i 
        brudzie! 
          - Mam pojęcie - powiedziała 
        cicho. 
          - No, tak... - zmieszał się. - 
        Jeśli już zjadłeś, to idź 
        pierwszy do łazienki - zwrócił 
        się do Ziółki. 
          - Może... napuścisz mu wody do 
        wanny - zaproponowała półgłosem. 
        - Gaz trzeba zapalić... 
          A Wiktor głos podniósł. 
          - Sam sobie napuści - 
        powiedział. - Przyzwyczajeni 
        jestśmy do łazienek. W Niemczech 
        podczas postoi kwaterowaliśmy w 
        domach. Mamo! - zaczął, gdy 
        Ziółko posłusznie zniknął w 
        łazience. - Jeszcze o jednym 
        muszę mamie powiedzieć. Berlin - 
        jestem pewien, że tę konieczność 
        mama zrozumiała. I ojciec mnie 

        chyba za nią pochwali i będzie 
        ze mnie dumny. A druga sprawa... 
        ta druga sprawa... 
          - Mówże wreszcie! - krzyknęła. 
          - Ożeniłem się. 
          - Z Misią! - bardziej 
        stwierdziła, niż zapytała i nie 
        zdołała stłumić w głosie 
        przerażenia, rozpaczy i żalu. 
          Milczał długo, trąc dłonią 
        czoło. 
          - Misia nie żyje - powiedział, 
        nie podnosząc głowy. 
          - Przepraszam. 
          - Nie ma mama za co 
        przepraszać. Nie lubiła jej 
        mama. Trudno. To sprawa 
        zamknięta. 

          - Sprowadzała cię na złą 
        drogę. To włóczenie się po 
        warszawskich knajpach... Boże 
        święty! Podczas wojny! I jej 
        rodzice... przyznasz, że to nie 
        była socjeta... 
          - W końcu jej ojciec był 

        urzędnikiem ministerstwa, a 
        matka pracowała w sądzie. 
          - Nie przekonasz mnie do nich. 
        Na psy można zejść podczas wojny 
        w różny sposób, ale jeśli ktoś 
        bierze się za prowadzenie 
        straganu, to znaczy, że miał to 
        we krwi. 
          - Mamo! Ona nie żyje! 
          - No, tak... - Zrozumiała to 
        wreszcie. - Przepraszam. A z 
        kimże to się wobec tego ożeniłeś? - 
        zapytała po chwili. 
          - Z tą dziewczyną, którą 
        przysłałem do Wysoczar z 
        wiadomością, że przeżyłem... że 
        przeżyłem powstanie, niemieckie 
        okrążenie w Kampinosie, bitwę 
        pod Jaktorowem. I że leczę się z 
        ran... 
          - Ależ wyglądała mi na zupełne 
        dziecko! Taka nieśmiała i 
        niewinna. 
          - I była... - Wiktor zająknął 
        się - była niewinna. Właśnie 
        dlatego... żeby nikt nie mógł o 
        niej powiedzieć złego słowa, 
        ożeniłem się z nią przed 
        pójściem na front.
          - Rozumiem - powiedziała 
        cicho. Nigdy nie prowadziła ze 

        swoimi dziećmi rozmów na intymne 
        tematy. A teraz jej syn 
        zawiadamiał ją oto w ten sposób, 
        że uwiódł córkę ludziom, którzy 
        go uratowali. 
          - Jak ma na imię? - zagadnęła 
        ciepło. - Że też nie zapytałam 
        jej o to, kiedy przyszła do 
        Wysoczar. 
          - Przecież mówiłem - Karolina. 
        Karolina Szymanko. Jej ojciec 
        był weterynarzem w tym mieście. 
          - Weterynarzem? Ach, tak... 
        mówiła mi, że jej ojciec jest 
        weterynarzem. 
          - Piękny zawód.
          - Bardzo piękny - powiedziała 

        jednak dopiero po chwili. - A... 
        co teraz zamierzasz? Masz 
        żonę... założyłeś rodzinę.
          - Jadę tam zaraz jutro. Na 
        szczęście poczta polowa 
        docierała tam przez cały czas. I 
        Karolina wie, że żyję. I że 
        teraz jadę do niej. Myślę, że 

        oczekuje mnie niecierpliwie...
          - Pytając - co zamierzasz - 
        myślałam o dalszej twojej 
        przyszłości. Oczywiście, 
        pomożemy ci. Widzisz, że udało 
        nam się uratować trochę rzeczy i 
        biżuterię... biżuterię także, 
        ale w końcu - o ile nic się nie 
        zmieni - będziesz musiał się 
        czymś zająć.
          - Zostanę weterynarzem. 
          Tego się nie spodziewała. 
          - Weterynarzem? Dlaczego 
        akurat weterynarzem...?
          - Pokochałem zwierzęta. 
          - Ojciec twojej żony... 
          - Tak, on mnie tego nauczył. A 
        poza tym... Podczas wojny 
        człowiek wydaje się tak 
        strasznym stworzeniem... - nie 
        tylko drugi człowiek, ten, który 
        strzela z naprzeciwka - nieraz 
        sam sobie wydawałem się 
        przerażający. W takich 
        chwilach... w takich chwilach 
        lubiłem patrzeć w oczy koni. 
        Słuchać ich oddechu. Przyłożyć 
        czoło do ich karku. 
          - Rozumiem, wszystko to 
        rozumiem. Ale przecież będziesz 
        musiał iść na studia. To już 

        może lepiej na medycynę? 
          - Tylko nie to. Mdli mnie na 
        widok niesprawnych, 
        pokiereszowanych ludzi. 
          - Myślę - lpowiedziała 
        ostrożnie - że ty także 
        wyszedłeś z wojny w jakiś sposób 
        pokiereszowany. 
          - Tak, chyba tak - szepnął. 
        Ale zaraz się ożywił - Karolina 
        napisała mi do wojska, że 
        pójdzie do pracy - już zresztą 
        poszła - żebym ja mógł podjąć 
        studia. 
          - Powiedziałam przecież, że ci 
        pomożemy. 

          - Sami musicie z czegoś żyć. 
        Czy ojciec... - Wiktor długo 
        ważył to pytanie - czy ojciec 
        myśli o jakiejś posadzie? 
          - Na razie nie. Ale sądzę, że 
        powoli przyzwyczaja się do tej 
        myśli. 
          Przy ojcu, kiedy wrócił 
        (karty, czy wódeczka w jakimś 

        zacisznym lokaliku, myślała, 
        spoglądając spod oka na niego), 
        przy ojcu Wiktor tego tematu nie 
        poruszył. Po gwałtownie radosnym 
        powitaniu zaczęły się opowieści 
        - ich przerażające i smutne, 
        jego - pełne niewygasłego 
        jeszcze entuzjazmu. 
          Ziółko przysłuchiwał się im w 
        milczeniu z rozbłysłym okiem, 
        gdy mówił Wiktor, z opuszczonymi 
        powiekami, gdy oni obydwoje 
        zaznajamiali syna z ostatnimi 
        swoimi dniami w Wysoczarach. Do 
        spania pozostało mało godzin, 
        zresztą może i dobrze, bo 
        wysypiać się w tym małym 
        mieszkanku nie było gdzie. 
        Wiktorowi zrobiła posłanie na 
        małej empirowej kanapce, Ziółce 
        rozłożyła na dywanie dwa koce. 
        Rano zastała ich obydwu, 
        śpiących zgodnie na podłodze pod 
        stołem. Wiktorowi może było 
        niewygodnie na przykrótkiej 
        kanapce, a może... Zerwał się od 
        razu, gdy tylko rano weszła do 
        pokoju, ale nie wytłumaczył się, 
        dlaczego przeniósł się pod stół. 
        A ona nie pytała. Ziółko chrapał 
        donośnie. 

          Teraz ten Ziółko - w 
        nienagannym garniturze - 
        siedział naprzeciwko niej, 
        wypytywany wciąż o przeżycia 
        wojenne przez Rozciłowskiego, 
        najbardziej - jak dotąd - 
        udanego z mężczyzn Agnieszki. 
          Wiktor przysłuchiwał się temu 
        ze sceptycznym uśmieszkiem. 
          - Tak się wciąż wypytujesz o 
        te sprawy, a jak dotąd nic nie 
        napisałeś. 
          - Może jeszcze napiszę. 
          - Nie wierzę. Najwidoczniej 
        tak naprawdę nie pociąga cię ten 

        temat. Wydaje ci się chyba za 
        bardzo eksploatowany? 
          Rozciłowski, trochę speszony, 
        zamyślił się na chwilę. 
          - Wie ojciec, co mnie 
        najbardziej w nim przeraża? To, 
        że jest wciąż w tak szczególny 
        sposób aktualny. Aktualne 
        wspomnienia! - Czy może być coś 
        gorszego w naszej rzeczywistości? 

          - Ja bym tego nie powiedział - 
        zaprotestował Ziołko. - Mnie 
        myśl, że byłem żołnierzem, wciąż 
        dodaje siły. 
          - A nie wygląda pan na 
        żołnierza - ze skrywanym 
        śmieszkiem odezwała się milcząca 
        dotąd Kasia. Zwróciwszy się ku 
        siedzącemu przy niej Ziołce 
        przyglądała mu się jakby 
        rozbawiona jego wyglądem, aż 
        Karolina posłała jej 
        ostrzegawcze spojrzenie. Ale nie 
        dostrzegła tego, odwróciła się 
        teraz ku teściowi i prawie z 
        czułością powiedziała: - Ale 
        nasz papa, tak! 
          - Wiktor - wmieszała się do 
        rozmowy babka Wysoczarska - z 
        tym przystrzyżonym siwiejącym 
        wąsem wygląda jak angielski 
        pułkownik na emeryturze. Chociaż 
        jest - dodała zaraz z leciutką 
        ironią - emerytowanym 
        weterynarzem, na szczęście, z 
        zachowaną prywatną praktyką i 
        połową etatu w Kampinoskim Parku 
        Narodowym.
          Wiktora nie dotknęła ironia w 
        głosie matki, uśmiechnął się do 
        niej dobrotliwie, pokiwał głową. 

          - Wiem, wiem - gdybym poszedł 
        na medycynę, to by mamę 
        prawdopodobnie bardziej 
        satysfakcjonowało. Ale cóż ja 
        bym zyskał? Piłbym może tylko 
        nieco lepsze trunki. Bo pacjenci 
        weterynarzy nie przynoszą im w 
        łapach koniaków i ginów. Ale za 
        to właściciele tych pacjentów 
        darzą weterynarzy tak czułą 
        wdzięcznością, jakiej nie 
        okazują nigdy własnym lekarzom. 
          - Zwłaszcza właścicielki - 
        bąknął Krystian błysnąwszy ku 

        ojcu rozbawionym spojrzeniem. 
          - Co ty wygadujesz! - 
        wybuchnął prawie młodzieńczym 
        śmiechem Wysoczarski. 
          W Karolinie obudziła się dawna 
        czujność. Poczuła ją jak 
        smagnięcie batem, jak obraźliwe 
        spojrzenie. Myślała, że z 
        upływem lat wyzbyła się tej 
        udręki, która towarzyszyła jej 
        przez cały czas małżeństwa. Ten 

        dzień, kiedy nie zapukawszy 
        otworzyła drzwi gabinetu! Och, 
        dlaczego nie zapukała, dlaczego 
        nie rąbnęła w nie z całej siły 
        pięścią?... Nie, nie będę o tym 
        myśleć, przestraszyła się, nie 
        będę do tego wracać... zwłaszcza 
        dziś, zwłaszcza dziś! 
          - Więc widzi mama - ciągnął 
        dalej Wiktor, jakby pragnąc 
        zatuszować, sprawiający 
        satysfakcję tylko jemu wtręt 
        syna - nie wyszedłem w końcu źle 
        na tej mojej weterynarii. 
        Wszyscy nie wyszliśmy na niej 
        źle. Wysoczar dawno nie ma... 
          - Są, tylko nie nasze - 
        sprostował Kamil, dopijając 
        barszczu. - Coś wam potem na ten 
        temat opowiem. Później, całkiem 
        później. 
          - To właśnie miałem na myśli 
        mówiąc, że Wysoczar dawno nie 
        ma. A moja poczekalnia wciąż 
        pełna pacjentów. 
          - Pchły skaczą mi po nogach, 
        ile razy tam wejdę - odezwała 
        się Sylwia. Wszyscy zwrócili ku 
        niej głowy, ale tylko babka 
        Wysoczarska z dumą w oczach. 
        Najbardziej niezadowolony z 

        tego, co powiedziała był 
        Rozciłowski. Sylwia od 
        niemowlęcia wychowywała się u 
        dziadków, żeby nie przeszkadzać 
        matce w karierze i następnych 
        zamążpójściach. Ale przecież i 
        na nim, na ojcu, spoczywał 
        obowiązek, który z taką ulgą 
        przeniósł na rodziców żony. Nie 
        opuszczające go poczucie winy 
        stawało się dotkliwsze, ilekroć 
        Sylwia zachowywała się 
        niewłaściwie i impertynencko 

        wobec dziadka, co - niestety - 
        jak miał możność zauważyć choćby 
        podczas tego wieczoru, zdarzało 
        jej się dość często. 
          Dotknięta jednak poczuła się 
        babka Izabelka. 
          - Co dnia wysypuję poczekalnię 
        proszkiem - oświadczyła z 
        godnością. - Skąd tam pchły? 
        Chyba, że ty przynosisz ze 
        szkoły, albo od którejś ze 
        swoich licznych koleżanek. 

          - Moje koleżanki nie mają 
        pcheł! - obruszyła się Sylwia. 
          - Nie mówię, że koleżanki. Ale 
        może trzymają w domu jakieś 
        zapchlone zwierzęta. Bo te, 
        które u nas bywają, przeważnie 
        są czyste i zadbane. Taki teraz 
        czas nastał, że ludzie bardzo 
        dbają o zwierzęta. Nie zawsze 
        tak było. Przed wojną Karol nie 
        miał prawie wcale prywatnej 
        praktyki. Albo w rzeźni 
        siedział, albo po wsiach się 
        obijał, przeprowadzając 
        przymusowe szczepienia bydła. A 
        po wojnie - w każdym szanującym 
        się domu - pies. W dodatku 
        rasowy. Albo kot. W 
        ostateczności chomik, czasem 
        świnka morska. A ludzie kochają 
        te czworonogi jak członków 
        rodziny. Niech no tylko którego 
        łapa zaboli, a już siedzi na 
        kolanach swojej pani w naszej 
        poczekalni. Ja to bym mogła - 
        zaśmiała się - według tych 
        zwierzaków i tych pań ułożyć 
        powojenną historię naszego 
        miasta. 
          - Historię miasta? - 
        uśmiechnął się z pobłażliwym 

        powątpiewaniem Krystian.
          - No! Posłuchaj tylko! 
        Najpierw zaczęła przychodzić do 
        nas ze swoim spanielem pani 
        starościna, kiedy to po wojnie, 
        za Mikołajczyka, starostowie u 
        nas byli. Karol nie żył, ale 
        ludzie w mieście wiedzieli, że 
        zięć się na jego miejsce 
        szykuje. Wiktor jeszcze 
        studiował, a już kiedy 
        przyjeżdżał do domu na 

        niedzielę, miał pełną 
        poczekalnię. Więc pani 
        starościna przyprowadzała 
        cocker_spaniela. Po staroście 
        nastał przewodniczący powiatowej 
        rady narodowej - jego żona miała 
        zwykłego kundla, suczkę, ale 
        bardzo ją kochała. Po obróżkę i 
        smycz dla niej jeździła do 
        Łodzi. Była tragedia, kiedy jej 
        nie dopilnowała i suczka, a mała 
        była, jak pekińczyk, zadała się 
        z ogromnym legawcem szefa UB. 

        Pies był potężny, szef UB miał 
        go na polowania na dziki, więc 
        szczenięta po nim musiały też 
        być potężne i ta mała suczka 
        bardzo się męczyła. 
          - Nie mogła ich urodzić? - ze 
        znawstwem przedmiotu 
        zaniepokoiła się Sylwia. 
          - No, właśnie... krótko 
        potwierdziła babka Izabelka. - 
        Biedna była ta kundelka, Wiktor 
        ledwo ją uratował. Obie panie - 
        przewodnicząca i szefowa UB - 
        strasznie się przez to 
        pokłóciły. Przewodnicząca 
        wyzwała szefową ostatnimi 
        słowami na środku miasta. Bo 
        legawiec, według niej, powinien 
        był chodzić na smyczy, a on 
        zawsze latał sobie luzem, gdzie 
        chciał. Mężowie - na tych 
        stanowiskach musieli przecież 
        być w zgodzie - jakoś tę sprawę 
        załagodzili. Sekretarzowa partii 
        - przychodziła także w tym 
        czasie do Wiktora ze swoim 
        czarnym pudlem - powiedziała, że 
        kundelka przewodniczącej powinna 
        także chodzić na smyczy, jak się 
        ma sukę, powiedziała, w dodatku 
        taką małą, to trzeba jej 

        pilnować, żeby się byle jaki 
        pies nie mógł do niej dobrać. 
          - Ale co z tą historią miasta? 
        - dopytywał się rozbawiony 
        Krystian. 
          - Przecież właśnie ją 
        opowiadam. Nowa sekretarzowa - 
        po 56 roku - przychodziła do nas 
        ze swoim kotem. Bardzo bitny był 
        ten kocur, w jakieś okropne 
        musiał wdawać się awantury, bo 

        przynosiła go w siatce na 
        zakupy zawsze w okropnym stanie. 
        Raz miał naderwane ucho, raz 
        prawie zupełnie wydrapane oko, a 
        zdarzyło się nawet, że Wiktor 
        musiał mu zszywać skórę na 
        mordzie. Po każdej takiej 
        operacji Wiktor wyglądał prawie 
        tak samo poszkodowany jak kot, 
        bo ta mała bestia niczym nie 
        dała się uśpić. Ładował w niego 
        zastrzyki, które zwalały z nóg 
        potężne owczarki, a kot po nich 
        skakał po szafach w gabinecie. 

        Pani sekretarzowa podczas tych 
        zabiegów siedziała u mnie w 
        jadalni i płakała jak dziecko. 
        Uspokajała się tylko po paru 
        kielichach nalewki z czarnych 
        porzeczek, którą zawsze miałam w 
        kredensie, bo Wiktor bardzo ją 
        lubił. 
          - I lubić nie przestałem! 
          Babka Izabelka uśmiechnęła się 
        do zięcia. 
          - Co roku robię ją dla ciebie. 
        - Następna sekretarzowa - ta po 
        70 roku - nie była ani tak 
        czuła, ani tak przystępna. 
        Zażądała od Wiktora, żeby 
        znalazł dla jej charcicy_afganki 
        odpowiedniego partnera. 
          - Jak mogła tego żądać? - 
        obruszyła się babka Wysoczarska. 
          - Takie były czasy - babka 
        Izabelka miała pogodniejszy 
        stosunek do tej sprawy, Wiktor - 
        ciągnęła dalej - jeździł raz do 
        Warszawy, raz do Łodzi... W 
        końcu udało mu się znaleźć tego 
        afgana całkiem blisko, bo w 
        Żyrardowie. Musiał tam pojechać 
        z sekretarzową i jej suką, a 
        potem - w odpowiednim czasie - 
        odebrać miot, bardzo drogocenny. 

        Ale za to oboje sekretarzostwo 
        darzyli Wiktora takim 
        uwielbieniem, że aż głośne stało 
        się to w mieście i ludzie 
        zaczęli do niego przychodzić z 
        prośbą o protekcję. Pamiętasz 
        Wiktor, jak Raczkowski przyniósł 
        ci koniak w nadziei, że pomożesz 
        mu w uzyskaniu działki? 
          - Pamiętam. Koniak z nim 

        wypiłem, a działki załatwić nie 
        mogłem. 
          - Ale Onyszce pomogłeś w 
        umieszczeniu córki w liceum. 
          - A to inna sprawa. Dyrektor 
        liceum miał jamnika, chorego na 
        nerki. A poza tym córka Onyszki 
        zdała egzamin, tylko o miejsce 
        było trudno. 
          - I co dalej babciu? - 
        nastawał wciąż z rozbawieniem 
        Krystian.
          - Co dalej? - zamyśliła się 
        babka Izabelka. Poczekaj... Aha! 
        W 80 roku nastał sekretarz, 

        któremu dał ktoś w prezencie 
        małego sznaucera. Wiktor od razu 
        mu powiedział, że to żaden 
        sznaucer, tylko zwykły kundel - 
        Promenadenmischung, jak mówią 
        Niemcy. Sekretarz nie chciał w 
        to wierzyć, psa podarował mu 
        ktoś z Warszawy, najważniejsze w 
        tej całej sprawie było właśnie 
        to, kto go podarował. Ale pies 
        rósł i coraz wyraźniejsze 
        stawało się to, że Wiktor miał 
        rację. Wtedy sekretarz 
        postanowił pozbyć się psa. 
        Prosił Wiktora, żeby mu znalazł 
        na wsi jakieś dobre miejsce. Ale 
        nim Wiktor to załatwił, psa 
        potrącił samochód i sam 
        sekretarz przyniósł go do nas na 
        rękach, a podczas choroby psa 
        tak się do niego przywiązał, że 
        już nie było mowy o wydawaniu go 
        na wieś. 
          - I jest dotąd u niego? - 
        spytał Marek zasłuchany w 
        opowiadanie prababki. 
          - Pewnie tak. Nie wiem na 
        pewno. Bo sekretarza po 
        osiemdziesiątym, jak się u nas 
        to porobiło, dokądś przenieśli. 
        Pewnie nie mógł się w tym 

        wszystkim na czas rozeznać. 
          - Dobrze to babcia ujęła - 
        roześmiał się Krystian. 
          Karolina spojrzała na niego z 
        niezrozumiałą nawet dla siebie 
        samej niechęcią. Przede 
        wszystkim tknęło ją to, że on 
        zawsze we wszystkim rozeznawał 
        się na czas. Poza tym wyraźnie i 

        dotkliwie spostrzegła, że - syn 
        łysieje. Czoło robiło mu się 
        coraz wyższe i tonsurka 
        przeświecała na szczycie głowy. 
        Jak to teraz jest z tymi 
        młodymi? - pomyślała. Ona i 
        Wiktor zachowali wspaniałe 
        włosy, a nawet obie babki - 
        dziś, w ten uroczysty dzień, 
        prosto od fryzjera - szczyciły 
        się nienagannymi fryzurami. 
        Przyjrzała się także Kamilowi, 
        który nie miał już też tej 
        bujnej czupryny, co dawniej. 
        Starzeją się moje dzieci, 
        pomyślała, ale zaraz 

        sprostowała: starzeją się moi 
        synowie. Agnieszka była wciąż 
        tak samo triumfująco młoda, jak 
        wtedy, kiedy jeszcze w szkole 
        teatralnej, odkrył ją - sobie i 
        jej komplikując życie - ten, z 
        każdym rokiem coraz 
        smutniejszy, Rozciłowski. 
          - A sekretarz, co jest teraz - 
        kończyła swoją opowieść babka 
        Izabelka - nie ma żadnego psa. 
        Ale za to jego żona przygarnia 
        wciąż jakieś bezpańskie koty. 
        Przeważnie chore, a że trudno 
        taszczyć je do nas, Wiktor jest 
        tam częstym gościem. 
          - Pewnie znów ludzie proszą 
        ojca o protekcję - śmiał się 
        wciąż Krystian. - O załatwienie 
        miejsca w szkole, albo o 
        przydział działki. 
          - O, nie! - zaprzeczył Wiktor. 
        - Czasy teraz - jakby to 
        powiedzieć? - surowsze. A poza 
        tym działek już nie ma w naszym 
        mieście, tyle ludzie nabudowali 
        w ciągu tych czterdziestu lat. I 
        trudniej się teraz buduje, niż 
        dawniej. 
          - Jakie to szczęście - odezwał 
        się ksiądz Rudek - że mają 

        państwo ten dom! Prawdziwe 
        błogosławieństwo! 
          - Błogosławieństwo wymagające 
        remontów! - parsknęła Sylwia, a 
        Rozciłowski zaczynał patrzeć na 
        nią z wzrastającym przerażeniem. 
          - Co ty wygadujesz? - 
        krzyknął. 

          - Przecież dziadek sam to 
        stale mówi. Ile razy potrzeba na 
        coś pieniędzy, dziadek od razu 
        mówi, że najpierw trzeba 
        wyremontować - a to dach, a to 
        rynny, albo podłogi. A jeszcze 
        przecież mamy garaż do remontu. 
        Nie w piwnicy, jak w nowych 
        domach, ale osobno. Bo to kiedyś 
        była stajnia. Ja tego nie 
        pamiętam... 
          - My pamiętamy - odezwali się 
        razem młodzi Wysoczarscy, 
        Krystian i Kamil.
          - I pamiętają wujowie także 
        konia, który tam stał? 
          - Konia już za naszego życia 

        nie było. 
          - Wasz ojciec - odezwał się 
        Ziołko - wciąż mi o tym koniu 
        opowiadał. 
          Karolina zerknęła z niepokojem 
        ku matce, ale siedziała z 
        kamienną twarzą, jakby nie 
        słyszała o czym mówiono. Dawny 
        zły czas wtargnął do pokoju i 
        na chwilę zamknął wszystkim 
        usta, bo i Sylwia zamilkła pod 
        gromiącym ją spojrzeniem ojca. 
          Jak wybawiciela powitała 
        Karolina małego człowieczka w za 
        dużej na niego kufajce, który 
        dobrze oświetlony blaskiem 
        ulicznej latarni pojawił się u 
        wylotu alejki z ogromną szuflą 
        na ramieniu. Towarzyszyły mu dwa 
        psy. 
          - Jest Zdzisio! - powiedziała 
        z entuzjazmem. 
          - Kazałaś mu przyjść? - zdumiała 
        się babka Izabelka. 
          - Nie kazałam. 
          - No, to po co przyszedł? 
        Śnieg odgarnięty. 
          Mały człowieczek zabrał się 
        tymczasem do poszerzania alejki 
        poza jej zwykłą szerokość: 
        nabierał na szuflę małe kupki 

        śniegu i odrzucał je daleko w 
        ogród. 
          - Jak Zdzisio przychodzi 
        odgarniać śnieg, to odgarnia, 
        czy jest co odgarniać, czy nie - 
        odezwał się z całą powagą 
        Wiktor. - I nie należy mu 

        przeszkadzać, bo nie przyjdzie 
        wtedy, kiedy naprawdę będzie 
        potrzebny. 
          - Ale to rozrzutność! - 
        obruszyła się babka Wysoczarska. 
        - Płacić człowiekowi za nic! 
          - Za gotowość! - sprostował 
        syn. - A cyz mama - uśmiechnął 
        się do matki - nie bywała w 
        swoim życiu bardziej rozrzutna? 
          - Ale jakie to były czasy! 
          - Jakie czasy, taka 
        rozrzutność. Zdzisio przychodzi 
        przeważnie wtedy, kiedy jest 
        głodny. Albo kiedy go suszy. 
          - Czy to nie grzech? - babka 
        Wysoczarska zwróciła się do 
        księdza. - Czy to nie grzech, 

        stwarzać pijakowi okazję do 
        picia? 
          Ale nim ksiądz zdążył 
        odpowiedzieć, Wiktor zrobił to 
        za niego: 
          - On i tak będzie pił, czy ja 
        mu dam, czy nie. Na piwko, albo 
        pół litra zawsze gdzieś zarobi, 
        a jak nie - to ostatni łach, 
        ostatni grat z domu sprzeda, a 
        pieniądze na picie zdobędzie. I 
        już się nie wyleczy. Trzy razy 
        był na odwykówce. 
          - Zapije się kiedyś na śmierć. 
          - Najpewniej. Ale już mu w tym 
        nikt nie może przeszkodzić. A 
        jak to jest w ewangelii? Niech 
        mnie ksiądz z łaski swojej 
        poprawi, jeśli źle cytuję - w 
        ewangelii jest napisane: 
        głodnych nakarmić, spragnionych 
        napoić. 
          - Grzeszysz! - babka 
        Wysoczarska wzniosła oczy do 
        nieba. - Grzeszysz, powołując 
        się w takim wypadku, w tak 
        nędznym i niegodnym wypadku, na 
        ewangelię. No, niech ksiądz sam 
        powie... 
          Ksiądz znów nie miał okazji 
        zabrać głosu, bo niespodziewanie 

        odezwała się babka Izabelka. 
          - Co ma być, to będzie. Jak ze 
        wszystkim, tak i z tym pijakiem 
        Zdzisiem. W życiu pewne są tylko 
        dwa punkty: narodziny i śmierć. 
        A między nimi same znaki 

        zapytania. I nie odmienisz tego, 
        człowiecze, żebyś nie wiem jak i 
        czym się obwarowywał - 
        mądrością, bogactwem, 
        ostrożnością... 
          Babka Wysoczarska wyprostowała 
        się i spojrzała ostro na 
        mówiącą. Przedostatnie słowo 
        wydało jej się adresowane do 
        niej, ale babka Izabelka myślała 
        o słowie ostatnim. Zawarty w nim 
        ból zasznurował jej usta i 
        wreszcie do głosu dorwał się 
        ksiądz Rudek.
          - Pan Bóg po to dał 
        człowiekowi wolną wolę, żeby 
        kształtował swój los... 
          - A czy zawsze może go 
        kształtować? - przerwała mu 

        babka Izabelka. - W pacierzu 
        jest powiedziane: "bądź wola 
        twoja jako w niebie, tak i na 
        ziemi". Więc czyja wola 
        silniejsza - boska, czy 
        człowiecza? 
          - Ludzie, zlitujcie się! - 
        Wysoczarski podniósł ręce w 
        obronnym geście. A do żony 
        zwrócił się cicho: - Mam 
        nadzieję, że w kuchni znajdzie 
        się coś dla Zdzisia? 
          - Ależ tak! Chcesz, żebym z 
        tobą poszła? 
          - Zostań, nie możemy obydwoje 
        odchodzić od stołu. 
          Wstał, podszedł do okna i 
        zapukał w szybę. Zdzisio od razu 
        to zrozumiał, odłożył łopatę i 
        skierował się razem z nie 
        odstępującymi go psami w boczną 
        alejkę, ażeby - obszedłszy dom - 
        wejść do niego od kuchni. Wiktor 
        podążył tam także. 
          - Tylko zabaw z nim krótko! - 
        zawołała za nim teściowa. - Bo 
        niedługo indyki podaję. 
          - Zaraz wracam. 
          Czekał na Zdzisia przez chwilę 
        w kuchni, uprzątając dla niego 
        kawałek stołu, przy którym 

        królowała Pawlisiowa. 
          - Mamy jeszcze jednego gościa 
        - wyjaśnił jej. 
          Pawlisiowa dostrzegła już 
        przez okno Zdzisia, długo 

        otrzepującego przed gankiem ze 
        śniegu gumiaki. 
          - E, co to za gość! - 
        wzruszyła ramionami. 
          - Dobry, jak każdy inny. - 
        Wiktor zgarnął na talerzyk 
        pozostałe na półmiskach zakąski, 
        wyszukał wśród stojących na 
        kredensie butelek czystą wódkę i 
        napełnił nią dwa kieliszki. 
          Zdzisio - przykazawszy psom, 
        żeby czekały na niego na dworze 
        - był już w progu. I tu jeszcze 
        wycierał gumiaki, speszony ich 
        wyglądem. 
          - Nabrudzę - sumitował się. 
          - Jak nabrudzisz, to 
        posprzątasz. A teraz siadaj. 
        Wiesz co to za dzień dzisiaj dla 
        mnie? 

          Zdzisio, niski mężczyzna około 
        pięćdziesiątki, uśmiechnął się 
        bezzębnymi ustami. 
          - Skąd mam wiedzieć? 
          - Pij zdrowie mojej żony i 
        moje. Obchodzimy 
        czterdziestolecie. 
          - No, to wszystkiego 
        najlepszego, panie doktorze! 
        Żeby tak dalej! - Zdzisio 
        podniósł kieliszek, przyjrzał 
        się mu pod światło przekrwionymi 
        oczami i błyskawicznie go 
        wychylił. - Jeszcze raz 
        wszystkiego najlepszego! Dobra 
        wódka! 
          - Czysta. Wiem, że innej nie 
        pijesz. 
          - Bo czysta najzdrowsza. A ja 
        jestem znawca, panie doktorze. 
          - Wiem. Jedz zakąski, zaraz 
        dostaniesz coś na gorąco. 
          Pawlisiowa nadstawiła ucha. 
          - Na gorąco? Co na gorąco? 
          - Przecież indyki się 
        dopiekają.
          - Jeszcze czego? Indyki! Ja 
        panią Szymankową zawołam. 
          - Niech Pawlisiowa nie robi 
        zamętu. - Wiktor cmoknął księżą 
        gospodynię w rękę i napełnił 

        znów kieliszki. 
          - Napijmy się, Zdzisiu! 
        Czterdzieści lat temu pojąłem za 
        żonę cudowną dziewczynę. 

          - Pani doktorowa jeszcze i 
        dzisiaj niczego sobie - zauważył 
        Zdzisio uprzejmie. 
          - Trzeba ją było widzieć, jak 
        miała osiemnaście lat! Ja miałem 
        cztery lata więcej i byłem już 
        mężczyzną, a ona... - Wiktor 
        zaśmiał się cichym, czułym 
        śmieszkiem. Do alkoholu, który 
        wypił przy stole, dodał teraz te 
        dwa kieliszki, i w głowie 
        zaczynało mu się trochę mącić. - 
        A najzabawniejsze jest to - 
        zaśmiał się znowu - że nikt nie 
        może się połapać, dlaczego 
        akurat dziś obchodzimy tę 
        uroczystość. Najbardziej dziwi 
        się ksiądz proboszcz, bo w 
        księgach parafialnych ma nieco 
        późniejszą datę. 
          Zdzisio zmiatał z talerzyka 

        zimne mięsa i nie starał się 
        zrozumieć, o czym mówi 
        Wysoczarski, za to Pawlisiowa 
        żywo się tym zainteresowała. 
          - W księgach parafialnych jest 
        zapisane wszystko tak, jak 
        należy. 
          - Na pewno, moja Pawlisiowa, 
        na pewno. Ale zdarza się, że 
        ludzie pragną obchodzić nie 
        zapisane nigdzie rocznice. 
          - Nie zapisane rocznice? - 
        Pawlisiowa mrugała powiekami, 
        nie mogąc zgłębić tej kwestii, 
        ale dochodzący z piekarnika swąd 
        przywołał ją w rejony bardziej 
        dla niej zrozumiałe. - Indyki! - 
        złapała się za głowę. - A bo też 
        pan doktór zagaduje człowieka... 
          - Dobrze, że Pawlisiowa ma na 
        kogo złożyć. Obserwuję tę 
        skłonność u wszystkich kobiet: 
        muszą mieć pod ręką kogoś, na 
        kogo przenoszą winę, gdy im się 
        coś nie udaje. 
          Na szczęście dwa dorodne 
        indyki nie ucierpiały za bardzo 
        przez przedłużony pobyt w piekarniku. 
        Gdy Pawlisiowa wysunęła z niego 
        brytfannę, okazało się, że 
        skórka na piersiach jest akurat 

        w miarę wyzłocona i tylko jedno 
        udko przypiekło się nadmiernie, 
        wydając ostrzegawczy swąd 

        spalenizny. 
          - To będzie dla Zdzisia - 
        powiedział Wiktor. 
          Pawlisiowa się zatrzęsła. 
          - Jak indyk będzie wyglądał na 
        półmisku bez jednej nogi? 
          - Powiem, że miał wypadek 
        samochodowy. 
          - Panu doktorowi żarty w 
        głowie, a ja tu za wszystko 
        odpowiadam. 
          - Przede wszystkim odpowiada 
        Pawlisiowa przed Panem Bogiem za 
        spełnione lub nie spełnione 
        uczynki miłosierdzia - Wiktor 
        zbliżył się do brytfanny z 
        nożycami do cięcia drobiu. - 
        Proszę, niech Pawlisiowa sama 
        odetnie, bo jak ja się do tego 
        wezmę, mogę potargać całą tuszkę. 
          Pawlisiowa, czerwona z gorąca 
        i oburzenia, medytowała jeszcze 

        przez chwilę, zanim 
        skapitulowała z bolesnym wes-
        tchnieniem. 
          - Pan doktór będzie się 
        tłumaczył przy stole. Bo pani 
        Szymankowa na pewno od razu 
        zapyta... 
          - W porządku, jakoś jej to 
        wytłumaczę. - Wiktor postawił 
        przed Zdzisiem dymiący talerz, z 
        salaterki nagarnął kopiastą 
        łyżkę borówek. - Jedz, Zdzisiu, 
        na zdrowie! Tobie także należy 
        się porcja jubileuszowego 
        indyka. Nieraz mówię do żony, że 
        nie wiem, co byśmy bez ciebie 
        robili. 
          - Naprawdę tak pan doktór mówi? 
          - Naprawdę.
          - No widzi pan doktór - 
        Zdzisio poważnie przyjął 
        wyrażone mu uznanie - jakby nie 
        pijacy i złodzieje, to by 
        ludzie znikąd nie mieli żadnej 
        pomocy. Kto śnieg z ulicy 
        odgarnie? Tylko pijak, bo 
        potrzebuje na wódkę, a każdy 
        inny powie panu, że mu się nie 
        opłaca. Kto ogródek skopie? Kto 
        cementu skądś ukradnie, a panu 
        przyniesie, kiedy trzeba 

        podmurować schody? 
          - Wszystko to wiem, Zdzisiu - 

        przerwał mu Wiktor. Nalał 
        Zdzisiowi trzeci kielich, sam 
        już nie pił. - Jest tak, choć 
        tak być nie powinno. A wiesz za 
        co cenię cię najbardziej? 
          - No? - spytał Zdzisio coraz 
        bardziej zdumiony. 
          - Za twoje przywiązanie do 
        tych dwóch psów przybłędów. Czym 
        je właściwie żywisz? 
          - A dostaję dla nich zlewki w 
        restauracji i w internacie. 
        Niech pan doktór sam powie - 
        źle wyglądają? Tylko za sukami 
        by goniły. 
          Pawlisiowa kończyła tymczasem 
        układanie pociętych porcji 
        indyków na dwóch ogromnych 
        srebrnych półmiskach, nie 
        przestawała jednak zerkać z 
        dezaprobatą ku drugiemu krańcowi 
        stołu. 
          - Spił go pan, a przecież 

        przyszedł odśnieżać - syknęła. 
          Do Zdzisia to dotarło. Kończył 
        właśnie obszarpywać dwoma 
        zębami, które jeszcze miał z 
        boku, resztki mięsa z indyczego 
        udka. 
          - Mam... odśnieżać? - 
        wybełkotał sennie, wycierając 
        brudną dłonią usta. 
          - Nie, Zdzisiu, dziś już nie. 
        - Wiktor wsunął mu do kieszeni 
        zwinięty banknot. - Śniegu i tak 
        mało. Przyjdziesz, jak nowy 
        spadnie. A teraz powycieraj po-
        dłogę, żeby się pani gospodyni 
        nie gniewała na ciebie. 
          - Sama to zrobię! - krzyknęła 
        Pawlisiowa. - Niech on mi się 
        tylko stąd zabiera! 
          - No, nagadałeś się z nim 
        wreszcie! - powitała syna w 
        progu pokoju babka Wysoczarska. 
        - Myślałam, że go zaprosisz do 
        stołu. 
          - Prosiłem, ale - niech sobie 
        mama wyobrazi - nie chciał 
        przyjść. 
          - Wiktor! - upomniała męża 
        cicho Karolina. Tak bardzo 
        pragnęła, żeby dzisiejszy 
        wieczór upłynął w harmonii, bez 

        rodzinnych przycinków i 

        dogadywań. 
          Ale starsza pani podjęła 
        rękawicę. 
          - Wiktor zawsze miał  
        predylekcję do takich... - 
        spojrzała na Ziołkę i urwała. 
          - A ja bardzo lubię Zdzisia - 
        odezwała się w porę Sylwia. - On 
        tak ładnie mówi. 
          - Zdzisio? Ładnie mówi? - 
        zdumiała się podejrzliwie 
        Karolina. 
          - Tak. Inni ludzie to tak 
        mówią, jak są źli, albo jak 
        kogoś przeklinają. A Zdzisio 
        mówi te słowa w zwyczajnej 
        rozmowie - tak sobie, jakby 
        nigdy nic. 
          - Jakie słowa? - nie rozumiała 
        babka Wysoczarska. 
          - Nie dociekajmy już tego, 
        droga mamo - przerwał tę 
        indagację Wiktor. - Chciałem 
        państwa zawiadomić, że indyki 

        pięknie się upiekły i Pawlisiowa 
        pokrajała je właśnie i ułożyła 
        na półmiskach. 
          Babka Izabelka i Karolina 
        zerwały się od stołu. Pomoc 
        Pawlisiowej ograniczała się 
        wyłącznie do kuchni. Choć nie 
        wyraziła tego zastrzeżenia, 
        wiedziały, że do stołu podawać 
        nie będzie. Babka Izabelka 
        robiła to zresztą z ochotą. 
        Prawie przez całe swoje życie 
        przynosiła jedzenie na stół i to 
        na ten właśnie, przy którym 
        gromadzili się ci, których 
        kochała. Ile miała lat, kiedy tu 
        nastała? Osiemnaście? 
        Dziewiętnaście? I od razu 
        zaczęła się wędrówka naczyń 
        przez jej ręce. I jej bieganina 
        z kuchni do pokoju. I wokół 
        stołu. Najpierw karmiła 
        starszego pana i Karola. Potem, 
        kiedy została już jego żoną - i 
        dzieci Piotrusia (ten ból, ten 
        ból w sercu) i Karolinę, a 
        jeszcze potem rodzinę Karoliny, 
        jej męża  i dzieci. - Obnosząc 
        półmisek z indykiem wokół stołu, 
        patrzyła z miłością na swoich 
        wnuków, których widziała przy 

        stole w dziecinnych i szkolnych 
        ubrankach, w końcu z żonami i 
        własnymi dziećmi. Brakowało jej 
        tu bardzo Agnieszki, czekała na 
        nią może jeszcze bardziej 
        niecierpliwie, niż przejęta 
        jednak swoim świętem Karolina. 
        Przynajmniej niechby rodzina 
        córki była w komplecie, skoro 
        los zrządził, że ona nie miała 
        już wszystkich swoich przy 
        sobie. 
          Otrząsnęła się z atakujących 
        ją znów smutnych myśli, 
        przystanęła na chwilę i 
        uśmiechnęła się do tych, którzy 
        zwrócili ku niej głowy. 
          - Wiecie, gdyby tak obliczyć, 
        ile razy w swoim życiu ja ten 
        stół obeszłam dookoła i gdyby 
        tak dodać wszystkie moje kroki, 
        i te z kuchni do pokoju - to by 
        ich chyba starczyło, żeby zajść 
        na koniec świata. 
          - Babcia długodystansowiec! - 

        roześmiał się hałaśliwie Marek. 
          Karolina, odstawiwszy półmisek 
        na kredens, usiadła na swoim 
        miejscu. 
          - A ja go kocham - 
        powiedziała. 
          - Kogo? Co? - dopytywały się 
        dzieci. 
          - Stół! Kocham nasz stół! 
          - Co? Stół? Stół babcia kocha? 
        - roześmiała się teraz Sylwia. 
          - Tak. Kocham wszystkie nasze 
        stare meble, ale stół 
        najbardziej. 
          - Już byśmy mogli mieć coś 
        nowego. Wszystkie moje koleżanki 
        mają nowe meble. 
          - A tym co brakuje? - 
        obruszyła się babka Izabelka. 
          - Im nic nie brakuje - 
        potwierdził Wiktor. Matka 
        rzuciła mu krótkie spojrzenie. 
        Jej syn nie pamiętał już, a może 
        nie chciał pamiętać mebli w 
        Wysoczarach, rozwłóczonych 
        gdzieś teraz po pazernej na 
        pańskie dobro okolicy. Nie 
        wszystko zdołała wywieźć i 
        uratować. Uratować! Co za 
        bezpodstawne słowo! Czy to, co 

        powędrowało do Desy, było 
        uratowane? W obydwu wypadkach 
        używali tych mebli obcy ludzie, 
        a to była utrata - utrata! 
          - Ja mam w swoim pokoju 
        meblościankę - obwieścił Marek, 
        wyraźnie adresując tę chełpliwą 
        informację do Sylwii. - Żal mi, 
        że nie mogę jej zabrać... że nie 
        mogę zabrać całego mego pokoju 
        do Ameryki. 
          - Jedziesz do Nowego Jorku, 
        żeby przesiadywać w czterech 
        ścianach? - parsknęła Sylwia. - 
        Ja bym wciąż chodziła po 
        ulicach, oglądała wystawy... 
          - I to się może sprzykrzyć - 
        wyznała, chyba zbyt impulsywnie 
        i niepotrzebnie babka 
        Wysoczarska. Patrzyła nieruchomo 
        przed siebie. Przed rokiem, 
        kiedy była u córki w Los 
        Angeles, wszyscy myśleli, że już 
        nie wróci, Wiktor oczekiwał 
        listu z poleceniem likwidacji 
        krakowskiego mieszkania. Ale 

        wróciła i przez pierwsze 
        tygodnie pisała listy zachwycone 
        Krakowem, nawet jego klimatem. 
        Po Kalifornii! Mocny Boże! 
          - Ja ten stół kocham - 
        powtórzyła Karolina już 
        wyłącznie do siebie. Czy był 
        tylko meblem? Przez tyle lat 
        gromadził wokół siebie 
        wszystkich domowników. Nie tylko 
        w porach posiłków. Także na 
        rozmowy, na najważniejsze z sobą 
        obcowania. Nie można było kłamać 
        przy tym stole, lampa świecąca 
        nad nim biła w oczy, wykrywała 
        natychmiast każde kose, 
        zmieszane spojrzenie, każde 
        drgnienie powiek. - Jaka szkoda 
        - powiedziała do Krystiana i 
        Katarzyny - że nie macie w swoim 
        mieszkaniu takiego stołu. 
          - Rzeczywiście - zgodziła się 
        z synową babka Wysoczarska - te 
        małe stoliczki, których u was 
        tyle, są zupełnie idiotyczne. 
          Katarzyna zatrzepotała 
        rzęsami, zerknęła ku mężowi, ale 
        ponieważ uśmiechał się tylko, 
        sama zdecydowała się na odparcie 

        ataku. 
          - Idiotyczne, babciu? 
        Dlaczego? 
          - Bo nie spełniają swego 
        zadania. Pamiętam przyjęcie u 
        was, gdy zatrzymałam się w 
        Warszawie po powrocie z Los 
        Angeles. Bardzo sobie to 
        ceniłam, ale takie przyjęcie to 
        męczarnia. Ile goście muszą się 
        nabiegać od stoliczka do 
        stoliczka, żeby uszczknąć coś to 
        tu, to tam. Pochlapali dywany, 
        maczając słone paluszki w tych 
        sosach... jakże się one 
        nazywają...? 
          - Dipsy - wyszeptała 
        Katarzyna. 
          Mąż wreszcie zdecydował się 
        wziąć ją w obronę. 
          - Na placówkach zagranicznych 
        przyzwyczailiśmy się do takiego 
        umeblowania i do takich przyjęć, 
        droga babciu. 
          - Wiem, wiem - opowiadałeś mi 
        właśnie wtedy w Warszawie, 
        jakiego przyjęcia doznłeś u 

        jakiegoś Anglika w Londynie. 
        Może teraz opowiesz to 
        wszystkim? 
          - Ach, nie ma o czym mówić. 
          - A jednak. Bardzo cię proszę. 
          - Jeśli babcia tego żąda... Ja 
        bym to puścił w niepamięć. 
          - No, proszę, proszę. 
          - Byłem w Londynie na jakiejś 
        konferencji - zaczął Krystian, z 
        trudem przybierając rozbaswiony 
        wyraz twarzy. - Konferencja się 
        przedłużyła, po niej musiałem 
        coś załatwić, nie zdążyłem nic 
        zjeść, ale na wieczór byłem 
        zaproszony do zaprzyjaźnionego 
        Anglika, więc myślałem, że 
        tam... Nieco spóźniony zastałem 
        już wszystkich gości, 
        pogryzających słone orzeszki i 
        migdałki. Wśród tych bakalii 
        zauważyłem talerzyk z 
        mikroskopijnymi kanapkami, 
        trzymałem się w ich pobliżu, ale 
        one tylko zaostrzyły mój głód. 
          - Bo te dzisiejsze kanapki są 
        także idiotyczne - przerwała 
        wnukowi babka Wysoczarska, choć 

        coraz bardziej rozpromieniały 
        się jej oczy w trakcie jego 
        opowieści. - U mnie w 
        Wysoczarach podawało się także 
        czasem kanapki, ale były to na 
        umślnie pieczonej bułce plastry 
        szynki, pasztetu, zimnych mięs, 
        płaty wędzonego łososia. Nasz 
        kucharz Materko specjalizował 
        się ponadto w przyrządzaniu 
        różnego rodzaju smakowitych 
        past, które wyciskał na kanapki, 
        nadając im przedziwne kształty. 
        Teraz zęby można sobie wyłamać 
        ściągając ze szpadek te 
        zaschnięte piramidki z pumpernikla 
        i żółtego sera. 
          - O, właśnie tam było coś w 
        tym rodzaju. Różne gatunki sera 
        i pieczywa, nabite na szpikulec. 
        Goście patrzyli na mnie w 
        zdumieniu, kiedy je pochłaniałem 
        z determinacją. Wciąż sądziłem 
        jednak, że to dodatek do 
        aperitifu, ale kiedy minęła 
        godzina i nic nie wskazywało na 
        to, że gospodarze z czymś 
        wystąpią, wziąłem mego 

        angielskiego kolegę za łokieć i 
        czując się upoważniony pewną 
        zażyłością, która nas łączyła, 
        wyznałem mu, że nie zdążyłem nic 
        zjeść i jestem wściekle głodny. 
        Och, zawołał, zaraz temu 
        zaradzimy! Podprowadził mnie do 
        okna. - Tam, za rogiem, 
        powiedział - jest całkiem 
        przyzwoity bar. Na pewno 
        dostanie pan tam coś do 
        jedzenia. I niech pan zaraz do 
        nas wraca. 
          - Wróciłeś? - spytał Kamil. 
          Brat patrzył na niego, jakby 
        potrzebował nieco czasu, żeby 
        zrozumieć to pytanie. 
          - A jak myślisz? 
          Pawlisiowa wsunęła głowę w 
        szparę uchylonych drzwi. 
          - Jakaś dziewczynka do pana 
        doktora. Z pieskiem. 
          - Teraz? - krzyknęła Sylwia. - 
        Teraz pan doktor nie przyjmuje! 
          - Ale ona płacze. 
          Babka Izabelka podniosła się 
        od stołu. 

          - Pójdę zobaczyć. A że też o 
        tej godzinie... 
          - Niech mama powie, żeby 
        przyszła jutro - zawołała 
        Karolina. 
          W kuchni przy drzwiach stała 
        mała - najwyżej dziesięcioletnia 
        dziewczynka. Trzymała oburącz 
        czarnego kudłatego psa. Obydwoje 
        - dziecko i zwierzę - drżeli. 
          Babka Izabelka pomyślała 
        najpierw, że trzeba ich 
        nakarmić. Ogrzać i nakarmić. 
          - Niech Pawlisiowa zagrzeje 
        mleka i zrobi kilka kanapek z 
        wędliną. 
          - A co podam, jak przyjedzie 
        pani Agnieszka? 
          - Coś się jeszcze i dla niej 
        znajdzie. Czy nie widzi 
        Pawlisiowa? 
          - Widzę, widzę. - Pawlisiowa 
        tylko dla pijaków nie miała 
        serca. Kto to taką bidotę na noc 
        w drogę puszcza? 
          - Skąd przyszłaś? - babka 
        Izabelka zwróciła się do małej. 
          - Ze wsi. - Dziecko głos miało 
        ochrypły i wciąż ledwo 

        powstrzymywało płacz. 
          - Z daleka? 
          - Zza Łazów. 
          - Bój się Boga, toż to kawał 
        drogi! 
          - Trochę jechałam ciężarówką, 
        kierowca mnie zabrał. 
          - Trzeba było wsiąść do 
        autobusu. 
          - Nie mogłam - wyszeptała 
        mała. 
          - Dlaczego? 
          - Nie mogłam! - powtórzyła 
        spuszczając oczy. - Nie miałam 
        pieniążków na bilet. 
          - A nie lepiej było poczekać 
        do jutra? 
          - Nie - mała przytuliła głowę 
        psa do swojej piersi. - On jest 
        bardzo chory. 
          - Co mu jest? 
          - Nie wiem. Ale taki gorący. I 
        tak dyszy. 
          Babka Izabelka przyjrzała się 
        z bliska błyszczącym oczom psa. 
          - Zaraz poproszę pana doktora 

        - powiedziała. - Wiktor! - 
        zwróciła się od razu do zięcia, 
        wszedłszy do pokoju. - Nie 
        darujesz mi pewnie tego, ale nie 
        mogłam odprawić tej małej. 
        Przyszła aż spod Łazów. 
          - Skąd? 
          - Spod Łazów. To w stronę 
        Kampinosu. 
          - Przecież wiem - powiedział 
        Wiktor cicho. 
          - Czy mogłam powiedzieć, że 
        jej nie przyjmiesz? 
          - A tego ja bym mamie nie 
        darował - Wysoczarski pocałował 
        teściową w rękę i bez ociągania 
        wstał od stołu. - Niech ta mała 
        wejdzie z psem do gabinetu. 
          Czarny kundelek miał 
        obustronne zapalenie płuc. Kiedy 
        Wiktor go badał, dziewczynka nie 
        spuszczała z jego twarzy 
        zrozpaczonych oczu. 
          - Umrze? Cacek umrze? - 
        szeptała. 
          Wiktor przygotowywał już 
        zastrzyk. Uśmiechnął się 
        pocieszająco do małej. 
          - Nie umrze, zaraz damy mu 
        zastrzyk i nie umrze. Co dnia 

        będzie dostawał zastrzyk, musisz 
        go tutaj zostawić na kilka dni. 
          - Na kilka dni? Ale ja... - 
        dziewczynka zająknęła się, 
        wypogodzone na chwilę oczy znów 
        napełniły się łzami - ja nie mam 
        tylu pieniędzy... Ja nie mam... 
        żadnych... pieniędzy... 
          - To akurat nie najważniejsze. 
          - Nie... najważniejsze? 
          - Całkiem nieważne. Grunt, 
        żeby Cacek wyzdrowiał. 
        Przytrzymaj go, damy mu 
        zastrzyk. 
          - Będzie go bolało? 
          - Troszeczkę. Tak, jakby go 
        pchła ugryzła. Ma pchły? 
          - Ma. Od nas dostał. 
          - Co to znaczy - od nas 
        dostał? 
          - Bo jak go przyniosłam, kiedy 
        był mały, to nie miał ani 
        jednej. Ale u nas od razu go 
        oblazły. 
          Wysoczarski najpierw miał 

        ochotę się roześmiać, ale 
        stracił ją, gdy przyjrzał się 
        małej, dopiero teraz przyjrzał 
        się małej. Nie wyglądała na 
        dziecko ze szczęśliwej zasobnej 
        rodziny. Miała blade, zapadnięte 
        policzki, wciąż jakby 
        przestraszone oczy; jasne, dawno 
        nie strzyżone włosy zakrywały 
        jej czoło, wystając spod brudnej 
        czapeczki. Lekarz zwierząt, 
        kierujący przede wszystkim na 
        nie swoją uwagę, przyjrzał się 
        teraz ze zdumionym współczuciem 
        ludzkiemu stworzeniu, które 
        chyba także potrzebowało pomocy. 
        Zniszczona, wiatrem podszyta 
        kurteczka, nie mogła w 
        wystarczający sposób chronić 
        dziecka przed zimnem w ten 
        grudniowy dzień. Ani półbuty, 
        niezdatne do chodzenia po 
        wysokim śniegu, wykoślawione i 
        za duże, odziedziczone chyba po 
        starszym bracie lub siostrze. 
          - Jak ty się dostaniesz teraz 
        do domu? - spytał bardziej 
        siebie niż małą. 
          Ale ona poczuła się 
        zobowiązana do odpowiedzi. 
          - Pójdę - szepnęła. 

          - Rodzice wiedzą, że poszłaś 
        do miasta? 
          Potrząsnęła głową, znowu 
        przytuliła do siebie głowę psa. 
          - Nie. 
          - Nie powiedziałaś im? 
          - Nie. 
          - Dlaczego? 
          - Bo wiedziałam, że Cacek 
        umrze, jak nie znajdę dla niego 
        ratunku. A mama mówiła, że jest 
        tyle psów na świecie, nie będzie 
        ten, to będzie inny. 
          - Rozumiem - znów bardziej do 
        siebie, niż do dziecka - 
        powiedział Wysoczarski. - 
        Musiałaś przyjść. 
          Drzwi otworzyły się 
        gwałtownie, pchnięte kolanem 
        babki Izabelki. Wniosła tacę, na 
        której prócz talerza z chlebem i 
        kubka gorącego mleka był również 
        talerzyk ze skrawkami wędlin dla 
        psa i drugi z ciepłym mlekiem 

        dla niego. 

          - On nie będzie nic żarł - 
        powiedziała mała pochłaniając 
        przeznaaczone dla niej jedzenie. 
        - Już od wczoraj nic nie żre. 
        Zawsze podjadał kurom kartofle z 
        ospą, a wczoraj nawet nie 
        zbliżył się do koryta. 
          - Tylko, proszę cię, nie mów, 
        że pies nie powinien jeść 
        kartofli - szepnęła babka 
        Izabelka. - Bardzo cię proszę, 
        Wiktor, nie zaczynaj teraz tych 
        swoich weterynarskich pouczeń. 
        Wszyscy chłopi pozbyliby się 
        swoich psów, gdyby się 
        dowiedzieli, że nie powinny jeść 
        kartofli, tylko mięso. 
          Postawiła przed psem talerzyki 
        z resztkami wędlin i mlekiem, a 
        on rzucił się na nie i w 
        mgnieniu oka obydwa naczynia 
        były puste. 
          - Będzie zdrów! - roześmiał 
        się Wiktor, ale mała 
        uśmiechnęła się tylko na 
        krótko; z wypchanymi chlebem 
        policzkami patrzyła na psa ze 
        smutną zadumą. 
          - No, tak - powiedziała babka 
        Izabelka. - A co dalej? 
          - Z kim? - spytał Wiktor, nie 

        oczekując odpowiedzi. - Wie mama 
        - dodał po chwili - tyle 
        nieszczęść, wielkich i małych, 
        człowiek widział, a wciąż nie 
        może się przyzwyczaić nawet do 
        najmniejszych. 
          - To dobrze - powiedziała 
        babka Izabelka. - To dobrze, że 
        nie może się przyzwyczaić. Nie 
        spędzilibyśmy w zgodzie tylu lat 
        pod jednym dachem, gdyby tak nie 
        było. Tę małą musimy chyba 
        zatrzymać na noc. 
          - Nie możemy. Rodzice nie 
        wiedzą, gdzie jest. Już pewnie 
        jej szukają. - Wiktor poczuł 
        ogarniającą go coraz bardziej 
        senność. Już przy stole marzył, 
        żeby namówiwszy matkę na brydża 
        z księdzem, Rozciłowskim i 
        którymś z wnuków - zdrzemnąć się 
        choć przez godzinkę na kanapce w 
        swoim gabinecie. Ale teraz ta 

        mała... - Muszę ją chyba 
        odwieźć, tylko że... trochę 

        wypiłem. Wprawdzie jako lekarz 
        milicyjnych psów mam dobre 
        stosunki z drogówką... 
          - Co tam milicja, ja ci nie 
        pozwalam! - sprzeciwiła się 
        groźnie babka Izabelka. - 
        Karolina tyle piła, co nic. Ona 
        poprowadzi wóz. Zaraz jej 
        powiem. 
          - Nie wypada zostawić gości... 
          - To żadni goście! Sami swoi. 
        Zaraz im o wszystkim powiem. - 
        Babka Izabelka wyszła i wróciła 
        po niedługim czasie z córką. 
        Karolina, ubrana już do drogi, 
        niosła jakiś ciepły płaszczyk i 
        zimowe buty. 
          - To po Sylwii - wyjaśniła. - 
        Dawno z tego wyrosła. Przymierz 
        - zwróciła się do dziewczynki. 
          Buty były w sam raz, ale 
        płaszcz za duży. 
          - To nic, to nic - zaszeptała 
        mała na przemian z zachwytem i 
        niepokojem, żeby dar nie został 
        cofnięty. - Ja zawsze mam za 
        duże... Ja lubię mieć za duże... 
        Zeszłego roku to także dostałam 
        od jednej pani taki płaszcz. Był 
        za duży, ale taki ciepły... 
          - No i gdzie on jest? - 

        spytała babka Izabelka. 
          Mała zamilkła stropiona. 
          - Nie wiem - szepnęła. 
          - Co się z nim stało? 
          - Nie wiem - powtórzyło 
        dziecko. A potem dodało: - Tatuś 
        wziął. 
          - No, tak - ucięła sprawę 
        Karolina. - Ubieraj się - 
        zwróciła się do męża. - 
        Wyprowadzam samochód. A o gości 
        się nie martw. Mama sama 
        zaproponowała brydża. Ma zagrać 
        z księdzem, Rozciłowskim i 
        Krystianem. A Ziołkę, wyobraź 
        sobie, i Kamila zaprosiła do 
        kibicowania. Zdaje się, że jest 
        w dobrym humorze. Nawet źle nie 
        przyjęła tej naszej nocnej 
        eskapady. Powiedziała tylko, 
        żeby wziąć szuflę do odgarniania 
        śniegu, bo na bocznej drodze 

        możemy natrafić na zaspy. 
          - Słusznie - potwierdziła 
        babka Izabelka. - Też o tym 

        myślałam. 
          - Przezorne te nasze starsze 
        panie - uśmiechnął się Wiktor. 
        Wciąż walczył z sennością, nie 
        udzielało mu się ożywienie 
        Karoliny, która - czekając, żeby 
        się ubrał - zajęła się teraz 
        małą. Pomogła jej pozapinać 
        płaszczyk, włożyć ciepłe buty; 
        jej kurteczkę i obuwie zawinęła 
        w papier. 
          - Mama cię nie pozna - 
        powiedziała. - A tatusia 
        poprosimy - dodała po długim 
        zamilknięciu - żeby ci tego 
        ciepłego płaszczyka... nie 
        zabierał. 
          Dziewczynka stała 
        wyprostowana, uniesiona nawet na 
        palcach - pewnie chciała, żeby 
        darowany jej płaszcz wydawał się 
        jak najmniej za duży. 
        Oszołomiona tym, co się działo, 
        milczała. 
          - Jak masz na imię? - spytała 
        Karolina. 
          - Joasia. 
          - A więc, Joasiu - Karolina 
        pogładziła małą po policzku. Od 
        kiedyż to jej dłoń nie dotykała 
        twarzy dziecka? Sylwia tak dawno 

        przestała nim być... - Twój 
        piesek zostanie tutaj do czasu, 
        aż wyzdrowieje. A ciebie 
        odwieziemy do domu. 
          - Nie jedź za szybko, 
        Karolinko - szepnęła babka 
        Izabelka. Odprowadziła córkę do 
        progu, co czyniła zawsze, 
        ilekroć - choć na krótko - z nią 
        się rozstawała. Teraz, patrząc 
        na rozgwieżdżone niebo, 
        przestraszyła się śnieżnej zimy 
        na mazowieckich drogach. - Jedź 
        ostrożnie, może być ślisko. 
          - Muszę jechać ostrożnie - 
        uśmiechnęła się Karolina. - 
        Wiozę własnego męża i cudze 
        dziecko. - Właściwie cieszę się 
        - powiedziała do Wiktora - już w 
        samochodzie - że nadarzyła się 
        ta przejażdżka, i że mogliśmy 

        wstać od stołu. Trzeba będzie 
        znów coś jeść, kiedy przyjedzie 
        Agnieszka. 
          - Ja także cieszę się. Na tę 

        przejażdżkę... z tobą...
          - Ho ho, ho! 
          - Chyba jest to dzień 
        najodpowiedniejszy na małżeńską 
        czułość. Wciąż mi się chce śmiać 
        z miny księdza, który nie może 
        zrozumieć... 
          - Wiem, wiem - czego nie może 
        zrozumieć! Mama jednak chyba się 
        domyśla. Ale nie zapytała mnie, 
        dlaczego obchodzimy wcześniej 
        naszą rocznicę. Jak to czas 
        wszystko zaciera i wygładza. 
        Przewinieniom odbiera 
        grzeszność... 
          - Sama wymyśliłaś to słowo na 
        określenie tamtych dni? 
          - Myślę kategoriami mamy, 
        ówczesnymi kategoriami mamy. Na 
        szczęście od razu bardzo cię 
        polubiła. To ona zdecydowała, że 
        zostałeś w naszym domu, choć 
        Niemcy przeczesywali miasto 
        bezustannymi rewizjami. Po 
        śmierci Piotrusia bała się 
        wciąż, żeby się jeszcze coś nie 
        stało. Przez całą wojnę była 
        bardzo ostrożna, ojcu nie 
        pozwalała się do niczego 
        mieszać. Ale ciebie zatrzymała 
        jednak w naszym domu. I ukryła. 

          - Dopiero teraz ci się 
        przyznam, że najpierw byłem 
        bliski zakochania się w mamie. 
          - Czy przynajmniej jej  to 
        powiedziałeś? 
          - Ze sto razy! 
          - Była zadowolona! 
          - O, tak. Bardzo!
          Śmiali się hałaśliwie, jak za 
        dawnych lat, kiedy jeździli tą 
        drogą, najpierw motorem, który 
        Wiktor wytrzasnął skądś tuż po 
        wojnie, później różnymi, trzeba 
        przyznać, że coraz lepszymi 
        samochodami. Ona pamiętała tę 
        drogę z częstych wyjazdów z 
        ojcem bryczką, którą mieli 
        podczas wojny. Zaprzężony do 
        niej Białek rżał radośnie, 
        chętny do każdej podróży. 

          - Do Łazów już prosto, nie 
        trzeba nigdzie skręcać - 
        odezwała się dziewczynka z 
        tylnego siedzenia, gdy minęli 
        Żelazową Wolę. 

          - Znam tę drogę - powiedziała 
        Karolina. 
          Bardzo dobrze ją znała. A więc 
        najpierw jeździła nią razem z 
        ojcem. Wystarał się u Niemców o 
        zatrudnienie jej przy sobie w 
        charakterze Veterin~ars hilfe. 
        Chroniło ją to przed 
        wywiezieniem na roboty do 
        Reichu, a i ojcu przydawała się 
        nie tylko jako pomoc podczas 
        okresowych szczepień bydła czy 
        kur - żandarmi, często 
        zatrzymujący ich na drodze, 
        mniej podejrzliwie patrzyli na 
        mężczyznę podróżującego z 
        kilkunastoletnią dziewczynką. 
        Nieraz udawało się dzięki temu 
        przywieźć ze wsi jakieś mięso, 
        czy słoninę. Te podróże z ojcem 
        - i Białkiem! - miały swój urok 
        mimo trwającej wojny. Ciemna 
        grzywa Białka, powiewająca przy 
        jego karku, stukot kopyt na 
        utwardzonych odcinkach drogi - 
        jeszcze teraz nieraz jej się to 
        śniło. W każdej wsi witano ich 
        serdecznością i poczęstunkiem. 
        Pamiętała chłodne mleko, które 
        dostawała podczas upałów i 
        gorącą malinową herbatę w zimie. 

        Jajecznicę, smażoną naprędce z 
        jaj nie oddanych do niemieckiego 
        skupu. Poziomki i jagody, 
        wynoszone na drogę przez dzieci 
        w glinianych garnkach, gdy 
        podjeżdżali w stronę Puszczy. 
        Pamiętała te poziomkowo_jagodowe 
        lata, jesienie w aromacie 
        grzybów, zimy oglądane spod 
        ciepłej baranicy, i wiosny, gdy 
        można było wystawiać twarz na 
        pachnący wiatr, chłonąć żywiczną 
        jego woń, nawiewaną od 
        pobliskich lasów i torfowisk. 
          Ale wiatr potrafił być także 
        dokuczliwy, przewiewał ją do 
        szpiku kości, kiedy w pierwszych 
        powojennych latach jeździła z 
        Wiktorem w teren na motorze, 

        kiedy trzęsło nią na tylnym 
        siodełku, telepało, szarpało, 
        podrzucało w górę niby w 
        krótkich wniebowzięciach, żeby 
        tym mocniej strącać w dół 
        potęgującego się przerażenia i 

        utraty nadzie, że wyboje dróg, 
        którymi podróżowała, trzymając 
        się z całej siły Wiktora, 
        kurczowo obejmując go wpół 
        zziębniętymi ramionami, skończą 
        się wreszcie i koła motoru 
        odnajdą w końcu jakąś gładkość, 
        spokojnie prowadzącą do domu. 
          Tę okolicę tak pięknie 
        opisywał w wielu swoich utworach 
        sławny, zmarły zaledwie przed 
        kilku laty pisarz. Jej lasy, 
        pola, rzeki. I młyny nad nimi. 
        Nawet drogi z owymi wybojami, 
        które potem pokryto asfaltem, 
        ale ona - i on, gdy o nich pisał 
        - zachowali je w pamięci z ich 
        kurzem albo błotem, zorane 
        kołami, przerzucone przez 
        grzbiet mazowieckiej ziemi jak 
        zniszczone parciane wstęgi. 
          - Ja nie poznam po ciemku, 
        gdzie mieszkamy - odezwała się 
        Joasia. 
          - Przed czy za Łazami? - 
        spytał Wiktor. 
          - Za. W stronę na Kampinos. 
          - Za Łazami będziemy wolno 
        jechać i pokażesz nam wasz dom - 
        powiedziała Karolina. - Czy 
        musiała... Czy naprawdę trzeba 

        było, żeby w tamtych latach 
        jeździła z Wiktorem? Chciała. 
        Uwalniało ją to od wyczekiwania 
        w lęku na jego powrót. Od 
        kąsających serce obaw, że może 
        uległ namowom przy poczęstunku w 
        jakimś domu i pewny swojej ręki 
        na kierownicy motoru pozwolił 
        sobie na jeden, czy dwa 
        kieliszki. Bo lubił to. W 
        wojennej Warszawie młodzi ludzie 
        w różny sposób podtrzymywali 
        swój animusz. Większości 
        wystarczała nienawiść, nienawiść 
        tak czysta, jak najwznioślejsze 
        z uczuć. Ale Wiktor nie krył się 
        z tym, że potrzebował odrobiny 
        alkoholu, aby odwaga 

        przemieniała się w nim w 
        młodzieńcze natchnienie. Kiedy 
        jednak wybuchło powstanie, kiedy 
        rozpoczęła się otwarta walka - 
        (wciąż nie mógł wypracować w 
        sobie poglądu, czy stanowiąca 
        wartość równą tragicznym 

        stratom, ale na pewno 
        oczyszczająca, oczyszczająca, 
        jak komunia przyjęta przed 
        śmiercią) - kiedy wybuchło 
        powstanie, nie potrzebował 
        żadnych podniet, wystarczyło mu, 
        że miał broń w ręce. Ale potem 
        przyszły długie tygodnie, kiedy 
        front stał nad Wisłą, a w 
        gościnnym domu, gdzie znalazł 
        schronienie, sam gospodarz 
        szukał w butelce pomocy i 
        sposobu na przeżycie ostatnich 
        dni niewoli w piekącej 
        niecierpliwości, gdy wolność 
        była już tak bliska. Kiedy 
        Polska wróci - mawiał - będziemy 
        trzeźwi, jak Pan Bóg przykazał. 
        Ale teraz musimy się jeszcze 
        napić. 
          O ojcu nie można było myśleć z 
        najmniejszym wyrzutem, więc 
        wybaczało mu się i to, że 
        rozpiłby Wiktora, gdyby dłużej 
        pobyli pod wspólnym dachem. Ale 
        skończyło się to nagle... a 
        potem Wiktor znów dostał broń do 
        ręki i to mu wystarczało za 
        wszystko. 
          - Kiedy mam przyjść po Cacka? 
        - zapytała Joasia z głębi wozu. 

          - Przywiozę ci go, kiedy już 
        zupełnie wyzdrowieje - 
        odpowiedział Wiktor. 
          - To kiedy to będzie? 
          - Za kilka dni. Może za 
        tydzień. 
          - Na pewno wyzdrowieje? 
          - Pewności nie można mieć 
        nigdy. Mogą przyłączyć się 
        jakieś komplikacje. Ale mam 
        nadzieję, że będzie dobrze. Tymi 
        samymi zastrzykami leczy się 
        ludzi. 
          - Ludzi? - zadziwiła się mała. 
          - Tak. Mają takie same płuca. 
          - To może Wiesiek by nie 
        umarł, gdyby dostał taki 

        zastrzyk? 
          - Co za Wiesiek? 
          - Mój młodszy brat. Zeszłego 
        roku... też tak kaszlał jak 
        Cacek i był taki gorący... Ale 
        mama mówiła, że nie trzeba 
        żadnego doktora, bo i bez 
        doktora mu to przejdzie. Ale jak 

        umarł, to pewnie mu nie 
        przeszło. 
          - Nie przeszło - potwierdził 
        Wiktor z obezwładniającą go 
        bezradnością. Już wiedział co 
        zastanie w tym domu, do którego 
        jechali. Najchętniej wysadziłby 
        przed nim dziecko i nie wchodził 
        do wnętrza, ale trzeba było 
        wytłumaczyć nieobecność małej, a 
        także i to, gdzie podziewa się 
        pies.
          W białej płaszczyźnie 
        zaśnieżonych pól zaczęły 
        wyrastać rzadkkie zrazu 
        domostwa, potem zabudowa stała 
        się coraz ściślejsza, aż wieś 
        zaprezentowała swoje centrum z 
        kościołem i sklepem spożywczym, 
        przed którym paliła się nie 
        osłonięta niczym żarówka. 
          - Łazy - powiedziała Karolina. 
          - To ja już patrzę i zaraz 
        powiem, gdzie mieszkamy - Joasia 
        przesunęła się na siedzeniu 
        bliżej drzwiczek samochodu, 
        przybliżyła twarz do szyby, ale 
        w głosie jej nie było radości. 
        Szukanie ratunku dla Cacka 
        przemieniło się niespodzianie w 
        niezwykłą przygodę - w ciepły 

        płaszcz, buty i jazdę samochodem 
        - ale oto zbliżał się koniec tej 
        przygody i nie miała nadziei, 
        żeby był dobry. 
          Domy znów zaczęły rzednąć, 
        niektóre z nich otaczały czarne 
        teraz od nagich gałęzi sady, ale 
        większość nie miała tej osłony 
        przed wiatrami wiejącymi z pola. 
          - To tutaj! - krzyknęła 
        Joasia, gdy mijali takie właśnie 
        domostwo bez widomych znaków 
        ludzkiego zadomowienia i 
        gospodarskiej troski. Z płotu, 
        który kiedyś je otaczał, 
        pozostało tylko kilka sztachet 

        od frontu, stojąca z tyłu obórka 
        należała bardziej do pola niż do 
        domu. - To tutaj - powtórzyło 
        dziecko i Karolina wyczuła w 
        tych słowach zawstydzenie i 
        strach. 
          - Wszystko będzie dobrze - 
        powiedziała do małej. 
        Zatrzymała samochód i choć 

        przedtem nie miała zamiaru 
        wysiadać z wozu, pozostawiając 
        Wiktorowi załatwienie całej 
        sprawy, teraz zdecydowała się mu 
        towarzyszyć. Przebrnęli przez 
        nie odgarnięty sprzed domu 
        śnieg; oświetlone nikłym 
        światłem szyby w małych oknach 
        były u dołu zamarznięte, u góry 
        pokryte parą, z wnętrza bił 
        gwar, donośna plątanina wielu 
        głosów. 
          - Tatuś ma gości - szepnęła 
        mała. 
          Wiktor zapukał, a gdy nikt nie 
        otwierał drzwi, nacisnął klamkę 
        i wszedł do sionki pomniejszonej 
        zawieszonymi na ścianach 
        szaflikami. Gwar się wzmógł, 
        wyodrębniły się z niego osobne, 
        szczególnie podniecone głosy, 
        piskliwy kobiecy śmiech. Wiktor 
        znów zapukał, a gdy nikt nie 
        zaprosił do wejścia, pchnął 
        drzwi i przez chwilę stał w 
        progu nie zauważony przez nikogo 
        z obecnych. W izbie aż ciemno 
        było od pary i dymu, pod dwiema 
        ściankami na zasłanych brudną 
        pościelą łóżkach kłębiły się 
        mniejsze i większe dzieci w 

        potarganych koszulinach. Przy 
        stole siedziało trzech 
        rozgrzanych alkoholem mężczyzn. 
        Jedna butelka była już próżna, z 
        drugiej gospodarz, rosły rudawy 
        człowiek w rozchełstanej na 
        piersiach bluzie, rozlewał 
        właśnie - czyżby ostatnią? - 
        kolejkę. Pod pieczyste. Bo 
        właśnie kobieta, ogromna i 
        nieforemna w bardzo późnej 
        ciąży, wyjmowała z piecyka i 
        stawiała na stół brytfannę z 
        dwoma, przyrumienionymi na 
        brunatno zającami. Woń 

        zabajcowanej dziczyzny rozeszła 
        się po izbie. Siedzący obok 
        gospodarza mężczyźni poklepali 
        go z uznaniem po plecach. 
          - Ja tam na byle co gości nie 
        zapraszam - zauważył chełpliwie. 
          - Dobry wieczór! - odezwał się 
        Wiktor od progu. 
          Gospodarz odwrócił się 
        gwałtownie. Najpierw patrzył 

        zdumiony na przybyłego, a potem 
        krzyknął: 
          - To króliki! Króliki! Dwa 
        ostatnie z tych, co je trzymałem 
        w stajence. Klatka stoi, można 
        sprawdzić. 
          - Ja... - zająknął się Wiktor, 
        zrozumiawszy co oznacza ta 
        informacja z obronną intonacją w 
        głosie - ja przywiozłem wam 
        córkę. Przyszła do mnie z chorym 
        psem. Mam nadzieję go uratować. 
        Dałem mu zastrzyk, jestem 
        weterynarzem. 
          Joasia wysunęła się akurat zza 
        pleców Wysoczarskiego i znalazła 
        się w zasięgu rąk matki. Kobieta 
        szarpnęła nią, popchnęła w 
        stronę ojca. 
          - Gdzieś ty była? Do kogoś ty 
        poszła? Ja nie mam żadnych 
        pieniędzy! Za nic nie płacę!
          - Ależ nie o to chodzi - 
        wyjaśniła pośpiesznie Karolina. 
        - Dziecko przeszło tyle 
        kilometrów... Odwieźliśmy je, bo 
        przecież noc i śnieg... 
          - Kto jej kazał chodzić? - 
        matka znów szarpnęła Joasię, 
        która podniosła ręce do twarzy i 
        zasłoniła się obronnym ruchem. - 

        Ja jej kazałam? Pies i w domu by 
        wyzdrowiał, a jak nie - to mało 
        psów na świecie? A co ty masz na 
        sobie? Poszłaś żebrać do ludzi? 
        Moja córka nie musi żebrać. Ma 
        ojca, matkę, ma w domu... 
        wszystko - zakończyła kobieta 
        słabnącym głosem, bo zauważyła 
        mitygujące spojrzenie męża. 
        Naprawdę ma w domu wszystko, co 
        tylko... 
          - Ten płaszczyk to po wnuczce 
        - zaczęła się znów tłumaczyć 
        Karolina - wyrosła z niego, więc 

        po co miałam go trzymać... Niech 
        Joasia go ponosi. 
          - Bardzo ładny płaszczyk! - 
        uciął sprawę gospodarz i 
        uśmiechnął się niepewnie do 
        Wiktora. - Ja chyba pana doktora 
        znam...? - Pan jeździ do parku w 
        Kampinosie? Ja tam pracuję... od 
        tygodnia jestem na chorobowym, 
        ale pracuję przy usuwaniu 
        wiatrołomów w Puszczy... - 

        Wyprostował się, powiódł 
        spojrzeniem po przybyłych i 
        kompanach. - Trzeba dbać o naszą 
        Puszczę, bo to miejsce... 
        historyczne... 
          - A może państwo... - kobieta 
        także pojęła swój nietakt sprzed 
        chwili, przystawiła do stołu dwa 
        krzesła, uczyniła okrągły gest w 
        ich kierunku - może państwo 
        spróbują naszych pieczonych... 
          - ...królików - dokończył za 
        nią mąż. - Bardzo prosimy. 
          - Dziękuję - Wiktor cofnął się 
        zbyt gwałtownie. - Śpieszymy 
        się. W domu mamy także gości. 
        Odwieźliśmy tylko Joasię, bo 
        pewnie niepokoiliście się o nią. 
          - Właśnie zaczynałem się 
        dziwić, gdzie się podziała. A 
        ona... - ojciec Joasi łypnął ku 
        niej łaskawszym spojrzeniem 
        nabiegłych krwią oczu - ona... 
        popatrz, popatrz, dokąd 
        zawędrowała! A jaka sprytna... 
          - Bardzo sprytna - 
        potwierdziła Karolina. Bardziej 
        z żalem niż z entuzjazmem. 
        Pogładziła małą po policzku. - 
        Do widzenia, Joasiu. 
        Przywieziemy ci twego pieska, 

        jak wyzdrowieje. 
          - Widzisz - matka znów 
        szturchnęła Joasię - ile benzyny 
        państwo przez ciebie stracą. 
          - Odwiozę go, jak będę jechać 
        do Kampinosu - wyjaśnił 
        pośpiesznie Wiktor. - Po drodze. 
          - Do widzenia! - powiedziała 
        Karolina z tym samym, 
        graniczącym z paniką pośpiechem. 
        - I proszę - dodała już z ręką 
        na klamce - nie gniewać się na 
        Joasię. - Własne szczęśliwe 

        dzieciństwo stanęło jej przed 
        oczyma. Dzieciństwo jej dzieci. 
        I wnuków. - Bardzo proszę - 
        powtórzyła - nie gniewać się na 
        nią. 
        
         
        
        
            

          W samochodzie długo milczeli. 
        Z nieba zaczynał prószyć nikły 
        śnieg, zasnuł ruchliwą bielą 
        długie cienie, które gromadziły 
        się w przydrożnych rowach. Gdy 
        skończyły się zabudowania, 
        przestrzeń po obydwu stronach 
        samochodu wygładziła się w 
        równinną pustkę, zamkniętą z 
        jednej strony odległą ścianą 
        lasu. Wiktor nie odrywał oczu od 
        tej ciemnej smugi na horyzoncie. 
          - Oczywiście - odezwał się 
        wreszcie - lepszy dla Polaków 
        jest czas, gdy w Puszczy grasują 
        kłusownicy, niż ten, gdy kryły 
        się tu wojska powstańcze. Ale 
        równocześnie - niedorzeczne jest 
        to, co powiem, ale tak właśnie 
        czuję - równocześnie Puszcza 
        straciła jakby na honorze. Tu 
        znalazła schronienie młodzież 
        spiskowa z Warszawy, kiedy w 
        połowie stycznia 63 roku 
        ogłoszono brankę, tu formowały 
        się pierwsze oddziały powstańcze 
        i toczyły się walki w 63 i 64 

        roku, a w 44 następnego wieku... 
          - Wiktor! - poprosiła 
        Karolina. 
          Ale Wysoczarski nie mógł już 
        przerwać. 
          - ...w 44 najlepsza, 
        najofiarniejsza część młodzieży 
        jaką miał ten kraj, ukryła się 
        tutaj ze swoją rozpaczą... 
          - Bardzo cię proszę, Wiktor. 
          - Wiem, że jestem śmieszny z 
        tymi swoimi myślami. Wiem. Ale 
        nic nie mogę na to poradzić. A 
        jeszcze w dodatku ten byk o 
        przekrwionych od wódki oczach, 
        do pracy nie chodzi, bo jest "na 
        chorobowym". Ciekawe, jak 
        uzyskał to zwolnienie? Co się 
        stało z Polakami? Byli gotowi 
        umrzeć dla ojczyzny, a gdy ją 
        mają, nie chce im się nawet dla 
        niej pracować. Co ja mówię? Dla 
        niej! Dla siebie nie chce się im 
        pracować. 
          - Od dwóch zajęcy w brytfannie 
        wysnuwasz tak daleko idące 
        wnioski? 
          - To nie moja wina. Żyjemy w 

        czasach natrętnych uogólnień. A 
        jeśli o zające chodzi, to i tak 
        mieliśmy dużo szczęścia. 
          - Dlaczego? 
          - Bo mogliśmy akurat trafić na 
        pieczeń z jelenia. Albo łosia. 
          - Co to za różnica? 
          - Ogromna. Bo za nielegalny 
        odstrzał łosia, a łosie są w 
        rezerwacie pod ochroną, grozi o 
        wiele większa kara niż za 
        złapanie w sidła dwóch zajęcy. I 
        przydybani na gorącym uczynku 
        kłusownicy są gotowi... 
        Naprawdę, mieliśmy dużo 
        szczęścia. 
          - Tylko mnie nie strasz. Tak 
        ładnie zapowiadała się ta 
        przejażdżka... 
          - Przepraszam. 
          - Mówiłeś, że jest to 
        najodpowiedniejszy dzień na 
        czułość małżeńską... 
          - I jest! Tylko życie 
        wprowadza doń wciąż jakieś 
        dygresje. 
          - Więc może i ja... - Karolina 
        wahała się przez chwilę, ale w 

        końcu zdecydowała się na coś, na 
        co zrazu nie miała odwagi, 
        zjechała na pobocze drogi, 
        zatrzymała wóz. 
          - Co robisz? - krzyknął 
        Wiktor. 
          - Masz papierosa? 
          - Mam. - Wysoczarski, coraz 
        bardziej zdumiony, podał żonie 
        papierosa - Karolina rzadko 
        paliła. - Dlaczego stanęliśmy? 
          - Bo teraz ja mam ochotę na 
        dygresję. Nie wiem czy 
        najwłaściwszą w tym dniu... ale 
        może właśnie po tylu latach... 
        jest to najodpowiedniejszy 
        moment, żeby cię o coś 
        zapytać... 
          - O co? 
          - Powiedziałeś przed chwilą, 
        użyłeś wyrażenia, które nieraz 
        mnie zastanawiało, gdy mówiłeś o 
        swoim pobycie w Puszczy...
          - Mianowicie? 
          - Powiedziałeś, że 
        najofiarniejsza część młodzieży 
        ukryła się tu ze swoją rozpaczą. 

          - Tak było. 
          - Wiem. Ale czy twoja rozpacz 
        była tylko... nieodpowiednie 
        słowo, zrozum je właściwie, czy 
        była tylko rozpaczą po klęsce, 
        czy także po kimś, kogo 
        utraciłeś? 
          Wiktor jeszcze raz wyjął spod 
        kożucha papierosy, także 
        zapalił. Światełko zapałki na 
        krótki moment oświetliło całą 
        jego twarz. 
          - Przepraszam - powiedziała 
        Karolina, zaskoczona jej 
        wyrazem. - Sądziłam, że po tylu 
        latach... że już mogę zapytać, 
        skoro ty sam nigdy o tym nie 
        mówiłeś. 
          - Czy... musiałem, czy 
        powinienem był mówić...? 
          - Nie. I nie mów, jeśli nie 
        chcesz. 
          - Chcę. - Wiktor zaciągnął się 
        głęboko papierosem i znów nikły 
        blask oblał jego twarz. - Bo 
        zastanawia mnie dlaczego jednak 
        o to zapytałaś? 
          - Wiesz, kiedy po raz pierwszy 
        chciałam cię o to zapytać? Kiedy 

        powiedziałeś, że pójdziemy do 
        księdza, żeby dał nam ślub. 
        Bałam się, że nie dochowujesz 
        komuś wiary, że zmuszony jesteś 
        do tego małżeństwa tym, co było 
        między nami, że boisz się, żeby 
        ludzie źle o mnie nie mówili, 
        gdyby... 
          - Byłem wolny. 
          - Ale czy naprawdę? Czy 
        zupełnie? Czy do końca? Nieraz w 
        ciągu tych lat czułam, że jest 
        ktoś obok nas. 
          - Co ty opowiadasz? Nie dałem 
        ci żadnego powodu... Czy nie 
        byłem dość czuły, dość dobry? 
          - Byłeś. A jednak czułam, że w 
        różnych okolicznościach jest 
        ktoś obok nas. Nie między nami, 
        takiego zarzutu ci nie stawiam, 
        ale właśnie obok nas, z nami. 
        Czasem wydawało mi się, że 
        oprócz mnie jest ktoś jeszcze... 
          - Karolino! 
          - Może zastanawiałeś się 
        nieraz, jak wyglądałoby twoje 

        życie, gdybyś spędził je nie ze 
        mną, ale...
          - Przestań, proszę cię. 
          Karolina zamilkła, zgasiła 
        papierosa w popielniczce, długo 
        naciągała rękawiczkę. Nie 
        odwracając ku niemu głowy, z 
        oczyma utkwionymi w białą 
        przestrzeń przed wozem, 
        zapytała: 
          - Kochałeś ją? 
          - Tak. 
          - Bardzo? 
          - Tak. 
          - Masz pewność...? Byłeś przy 
        jej śmierci?
          - Tak. 
          - Zginęła w powstaniu? 
          - Dziesiątego września. Był to 
        dzień, kiedy nam się wiodło. 
        Kiedy odnieśliśmy zwycięstwo. 
        Zwycięstwo na jednej ulicy w 
        morzu klęsk, ponoszonych na 
        innych. 
          - Nie musisz o tym mówić. 
          - Powiedziałem ci, że chcę. 
        Wybiliśmy grupę Niemców, 
        atakujących nas od kilku godzin. 
        Kiedy ustał ostrzał z ich 
        strony, pomyślałem, że przecież 

        szkoda pozostawionej przy nich 
        broni. Postanowiłem ją zabrać i 
        przenieść do nas. - Ona poszła 
        razem ze mną. .
          - Nie powinieneś był pozwolić. 
          - Tak - krzyknął. - Tak! Nie 
        powinienem. I nie pozwalałem! 
        Ale ona wyskoczyła za mną zza 
        barykady... Zawsze chciała być 
        ze mną... - dodał miękko - 
        zawsze... 
          - Wiktor! Już dosyć! Proszę 
        cię... 
          - Chciałaś usłyszeć! 
        Przeskoczyliśmy więc ulicę w 
        zupełnej ciszy, zebraliśmy broń. 
        A w drodze powrotnej...  Ja 
        biegłem pierwszy. Ona tuż za 
        mną. I nagle padł strzał. Jeden 
        jedyny. Widocznie wybici Niemcy 
        dostali spóźnioną pomoc. Jeden 
        jedyny strzał. W tył głowy. 
        Upadła. Ja pobiegłem dalej. Ale 
        rzuciwszy broń za barykadę, 
        wróciłem. Przyczołgałem się do 

        niej i wciągnąłem w  osłonięte 
        miejsce. Nie żyła. - 
        Pochowaliśmy ją na podwórzu 
        kamienicy, przy której była 
        nasza barykada, między dwoma 
        kolegami poległymi także tego 
        dnia. Zrobiłem jej krzyż z ramy 
        okiennej wyjętej z parteru. 
        Wypaliłem w drzewie tylko imię 
        "Misia". Na nazwisko nie było 
        już czasu, opuszczaliśmy naszą 
        barykadę, przemieszczaliśmy się 
        na inną pozycję. Zresztą tak ją 
        wszyscy nazywali. Prywatnie i w 
        konspiracji. To ona... a o tym 
        ci opowiadałem... opowiadałem, 
        że była wśród nas dziewczyna, 
        która wymyśliła znakomity sposób 
        na ochronę specjalnie ważnych 
        mieszkań. Nocowała tam wtedy 
        także, w przedpokoju wieszała 
        czapkę i płaszcz z dystynkcjami 
        wysokiego oficera SS. Gdy 
        zdarzyło się, że do drzwi waliło 
        gestapo, otwierała Misia - w 
        negliżu, z potarganymi włosami, 
        zaróżowiona od snu. Kładła palec 
        na ustach z zalotną prośbą o 
        ciszę, a oczyma wskazywała 
        wiszące na szaragach czapkę i 
        płaszcz dostojnika. 

          Karolina poszukała dłoni 
        Wiktora, uścisnęła ją. 
          - Gdybyś wcześniej mi o tym 
        powiedział, kochałabym ją... 
        Kochałabym razem z tobą... 
        wspomnienie o niej. 
          - Tylko matce powiedziałem o 
        jej śmierci. Wtedy, w Krakowie, 
        zaraz po wojnie... Chciała 
        wiedzieć z kim się ożeniłem. 
        Myślała, że z nią. 
          - Znała ją? 
          - Tak. Nieopatrznie 
        przywiozłem ją do Wysoczar w 
        zimie 43 roku. 
          - Dlaczego nieopatrznie? 
          - Bo nie zrobiła dobrego 
        wrażenia. W tamtych latach 
        jeszcze... mimo okupacji, dziś 
        trudno o tym mówić, trudno to 
        sobie nawet wyobrazić - rodzice 
        moi nie rezygnowali z tego, 
        czym byli. Wojnę zatrzymywali 
        za progiem jak fornala. Czasem 

        tylko treuh~ander bywał 

        zapraszany na obiad, ale tylko 
        wtedy, gdy chciano wyjednać u 
        niego jakieś ustępstwo z 
        przysługujących mu praw. Misia 
        wydała im się właśnie cząstką 
        wojennego czasu, tym czymś, co 
        mimo braku przyzwolenia 
        wtargnęło do ich domu. Bo od 
        razu zaczęła opowiadać, że o tytoń 
        do fajki, jaki przywieźliśmy dla 
        ojca, wystarała się jej matka 
        przez swoje stosunki na bazarze. 
        Że futerko z popielic, które 
        wzięła na tę uroczystą dla niej 
        wizytę, przyniósł ktoś matce do 
        sprzedania, bo specjalnością jej 
        straganu były właśnie futra. 
        "Jezus Maria!" powiedziała matka 
        ze zgrozą, gdy na chwilę 
        zostaliśmy sami. "Na pewno 
        żydowskie!" Starałem się gdzieś 
        na boku wytłumaczyć Misi, że nie 
        powinna się tak chwalić tym 
        straganem. Bezskutecznie. 
        Uważała stragan matki za coś 
        wspaniałego. Za szczęśliwą 
        odmianę ich losu! I był nią, w 
        warszawskich okupacyjnych 
        warunkach na pewno nią był. 
          - Wysoczary nie zrobiły na 
        niej wrażenia? 

          - Nie takie jak 
        przypuszczałem. Żegnając się z 
        matką powiedziała tylko: "Chyba 
        smutno jest teraz mieć coś 
        takiego?"
          - Co odpowiedziała matka? 
          - Nic. Bo jednak zawsze 
        starała się być uprzejmą dla 
        swoich gości. Ja miałem ochotę 
        powiedzieć, że w wojennej 
        sytuacji nie są pewne ani 
        majątki ziemskie, ani stragany. 
        Ale na szczęście powstrzymałem 
        się od tego. Naraziłbym się 
        bardzo obydwu paniom. 
        Powstrzymałem się także od 
        wyjawienia, że poznałem Misię 
        właśnie na bazarze, gdy 
        poszedłem tam po raz pierwszy po 
        tytoń do fajki dla ojca. Palił 
        tylko pursiczan, a nie mógł go 
        zdobyć nawet w Krakowie. 
        Krakowianie byli zawsze mniej 

        przedsiębiorczy od warszawiaków 
        i raczej powstrzymywali się od 

        handlu z Niemcami. Zresztą i w 
        Warszawie nie było łatwo o 
        lepsze tytonie do fajek. 
        Pojechałem na Pragę. Byłaś 
        podczas okupacji na bazarze w 
        Warszawie? 
          - Nie. Ani razu. Ojciec nie 
        pozwalał mi jeździć do Warszawy. 
        Bał się, że gdybym wpadła w 
        łapankę, nie pomogłoby mi 
        zaświadczenie, że jestem 
        Veterin~arshilfe. 
          - Moje papiery były bardzo 
        mocne. Drogo kosztowały. Ale 
        miałem wtedy pieniądze. Przykro 
        mi, że kiedy byłem z tobą... już 
        ich nie miałem.
          - Nie byłam przyzwyczajona do 
        pieniędzy. Do dużych pieniędzy. 
        Nie wyobrażałam sobie nawet, że 
        mogłabym je mieć. 
          - Podczas okupacji bardzo 
        ułatwiały życie. Rodzice 
        wysłali mnie do Warszawy na 
        tajne studia. Nie chcieli, żebym 
        był w Wysoczarach, bezpieczniej 
        było zgubić się gdzieś w tłumie. 
        Uważali poza tym, że nie 
        powinienem tracić czasu, że 
        później, po wojnie, nie zechce 
        mi się uczyć. Prawdę 

        powiedziawszy, nigdy tego za 
        bardzo nie lubiłem. Dopiero ty 
        zmusiłaś mnie...
          - Sza! 
          - Zapisałem się na agronomię, 
        tak chcieli rodzice. Przyszłość 
        w ich wyobrażeniu miała ścisłe 
        powiązania z przeszłością, nikt 
        im jeszcze nie powiedział, 
        patrząc na Wysoczary, że "chyba 
        smutno jest teraz mieć coś 
        takiego...". Studiowałem więc 
        agronomię, ale jak ci już o tym 
        mówiłem, nie za bardzo 
        naprzykrzałem się profesorom. 
        Poznawałem Warszawę, zawierałem 
        różnego rodzaju znajomości, 
        załatwiałem dla rodziców 
        sprawunki, których nikt nie 
        potrafił załatwić. Tak - w 
        poszukiwaniu pursiczanu - 
        trafiłem na bazar. Było to 

        targowisko, na którym ludzie 
        sprzedawali wszystko, od starych 
        butów po brylanty. Ja szukałem 

        tylko tytoniu do fajki, 
        nagabywany przez właścicieli 
        straganów, którzy ciągnęli mnie 
        do siebie. Bawiło mnie to i 
        zatrzymałem się przed jednym z 
        nich. Sprzedawała w nim młoda 
        dziewczyna mniej więcej w moim 
        wieku... 
          - Pan sobie życzy? - zapytała. 
          Nawet się jej nie przyjrzałem, 
        patrzyłem na stosy garderoby, 
        sukien, ubrań, płaszczy i futer, 
        którymi zapchany był stragan. 
        Każda z tych rzeczy była 
        równocześnie czyjąś biedą i 
        nadzieją. 
          - Nie ma tutaj tego, czego 
        szukam - powiedziałem. 
          - Skąd pan może wiedzieć? Nie 
        wszystko jest na wierzchu. Czego 
        pan szuka? 
          - Tytoniu do fajki. Nazywa się 
        pursiczan. 
          - Nie może pan palić gorszego? 
          - To nie ja, to mój ojciec. 
        Przyzwyczajony do pursiczanu. 
          - Nie mam - zasmuciła się. - 
        Ale niech pan poczeka, może uda 
        mi się go zdobyć. - Wyszła zza 
        lady, sprawdziła czy wisząca na 
        szyi torba z pieniędzmi jest 

        zamknięta. - Popilnuje mi pan 
        boksu? 
          - Byle nie długo. 
          Zawierzyła mi całą zawartość 
        swego stoiska - za co, zapewne, 
        nie pochwaliłaby jej matka. Już 
        same karakuły leżące na wierzchu 
        warte były majątku. Nie 
        spuszczałem więc z nich oka, gdy 
        tłum, napierający zewsząd, 
        wydawał mi się niebezpiecznie 
        zagęszczony, a pytający mnie o 
        różne rzeczy klienci zadawali te 
        pytania równocześnie - jak 
        sądziłem - dla zmylenia mojej 
        uwagi. 
          Przyszła wreszcie. I miała 
        pursiczan, nawet dwa opakowania. 
          - Chciał pan jedno, czy dwa? 
          - Chętnie wziąłbym więcej. 
          - To trzeba było od razu tak 

        mówić. Ale nie szkodzi, 
        przyjdzie pan znowu. Przyjdzie 
        pan? 
          Oczy miała szare, ogromne. 

        Patrzyła nimi w uważnym, 
        napiętym oczekiwaniu. 
          - Przyjdzie pan? 
          - No, nie wiem... - bąknąłem. 
          - To niemożliwe, żeby pan nie 
        przyszedł. 
          Karolina ostrożnie wyjęła z 
        palców Wiktora dopalającego się 
        papierosa. Spojrzała na jego 
        twarz. Oczy miał zamknięte, może 
        zasnął...? 
          - Wiktor! - szepnęła. 
          Nie odpowiedział. 
          Nie odpowieział, bo właśnie po 
        raz drugi szedł na bazar w 
        wojennej Warszawie, szukał 
        straganu z przechodzonymi 
        rzeczami. 
          - Jestem - powiedział, gdy go 
        wreszcie znalazł. - Bo, zdaje 
        się, pani mnie zaprosiła...? 
          Bywał w tym czasie w 
        najlepszych domach Warszawy, 
        znał dziewczyny o świetnych 
        nazwiskach i były wśród nich 
        naprawdę urocze. A jednak 
        przyszedł tu i ucieszył się, gdy 
        dziewczyna powiedziała: 
          - Zaprosiałm pana, oczywiście. 
        Ale niech pan nie myśli, że 
        często mi się to zdarza. 

          - Nie myślę tak. Nawet mi to 
        przez głowę nie przeszło. 
          - To dobrze. I dobrze, że 
        przyszedł pan akurat dziś. Bo 
        nie zawsze tu jestem. Tylko trzy 
        dni w tygodniu. A trzy dni 
        handluje tu moja mama. 
          - Mam wobec tego szczęście, że 
        nie trafiłem na szanowną 
        mamusię. - Musiał to powiedzieć 
        może z lekko ironicznym 
        lekceważeniem, bo dziewczyna 
        spojrzała ostro. 
          - Co pan sobie wyobraża? Moja 
        mama przed wojną pracowała w 
        sądzie, a ojciec w ministerstwie 
        przemysłu i handlu. Teraz 
        sprzedaje budynie i proszki do 
        pieczenia, które produkuje jego 
        były szef z ministerstwa. A mama 

        założyła ten stragan. Świetnie 
        prosperuje i dlatego jemy biały 
        chleb, zwłaszcza że mama choruje 
        na wątrobę i ten kartkowy mamie 
        szkodzi. Pan go je? 

          - Nie. 
          Nie zapytała skąd ma pieniądze 
        na biały chleb, a on jej nie 
        powiedział, że co tydzień 
        chłopak z Wysoczar, ryzykując - 
        nie za darmo - zgarnięcie w 
        łapance, przywoził mu kosz 
        żywności - wędlin, nabiału, a 
        także białego pieczywa. 
          - No, tak - powiedziała. - W 
        Warszawie można dostać wszystko. 
          - Jak pani ma na imię? - 
        zapytał. 
          - Maria. Ale wszyscy mówią na 
        mnie Misia. 
          - Misia... Imię, które 
        chciałoby się pogłaskać. 
          Zapamiętała to. Później, kiedy 
        się już lepiej poznali, kiedy 
        włóczyli się po różnych 
        lokalikach i kawiarenkach, gdzie 
        - tak ślicznie, tak wzruszająco 
        łakoma - pochłaniała stosy 
        ciastek, kiedy całował ją w 
        bramach i na schodach, bo nie 
        chciała, wciąż nie chciała 
        przyjść do niego - nieraz 
        powtarzała, że nikt jeszcze nie 
        mówił tak pięknie o jej imieniu. 
        "Chciałoby się je pogłaskać..."
          - I ciebie także chce się 

        pogłaskać - powiedział kiedyś, 
        gdy pochylała głowę nad 
        talerzykiem z trzema 
        napoleonkami. Zapamiętał barwę, 
        a nawet zapach ich kremu, bo 
        właśnie wtedy wyprostowała się, 
        odgarnęła włosy z czoła i w 
        jednej chwili przestała być 
        paplającą beztrosko, uroczo 
        łakomą dziewczyną, której 
        imponowało wystawanie przy 
        barach, spijanie koktajli przez 
        długą słomkę, i którą chciało 
        się pogłaskać, jak małego psa. 
          - Słuchaj - powiedziała 
        sucho, może nawet trochę 
        groźnie. - Czy wyobrażasz sobie, 
        że w ten sposób można przeżyć 
        wojnę? Poznałam cię już na tyle, 

        że jutro mam zamiar komuś cię 
        przedstawić. 
          Nie zapytał komu, w ogóle o 
        nic nie zapytał. Następnego dnia 
        poszli do jakiegoś mieszkania, 
        gdzie zrozumiał, że oto zaczyna 

        się nowy etap w jego życiu. 
        Zrozumiał także, że Misia 
        dopiero teraz jest naprawdę 
        szczęśliwa. Nie odważał się już 
        nalegać, żeby do niego przyszła, 
        inne zaczęły mu się wobec niej 
        roić plany i nadzieje. 
          Kiedy w 43 zdecdował się 
        zawieźć ją na Boże Narodzenie do 
        Wysoczar, był już kapralem 
        podchorążym. Ale nie przyznał 
        się do tego rodzicom. Wprawdzie 
        matka lubiła powtarzać, że 
        pradziad Wysoczarski był z 
        królem Janem pod Wiedniem, 
        podkreślając, że znaczyło to 
        tyle, co udział rycerzy 
        zachodniej Europy w wyprawach 
        krzyżowych, ale wydawało jej się 
        chyba, że Kara Mustafa mniej był 
        groźny dla polskich jedynaków 
        niż byle komendant gestapo. 
          - Wiktor! - szepnęła znów 
        Karolina. 
          Nie odezwał się, nie poruszył. 
          Kiedy front zatrzymał się na 
        prawym brzegu Wisły, kiedy w 
        Warszawie nie padły jeszcze 
        żadne rozkazy, ale już 
        wiedziano, że padną - Misia 
        powiedziała, że przyjdzie do 

        niego. Już sama ta zapowiedź 
        była szczęściem, równym 
        spełnieniu. Nakupił kwiatów, 
        zapełnił nimi wszystkie wazony, 
        jakie miała jego gospodyni. 
        Mieszkał wtedy przy Śniadeckich 
        u wdowy po kolejarzu, poległym w 
        39 roku. Utrzymywała się z 
        szycia i wynajmowania jednego 
        pokoju w dwupokojowym 
        mieszkaniu. Cotygodniowe paczki 
        z Wysoczar witała, jakby były 
        przeznaczone dla niej, jej 
        lokator nie był w stanie 
        skonsumować całej ich 
        zawartości. Wiedział więc, że 
        jest w mieszkanku przy 
        Śniadeckich ceniony na tyle, aby 

        darowano mu pewną śmiałość. 
          - Pani Franciszko - zagaił - 
        dzień taki piękny! Nie 
        przeszłaby się pani po południu 
        do Łazienek? 
          - Ja? Do Łazienek? W powszedni 
        dzień? - zdziwiła się wdowa. 

          - A dlaczego nie? 
          - Przecież mam szycie. 
          - Ile pani może zarobić przez 
        jedno popołudnie? 
          Zamyśliła się, wymieniła sumę. 
          - Żeby nie była pani stratna, 
        ja pani za to nie wykonane 
        dzisiaj szycie zapłacę. 
          - A co też pan? - prawie się 
        obraziła. - Mało mam od pana? 
        Jeszcze ma mi pan płacić za to, 
        żebym... poszła do Łazienek? 
        Spodziewa się pan gościa? - 
        zapytała z nagłą konfidencją. 
          - Tak. 
          - Dziewczyna? 
          - Tak. - Zaczynał być zły, że 
        stworzył sytuację, w której 
        mogła zadawać mu te pytania. 
          Spostrzegła to.
          - Nie, ja o nic nie pytam. - 
        Nic nie muszę wiedzieć. I pójdę 
        do tych Łazienek, jak panu na 
        tym zależy. 
          - Dziękuję. 
          - A kto poda herbatę? Bo 
        przecież zechce pan poczęstować 
        gościa herbatą. 
          - Sam zrobię. 
          - No, już dobrze, dobrze. 
        Widzę, że się pan denerwuje. 

        Postawię filiżanki i cukiernicę 
        na tacy. Przed wyjściem zaparzę 
        herbatę... A o której mam 
        wrócić? 
          - Przed godziną policyjną - 
        warknął. - Nie wcześniej. 
          - A o której mam... wyjść? 
          - Zaraz po obiedzie. 
          Wyprawił wdowę, wypychając ją 
        prawie za drzwi i długo 
        nasłuchiwał odgłosu jej 
        oddalających się kroków. 
        Niecierpliwość kazała mu 
        pozostać w przedpokoju i czekać 
        na te, które będą wstępować do góry, 
        ale wydał się sobie śmieszny. 
        Poza tym kamienicę zamieszkiwało 

        wielu lokatorów, a o tej 
        godzinie wracali właśnie do 
        domu z jakichś swoich zajęć, 
        bawiące się na podwórzu dzieci 
        biegały bezustannie po klatce 
        schodowej, najczulszym uchem nie 
        mógłby wyłowić z tego zgiełku 
        kroków Misi, zdążających ku 

        drzwiom, za którymi czekał na 
        nią. 
          Wrócił więc do pokoju, usiadł 
        przy otwartym oknie. Bał się 
        wyglądać, mogłaby go zauważyć i 
        śmiałaby się z niego... 
          Ale kiedy wreszcie przyszła, 
        nie wyglądała na to, żeby miała 
        ochotę śmiać się z czegokolwiek. 
        Wyraz jej twarzy był poważny i 
        surowy, spojrzenie pełne 
        mrocznego zamyślenia. Pocałowała 
        go w policzek i szybko wysunęła 
        się z jego objęcia, choć chciał 
        ją zatrzymać. Usiadła przy 
        stole. 
          - Przyszłam - powiedziała - bo 
        chciałeś tego i wydaje mi się, 
        że byłam głupia broniąc się do 
        tej pory... 
          Mówiła rzeczy śmiałe, ale 
        każde słowo było zaprzeczeniem 
        własnej treści. Usiadł także, 
        naprzeciwko, z dala od niej. Było 
        bardzo gorąco, wczesne 
        popołudniowe słońce świeciło 
        prosto w okna, firanki nie 
        poruszał najlżejszy powiew. Na 
        niezbyt ruchliwej ulicy 
        hałasowały dzieci, jakiś młody 
        głos śpiewał radośnie piosenkę, 

        za którą groziła kara śmierci. 
          - Dziękuję ci - powiedział. 
        Oblizał wargi suchym językiem. - 
        Napijesz się herbaty? 
          - Chętnie. 
          Zerwał się i pobiegł do 
        kuchni. Ręce mu się trzęsły, gdy 
        nalewał do szklanek esencję i 
        wrzątek. Poparzył się, wysypał 
        ze szklanego klosza kruche 
        ciastka. Nieliczne, cudem 
        uratowane przed jego 
        niezgrabnością, wniósł razem z 
        herbatą do pokoju, zziajany, z 
        płonącymi policzkami.
          Poznała, że nie powiodło mu 

        się w kuchni, ale powiedziała 
        tylko, nie ruszając się z 
        miejsca: 
          - Powinnam ci pewnie pomóc? 
          - Nie, dziękuję. Doskonale 
        dałem sobie radę. 
          - Gospodyni wyszła? 
          - Wyszła. 
          - Miałeś... trudności? 

          - Z czym? 
          - Żeby wyprawić ją z domu. 
          - Żadnych. Poszła z ochotą do 
        Łazienek. 
          - No, tak... dzień taki 
        piękny... 
          - Bardzo piękny. 
          Parząc sobie usta, popijali 
        herbatę. Ciastek nie tknęła.
          - Z Wysoczar! - zachęcił. 
          - Na pewno są bardzo dobre. 
          Sięgnął po korkociąg, żeby 
        otworzyć butelkę wina. 
          - Nie otwieraj - powiedziała. 
        - Nie będę piła. 
          - Dlaczego? Lubisz tokaj. 
          - Nie, nie - dziś nie. I ty 
        także nie pij. 
          Zrozumiał, nie nalegał, 
        choć... w tej sytuacji duże 
        nadzieje pokładał właśnie w 
        winie. Ileż to razy, kiedy 
        odprowadzał ją pod lekkim 
        rauszem, kiedy całował w ciemnym 
        załomie schodów, kręciło mu się 
        w głowie od pragnienia. Teraz 
        siedział odrętwiały, tak wbity w 
        krzesło, jakby już nigdy nie 
        miał z niego powstać. 
          A ona właśnie powiedziała 
        cichutko i z desperacją: 

          - Może przesiądziemy się na... 
        kanapę? 
          Dźwignął się z trudem, 
        zaczepiając nogą o stary dywan 
        ruszył ku kanapie, na której 
        brzeżku ona już przysiadła jak 
        ptaszek na chybotliwej gałęzi. 
        Pluszowe pokrycie kanapy 
        śmierdziało kurzem i naftaliną. 
        Na dole śpiewał ktoś wciąż 
        piosenkę, za którą groziła kara 
        śmierci. 
          - Tutaj jest wygodniej - 
        powiedziała. 
          - O wiele wygodniej - 

        potwierdził. Przymknął na chwilę 
        oczy, a kiedy je otworzył - ona 
        zszarpywała, zdzierała z siebie 
        bluzkę. 
          - Nie! - krzyknął. - NIe 
        musimy tego robić! 
          Przyciskała do piersi bluzkę, 
        jej szczupłe ramiona drżały. 
          - Nie? - spytała z rozpaczą. 
          - Nie. To nie tak... nie 

        teraz... nie z tego powodu... 
          - Z jakiego... powodu? 
          - Przecież wiem, domyślam się, 
        dlaczego dziś przyszłaś. - Objął 
        ją i trzymał przy sobie, a ona 
        zaczęła płakać, może nawet 
        płakał razem z nią i trwało to 
        długo, wdowa po kolejarzu 
        spacerowała po Łazienkach, a oni 
        płakali złączeni ciasnym 
        uściskiem. 
          - Żałuję... - szepnęła nagle - 
        bardzo żałuję. 
          - Czego? 
          - Wolałabym, żebyś był w 
        Wysoczarach. 
          - Nie puszczałaś mnie chętnie 
        do Wysoczar. 
          - Ale teraz wolałabym, żebyś 
        tam był... Zresztą wszystko 
        jedno gdzie... byle daleko stąd. 
          - Daleko... od ciebie? 
          - Ode mnie także. 
          Nie pytał o nic więcej, 
        rozumiał, wiedział. 
          Dlaczego prawie we wszystkich 
        wojennych powieściach, które 
        czytał, ich bohaterowie oddawali 
        się tak uporczywie miłości mimo 
        bezustannego zagrożenia? Może 
        przyzwyczaili się do niego, ale 

        przecież i oni mogli się już 
        przyzwyczaić... 
          - Wiktor! - odezwała się 
        jeszcze raz Karolina. - Śpisz? 
          Otworzył oczy i powiedział - a 
        był to błąd, nierozsądny i 
        niewybaczalny: 
          - Nie śpię. 
          - Ani trochę nie spałeś? 
          - Ani trochę. 
          Karolina zapaliła motor, 
        ruszyła ostro. 
          Po co, och! po co skłoniła 
        Wiktora do mówienia? Dawniej - 

        nie wiedząc - nieraz miała 
        uczucie, że jest ktoś obok, 
        teraz odnosiła wrażenie, że jest 
        ktoś zamiast niej, że zamiast 
        niej siedzi tu w samochodzie, 
        spędza życie z Wiktorem, jest z 
        nim częściej i bardziej niż 
        ona... 
          Garaż zostawiła otwarty, mogła 
        więc, wymijając stojące przed 
        domem samochody Krystiana i 

        Rozciłowskiego - od razu wjechać 
        do środka, ale nie zrobiła tego. 
          - Dlaczego nie wjeżdżasz? - 
        zapytał Wiktor, gdy zatrzymała 
        wóz. 
          Powoli odwróciła ku niemu 
        głowę. 
          - Tak długo przebywaliśmy 
        oboje w dawnym czasie, iż 
        wydawało mi się, że tam w głębi 
        stoi Białek... 
          Nic nie odpowiadając wysiadł z 
        wozu. Cały dom był oświetlony, 
        tylko w dwóch oknach jego 
        gabinetu nie paliło się światło. 
        Postanowił wstąpić tam najpierw 
        i dopiero po chwili - odmieniwszy 
        twarz, zjawić się wśród gości. 
        Nie spostrzeżony przez nikogo 
        przemierzył korytarz, cicho 
        otworzył drzwi gabinetu. I 
        zmartwiał. 
          Z głębi dochodził przerywany 
        stłumionym śmieszkiem głos 
        Sylwii: 
          - Możesz mnie całować i 
        dotykać. Daj rękę, pokażę ci... 
        tu, gdzie kończy się szyja... 
          - Nie, nie... - bronił się 
        Marek. 
          - Nie bądź głupi! Strasznie 

        jesteś głupi, wiesz? Dotykanie 
        to nic złego. A takie przyjemne. 
          - Ja bym wolał grać w 
        ping_ponga - wyszeptał Marek. 
          - Zaraz będziemy grać, ale 
        teraz... dopóki w domu taki 
        spokój... daj rękę... 
          Wiktor zamknął drzwi równie 
        cicho, jak je otworzył. Powinien 
        był zapalić światło, wrzasnąć, 
        zrobić awanturę - ale tylko 
        zamknął cicho drzwi i na palcach 
        wycofał się w stronę kuchni. Nie 

        potrafiłby w tej chwili spojrzeć 
        na Sylwię, chyba by ją uderzył. 
          - Mamo! - powiedział do babki 
        Izabelki, pomagającej 
        Pawlisiowej przy zmywaniu 
        talerzy. - Niech mama zajrzy do 
        gabinetu. Oni, zdaje się, już 
        nie grają w ping_ponga. 
          - No, to co? Muszą grać? 
          - Wolałbym... 
          Babka Izabelka podniosła głowę 
        znad zlewu, zaczynała coś 

        pojmować. 
          - Bardzo proszę, niech mama 
        zaraz tam idzie - przynaglił. 
          - Jezus, Maria! Już idę, idę! 
        A ty nie mogłeś... 
          - Nie mogłem. Tylko niech mama 
        nie robi awantury na cały dom. 
        Ja idę do pokoju. 
          Rozciłowskiego najwidoczniej 
        nie za bardzo zajmował brydż, bo 
        na widok Wiktora od razu 
        poderwał się od stolika. 
          - Proszę, niech ojciec siada. 
        Wygrywam, więc mogę zaproponować 
        moje miejsce. Bo ja chyba... 
        będę musiał już uciekać. 
          - Tak wcześnie? - Wiktor 
        zrozumiał, że Rozciłowski 
        wolałby uniknąć spotkania z 
        Agnieszką (a może zaoszczędzić 
        jej spotkania z sobą) - ale z 
        niewiadomych dla siebie powodów 
        zapragnął go jednak zatrzymać. - 
        Widziałem w kuchni wspaniałe 
        torty. I jest wśród nich 
        orzechowy - twój ulubiony. 
          Smagła twarz Rozciłowskiego 
        pociemniała od rumieńca. 
          - Pamiętano tu o tym? 
          - Podejrzewam, że Karolina 
        zrobiła go specjalnie dla ciebie. 

          - Co takiego? - spytała 
        Karolina wchodząc. - Co zrobiłam 
        specjalnie dla Romana? 
          - Tort orzechowy. Czy nie tak? 
          - Oczywiście, że tak. Wszyscy 
        tu pamiętamy, że lubiłeś zawsze 
        tort orzechowy. 
          To zawsze, przywołujące inną 
        rodzinną sprawę, pozwoliło 
        Karolinie zapomnieć na jakiś 
        czas o własnej, z którą - 
        otwartą tak niespodziewanie - 

        wróciła do domu z owej 
        przejażdżki z cudzym dzieckiem 
        i własnym mężem. 
          - Nie było ślisko? - spytała 
        babka Wysoczarska znad kart. 
          Odpowiedział Wiktor: 
          - Ani trochę. Zresztą Karolina 
        tak świetnie prowadzi. 
          - Karolina wszystko robi 
        świetnie - matka uśmiechnęła się 
        do syna. - Wciąż to powtarzam od 
        czterdziestu lat. 
          - Dziękuję! - Karolina 

        schyliła się ku starszej pani i 
        pocałowała ją w policzek. W 
        słowach skierowanych do Wiktora 
        usłyszała jakby jakieś 
        pouczenie. Czyżby jej twarz, 
        kiedy tu weszła, nie wyglądała 
        zwyczajnie, albo jego... jego 
        twarz była inna, niż powinna być 
        w ten uroczysty dla obojga 
        wieczór? - Dziękuję! - 
        powtórzyła. 
          Otworzyły się - dość 
        gwałtownie - drzwi i silna ręka 
        babki Izabelki wepchnęła do 
        pokoju Sylwię i Marka, 
        zaczerwienionych i zgrzanych. 
          - Już dosyć tego ping_ponga! 
        Siedźcie tu z dorosłymi! 
          - Czy coś się stało? - 
        poderwała się Kasia. Powitała z 
        ulgą powrót teściów, kibicowanie 
        ją nudziło, teraz zaś nadarzała 
        się okazja wykazania 
        macierzyńskiej troski. - Jak ty 
        wyglądasz? - krzyknąła do Marka. 
          Chłopiec odwrócił twarz od 
        światła. 
          - Zgrzałem się trochę. 
          - Ja też - dodała Sylwia, choć 
        nikt jej o nic nie pytał, tylko 
        babka Izabelka gromiła ją 

        wzrokiem. - Pić mi się chce! 
          - Idź do kuchni i napij się 
        wody! 
          - Jest może jeszcze sok 
        pomarańczowy? 
          - Już nie ma. Zostało trochę, 
        ale to dla twojej matki. Na 
        pewno będzie jej się chciało 
        pić, jak przyjedzie. 
          - No, nie wiem - wzruszyła 
        ramionami Sylwia. - Mamie nigdy 

        nie chce się pić. 
          - Powiedziałam ci idź do 
        kuchni i napij się wody - 
        groźnie podniosła głos babka 
        Izabelka. - To ci naprawdę 
        dobrze zrobi! 
          - Czym się mamie tak naraziła? 
        - spytała pobłażliwie Karolina, 
        gdy Sylwia, głośno zamykając 
        drzwi za 
        sobą, wyszła do kuchni. 
          - Och, głupstwo! Może nie 
        takie całkiem małe, ale gdybym 
        ci powiedziała, wygadałabyś się 

        przed Agnieszką albo, co gorsza, 
        przed Romanem i zrobiłaby się 
        awantura; zepsułaby nam wieczór, 
        a tak bardzo pragnę, żeby wypadł 
        jak najlepiej. Miałaś trochę 
        przyjemności z tej przejażdżki z 
        Wiktorem? 
          - Tak... 
          - Wydawało mi się, że on... 
          - Nie powinien był tak gościć 
        Zdzisia w kuchni. 
          - Źle się czuje? 
          - Czuje się akurat tak, żeby 
        pójść do łóżka. 
          - Mógł przespać się 
        w samochodzie. 
          - Ale się nie przespał - sucho 
        i nieprzychylnie stwierdziła 
        Karolina. 
          Sylwia wróciła do pokoju, znów 
        zbyt głośno zamykając drzwi. 
        Usta jej lśniły wilgotnie, 
        policzki płonęły, była naprawdę 
        śliczną dziewczyną. 
          - Pozwól tu, Sylweczko! - 
        przywołał Sylwię ojciec, 
        wskazując jej miejsce obok 
        siebie na kanapie pod oknem. - 
        Może wreszcie porozmawiamy. 
          - Bardzo chętnie, tatusiu - 
        Sylwia zmieniła się w jednej 

        chwili w grzeczne i uległe 
        dziecko. 
          - Jak będziesz wyglądała na 
        wywiadówce? 
          - Nie najgorzej. 
          - Co to znaczy - nie najgorzej? 
          - Same piątki. Od góry do 
        dołu. Jeśli tak będzie na koniec 
        roku, przejdę do liceum bez 
        egzaminu. 

          - To pięknie! 
          - Robię to dla ciebie. 
          - Dla mnie? 
          - Oczywiście dla dziadków 
        także. I dla mamy. Ale głównie 
        dla ciebie. 
          - Dlaczego? 
          - W książce do polskiego jest 
        fragment twojej prozy, nie 
        wypada więc, żebyś miał córkę 
        idiotkę. 
          - Kocham cię! 
          - Ja ciebie też. - Przez mamę 
        jestem także sławna w szkole, 
        może nawet więcej. Koleżanki 

        wciąż mi przynoszą jej fotosy, 
        wycinają recenzje - ale ja cenię 
        sobie bardziej fragment twojej 
        prozy w książce do polskiego. I 
        jak to brzmi - "fragment prozy 
        Romana Rozciłowskiego". 
          - Brzmi całkiem zwyczajnie. 
          - Jesteś za skromny. Czy 
        wszyscy pisarze są tak skromni? 
          - Nie wiem. Ale myślę, że 
        każdy człowiek ma prawo do nie 
        mniejszej dumy, jeśli wykonuje 
        coś potrzebnego i dobrze to 
        robi. - Nie pojechałabyś z ojcem 
        w góry? 
          - Och, tatusiu! 
          - Myślę, że moglibyśmy się tam 
        wybrać na twoje zimowe ferie. 
        Mój przyjaciel ma chatę w 
        Bukowinie i akurat w lutym 
        nikogo tam nie będzie. 
          - Och, tatusiu! - powtórzyła 
        Sylwia z zachwytem. Marek 
        patrzył na nią z zazdrością - 
        cieszyła się z czegoś, a on 
        nudził się przy swojej matce, 
        rodziece, których się stale ma, 
        są naprawdę nudni. 
          - Wzięlibyśmy narty - ciągnął 
        dalej Rozciłowski, bardziej 
        sobie niż córce opowiadając tę 

        bajkę, którą miał nadzieję 
        przemienić w rzeczywistość, o 
        ile wydawnictwo wypłaci zaliczkę 
        na nową książkę. - A po nartach 
        pójdziemy coś zjeść u 
        zaprzyjaźnionej góralki, albo 
        sami będziemy coś pitrasić, 
        potem ja trochę popracuję, a ty 
        pooglądasz sobie telewizję przy 

        trzaskaniu sosnowych szczap na 
        kominku.
          - Och, cudownie! Cudownie! 
          - Więc co? Porozmawiać z 
        dziadkami? I z mamą oczywiście. 
          - Zaczekasz na nią?
          - Zaczekam. - Rozciłowski 
        wyczuł zwątpienie w głosie 
        córki. - Zaczekam - powiedział 
        jeszcze raz. 
          - I naprawdę... w tej 
        Bukowinie będziemy tylko we 
        dwoje? 
          - A któż by tam jeszcze miał 
        być? 
          - No, nie wiem... Ile razy 

        wyjeżdżam gdzieś z mamą, zawsze 
        się przy nas ktoś pęta. 
          - Przy nas nikt się nie będzie 
        pętał, daję ci słowo. 
          - A jeśli... jakaś pani bardzo 
        cię kocha? 
          - Nie ma takiej pani. 
          - To niemożliwe! - dziecinnie 
        szczerze, a nawet z oburzeniem 
        zdumiała się Sylwia. 
          - A jednak - uśmiechnął się do 
        niej ojciec. - Naprawdę nie ma 
        takiej pani. I nigdy nie będzie. 
          - Nie wierzę. Nie będziesz 
        przecież zawsze sam. 
          - Jak przyjedziesz do Warszawy 
        na studia, zamieszkasz ze mną. 
          - Nie zrobię tego kłopotu ani 
        tobie, ani mamie. 
          - Możesz studiować w Krakowie 
        i mieszkać u mnie - odezwała 
        się, składając karty, babka 
        Wysoczarska.
          W pokoju urwały się nagle 
        wszystkie rozmowy, cisza zapadła 
        ogólnym zdziwieniem. 
          - Ależ tak! - babka 
        Wysoczarska potwierdziła z 
        zaskakującą ją samą radością 
        całkiem najwidoczniej świeży 
        swój pomysł. - Zamieszkasz u 

        mnie, będzie nam dobrze razem. 
          Czyżbym była... Czyżbym czuła 
        się aż tak samotna, pomyślała z 
        nagłym przestrachem, aż tak 
        samotna, żeby brać sobie na 
        głowę to niesforne stworzenie? 
        Można sobie wyobrazić, o której 
        ona będzie wracać do domu. I 

        jakie hordy koleżanek będą ją 
        odwiedzać. Kolegów, o! Kolegów 
        oczywiście także! A magnetofon! 
        Wciąż będzie ryczał magnetofon! 
        No tak... Ale... cisza... cisza 
        bywa też straszna... 
          - Dziękuję babci za 
        zaproszenie do Krakowa - Sylwia 
        nie ruszyła się nawet z kanapki, 
        na której wciąż siedziała przy 
        ojcu - ale ja babci także nie 
        będę chciała sprawiać sobą 
        kłopotu. Postaram się o miejsce 
        w akademiku... 
          - Na razie masz jeszcze czas o 
        tym myśleć - ucięła całą sprawę 
        babka Izabelka, wciąż 

        nieprzychylnie patrząca na 
        Sylwię. - Cztery lata w liceum. 
        Ile to się może przez ten czas 
        stać! Wszystko, co 
        niespodziewane, dzieje się 
        bardzo szybko. A to, na co 
        człowiek czeka, wlecze się jak 
        żółw. 
          - Ja na nic nie czekam. Ja 
        lubię to, co jest! - stwierdziła 
        przymilnie Sylwia, pocałowała w 
        rękę babkę Izabelkę. - Ja bardzo 
        lubię to, co jest! - powtórzyła, 
        pewna, że prababce zabraknie 
        siły, żeby dłużej gniewać się na 
        nią.
          - Ale do Bukowiny masz ochotę 
        ze mną pojechać? - wtrącił 
        Rozciłowski. 
          - Co? Do jakiej Bukowiny? 
        Karolinko, wiesz coś o tym? - 
        babka Izabelka, jednak 
        nieprzejednana, patrzyła 
        pytająco na córkę. 
          - Nic nie wiem. 
          - Bo właśnie miałem dopiero 
        zamiar o tym powiedzieć - 
        Rozciłowski zaprosił obie panie 
        na kanapę obok siebie. - 
        Chciałbym zabrać Sylwię do 
        Bukowiny na zimowe ferie. 

        Niechby miała trochę 
        przyjemności, pooddychała innym 
        powietrzem. Poza tym... poza tym 
        tak mało z nią obcuję... 
          Fajni są tacy rodzice na 
        przychodne! - myślał Marek, 
        wciąż z ponurą zazdrością 

        patrząc na Sylwię. Żeby miała 
        trochę przyjemności! Czy w domu 
        myślał tak ktoś o nim? Powinien 
        się uczyć i wracać do domu o 
        wyznaczonej godzinie. Pobyt w 
        Nowym Jorku także nie miał być 
        przecież przyjemnością. Jechał 
        tam, bo po pierwsze - nie było 
        co z nim zrobić, a po drugie - 
        jak podkreślał ojciec, tylko 
        mówiąc na co dzień obcym 
        językiem, można się go naprawdę 
        nauczyć. 
          - No, cóż - powiedziała 
        Karolina - ja nie mam nic 
        przeciwko temu, żebyś zabrał 
        Sylwię w góry. Sądzę, że i 
        Agnieszka... 

          - Och - zawołała Sylwia - 
        mamie to będzie zupełnie 
        obojętne. 
          - Oczywiście porozmawiam z 
        Agnieszką - bardzo jakoś miękko 
        powiedział Rozciłowski. 
          - Ja też chcę jechać na ferie 
        zimowe w góry! - odezwał się 
        Marek od razu z żalem i 
        pretensją. 
          - Co? - roześmiała się jego 
        matka. - W lutym będziesz już w 
        Nowym Jorku. 
          - Ale ja nie chcę!
          - Czego nie chcesz? 
          - Nie chcę jechać do Nowego 
        Jorku! 
          - Przecież cieszyłeś się, że 
        jedziesz. I tak nagle ci się 
        odmieniło? 
          - Odmieniło mi się - ponuro 
        stwierdził Marek. 
          - O co chodzi? - spytał 
        Krystian od kart. 
          - Twój syn nie chce jechać do 
        Nowego Jorku - wyjaśniła wciąż 
        ze śmiechem Kasia. 
          - Co takiego? - również 
        roześmiał się Krystian. - 
        Naprawdę nie chcesz jechać do 
        Nowego Jorku? 

          - Naprawdę. 
          - Wszyscy chłopcy na twoim 
        miejscu szaleliby z radości! 
          - Nie wiem, czy jako 
        przedstawiciel Polski Ludowej 
        powinieneś wmawiać dziecku 

        radość z powodu wyjazdu z kraju. 
          To powiedział Kamil. Wszyscy 
        spojrzeli na niego. Palił 
        papierosa i uśmiechał się 
        sceptycznie. 
          - Cóż to za insynuacje? - 
        wybuchnął Krystian. 
          - Żadne insynuacje, tylko 
        stwierdzenie faktu. Już za 
        Gierka zadziwiało to, że co 
        gorliwsi współpracownicy marzyli 
        tylko o tym, żeby wyrwać się za 
        granicę. Niegorliwych by nie 
        wysłano, więc to koło zamyka 
        się bez krzty logiki. A efekty 
        wszyscy znamy. 
          - Więc twoim zdaniem - 
        Krystian rzucił karty i odwrócił 
        się od stolika ku bratu z 

        płonącą twarzą - twoim zdaniem 
        nie powinniśmy być w ogóle 
        reprezentowani na forum 
        międzynarodowym? 
          - Ależ tak, tylko po co ta 
        euforia towarzysząca wyjazdom? 
          - Jaka euforia? Co za euforia? 
        - Krystian przetoczył 
        spojrzeniem po wszystkich w 
        pokoju, biorąc ich za świadków, 
        że bez żadnego podniecenia mówił 
        o swoim wyjeździe do Stanów. - 
        Po prostu ktoś musi spełniać ten 
        obowiązek... 
          - Och, aż obowiązek! Dlaczego 
        nie powiesz, że lubisz być kimś 
        w każdych okolicznościach? 
          - Obawiam się, że ty w każdych 
        okolicznościach byłbyś nikim. 
          - Chłopcy! - odezwał się 
        pojednawczo ksiądz Rudek. 
        Chrzcił ich obydwu, obydwom 
        udzielał pierwszej komunii. - 
        Chłopcy! W dzień dla całej 
        rodziny tak uroczysty... 
          - A czy w dni uroczyste nie 
        mówi się prawdy? - Kamil ze 
        spokojem obstawał przy swoim. 
          - Prawda może być różnie 
        wypowiadana - zaczął ksiądz, ale 
        Wiktor mu przerwał: 

          - Gramy, czy nie? Mamo! Mama 
        wychodzi. 
          - A co gramy? - mało 
        przytomnie spytała babka 
        Wysoczarska. Sprzeczka wnuków 

        cofnęła ją znów w dawny czas, 
        obrysowany w pamięci kreską 
        wyraźniejszą, niż całkiem 
        niedawne wydarzenia. Jak 
        powiedział Krystian do Kamila? 
        Byłbyś nikim w każdych 
        okolicznościach! To znaczy także 
        i wtedy, gdyby istniały 
        Wysoczary... Gdyby istniały 
        pieniądze, magia nazwiska... 
        Stosunki... Piękne, piękne 
        życie...! Czy Kamil naprawdę nie 
        umiałby z tego korzystać? Nie 
        umiałby tego cenić? Może po 
        prostu nauczył się skromności i 
        biedy, na którą jego brat nigdy 
        nie przystał. Kamil wdał się w 
        Wiktora, odziedziczył po nim 
        brak aspiracji, a jeśli nawet 
        życie nie stwarzało żadnych dla 

        nich okoliczności, to chociaż 
        bunt powinien je zastępować. 
        Bunt, a nie potulne godzenie się 
        na wszystko jedno jaką 
        egzystencję, o Boże, może nawet 
        na uczucie szczęścia w tych 
        spodlonych warunkach? 
        Przynajmniej Krystian naprawdę 
        na to nie przystał. A po kim to 
        miał? Ależ tak, Krystian nie 
        poddawał się, tak jak nie poddał 
        się Xawery, jego dziadek, który 
        po utracie Wysoczar potrafił 
        jednak znów zamieszkać w pałacu, 
        założoną przez siebie i 
        kierowaną stadninę koni 
        arabskich doprowadził do 
        rozkwitu, brał wysokie premie, 
        jeździł za granicę, szkoda tylko 
        - niech mu Pan Bóg tego nie 
        odpuści - że najczęściej do 
        Wiednia, gdzie w latach 
        pięćdziesiątych miał nawet jakąś 
        panią, uwielbiającą 
        najwidoczniej polskich 
        arystokratów. 
          - Mamo! Gramy piki! - upomniał 
        Wiktor. 
          - Och, przepraszam - 
        uśmiechnęła się speszona. A co 
        ja zrzuciłam? 

          - Trefle. 
          - Przepraszam. 
          - A może mama nie chce już 
        grać? Może mama czuje się 

        zmęczona? 
          - Ależ babciu! - Krystian 
        pocałował babkę w rękę. - 
        Przynajmniej skończmy robra. 
          - Wcale nie jestem zmęczona - 
        oświadczyła. - Co mi tu, moi 
        drodzy wmawiacie? 
          A jednak to dzięki Wiktorowi, 
        choć tak zawstydzający wydawał 
        jej się jego minimalizm, miała 
        tę rodzinę, przy której mogła 
        się od czasu do czasu ogrzać, 
        gdy chłód samotności zbyt już 
        boleśnie przejmował stare kości. 
        Starając się nie tracić kontaktu 
        z grą, wsłuchiwała się 
        równocześnie z lubością w brzęk 
        naczyń i srebra, rozkładanych na 
        stole przez Karolinę przed 
        ponownym zaproszeniem gości do 
        stołu. Bo cała zastawa 

        pochodziła z Wysoczar. 
        Przekazała ją synowej - nie od 
        razu, nie od razu - dopiero po 
        ładnych dwudziestu latach, kiedy 
        ostatecznie nabrała pewności, że 
        jest tego warta. W końcu trzeba 
        było przyznać, że Wiktor 
        ustatkował się jakoś przy niej, 
        choć już w bardzo młodym wieku 
        miał zadatki na birbanta i 
        karciarza. Wprawdzie i teraz nie 
        stronił od alkoholu, ale czynił 
        to w sposób umiarkowany, dbał o 
        rodzinę i nie rozłajdaczył się 
        (ten Wiedeń!) jak jego ojciec. 
          Może gdyby dane jej było 
        przeczuć, że zawędruje kiedyś 
        pod ten dach, serdeczniej 
        przyjęłaby to dziewczątko, które 
        w listopadzie czterdziestego 
        czwartego roku zabłocone i 
        zziębnięte zjawiło się w 
        Wysoczarach. Chociaż właściwie 
        nie miała sobie nic do 
        wyrzucenia... Pałac był zapchany 
        uchodźcami z Warszawy aż po 
        strych, nie było ani jednej 
        kanapy, ani jednego fotela, na 
        którym by ktoś nie spał z 
        dostawką pod nogi  z walizek, a 
        nawet z książek. Spiżarnia 

        świeciła pustkami, treuh~ander 
        co dnia przeliczał bydło i 
        świnie, nie można było się 

        poratować najbardziej tajnym 
        ubojem, kucharz Materko 
        wysypywał z worków ostatnie 
        kilogramy kaszy... Więc kiedy w 
        parkowej alei pojawiła się jakaś 
        postać, nie prowadzili jej ku 
        wejściu przychylnym wzrokiem ani 
        gospodarze, ani goście, którym 
        udało się już zagrzać w 
        Wysoczarach miejsce, co zresztą 
        doprowadzało ją do irytacji - 
        sami przygarnięci, zasiedziałość 
        swoją uważali za nieodbieralny 
        przywilej, którego już nikt nie 
        miał prawa uszczuplić. Koniec 
        końców nie chwyciła tej małej w 
        objęcia, nie przytuliła do 
        serca. Zapytała raczej oschle: 
          - Kto panią tu skierował? 
          Dziewczyna coś wyszeptała, ale 
        w gwarze panującym w pokoju nie 
        można było tego dosłyszeć. 

        Rozejrzała się za czymś, na czym 
        mogłaby choć na chwilę usiąść; 
        sprawiała wrażenie, że za chwilę 
        upadnie, ale nikt nie poprosił 
        jej siadać, wszystkie miejsca 
        były zajęte, bez przerwy 
        wszystkie miejsca były zajęte w 
        każdym z pokoi i nigdzie nie 
        można było wykroić nawet kawałka 
        samotności czy ciszy na czyjś 
        szept, na czyjeś wyznanie. 
          Zapytała więc jeszcze raz: 
          - Kto panią tu skierował? 
          - Wiktor - powiedziała 
        głośniej dziewczyna. 
          Krzyk matki zdołał jednak 
        uciszyć wszystkie rozmowy. 
          - Gdzie jest? O, Boże! Dzięki 
        ci! Żyje! Dlaczego? Dlaczego sam 
        nie przyjechał? 
          Dziewczyna znów rozejrzała się 
        po pokoju, widok samych 
        znękanych, naznaczonych piętnem 
        bezdomności, postaci - 
        utwierdził ją w przekonaniu, że 
        to sami swoi i, że może mówić 
        swobodnie. 
          - Był w powstaniu... musi się 
        ukrywać, bo potem z oddziałami 
        AK przedostał się do Puszczy 
        Kampinoskiej... 

          - Przecież mógł stamtąd... 
        mógł stamtąd skierować się 

        wprost do domu. Ukrylibyśmy go 
        tu... ukrylibyśmy go tak, że 
        nikt by go tu nie znalazł... 
          - Niemcy ich w Puszczy 
        otoczyli. Wciąż trwały walki... 
          - Wciąż trwały walki...? 
          - Tak. Chcieli ich tam 
        wszystkich wybić, co do 
        jednego... 
          - Co do jednego... - 
        powtarzała za dziewczyną 
        ostatnie jej słowa. Znaczyły tak 
        wiele, takie nasuwały przed oczy 
        obrazy, że ona sama - nie 
        poprosiwszy przybyłej, żeby 
        usiadła - zaczęła szukać dłonią 
        poręczy podsuniętego jej 
        wreszcie krzesła. 
          - W końcu się przebili, 
        przerwali pierścień i przebili 
        się... Chcieli przejść w Góry 
        Świętokrzyskie, dołączyć tam do 
        partyzantów. Ale Niemcy dopadli 

        ich i była wielka bitwa... 
          - Bitwa... 
          - Tak, między Żyrardowem i 
        Jaktorowem. 
          - Boże, Boże... Zupełnie nie 
        znam tych okolic. 
          - Wiktor także ich nie znał. 
        Utracił kontakt ze swoim 
        oddziałem i szedł nocą na 
        przełaj polami i lasami, aż 
        trafił do nas... I to był już 
        najostatniejszy dla niego czas, 
        żeby trafić pod jakiś dach. Bo 
        gdyby upadł i stracił 
        przytomność gdzieś w lesie... 
        Był ranny... 
          - Był ranny... - wciąż 
        powtarzała za dziewczyną jej 
        ostatnie słowa. - Ciężko? 
          - Nie. W ramię. Tylko że upływ 
        krwi był duży. Ale mój ojciec 
        już go wyleczył. Jest 
        weterynarzem. 
          - Weterynarzem...? - spytała 
        struchlałym głosem, ale 
        dziewczyna nie wyczuła w nim 
        przerażenia, potwierdziła z dumą: 
          - Tak. I wyleczył go. Teraz 
        jest zupełnie zdrów. 
          - Napisał list? Proszę, 
        prędzej niech mi pani go da! 

          - Nie napisał listu. Bał się. 

        Bo gdybym wpadła... w pociągu, 
        albo w drodze, kiedy tu szłam od 
        stacji... 
          Dopiero teraz przyjrzała się 
        temu zdrożonemu stworzeniu, 
        które stało przed nią. Objęła je 
        spojrzeniem od pobladłej ze 
        zmęczenia twarzyczki aż po 
        zabłocone, mokre obuwie. 
          - Przyszła pani ze stacji 
        pieszo? 
          - Tak. 
          - Ależ to dwanaście 
        kilometrów. Trzeba było napisać 
        list, albo nadać depeszę, 
        wysłalibyśmy konie... Wprawdzie 
        nie dysponujemy nimi, ale nasz 
        treuh~ander nieraz czyni 
        ustępstwa... 
          Dziewczyna potrząsnęła głową. 
          - Wiktor powiedział... - z 
        blasku, który rozpalił się w jej 
        oczach, można było od razu 
        wyczytać, że to, co Wiktor mówi, 

        jest święte - Wiktor powiedział, 
        że będzie bezpieczniej, jeśli 
        przyjdę tu niezauważona. Więc 
        szłam od stacji... nawet nie 
        zawsze drogą, bo teraz bardzo 
        dużo Niemców jedzie... Już 
        uciekają. Wolałam się z nimi nie 
        spotkać i skręcałam w zarośla, w 
        polne ścieżki... 
          Znów wszyscy spojrzeli na jej 
        nogi i wreszcie ktoś krzyknął, 
        porywając krzesło, na którym 
        siedział: 
          - Ależ niechże pani spocznie! 
        Biedne dziecko! Pewnie całą noc 
        pani jechała? Z przesiadkami... 
          - Tak, z dwiema - wyszeptała. 
        - I musiałam czekać... Ale 
        dotarłam do Wysoczar i pani już 
        wie - po raz pierwszy uśmiech 
        rozjaśnił jej twarz i stała się 
        śliczna, i wzruszająca, taka, że 
        każdy chciałby ją przytulić do 
        serca, ale ona czekała, żeby 
        zrobiła to ta, do której 
        przyszła z tak ważną, z tak 
        dobrą, z tak cudowną 
        wiadomością. - Pani już wie, że 
        Wiktor żyje! 
          - Mamo! Na litość boską! Jak 
        można tak nie uważać! Przez mamę 

        będziemy leżeć! 
          - Przepraszam - babka 
        Wysoczarska potrząsnęła głową, 
        ale zupełnie nie czuła się winna 
        i nie okazała skruchy, na którą 
        czekał jej partner. 
          Więc zapytał: 
          - Zabrała mama ze sobą 
        wszystkie swoje lekarstwa? 
          - Ależ tak. Naprawdę nic mi 
        nie jest. Zamyśliłam się. 
        Przypomniała mi się bardzo 
        szczęśliwa chwila w moim życiu. 
          - Cieszyłbym się, gdyby mama 
        mogła się skupić. 
          - A tego nie mogę ci obiecać! 
          - Jak to... nie może mama...? 
        - denerwował się coraz bardziej 
        Wiktor. 
          Jego matka się śmiała. 
          - Nie mogę, mój kochany, nie 
        mogę! Ale nie jest to powód ani 
        do niepokoju, ani do smutku. - 
        Patrzyła na Wiktora z czułym 
        rozbawieniem, radość dobyta z 

        tamtego odległego dnia zalewała 
        jej serce dawno nie odczuwanym 
        ciepłem. 
          Wiktor zapisywał w notatniku 
        przegraną i nie był skłonny do 
        wzruszeń. 
          - Ja jednak proszę... - zaczął 
        z naciskiem. 
          - Wiktorku, nie złość się. 
        Przecież gra w karty to zabawa - 
        ujęła się za starszą panią babka 
        Izabelka. Pomagała Karolinie 
        nakrywać do stołu; brzęk naczyń, 
        dźwięk sreber, cichutkie i 
        czyste dzwonienie trącanych o 
        siebie kryształów było melodią 
        zaciszności, zdobytego i 
        pielęgnowanego przez ludzi 
        spokoju... Karolina, stawiając 
        na obrusie kieliszki i sztućce, 
        odstępowała o krok od stołu dla 
        zbadania właściwego ich 
        rozmieszczenia, przesuwała je, 
        poprawiała, zmieniała odległość 
        między nimi. 
          Babka Wysoczarska zerkała ku 
        niej znad kart, oprowadzała 
        wzrokiem wokół stołu. 
          Wtedy w Wysoczarach chyba jej 
        jednak nie pocałowała. Może 

        dlatego, że wszyscy w pokoju 
        chyba na to czekali, że 
        musiałaby to zrobić przy nich. A 
        może także dlatego, że ta 
        dziewczyna w zabłoconych butach 
        miała w oczach pewność, że 
        zasłużyła na to. Ogarnęła ją 
        tylko ramieniem przez plecy, 
        podprowadziła do drzwi. 
          - A teraz musisz, moje 
        dziecko, dobrze się umyć i coś 
        zjeść. 
          Powiadomiony o wszystkim 
        kucharz Materka wydobył z 
        najtajniejszego ukrycia dwa 
        jajka na jajecznicę dla niej, 
        białą bułkę, masło i słoik 
        konfitur z truskawek. Xawery, 
        również z najtajniejszego 
        ukrycia, przyniósł na stół 
        butelkę starki. 
          - Musi się pani napić! - 
        nalegał. - Bo może zaziębiła się 
        pani w drodze. Odrobina alkoholu 
        dobrze pani zrobi. 
          Źródłem tej serdeczności była 

        nie tylko wdzięczność za tak 
        dobrą nowinę o synu, ale także 
        objawiana w każdych 
        okolicznościach - niech mu Pan 
        Bóg tego nie odpuści - 
        ostentacyjna adoracja płci 
        pięknej, w tym wypadku choćby w 
        takim kilkunastoletnim wydaniu. 
          - Co za oczy! - powtarzał. I 
        zwracał się do niej, żeby ten 
        zachwyt potwierdziła. - 
        Widziałaś u kogoś takie oczy? 
          Uwaga, jaką zaszczycał ją 
        starszy pan Wysoczarski (a miał 
        wtedy dopiero 47 lat) peszyła 
        dziewczynę. Nie pokazywała zbyt 
        często tych swoich wspaniałych 
        oczu, siedziała z opuszczoną 
        głową, jadła mało i powoli. 
          - Panienka niegłodna? - 
        spytał w końcu z rozczarowaniem 
        Materka, który zamiast 
        jajecznicy zrobił wspaniały 
        puszysty omlet, wiele starań 
        przykładając do tego, żeby 
        wypadł jak najokazalej. 
        Siedzieli w kuchni, która 
        jedynie stwarzała pewną 
        możliwość izolacji od 

        zapełniającego inne 
        pomieszczenia uchodźczego tłumu. 
        Materka czuł się tym 
        zaszczycony, a i wzruszony dobrą 
        nowiną - uwielbiał Wiktora, 
        który wiele chwil swego 
        dzieciństwa ku zgorszeniu 
        rodziców spędził w kuchni, 
        najpierw na kolanach Materki, 
        potem na stołku pod oknem, skąd 
        najlepszy roztaczał się 
        widok na ogromny stół i 
        dokonujące się na nim cuda, 
        serdeczność więc, jaką darzył 
        młodego pana, obejmowała również 
        i tę, w której domu teraz 
        przebywał pod jej czułą, jak 
        zdołał wywnioskować, opieką. - 
        Panienka niegłodna? - spytał 
        jeszcze raz. - Niestety, nie 
        możemy lepiej ugościć, bo czasy 
        teraz takie... 
          - Ależ bardzo lubię omlety - 
        wyszeptała dziewczyna. - 
        Tylko... mama dała mi na drogę 
        cztery jaja i kilka kawałków 
        chleba z boczkiem. 

          - Z boczkiem...? - powtórzył 
        Materka, zapomniał już, jak 
        wygląda boczek. 
          - Tak, akurat tatuś przywiózł 
        z wyjazdu w teren. Mama nawet 
        chciała zrobić paczkę dla 
        państwa, ale Wiktor nie 
        pozwolił... 
          - Wyobraża sobie pewnie, że u 
        nas, jak dawniej. A tu 
        tymczasem... Widziała panienka, 
        jakie zbiegowisko... 
          - Widziałam. 
          Rozmowę z dziewczyną prowadził 
        teraz głównie Materka. Oni 
        obydwoje z Xawerym w 
        obezwładniająco szczęśliwym 
        milczeniu przeżywali swoją 
        rodzicielską radość. Od kiedy do 
        Wysoczar dotarły wieści o 
        powstaniu w Warszawie, aż do 
        owego pięknego dnia popadali w 
        coraz głębszą rozpacz i 
        zwątpienie. Przybyłych z 
        Warszawy wypytywali o syna, ale 
        bezskutecznie. Nawet ci, którzy 
        go znali i u których bywał, 
        dawno go nie widzieli. 

        Oczywiście, myślała, włóczył się 
        pewnie po knajpach z tą swoją 
        straganiarką i nie miał czasu na 
        kontakty, które powinien był 
        utrzymywać. 
          - Czy... - zapytała nagle - 
        czy sam... zjawił się tej nocy u 
        państwa? 
          - Kto? - Dziewczyna prawie 
        zasypiała nad talerzem z 
        omletem. 
          - Wiktor. 
          - A z kim miałby przyjść? 
          - Tak tylko pytam. 
          - Sam przyszedł. 
          Chwała Bogu! Chciała 
        powiedzieć, ale na szczęście 
        powstrzymała się od tego. Dzięki 
        temu nie miała sobie nic do 
        wyrzucenia, kiedy Wiktor - wtedy 
        w Krakowie - powiedział jej, że 
        Misia  nie żyje. Los jakoś tym 
        wszystkim po swojemu 
        rozporządził. Wprawdzie i ta 
        weterynarzówna nie była 
        odpowiednią żoną dla Wiktora, 
        popadł przy niej w tę nudną 
        zacność mieszczańską, ale w 

        końcu w warunkach, w jakich im 
        żyć wypadło, nie okazała się 
        złym sposobem na przetrwanie. 
          Prawie siłą zatrzymali ją na 
        noc w Wysoczarach, chciała zaraz 
        wracać do domu, chciała jak 
        najprędzej odebrać pochwałę za 
        tak sprawnie wykonane polecenie, 
        i przekazać wiadomość, że w 
        Wysoczarach nie dzieje się nic 
        złego - to wszystko było w jej 
        oczach, kiedy wzbraniała się 
        pozostać dłużej w wysoczarskim 
        pałacu, który nie zachwycił jej 
        ani trochę, co najwyżej 
        przeraził. 
          Zdumiona tym zapytała ją w 
        końcu: 
          - Czy syn, czy Wiktor nie 
        mówił... kim jest? 
          - A coś tam mówił - 
        powiedziała sennie. 
          Nie było co dalej roztrząsać 
        tego tematu. 
          Przed samym wyjazdem 
        dziewczyny (treuh~ander na 
        szczęście zgodził się dać konie 

        do stacji) otworzyli z Xawerym 
        schowek z biżuterią. Wybór padł 
        na bransoletkę ze szmaragdami. 
          - To ma ogromną wartość - 
        powiedziała do dziewczyny, niech 
        pani to dobrze schowa. I odda 
        Wiktorowi. Proszę mu ode mnie 
        przykazać, żeby nie dał się 
        oszukać przy sprzedaży. 
        Pieniądze, które uzyska, powinny 
        wystarczyć... w końcu nie możemy 
        wymagać, żeby państwo opiekowali 
        się nim bez... bez zwrotu 
        kosztów... 
          - O jakich kosztach pani mówi? 
        - prawie niegrzecznie wzruszyła 
        ramionami dziewczyna. - Nie ma 
        żadnych kosztów. Dom duży, 
        miejsca dosyć, Wiktora ojciec 
        sam leczył, nie trzeba było 
        wzywać lekarza. A na brak 
        jedzenia nie narzekamy, 
        weterynarz nawet podczas wojny 
        głodu nie cierpi. Mama w dodatku 
        trzyma kury. Lubi mieć w domu 
        jakiś inwentarz. Bo moja mama 
        pochodzi ze wsi... Z 
        gospodarstwa! Wprawdzie 
        niedużego i dzieci u dziadków 

        Skrobków była cała gromada... 
          - Ach, tak - zdołała tylko 
        wyszeptać. 
          - Tak. I mama musiała iść do 
        miasta na służbę... Ale dobrze 
        trafiła... 
          - Wracając do tej bransoletki 
        - przerwała jej - to Wiktor, 
        sprzedawszy ją, mógłby wynająć 
        sobie jakieś mieszkanie...
          - Przecież mieszka u nas - 
        zdumiała się dziewczyna. - 
        Ukrywa się u nas. 
          - Ale jak długo można 
        korzystać z czyjejś gościnności? 
        Jak długo można kogoś narażać? 
        Proszę mu powtórzyć, co mówiłam. 
        Po sprzedaży bransoletki nie 
        będzie musiał dłużej się państwu 
        naprzykrzać. Niech jak 
        najprędzej znajdzie sobie inną 
        kryjówkę. 
          - Nie zechce. 
          - Dlaczego... nie zechce? - 
        wyjąkała. 
          - Nie wiem, proszę  pani. 

          A teraz ta dziewczyna, która 
        wtedy bez umykającego spojrzenia 
        powiedziała "nie wiem, proszę 
        pani" - krążyła wokół stołu, 
        rozkładając na śnieżnym obrusie 
        wysoczarską zastawę w uroczysty 
        wieczór czterdziestolecia swego 
        pożycia z Wiktorem. 
          - Karolinko! - powiedziała 
        babka Wysoczarska. 
          - Słucham, mamo! 
          - Chciałam zapytać dlaczego 
        się nie uśmiechasz? 
          - Och, nie miałam do kogo. Nie 
        sądziłam, że ktoś patrzy na mnie. 
          - Do siebie powinnaś się 
        uśmiechać. 
          - Dobrze, już przywołuję się 
        do porządku. 
          Co to mogło znaczyć - 
        "przywołuję się do porządku"? 
        Nie to chciała usłyszeć, babka 
        Wysoczarska znów się zamyśliła, 
        a syn jeszcze raz musiał 
        wypomnieć jej nieuwagę. 
          - Ja babci pomogę! - Sylwia 
        zerwała się z kanapy pod oknem, 
        podbiegła do Karoliny. 
          Do Rozciłowskiego przysiadł 
        się Ziołko. Rozluźnił krawat, 

        porozpinał dolne guziki 
        kamizelki. 
          - Kiedy żyła moja żona, żadna 
        nowa pana książka nie uchodziła 
        naszej uwagi. Miała znajomą w 
        księgarni, która zawiadamiała ją, gdy 
        ukazywało się coś interesującego. 
           - Dziękuję panu. 
           - Bardzo lubiła pana książki. I 
        mnie wciągnęła w tę lekturę. Ostatni 
        tytuł, jaki przyniosła to "Skandal 
        wśród świętych". Czy wydał pan coś po 
        tej książce? 
           - Tak. Trzy - dwie powieści i tom 
        opowiadań. A dwie nowe czekają na 
        wydanie. Jedna już w drukarni, jedna 
        jeszcze u wydawcy.
           - Dużo pan pisze. Przepraszam... To 
        pewnie niedelikatne z mojej strony... 
        nie pisał pan tyle, kiedy był pan 
        mężem Agnieszki. 
           Rozciłowski przesunął palcami po 
        ustach, żeby ukryć uśmiech.
           - Wtedy więcej czasu zajmowało mi 
        życie. Pisałem tylko wtedy, kiedy ona 

        była w teatrze. 
           - Przepraszam, że to powiedziałem. 
           - Ależ nie ma za co, miłe 
        wspomnienia. A poza tym - teraz tak 
        długo pisarz czeka na ukazanie się 
        książki, że trzeba stale mieć coś w 
        zanadrzu. To wiąże się z zaliczkami... 
        Trudno to będzie panu zrozumieć.
           - Jeszcze raz przepraszam, że o to 
        pytałem. Poszukam w bibliotece tych 
        książek, których nie znam. Czy to 
        tematyka współczesna? 
           Rozciłowski zawahał się. 
           - Połowicznie. 
           - Co to znaczy - połowicznie? 
           - Jakby to ująć - niby akcja w 
        tych książkach toczy się współcześnie, 
        ale całej prawdy o polskiej 
        współczesności w nich nie ma. A wciąż 
        trwają nawoływania o ukazanie całej 
        prawdy.
           - Zauważyłem. 
           - Zauważył pan?
           - Tak. Pan się pewnie dziwi - taki 
        Ziołko z cegielni, co on może 
        wiedzieć na ten temat? Ale ja dużo 
        czytam i wszystkim się interesuję, 
        polityką - tą wielką, i tą mniejszą, 
        która nazywa się kulturalna. Bo na 
        przykład Wiktor, to prawie nic nie 
        czyta. Tylko książki o wojnie, ale nie  

        powieści, pamiętniki, opracowania 
        historyczne, no i trochę klasyków, do 
        których przywykł w dzieciństwie, z 
        gazet - "Express Wieczorny", "Życie 
        Warszawy" i "Politykę". Leczy te 
        zwierzaki i poza tym nic go nie 
        obchodzi. A ja inaczej, ja lubię 
        wiedzieć, co dzieje się poza moją 
        chałupą, czym żyją inni ludzie. Więc 
        także wiem, czego się teraz wymaga i 
        oczekuje od książki. W naszym kraju. I 
        teraz. Bo na przykład gdzież są te 
        przedwojenne powieści, które 
        ukazywałyby całą prawdę o ówczesnej 
        Polsce? "Kariera Nikodema Dyzmy"? Może 
        - ale nikt nie uważa Dołęgi_Mostowicza 
        za poważnego pisarza. Ani 
        Rodziewiczówny. A to ona właśnie 
        napisała w swojej książce "Hrywda" 
        całą prawdę o kresowej wsi. O takiej 
        biedzie i takim zacofaniu, że kiedy 
        się to czyta, to aż dreszcze chodzą po 
        krzyżu i palce chce się obgryzać... 
        Nie znam się na stylu, na estetyce, 

        estetyka się zmienia, bo to chyba taki 

        rodzaj mody, a przejmujący obraz 
        jakiegoś kawałka świata pozostaje. 
        Bruno Jasieński trochę pisał, jak 
        jeszcze był w kraju... Jalu Kurek... 
        Nie jestem tak oczytany, żebym 
        mógł sypać nazwiskami. Mówię o tym, o 
        czym wiem. A niech pan weźmie wielkich 
        Francuzów - Stendhal, Balzac, France. 
        Owszem, każda powieść ma szerokie tło 
        społeczne i polityczne, ale czy ktoś 
        od nich domagał się całej prawdy? A 
        Amerykanie? Truman Capote napisał 
        sobie na przykład  
        "Śniadanie u Tiffany.ego" albo "Z 
        zimną krwią" i wcale nie uważał, że 
        ma obowiązek pokazać całą prawdę o 
        Ameryce. Czy to w ogóle możliwe? I 
        czy... potrzebne? 
           - Pan jest członkiem partii? 
           - Nie. I nigdy nie byłem. A 
        dlaczego pan pyta?
           - Tak mi się nasunęło to pytanie.
           - A ja wiem dlaczego. 
           - Dlaczego? - spytał coraz bardziej 
        zdumiony Rozciłowski.
           - Bo jako członek partii - tak pan 
        myśli - może bym nie chciał, żeby się 
        wciąż ukazywały książki o 
        osiemdziesiątym roku. Może bym 
        uważał, że już dosyć. Że już wszystko 
        wiemy. A ja gdybym był członkiem 

        partii, to wcale bym tak nie myślał. 
        Tylko chciałbym wiedzieć, jak do tego 
        mogło dojść. Bo właśnie tego w pełni 
        nie wiemy. Co się stało, co się działo 
        z ludźmi w ciągu tych dziesięciu 
        gierkowskich lat i nie tylko w ciągu 
        nich. Dlaczego narastał gniew i bunt. 
        Co go spowodowało? I czy można 
        przeprowadzić wyraźną linię między 
        tymi, co winni, i niewinni. 
           - To bardzo trudne - niechętnie 
        zauważył Rozciłowski. 
           - Widzi pan. A taką linię usiłuje 
        się przeprowadzać. 
           - No i doszedł pan jednak do tej 
        "całej prawdy". 
           - Trochę się zaplątałem. 
           - Bo generalnie rzecz biorąc, uważa 
        pan, że wiedza o tamtych latach - to 
        przestroga. 
           - Oczywiście. 
           - Ale czy obowiązkiem właśnie 
        literatury jest udzielanie tej 

        przestrogi - Rozciłowski zamyślił się 
        - jakoś obydwaj nie możemy dojść do 

        tego wniosku. Powiedział pan: Truman 
        Capote  napisał sobie "Śniadanie u 
        Tiffany.ego". Pisał, co wyobraźnia mu 
        podsunęła, bez żadnych założeń, bez 
        wikłania się w postulaty i potrzeby. 
           - Wie pan, co ja uważam - Ziołko 
        przysunął się do niego - ja uważam, że 
        za mało pisze się o porządnych 
        zwykłych ludziach. A czy ich nie ma?
           - Akurat porządni są za mało 
        atrakcyjni dla literatury. 
           - Dlaczego? Bo nie pożądają władzy? 
        Może są tacy mądrzy, że jej nie 
        pragną. Może wiedzą, że razem z nią, 
        że równocześnie przydany by im został 
        cały pakiet wad, których by bez niej 
        nie mieli. 
           - Część z nich sami by w sobie 
        wyrobili. 
           - A może o tym także wiedzą? I wolą 
        mieć jakąś swoją małą odpowiedzialność 
        i w pełni się z niej wywiązywać, niż 
        wplątywać się w sprawy, do których nie 
        dorośli. Bo chyba lepiej małe robić 
        dobrze, niż  wielkie sknocić, lub nie 
        w pełni wykonać. 
           - Też tak sądzę. Ale na ogół ludzie 
        wyobrażają sobie,  że wszystko 
        potrafią. Mało jest skromnych.
           - No i dlaczego właśnie o nich się 
        nie pisze? Czy to tak łatwo nie ulec 

        pokusom nie tylko posiadania władzy, 
        ale i innym, które teraz zewsząd 
        czyhają? Nigdy jeszcze w Polsce nie 
        było tak łatwo zostać złodziejem. Albo 
        łapownikiem. Wszyscy wszystkim pchają 
        teraz łapówki. 
           - Mnie nikt nie pcha - roześmiał 
        się Rozciłowski. - Niestety. 
           - Bo pan ma taki fach. Nie chcę 
        przez to powiedzieć, że marny. Ale 
        inni, jeśli tylko od nich coś zależy... 
           - Na szczęście ode mnie nic nie 
        zależy. Nawet ja sam od siebie nie 
        zależę. No - może jednak trochę... - 
        Rozciłowski zamilkł, coraz 
        bardziej 
        niezadowolony ze swoich wypowiedzi w 
        rozmowie z Ziołką. 
           Zbliżający się od kilku chwil 
        warkot samochodu ustał nagle przed 
        domem. 
           Sylwia skoczyła do okna, uchyliła 

        firankę.
           - Mama przyjechała! - krzyknęła. 
           Tylko brydżyści zostali na swoich 

        miejscach, wszyscy inni rzucili się do 
        przedpokoju witać przybyłą. 
        Rozciłowski zerwał się także, ale po 
        kilku krokach pohamował swój pośpiech 
        i zatrzymał się przy drzwiach pokoju. 
           I dobrze zrobił. Agnieszka 
        przyjechała - nie sama. 
           Zjawiła się w drzwiach - 
        rozświergotana jak całe stado ptaków w 
        wiosennym ogrodzie, choć mówiła o 
        ogromnym, o strasznym, o zwalającym z 
        nóg zmęczeniu, które jednak nie 
        przyćmiewało jej urody, nie odbierało 
        lekkości ruchom. Wiedziała, że oto 
        wnosi w ten dom swą niezwykłość, swą 
        wyjątkowość, swą nadzwyczajność. I to 
        zobowiązywało. Jej twarz w obramowaniu  
        ciemnych, potarganych, sypliwych 
        włosów - była jak namalowana na szkle 
        i podświetlona od wewnątrz jaskrawym 
        światłem, oczy gorzały, usta otarte ze 
        szminki czerwieniły się własną, gorącą 
        barwą.
           Całowała się! pomyślał 
        Rozciłowski, niegodnie,  
        upokarzająco i ośmieszająco dotknięty 
        tą myślą. Na pewno całowała się w 
        samochodzie z tym chłopakiem, którego 
        przywiozła... którego odważyła się 
        przywieźć do domu swoich rodziców. 
           Teraz całowała babkę Izabelkę, 

        potem Sylwię, która roztrącając 
        wszystkich rzuciła się jej na szyję, i 
        wreszcie  matkę. 
           - Jaka ta nasza mama wciąż ładna! 
        - zawołała.
           Może to była i prawda, ale nie 
        zabrzmiała jak prawda w jej ustach, 
        łatwo mówiących to, co w danej chwili 
        należało powiedzieć. Nie tylko na 
        scenie. 
           - Co ty opowiadasz, moje dziecko - 
        uśmiechnęła się pobłażliwie Karolina, 
        nie kryjąc jednak trwożnego niepokoju, 
        z którym patrzyła na córkę.  Z kimże 
        to ona przyjechała? Ten młody 
        mężczyzna, który stał za nią w białym 
        kożuchu, narzuconym na czarną, 
        aksamitną marynarkę nie przypominał 
        żadneego z poprzednich. Ani 
        Rozciłowskiego, który był jej mężem, 
        ani Stanisława, który nim nie był, a 

        już na pewno najmniej tego Rysia, za 
        którego znów najprzykładniej wyszła za 
        mąż, żeby już wkrótce zupełnie mu 
        siebie wyperswadować. Ten, 

        przywieziony do domu rodziców w dniu 
        tak dla nich uroczystym, wyglądał mimo 
        młodego wieku na człowieka, chciałoby 
        się rzec, statecznego - ale wobec 
        tego, co tu robił z Agnieszką.
           - Mamo, to pan Witold Orwiłło - 
        Agnieszka przypomniała sobie wreszcie 
        o swoim towarzyszu. Karolina stanęła w 
        łunie nagłego rumieńca. 
           - Orwiłło...?
           - To także malarz, właściwie 
        scenogrraf - roześmiała się Agnieszka, 
        czułym gestem, kładąc dłoń na ramieniu 
        młodego człowieka - ale ten Orwiłło to 
        jego ojciec.
           - Ojciec - szepnęła Karolina, gdy 
        młody Orwiłło całował jej rękę.
           -Ojciec wspominał mi kiedyś o tym 
        mieście - powiedział. 
           - Czy... był tutaj...? - spytała 
        Karolina bez tchu. Przyszła jej do 
        głowy niedorzeczna myśl, że przyjechał 
        tu za nią, lub dla niej, że szukał 
        jej... 
           - Nie. Ale znał kogoś stąd. Jakąś 
        dziewczynę, czy młodą kobietę. 
        Przyszła kiedyś na jego wystawę... W 
        Zachęcie, czy gdzie indziej...
           - W Zachęcie... - szepnęła 
        Karolina. 
           - Może... Ojciec opowiadał mi o 

        tym, ale dokładnie tego nie pamiętam. 
        On akurat wtedy też zaglądnął na 
        wystawę. Zauważył ją, bo ludzi było 
        niewiele... Tak - roześmiał się - 
        teraz także nie ma tłumów na 
        wystawach. 
           Ludzi było niewiele, powtórzyła w 
        myślach Karolina. Dziwiła się nawet, 
        że jest ich tak niewiele. Jej obrazy 
        Orwiłły się podobały... A może 
        zatrzymała się przy nich tylko 
        dlatego, że tak bardzo, tak 
        rozpaczliwie nie miała co ze sobą 
        zrobić tamtego popołudnia? 
           - Mój brat Kamil, pan Ziołko, 
        przyjaciel ojca jeszcze z pierwszej 
        armii - Agnieszka wciąż 
        dokonywała 
        prezentacji. I nagle umilkła. Cofnęła 
        dłoń z ramienia Orwiłły, matce rzuciał 

        krótkie, pełne wyrzutu spojrzenie. 
           - Witaj! - powiedziała do 
        Rozciłowskiego. 
           - Witaj! - odpowiedział. 
           - To  mój pierwszy mąż, ojciec 

        Sylwii. A to pan Orwiłło. Jest 
        scenografem sztuki, w której gram. 
           Panowie uścisnęli sobie dłonie, 
        wymamrotali nazwiska. I - ponieważ 
        Agnieszka pofrunęła w głąb pokoju, 
        żeby przywitać się z brydżystami - 
        nagle zostali sami. Orwiłło nerwowo 
        rozejrzał się po pokoju, pogładził 
        swoją małą, czarną bródkę. 
        Rozciłowski chrząknął. 
           - Mieliście dobrą podróż? 
           - Tak, dziękuję. 
           - Nie było ślisko? 
           - Trochę. Ale Agnieszka tak dobrze  
        prowadzi... 
           - Tak. Agnieszka bardzo dobrze 
        prowadzi. 
           Temat, który był chwilowym 
        ratunkiem, został wyczerpany. Teraz 
        Rozciłowski rozejrzał się 
        rozpaczliwie po pokoju. Agnieszka 
        całowała babkę Wysoczarską, ściskała 
        ojca, Krystiana, księdza Rudka, który 
        głośno zastanawiał się, czy nie 
        grzeszy, całując tak ładną, młodą 
        panią. 
           - Rozgrzesza księdza fakt, że 
        ksiądz mnie chrzcił - śmiała się 
        Agnieszka. 
           - JaK wszystkICH Wysoczarskich - 
        dodał ksiądz - potomków tego tu 

        obecnego Wiktora. 
           - Jak to dobrze, że z Warszawy tak 
        blisko - podjął znów rozmowę 
        Rozciłowski.
           - Bardzo dobrze - bez większego 
        sensu, ale żarliwie potwierdził 
        Orwiłło. Tarmosił teraz krótkie włosy 
        swojej bródki, jakby chciał je 
        powyrywać. 
           - Bo gdyby było dalej - ciągnął 
        Rozciłowski - nie można by zdążyć po 
        przedstawieniu choćby na spóźnioną 
        kolację. 
           - Oczywiście. 
           - Chyba, że decydując się na 
        budzenie gospodarzy... 
           - Nigdy byśmy się na to nie 
        odważyli. Raczej... 
           - Co, raczej? 

           - Raczej zostalibyśmy w Warszawie. 
           - No tak, raczej trzeba by zostać w 
        Warszawie. 
          Rozciłowski wyobraził sobie 
        nagle, co oznaczało to 
        "zostalibyśmy w Warszawie". 

        Zrobiło mu się gorąco, rozluźnił 
        nieco krawat, porozpinał 
        marynarkę. Po cóż przyjął to 
        zaproszenie byłych teściów, a 
        przyjąwszy je, po cóż zdecydował 
        się czekać na Agnieszkę, żeby 
        omówić wyjazd Sylwii do 
        Bukowiny? Mógł to zrobić 
        telefonicznie,  zwykle 
        telefonicznie omawiali wszystkie 
        dotyczące jej sprawy. Bo 
        przecież należało się 
        spodziewać, że ona kogoś ma, że 
        może znów wybiera się za mąż. Po 
        to chyba przywiozła tutaj tego 
        faceta, żeby przedstawić go 
        rodzicom. Młody mężczyzna, 
        którego miał przed sobą, wydał 
        mu się nieciekawym typem o 
        rozmydlonych rysach twarzy i 
        głupawym uśmiechu. On chyba 
        widzi mnie tak samo, pomyślał z 
        niespodziewanym rozbawieniem. 
        Patrzy na drągala, któremu 
        podczas tej wizyty twarz już 
        zdążyła pociemnieć od zarostu, i 
        dziwi się, że Agnieszka mogła go 
        kiedyś kochać. Że zdołał, że 
        potrafił ją uwieść, na 
        pierwszym, czy na drugim roku 
        studiów, niewinną i młodziutką, 

        już sam wiek Sylwii świadczył o 
        tym; kiedy stały obok siebie, 
        wyglądały jak dwie siostry. 
          Powiedział to na głos: 
          - Wyglądają jak dwie siostry. 
          Orwiłło zamrugał powiekami. 
          - Kto? 
          - Agnieszka i Sylwia, moja 
        córka. Nasza córka. 
          - Rzeczywiście - mruknął 
        scenograf, jakby z przymusem 
        zwróciwszy spojrzenie w tę 
        stronę. 
          - Tatusiu! - Sylwia ciągnęła 
        ku nim matkę. - Powiedz teraz 
        mamie! 
          - O czym? - Agnieszka się 
        opierała. - Co ty znowu 

        wymyśliłaś? 
          - Nie ja, tylko ojciec. 
        Specjalnie został, żeby się z 
        tobą zobaczyć. 
          - Został specjalnie...? - 
        uśmiechnęła się cierpko 
        Agnieszka. 

          - Tak - Rozciłowski wiele by 
        dał, żeby Orwiłło nie zobaczył 
        tego uśmiechu, poczuł się 
        zmuszony prawie do 
        niegrzeczności - zostałem 
        specjalnie, ale myślę, że 
        omówimy tę sprawę w cztery oczy. 
          - Nie będę więc przeszkadzał - 
        Orwiłło poderwał się, żeby na 
        oślep ruszyć w głąb pokoju, 
        przerażenie na jego twarzy 
        świadczyło, że nie wyobraża 
        sobie, aby mógł nawiązać kontakt 
        z kimkolwiek spośród tylu obcych 
        osób. 
          Ale Agnieszka go zatrzymała. 
          - To nie może być przecież 
        żadna tajemnica. Zresztą nie mam 
        tajemnic przed Witoldem. 
          - Ale jednak... - Orwiłło tym 
        gorliwiej pragnął się wycofać. 
          - Możemy to załatwić później - 
        zdecydował Rozciłowski ku 
        bolesnemu rozczarowaniu Sylwii. 
          - No i niech pan popatrzy - 
        zwróciła się niespodziewanie do 
        Orwiłły - jakich ja mam 
        rodziców! Ledwie ich spiknęłam 
        razem, a już mi się rozłażą. 
        Przyrzeknij mi przynajmniej - 
        zwróciła się do ojca - że to dziś 

        zostanie załatwione. 
          - Przyrzekam. 
          - Nie mów tego zbyt pochopnie 
        - zauważyła chłodno Agnieszka - 
        skoro ja jeszcze w ogóle nie 
        wiem o co chodzi. Mamo! - 
        zawołała do Karoliny. - Czy my 
        dostaniemy coś do jedzenia? 
        Jesteśmy strasznie głodni. 
          - Ja nie - zmieszał się 
        Orwiłło. 
          - Och, co ty opowiadasz! W 
        samochodzie mówiłeś, że nie 
        zdążyłeś nic zjeść.
          - Ale to nie znaczy, że jestem 
        strasznie głodny - tłumaczył się 
        Orwiłło, coraz bardziej 

        zmieszany.
          - On jest taki wrażliwy - 
        Agnieszka pociągnęła go w stronę 
        matki, zmieniającej ze względu 
        na dodatkowego gościa 
        rozmieszczenie talerzy i 
        sztućców na stole. - Nigdy się 
        nie przyzna, że czegoś 

        potrzebuje, czy pragnie. Więc 
        nie wierz mu, kiedy mówi, że nie 
        jest głodny. 
          Karolina opuściła powieki, 
        żeby ukryć rozczulenie 
        gromadzące się w oczach. Był tak 
        podobny... tak podobny do ojca. 
          - Już się tam coś w kuchni dla 
        was przygotowuje. 
          Ale w kuchni trwała na razie 
        burzliwa debata między babką 
        Izabelką i Pawlisiową. Stały 
        obydwie nad półmiskiem, na 
        którym pozostawiono dla bardzo 
        dbającej o linię Agnieszki kilka 
        plasterków szynki, kawałek 
        pasztetu, dzwonko karpia w 
        galarecie i dwa płaty indyczej 
        piersi. 
          - I jak ja mam z tego zrobić 
        dwie porcje? - biadała 
        Pawlisiowa. - A mrugałam na pana 
        doktora, żeby nie wpychał tyle 
        jedzenia w tego pijanicę. Ale 
        taki już był gościnny, jakby 
        święty Piotr go odwiedził! 
          - Zawsze jest taki gościnny. I 
        dla wszystkich - próbowała 
        bronić zięcia babka Izabelka. 
          - No to niech teraz przyjdzie 
        i zrobi z tego porcje dla dwóch 

        osób. 
          - Same musimy coś wymyśleć. 
        Chłopa będziemy do kuchni 
        sprowadzać? 
          - To po co mi tu wlazł z tym 
        Zdzisiem? Indyka kazał mi krajać 
        dla takiego łapserdaka! A teraz 
        to udko byłoby jak znalazł! 
          - Dajmy już temu spokój, pani 
        Pawlisiowa. Zjadł, niech mu 
        wyjdzie na zdrowie. A jak 
        będziemy żałować, to mu jeszcze 
        może zaszkodzić. 
          - Takiemu nic nie zaszkodzi. 
        Kamienie może połykać, wódka 
        wszystko rozpuści. 

          - Zrobimy omlet - ucięła 
        dyskusję babka Izabelka. - Omlet 
        z szynką i groszkiem. Tej szynki 
        na omlet akurat wystarczy. I 
        otworzę puszkę sardynek. 
          - Mnie tam wszystko jedno - 
        manifestacyjnie wzruszyła 
        ramionami Pawlisiowa. - Nie do 
        mnie przyjechała wnuczka z 

        narzeczonym. 
          - Z narzeczonym? 
          - No, jak się kogoś przywozi 
        do rodziców na taką rodzinną 
        uroczystość... 
          - To na pewno kolega z teatru. 
          - Taki zwyczajny kolega to on 
        nie jest, głowę daję. 
          - Wszystko jedno - zwyczajny 
        kolega, czy narzeczony, jeść mu 
        dać trzeba. Niech pani 
        Pawlisiowa bije jaja na omlet, 
        ja otworzę pudełko sardynek. A 
        tak naprawdę - babka Izabelka 
        popadła w zadumę - to nigdy nie 
        wiadomo, kto w próg wchodzi. Czy 
        przed czterdziestu laty mogłam 
        przypuszczać, że ten ranny, 
        ledwo żywy chłopak, który u nas 
        szukał ratunku i schronienia - 
        to będzie mąż dla Karoliny? 
          - Tak Pan Bóg chciał - 
        Pawlisiowa przeżegnała się, 
        nie wypuszczając z dłoni trzepaczki 
        do bicia piany. 
          - Nie wiedziałam wtedy kogo 
        ratuję, tak samo, jak teraz, nie 
        wiemy dla kogo robimy omlet.
          Ostatnia część zdania 
        przyśpieszyła ruch ręki księżej 
        gospodyni, dzierżącej drucianą 

        trzepaczkę. Wsparta brzuchem o 
        krawędź stołu energicznie 
        wbijała powietrze w roztrzepane 
        w misce białka. 
          - Nie wiemy - powtórzyła. 
          - Niech on nawet będzie 
        całkiem nikim dla Agnieszki - 
        ciągnęła babka Izabelka - to 
        skoro wszedł w nasz dom, 
        przyjęcie mu się należy, jakby 
        się życie na nim budowało. W 
        mojej głowie nauki tyle, co się 
        na życie napatrzyłam, ale to 
        jedno wiem, że człowiek czuje 
        się naprawdę bogaty tylko wtedy, 

        kiedy drugiego człowieka może 
        obdarować dobrą chwilą. 
          - Święta prawda - szeptała 
        Pawlisiowa nad obłokiem 
        puszystej piany. - Święta prawda! 
          - Bo los radość odmierza po 
        kropelce  i wylewa czasem jednym 
        kopnięciem, gdy uzbiera się jej 
        choć naparstek. Ja to wiem - i 
        dlatego umiem uszanować każdą 

        byle jaką okazję, żeby w naszym 
        domu każdego spotkało coś 
        dobrego, bo i mnie tylko dobre 
        tu spotykało, zanim los kopnął 
        mój naparstek z uzbieraną w nim 
        radością. Czy pani Pawlisiowa 
        wie - babce Izabelce udało się 
        wreszcie znaleźć wśród 
        drobiazgów w szufladzie kluczyk 
        do otwierania sardynek - jak nam 
        już było dobrze przed wojną? 
        Nawet auto już mieliśmy, Karol 
        tak o nie dbał, jak o rodzone 
        dziecko. A cieszył się nim! A 
        był dumny! Bo przed wojną, nie 
        wiem czy pani Pawlisiowa sobie 
        przypomina, w takim mieście jak 
        nasze to były może trzy, może 
        cztery prywatne auta. Nie to, co 
        teraz, byle kto samochodem się 
        rozbija i nawet go uszanować nie 
        potrafi. Nie umyje, nie 
        wyczyści. My naszym autem, jak 
        cacko błyszczącym w słońcu, 
        jeździliśmy co niedziela całą 
        rodziną do Warszawy. W lecie na 
        lody do Łazienek. O innych 
        porach roku na kawę i ciastka do 
        "Bristolu". Bo mój Karol to 
        lubił bywać tylko w porządnych 
        lokalach. Dzieci musiały być 

        pięknie ubrane, ja także 
        wkładałam wtedy na siebie, co 
        miałam najlepszego. Pamiętam 
        taką jedną suknię, w której 
        Karol najbardziej mnie lubił... 
        Niebieska, w cyklamenowe kwiaty. 
        Do tego kapelusz miałam... Mój 
        Boże, co tu wspominać? Było, 
        minęło, jak podmuch wiatru. 
        Nadszedł trzydziesty dziewiąty 
        rok... Auto nam zmobilizowali, 
        rozpaczaliśmy, bo nie 
        wiedzieliśmy, co prawdziwa 
        rozpacz znaczy. Kiedy Piotruś... 

        kiedy najpierw Piotruś... No i 
        po co ja do tego wracam? Serce 
        pazurami na kawały rwę? I tak co 
        dnia! Co dnia! Nie oddaliłam się 
        od tamtego czasu ani na jotę, 
        nic we mnie nie umilkło, nie 
        pobladło... 
          Pawlisiowa wstrzymała 
        uderzenia trzepaczki, zapatrzyła 
        się przed siebie. 
          - Dobre, czy złe - ale jednak 

        ma pani co wspominać - odezwała 
        się z żalem. - A ja od 
        najmłodszych lat po plebaniach 
        się obijałam, garnki tylko mi 
        się odmieniały przed oczyma, 
        twarze księży i świętych w 
        ołtarzach. A tak... wciąż to 
        samo, wciąż to samo. Śniadanie 
        dopiero po mszy, ryba na obiad w 
        piątki, a także w środy i soboty 
        w Wielkim Poście... Jedynym 
        urozmaiceniem było, jak który 
        ksiądz lubił w karty grać i 
        gości na preferansa albo brydża 
        spraszał. 
          - Ale miała przecież pani 
        Pawlisiowa męża? - odważyła się 
        zapytać babka Izabelka. 
          Pawlisiowa uderzyła trzepaczką 
        w puch piany, aż białe jej 
        bryzgi pofrunęły w powietrze. 
          - A gdzie tam! Ksiądz Rudek 
        nazywa mnie Pawlisiową, żeby mi 
        nie było żal, że się Pawlisiówną 
        na całe życie zostałam. Bo 
        raz... owszem, raz o mało co nie 
        wyszłam za mąż, ale może to i 
        dobrze, że do tego nie doszło. 
          - Dlaczego? - znów nie mogła 
        poskromić ciekawości babka 
        Izabelka. 

          - Bo chłop był obibok i 
        pijanica, wciąż się tylko 
        dopytywał, ile mam na 
        książeczce. A ja głupia byłam i 
        nie rozumiałam, co to znaczy. 
        Jak każda baba, chciałam za mąż 
        wyjść i Pan Bóg mnie pokarał. 
        Ubranie mu do ślubu kupiłam, 
        łobuzowi jednemu... 
          - Niech pani Pawlisiowa tak 
        nie krzyczy! w pokoju usłyszą. 
          - A jak ja mam nie krzyczeć, 
        kiedy mnie drań tak okpił? O, 

        tu! Tu to wszystko do dziś 
        czuję! - Pawlisiowa uderzyła się 
        pięścią, na szczęście nie tą, w 
        której trzymała trzepaczkę, w 
        osłonięte fartuchem miejsce pod 
        obfitymi piersiami. - Tak mnie 
        ten przeklęty nicpoń okpił! 
        Ubranie kupiłam, kamasze i 
        koszulę, wszystko jak należy. 
        Zapowiedzi wyszły, ludzie 
        patrzyli na mnie w kościele, jak 
        ksiądz je z ambony odczytywał, a 

        kiedy doszło do ślubu, to w tym 
        wyznaczonym dniu ten sukinsyn - 
        przepraszam panią za słowo - w 
        ogóle się nie pokazał. 
          - Jak to się nie pokazał? 
          - Ano tak. Nie przyszedł i 
        koniec. Czekałam na niego, jak 
        głupia, w wianku z mirtu na 
        głowie, klęczałam przed 
        ołtarzem, myśli mi różne przez 
        głowę przelatywały, trochę się 
        modliłam, żeby zabić to 
        czekanie, ale więcej to 
        przeklinałam, bo już zrozumiałam 
        wreszcie, że on nie przyjdzie, 
        ten łobuz, ten łotr, ten nicpoń, 
        ten sukinsyn! 
          - Ciszej, pani Pawlisiowa! 
          - Już będę zaraz cicho, tylko 
        do końca to moje nieszczęście 
        opowiem. Ksiądz w zakrystii też 
        czekał, chodził tam i z 
        powrotem, słyszałam i czułam te 
        jego kroki, jakby po mnie 
        deptał, nawet komży na siebie 
        nie nałożył, widać przeczuwał, 
        że ten oszust w ogóle się nie 
        pokaże, że go już nigdy na swoje 
        oczy nie zobaczę. 
          - I tak było? 
          - Tak było. Ksiądz mnie w 

        końcu z kościoła zabrał na 
        plebanię i wlał we mnie całą 
        szklankę koniaku. I potem to już 
        nic nie wiedziałam i spałam do 
        rana. A jak wstałam, to już 
        żeśmy na ten temat nic nie 
        mówili, jakby nic się nie stało. 
        Tylko ksiądz mnie zaczął nazywać 
        Pawlisiową i bardzo mu do tej 
        pory jestem za to wdzięczna. 
          - Ksiądz Rudek? 
          - Ksiądz Rudek. Bo już byłam u 

        niego, kiedy ten przeklętnik się 
        do mnie przyplątał. 
          Drzwi od pokoju otworzyły się 
        z impetem, na progu stanęła 
        Karolina. 
          - Na litość boską! Mamo! - 
        jęknęła. - Agnieszka pyta mnie 
        po raz drugi, czy w ogóle 
        dostaną coś do jedzenia? 
          - Już dostają! Już! - 
        Pawlisiowa wzięła na siebie cały 
        ciężar odpowiedzi. - Robimy 
        omlet, bo z jedzeniem to tak 

        głupio - przepraszam - zostało 
        rozporządzone, że na dwie osoby 
        nie było co podać. Najpierw ta 
        dziewczynka z chorym psem takie 
        głodne miała oczy i trzeba było 
        ją nakarmić, a potem pan doktór 
        uwziął się tego Zdzisia 
        pijanicę, jak jakiego króla 
        przyjmować. I tyle wszystkiego w 
        niego wepchał... 
          - Tak, mój mąż w gościnności, 
        a specjalnie w goszczeniu takich 
        ludzi, jest nieposkromiony - 
        cierpko stwierdziła Karolina. 
          - A tobie co? - babka Izabelka 
        spojrzała ostro na Karolinę. - 
        Pokłóciliście się z Wiktorem? 
          - Ja z Wiktorem? Co mamie 
        przychodzi do głowy.
          - Bo nigdy tak o nim nie 
        mówiłaś. 
          - Może... nie zasługiwał na to 
        do tej pory. 
          - Dziwna jakaś jesteś. 
          - Och, mamo! Przede wszystkim 
        zmęczona! Co to w ogóle był za 
        pomysł - obchodzenie jakichś 
        rocznic. 
          - Twój pomysł! Twój i Wiktora. 
        Bo ja nawet nie wiem dlaczego to 
        akurat dzisiaj...

          - Tak wypadło - zmieszała się 
        Karolina, jej głos trochę 
        złagodniał. 
          - A co ty mówiłaś przy 
        powitaniu z tym Orwiłłą? 
        Wyglądało, jakbyś znała jego 
        ojca. 
          - Znałam. 
          - Nic o tym nie wiem. 
          - I nie musi mama wiedzieć! - 
        Karolina nigdy nie zwracała się 

        tak do matki. Usiadła na stołku 
        pod oknem, ścisnęła dłońmi 
        skronie. - A w ogóle proszę dać 
        mi spokój! Po co? Po co to 
        wszystko? 
          - Zaraz omlet będzie gotowy - 
        wtrąciła jakby pojednawczo 
        Pawlisiowa. Rozgrzała masło na 
        patelni, wlała na nie ubite 
        jaja. - Ja rozumiem, człowiek 
        jak z drogi, to głodny. A 
        jeszcze jak się jest młodym. Bo 
        staremu niejedzenie nawet na 
        zdrowie wychodzi. 

          - Może jesteś chora? - nie 
        zważając na wywód Pawlisiowej, 
        spytała Karolinę matka. 
          - Nic mi nie jest. 
          - Bo już, kiedy weszłaś po 
        wprowadzeniu samochodu do 
        garażu, zauważyłam... 
          - Nie mogła mama niczego 
        zauważyć, bo nic się nie stało, 
        chcę mieć tylko trochę spokoju. 
        I żeby to wreszcie się 
        skończyło. I żebym mogła pójść 
        spać! 
          - Przecież i teraz możesz się 
        położyć. Powiem wszystkim, że 
        źle się czujesz... 
          - Tego by jeszcze brakowało. 
        Żeby zaczęli się domyślać Bóg 
        wie czego. Zwłaszcza Wiktor. 
          - Wiktor? 
          - Och, mamo! Omlet, zdaje się 
        gotowy. Pięknie go pani 
        Pawlisiowa zwinęła. Zabierajmy 
        wszystko, co ocalało z pogromu, 
        i zanośmy na stół, bo Agnieszka 
        na pewno szału dostaje, że teraz 
        ja przepadłam w kuchni. 
          Cierpliwość Agnieszki była już 
        naprawdę na wyczerpaniu. 
          - Nareszcie! - zawołała na 
        widok matki i babki wnoszących 

        tace. - Myślałam, że już nigdy 
        nie wyjdziecie z tej kuchni. 
          - Najpierw nakarmimy naszych 
        głodnych podróżnych - z pogodą, 
        wymagającą jednak trochę 
        wysiłku, oznajmiła babka 
        Izabelka. - A potem wnosimy na 
        stół torty. - Umilkła, 
        spostrzegłszy w jaki sposób 
        Karolina rozsadziła teraz przy 

        stole gości. Na swoim miejscu 
        obok Wiktora posadziła 
        Agnieszkę, a dla siebie 
        zostawiła krzesło po drugiej 
        stronie stołu między 
        Rozciłowskim a Orwiłłą. A  
        jednak, pomyślała, jednak coś 
        się stało! 
          "Chłopcy", jak nazywały ich 
        obie babki - Krystian i Kamil 
        otwierali butelki wina. 
        Krystianowi szło to sprawniej, z 
        rozbawioną satysfakcją 
        przyglądał się niezgrabnemu 
        manewrowaniu Kamila korkociągiem. 

          - Uważaj, żebyś nie wepchnął 
        korka do środka. Wiesz 
        przynajmniej, co trzymasz w 
        ręku? Tokaj Aszu rocznik 65! 
        Skąd ojciec to wytrzasnął? 
          - Z własnej piwnicy. Coś z 
        Wysoczarskich jednak we mnie 
        zostało - Wiktor uśmiechnął się 
        do matki. - A był czas - w 
        kilkanaście lat po wojnie, wy go 
        pewnie nawet nie pamiętacie - że 
        pojawiały się w naszych sklepach 
        bardzo dobre wina. Kupowałem 
        więc i składowałem, 
        przeczuwając, że czekają mnie w 
        życiu wielkie okazje. - Ten 
        uśmiech przeznaczony był dla 
        Karoliny. Ale go nie zauważyła. 
          - Ja z tamtych lat - Kamilowi 
        udało się wreszcie wyciągnąć 
        korek z butelki, przesłał 
        zwycięskie spojrzenie bratu i 
        zaraz potem poszukał wzrokiem 
        babki Izabelki - ja z tamtych 
        lat pamiętam przede wszystkim 
        nasze wino, które robiła babcia. 
        Z porzeczek. Z naszych porzeczek. 
          - Pamiętasz też pewnie i 
        jabłcok - zjadliwie mruknął 
        Krystian. 
          - Owszem, ale jabłcokiem ty 

        się głównie zachwycałeś, zanim 
        przeszedłeś na drinki. Miałeś 
        rurkę, której strzegłeś jak oka 
        w głowie, wsadzałeś ją do butli 
        i pociągałeś zdrowo. 
          - A ty oczywiście skarżyłeś na 
        mnie przed babką. 
          - Chłopcy! - wzniosła ku niebu 
        oczy babka Izabelka. - Kiedyż wy 

        wyrośniecie z tych kłótni! 
          - A ja te ich kłótnie 
        uwielbiam - odezwała się Kasia, 
        z wytrwałym zachwytem wpatrująca 
        się w swego męża. - Dają mi 
        możność oglądania Krystiana w 
        czasie, kiedy go jeszcze nie 
        znałam. Kiedy był chłopcem. 
          - Tak naprawdę, to on chłopcem 
        nigdy nie był - mruknął Kamil. 
          - Za to ty nigdy nim być nie 
        przestałeś! - zrewanżował się 
        uszczypliwością Krystian. 
          - Przestańcie! - zawołała 
        babka Wysoczarska. - Czy jest 
        coś, w stosunku do czego 

        bylibyście zgodni? 
          - Owszem - roześmiała się 
        Agnieszka. - Zgodni byli tylko 
        wtedy, kiedy spuszczali mi 
        lanie. Bo biegałam wszędzie za 
        nimi, a oni wstydzili się tego 
        przed chłopcami. Więc 
        zatrzymywali się nieraz, czekali 
        aż ich dogonię i kiedy zdyszana 
        ale szczęśliwa podbiegałam do 
        ukochanych braci, oni łapali 
        mnie i do spółki lali, ile 
        wlazło. Wyobrażasz sobie jaka 
        byłam biedna z tymi dryblasami? 
        - Mówiła do Orwiłły i chyba nie 
        dlatego, że Rozciłowski na pewno 
        już to słyszał. Zawarta w tych 
        słowach kokieteria, potrzeba 
        pożałowania i czułości wymagały 
        nowego adresata. - Wyobrażasz 
        sobie - powtórzyła - jaka byłam 
        biedna? 
          - Bardzo biedna! - bąknął 
        Orwiłło, zawstydzony tym, że 
        wszyscy zwrócili ku niemu oczy. 
          - Chciałbym mieć siostrę! - 
        niespodziewanie i z żarliwą 
        pretensją do rodziców odezwał 
        się Marek. 
          - Co? Co takiego? - zaśmiała 
        się ze skrępowaniem Kasia. - 

        Chciałbyś mieć siostrę? 
        Dlaczego? 
          - Bo bym miał kogo lać! - 
        wyznał Marek rozmarzonym głosem. 
          W ogólnym rozbawieniu, które 
        zapanowało przy stole, skarcenie 
        Marka nawet rodzicom nie 
        przyszło do głowy. A on poczuł 

        się bohaterem, wodził po 
        wszystkich twarzach roziskrzonym 
        wzrokiem, nie omijając Sylwii. 
          Więc mu odpaliła, poczekawszy 
        na chwilę ciszy: 
          - A może to ona ciebie by 
        lała? Jakby była starsza? 
          - Ale ja mogę mieć tylko 
        młodszą - sensownie zauważył 
        Marek. 
          - Tobie i młodsza dałaby radę. 
        Bo jesteś oferma. 
          - Co ty wygadujesz? - ofuknął 
        córkę Rozciłowski; patrzył z 
        pretensją na Agnieszkę, uważał, 
        że to matka powinna zwrócić jej 
        uwagę. 

          - Stwierdzam tylko fakt! - 
        burknęła Sylwia.
          - A ja stwierdzam fakt - 
        Karolina zebrała opróżnione 
        talerze sprzed Agnieszki i 
        Orwiłły - stwierdzam fakt, że w 
        naszej rodzinie kłótliwość 
        przechodzi z pokolenia na 
        pokolenie. 
          - Ależ moja droga - Wiktor 
        spojrzał zdumiony na żonę - 
        przecież tak naprawdę, to my się 
        nigdy nie kłócimy. 
          - Nie wiem, jak wyobrażasz 
        sobie to  "tak naprawdę". A poza 
        tym są sytuacje... są sytuacje, 
        kiedy kłótnie... nie wybuchają. 
          - Czy... były takie sytuacje?  
          Karolina hałaśliwie zbierała 
        ze stołu naczynia i sztućce. 
          - Były, są, będą...
          - Podajemy torty - zawołała 
        gorączkowo babka Izabelka. - 
        Chodź, pomożesz - zwróciła się 
        do Sylwii, a gdy była już przy 
        niej, burknęła: - Zawsze powiesz 
        coś takiego, że się robi z tego 
        awantura. 
          - Ja? Przecież to Marek zaczął.
          - Ale ty nie musiałaś dolewać 
        oliwy do ognia. 

          - Niczego nie dolewałam. Niech 
        pan Ziołko powie - Sylwia 
        zwróciła się do swego sąsiada po 
        lewej stronie, a gdy ten 
        milczał, przypuściła atak do 
        siedzącego po prawej księdza - 
        albo ksiądz proboszcz. No, 

        proszę powiedzieć...
          Ksiądz Rudek myślał o 
        jutrzejszym kazaniu, o strategii 
        cotygodniowego mieszania 
        metafizyki z realnością, której 
        - jak sądził - bardziej 
        oczekiwali od niego parafianie. 
        Myślał też o dachu na kaplicy, o 
        rosnących stale kosztach 
        remontu, choć rzemieślnicy 
        składali swoją pracę w ofierze. 
        Długo patrzył na małą 
        Rozciłowską, nie mogąc pojąć, o 
        co go pyta. 
          - Sądzę - powiedział wreszcie 
        - że dzieci nie powinny zbyt 
        długo przebywać w towarzystwie 
        dorosłych. Nie powinny 

        uczestniczyć w ich rozmowie. 
          - Dlaczego? - spytała Sylwia, 
        patrząc księdzu natarczywie w 
        oczy. 
          - Chodźże wreszcie - szarpnęła 
        nią babka Izabelka. - Ksiądz 
        proboszcz ma rację.  
          - Dlaczego ksiądz ma rację? - 
        Sylwia w kuchni wróciła do 
        tematu. - Czy starsi zawsze 
        muszą mieć rację? 
          - Przestań! - krzyknęła 
        Karolina, która po złożeniu 
        naczyń na stole zatrzymała się 
        przy nim nieruchomo. Pawlisiowa 
        już wyszła, nie było potrzeby 
        zatrzymywania jej aż do końca 
        przyjęcia. - Głowa mi pęka. 
          - Niech babcia weźmie 
        tabletkę. Przyniosę. Gdzie są 
        tabletki z krzyżykiem? 
          - Nie, dziękuję. Nawet po 
        tabletce mi to nie przejdzie. 
          - To? Co znaczy - to? 
          - Przestań się wciąż pytać! 
        Kiedy byłaś mała, pytałaś się 
        wciąż o wszystko, a teraz do 
        tego wracasz. 
          - No, dobra! - Sylwia zwykłym 
        swoim ruchem podrzuciła 
        ramionami. - Mogę o nic nie 

        pytać. I nic nie chcę wiedzieć. 
          - Bierz orzechowy tort i nieś 
        go na stół. Tylko postaw go 
        blisko swego ojca. 
          - Dlaczego? - odważyła się na 
        jedno jeszcze pytanie Sylwia. 

          - Bo lubi. 
          - Teraz będzie ważne, co lubi 
        pan Orwiłło. 
          - A tego jeszcze nie wiemy. 
        Ale będziemy musieli się 
        dowiedzieć - powiedziała 
        Karolina, nie skarciwszy tym 
        razem Sylwii. 
          Kiedy siedziała już przy 
        stole, przypomniały jej się 
        słowa wnuczki. Zaczynał się więc 
        okres (czy długi?), kiedy nowy 
        mężczyzna Agnieszki miał 
        doświadczać szczególnych 
        względów także i w domu jej 
        rodziców. Bo czekały go 
        niechybnie także i ciężkie 
        chwile, tego można było się 
        spodziewać. Zerknęła z ukosa na 

        Orwiłłę - wydał jej się dziwnie 
        bezbronny - potem na 
        Rozciłowskiego, który siedział 
        po lewej jej ręce. Przypomniał 
        jej się dzień, kiedy Agnieszka, 
        wybierając się na studia w 
        Warszawie, powiedziała: Nie bój 
        się, mamo, nie puszczę się tak 
        byle jak z jakimś głupim 
        chłopakiem, który potem śmiałby 
        się ze mnie. Bardzo będzie 
        musiał się nacierpieć ten, kto 
        mnie dostanie... - Czy 
        Rozciłowski dostatecznie 
        cierpiał przedtem? A może dopiero potem 
        wypłaciła mu to z nawiązką? 
          - Pan pewnie także lubi tort 
        orzechowy? - zwróciła się do 
        Orwiłły. 
          Uśmiechnął się, wśród czarnego 
        zarostu błysnęły białe zęby. 
          - Taki prawdziwy? 
          - Najprawdziwszy. Z samych 
        orzechów. 
          - Bardzo lubię. Ale ostatni 
        raz jadłem go chyba przed 
        dziesięciu laty. U jakichś 
        ciotek ojca w Przemyślu. 
        Byliśmy tam na krótko przed jego 
        śmiercią. 
          - Już... nie żyje? 

          - Tak, prawie od dziesięciu 
        lat. 
          - Przepraszam, co było... 
        powodem? 
          - Serce. Ale przynajmniej nie 

        cierpiał. Znaleźliśmy go na po-
        dłodze z pędzlem w ręce w jego 
        pracowni. Objąłem ją po ojcu, 
        mieszkam tam. 
          - Jeszcze raz wypijmy zdrowie 
        rodziców! - zawołał Krystian 
        wznosząc kielich z winem. W 
        zielonym szkle wysoczarskiego 
        bakaratu mienił się słonecznymi 
        iskierkami złocisty tokaj. 
          Karolina tylko umoczyła w nim 
        usta. 
          Więc ten, który pomógł jej 
        kiedyś przeżyć bardzo trudny, 
        bardzo zły dzień - nie żył już 
        od dziesięciu lat...  Dlaczego o 
        tym nie wiedziała? Musiały 
        przecież być nekrologi w 
        gazetach, wspomnieniowe 
        artykuły. "Był malarzem cenionym 

        zarówno przez krytykę, jak i 
        przez rynek artystyczny" tak 
        chyba napisano w katalogu 
        wystawy, który kupiła zaraz po 
        wejściu do Zachęty. 
          Jak rozpaczliwie nie miała co 
        ze sobą zrobić tego dnia, w 
        którym nie zapukawszy uprzednio 
        - otworzyła drzwi do gabinetu 
        Wiktora i zobaczyła, że całuje 
        nauczycielkę wychowania 
        fizycznego z miejscowego liceum. 
        Później śmiała się z tego, 
        opowiadała o tym przy stole 
        rodzinie i znajomym, a Wiktor 
        śmiał się razem z nią. Wtedy 
        jednak, w tamtym nieszczęsnym 
        momencie (po cóż w ogóle 
        wchodziła do gabinetu, cóż tak 
        nie cierpiącego zwłoki miała do 
        powiedzenia Wiktorowi?) W tamtym 
        okropnym momenicie zatrzymała 
        się na progu, jakby piorun w nią 
        strzelił. Wiktor, pochylony nad 
        czarnym pudlem, całował w usta 
        również nachyloną nad psem 
        nauczycielkę. Może - nie 
        zauważona - powinna stać dłużej 
        w progu, żeby zobaczyć jak 
        rozwinie się sytuacja, żeby 
        usłyszeć, czy umówią się ze 

        sobą, czy będzie miał dalszy 
        ciąg ten incydent? Nie pomyślała 
        jednak o tym, nic w ogóle wtedy 
        nie myślała, przebiegła na oślep 

        korytarz, dopadła do szafy w 
        sypialni, wciągnęła na siebie 
        jakąś wyjściową sukienkę, 
        chwyciła torebkę.
          Było lato, w pociągu do 
        Warszawy młodziutki żołnierz, 
        jadący prawdopodobnie na urlop, 
        otworzył okno, nie bacząc, że 
        wiatr uderza ją w twarz, 
        rozwiewa włosy, łopocze jak 
        proporczykami skrojonymi w szpic 
        końcami jej kołnierza u 
        sukienki. Nie poprosiła go, żeby 
        podniósł szybę, potrzebowała 
        dużo powietrza. Dusiła się pod 
        gruzami swego domu, który nagle 
        na nią runął. 
          - Coś się pani stało? - spytał 
        żołnierz, który zwrócił jednak 
        uwagę na niezwykły wyraz jej 
        twarzy. 

          - Tak - wyjąkała. 
          - Czy mogę pani w czymś pomóc? 
          - Nie. Nikt nie może mi pomóc. 
        Przed chwilą... przed chwilą 
        zawalił się dom i umarł ktoś na 
        moich oczach. Na moich oczach! - 
        powtórzyła, bo bardzo trafny 
        wydał jej się ten zwrot. 
          Żołnierz zamilkł, spoważniał, 
        chyba w ogóle zepsuła mu urlop. 
        Na peronie zatrzymał się i długo 
        - obejrzała się raz, czy dwa - 
        patrzył za nią. Wzruszyło ją to, 
        bo to jednak było współczucie. 
          W Warszawie chodziła długo bez 
        celu ulicami. W jakiejś cukierni 
        wypiła kawę. Musiała naprawdę 
        źle wyglądać, bo kelnerka 
        spytała: 
          - Źle się pani czuje? 
          - Tak, nieszczególnie. Wracam 
        z pogrzebu. 
          - Kogoś bliskiego? 
          - Tak mi się przynajmniej do 
        tej pory wydawało. 
          Kelnerka, skasowawszy 
        należność za kawę, powinna już 
        odejść od stolika, ale stała 
        jeszcze przy nim przez chwilę w 
        iście żałobnym milczeniu. 
        Odwołana przez bufetowego, długo 

        mu coś - zerkając ku niej - 
        opowiadała. 
          Dokładnie zapamiętała obydwie 

        rozmowy - z żołnierzem i 
        kelnerką - zaśmiewała się 
        opowiadając ich przebieg 
        (później, o wiele później) 
        rodzinie; kiedy je prowadziła, 
        nie miały jednak w sobie nic 
        śmiesznego. 
          Było już po południu, kiedy 
        zdecydowała się wejść do 
        Zachęty. Nigdy tam nie była. 
        Przedwojenne niedzielne wyprawy 
        z rodzicami do Warszawy nie 
        obejmowały zwiedzania wystaw. 
        Kupiła przy wejściu katalog i 
        trzymając go przed sobą, krążyła 
        wokół ścian. Nie znała się na 
        malarstwie i pierwszym uczuciem, 
        jakiego doznała, był żal, że nie 
        zawiodła jej tutaj ciekawość i 
        pragnienie uczestniczenia w 
        czymś innym, niż codzienna 
        zwyczajność, ale dopiero 

        rozpacz, tę zwyczajność 
        rujnująca. Bo może jakoś inaczej 
        patrzyłaby na te obrazy przed 
        sobą, szukałaby w nich nie 
        ratunku, lecz piękna. Że piękno 
        mogłoby być także ratunkiem, 
        pomyślała dopiero przed obrazem, 
        przedstawiającym niemłodą 
        kobietę, siedzącą z rękami 
        złożonymi na kolanach. Tak 
        właśnie najprościej nazwany był 
        ten obraz w katalogu: "Kobieta z 
        rękami na kolanach" Jan Orwiłło. 
          Zazdrościła jej. Siedziała 
        oto spokojna, uspokojona po tym, 
        co przypadło jej do przeżycia, i 
        choć może miała jeszcze coś 
        przed sobą, już wiedziała, jaką 
        miarę przydawać wydarzeniom, 
        rzeczom i ludziom... Zazdrościła 
        jej. Przeżytych, oddalonych 
        rozpaczy, mądrości, która 
        pozwoliła je oddalić - bo ona 
        właśnie jej nie miała, nie mogła 
        się na nią zdobyć. 
          - Podoba się pani? 
          - Bardzo. - odwróciła się i 
        podniosła oczy na stojącego za 
        nią wysokiego mężczyznę. - To 
        pana obraz? 
          - Tak. 

          - Pana matka? 
          - Mogłaby nią być - 

        odpowiedział po chwili. - 
        Wszystkie matki mają wspólny, 
        upodabniający je wyraz. 
        Uczucia, których w nadmiarze 
        doświadczały, wyrysowane są na 
        ich twarzach, odbite jak na 
        kliszy, utrwalone w spojrzeniu, 
        choćby serce już przycichało po 
        gwałtownych wzruszeniach. 
        Początkowo chciałem ten obraz 
        nazwać "Po burzy", bo te złożone 
        na kolanach ręce o tym właśnie 
        mówiły, wyrażały to najpełniej. 
        Coś się oddaliło, coś 
        przeminęło... A u pani... - 
        patrzył teraz nie na obraz, ale 
        - przechyliwszy głowę - na jej 
        twarz, badał ją w skupieniu 
        oczyma nawykłymi do wydzierania 
        światu i ludziom ich tajemnic. - 
        U pani nic się jeszcze nie 
        oddaliło, nie przeminęło. Pani 
        życie jest właśnie w samym oku 

        cyklonu. - Czy tak? 
          - Tak - szepnęła. 
          Ujął palcami jej łokieć. 
          - Usiądźmy na tej ławce pod 
        oknem. Będzie pani mogła patrzeć 
        stamtąd na obraz, który jest 
        pani przyszłością. 
          - Czy wszystkim kobietom to 
        pan mówi? 
          - Nie, nie wszystkim. 
          - Którym - nie? 
          - Tym, które będą miotać się 
        do końca. I pragną tego. Spokój 
        jest dla nich równy śmierci. Ale 
        pani do nich nie należy. 
          - Skąd pan to wie? 
          - Bo widzę, jak bardzo, jak 
        panicznie pani chce, żeby znów 
        wszystko się wokół pani 
        uładziło, ucichło. Przede 
        wszystkim w niej samej. - Pomóc 
        pani? 
          Słuchała z natężoną uwagą 
        tego, co mówił do niej ten obcy 
        człowiek, ale na pytanie, które 
        postawił, nie odpowiedziała. W 
        jaki sposób mógł jej pomóc? Nic 
        o niej nie wiedział. Nie 
        wiedział przede wszystkim tego, 
        że zapewne trzy małe istoty 
        krążyły już od okna do okna, 

        wyglądając jej powrotu. Kamil 

        płakał. Choć starszy o dwa lata 
        od Agnieszki, bardzo potrzebował 
        matki w sposób zaborczy i 
        apodyktyczny, ponieważ tylko ona 
        nie traciła do niego 
        cierpliwości, nawet babce się 
        nie poddawał i był przy niej i 
        dla niej nieznośny. Więc Kamil 
        przeżyłby to najboleśniej. Może 
        już nikt by go nie kochał. O tym 
        trzeba było myśleć, o tym trzeba 
        było pomyśleć, zanim wyszarpnęła 
        suknię z szafy, zanim bez tchu 
        pobiegła na dworzec. Bo jeśli 
        nawet był jakiś sens w tym, że 
        pani weterynarzowa z 
        prowincjonalnego miasta 
        zdecydowała się porzucić męża, 
        przyłapawszy go na czułościach z 
        nauczycielką wychowania 
        fizycznego z miejscowego liceum 
        (co, u licha było w tym tak 
        śmiesznego, że - później, o tak, 
        o wiele, wiele później - do łez 

        zaśmiewali się z tego?) Więc 
        nawet jeśli był w tym jakiś 
        sens, to na pewno zupełnie bez 
        sensu było obarczenie 
        największym cierpieniem trójki 
        tych ptasząt, czekających na nią 
        w oknie z wyciągniętymi 
        szyjkami. 
          Tego ten człowiek nie mógł 
        wiedzieć, a jednak po raz drugi 
        zapytał: 
          - Pomóc pani? 
          - Jak? - szepnęła, przyznając 
        się w ten sposób, że odgadł - 
        prawie wszystko. 
          - Najpierw - uśmiechnął się, a 
        był to uśmiech, który przyjąłby, 
        jak pocieszenie, nawet ktoś nie 
        potrzebujący go przez całe swoje 
        życie - najpierw... przywrócimy 
        pani pewność siebie. 
          - Czy to... aż widać...? 
          - Och, nic nie wiem na pewno. 
        Raczej przypuszczam. Bo usta 
        pani drżą i schyla pani głowę 
        tak, jakby ktoś panią uderzył i 
        jeszcze się pani nie 
        wyprostowała po tym ciosie. Ale 
        zabierzemy się do tego. U kobiet 
        pewność siebie przywraca się w 
        bardzo prosty sposób. 

          - W jaki? - zapytała nieco 
        strwożona. 
          - Najszybciej skutkuje 
        mówienie im, jakie są piękne, 
        jakie nadzwyczajne i porywające. 
        Ale ja tego nie mówię. Ja je 
        rysuję - wyjął szkicownik i 
        ołówek - ja im to pokazuję i 
        udowadniam. Niech pani uniesie w 
        górę twarz. 
          - Ależ ja... Nie jestem 
        przygotowana. Zmęczyłam się, tak 
        długo chodziłam po Warszawie, 
        włosy mam w nieładzie... 
          - W pięknym nieładzie. Ja bym 
        go nawet jeszcze powiększył. - 
        Czuła przez chwilę jego dłoń na 
        głowie, szybki, delikatny, dotyk 
        palców mierzwiących jej włosy. - 
        Teraz jest naprawdę pięknie. Nie 
        znoszę wyglądu kobiet 
        wychodzących od fryzjera. wolę 
        je, kiedy wychodzą z łóżka. Nie, 
        nie, nie - niech się pani nie 
        płoszy. Spojrzenie na mnie! Nie 

        gdzieś w bok, ale na mnie, 
        prosto w moją twarz. Czy mówił 
        już ktoś pani, jakie piękne ma 
        pani oczy? 
          - Tak - potwierdziła bez 
        satysfakcji, a on od razu 
        zrozumiał dlaczego. 
          - Ale to był zachwyt banalny - 
        powiedział. - Nie określający 
        piękna jako nadzywyczajnej łaski 
        losu. A ja je tak odbieram. Ile 
        jest dziewcząt chodzących po 
        świecie z takimi oczyma? 
          - Na pewno wiele, a ja nie 
        jestem już dziewczyną. 
          - Tego można się było 
        spodziewać. Wobec tego zapytam - 
        ile jest kobiet, chodzących po 
        świecie z takimi oczyma? Z 
        takimi oczyma pod takimi 
        brwiami. Rysunek brwi i ich 
        czerń - chyba nie poprawiane? 
          - Nie. Skąd bym miała czas na 
        chodzenie do kosmetyczki? - To 
        właśnie cenię najbardziej - 
        piękno jako nie poprawiany dar 
        losu. - Rysował szybkimi, 
        pewnymi ruchami ręki, notował 
        jej twarz, jak notuje się 
        usłyszaną w sobie strofę 

        wiersza. I właśnie tak to 
        powiedział: - Zapisuję sobie 
        panią, ponieważ - być może - już 
        nigdy nie pomyślę, że czyjeś 
        brwi są dwoma piórami wyrwanymi 
        przez wiatr ze skrzydeł sokoła. 
        Nie, nie! Nie uciekać ze 
        spojrzeniem. Nie płoszyć się 
        tym, że trochę bredzę kabotyńsko 
        przy rysowaniu. Patrzeć śmiało. 
        Wyprostować się i patrzeć 
        śmiało, czy nie powiedziałem, że 
        muszę przywrócić pani pewność 
        siebie? Ale żeby nie trwożyła 
        pani moja bezinteresowność, z 
        góry wyjaśniam, że robię to 
        także dla siebie. Może potrzebna 
        mi będzie kiedyś pani twarz, nie 
        będę musiał już szukać, będę ją 
        miał i  posłużę się nią w ważnej 
        jakiejś malarskiej sprawie, 
        będzie cytatem rzeczywistości w 
        plątaninie barw i kształtów, w 
        krzykliwym bezsensie, ku któremu 
        coraz śpieszniej podąża świat, a 
        raczej to, co my - przypadkowi 

        lokatorzy jego cząstki - 
        nazywamy światem. - Dziękuję! 
          Nie pokazał jej od razu 
        rysunku, sam mu się długo 
        przyglądał, nie podnosząc już na 
        nią oczu, jakby przestała go 
        zupełnie interesować, jakby w 
        ogóle była mu jujż niepotrzebna. 
          - Mnie pan nie pokaże? - 
        zapytała. 
          - Ależ tak! - krzyknął, aż 
        dwie kobiety, które weszły 
        właśnie na salę, odwróciły ku 
        nim głowy. - Tak! Ten rysunek 
        jest przecież pierwszym stopniem 
        terapii, której panią poddaję - 
        jakże bym więc mógł nie  pokazać 
        go pani? - Odwrócił ku niej 
        szkicownik. - Niechże pani 
        weźmie pod uwagę, że taką 
        powinna pani być, taką pewnie 
        pani była i taką sobie panią 
        wyobrażam. 
          Patrzyła w zdumieniu na 
        wizerunek swojjej twarzy, którą 
        kilka kresek ołówkiem obdarowało 
        tym wszystkim, czego ona właśnie 
        teraz na pewno nie miała, co 
        dziś utraciła - zwycięską siłą, 

        nieustępliwą śmiałością wobec 
        życia, nieco zalotnym spokojem, 
        który daje tylko uświadomienie 
        sobie własnej wartości. 
          - To nieprawdopodobne - 
        powiedziała. 
          A on się roześmiał. 
          - Widzi pani, całkiem za 
        młodu, zaraz po studiach, 
        zarabiałem na życie jeżdżąc po 
        kraju i odnawiając w kościołach 
        wyblakłe malowidła. Nauczyłem 
        się przywracać twarzom wyraz, 
        który mieć powinny. - A teraz 
        pójdziemy gdzieś coś zjeść. 
          - Nie jestem głodna - 
        zaprotestowała dość słabo. 
          - Ale ja jestem! A poza tym - 
        mamy dopiero za sobą pierwszą 
        część terapii, której 
        postanowiłem panią poddać. 
          Wyszli z "Zachęty" i pozwoliła 
        się prowadzić aż w Aleje 
        Ujazdowskie, gdzie był lokal, w 
        którym zbierali się artyści i 
        gdzie od razu poznła znane z 
        gazet twarze, co zaczęło ją 

        wkrótce - po kilku kieliszkach 
        wina - głównie zajmować. Przy 
        stolikach siedziały młode i 
        ładne kobiety, ale i na nią 
        patrzono, dostrzegała i czuła 
        to, a Janek Orwiłło (mówiła już 
        do niego "Panie Janku") 
        powtarzał: 
          - Oto mojej terapii część 
        druga! 
          Była i trzecia. Bo do stolika 
        zaczęli się przysiadać różni 
        panowie - a dwóch z nich znała z 
        fotografii w gazetach - i 
        wszyscy pytali Janka, skąd 
        wytrzasnął taką dziewczynę, i 
        wszyscy mówili, że jest 
        zjawiskiem i objawieniem wśród 
        znanych i opatrzonych już 
        twarzy, że takie oczy... i, że 
        niewiele dziewcząt chodzi po 
        świecie z takimi oczyma... 
        Zaczynała się uśmiechać, a nawet 
        śmiać, czuła, że policzki jej 
        płoną, że naprawdę ładnieje pod 
        zwróconymi na nią spojrzeniami. 
        I wtedy jednak myślała, że troje 
        piskląt czeka na nią, że po raz 

        pierwszy trzy małe serca ściska 
        nie doznawany dotąd strach - ale 
        natychmiastową pociechą była 
        rozbawiona myśl, że przecież 
        niedługo do nich wróci. I zrobi 
        zaraz porządek, tak, zrobi 
        porządek z tym wszystkim, co na 
        krótko i w całkiem nieważny 
        sposób (cóż nagadała temu 
        żołnierzykowi w pociągu i 
        kelnerce w kawiarni...?) 
        zakłóciło spokój ich domu. Już 
        wtedy Wiktor z tą swoją 
        nauczycielką od gimnastyki 
        zaczęli jej się wydawać 
        żałośnie śmieszni, skoro tu, w 
        miejscu, gdzie zbierali się 
        najsławniejsi ludzie stolicy, 
        patrzyło na nią tylu 
        znakomitych, znanych i 
        podziwianych w całym kraju 
        panów. Była bliska tego, żeby 
        opowiedzieć im o dwóch głowach, 
        złączonych pocałunkiem nad 
        zdziwionym pyskiem czarnego 
        pudla, o swojej ucieczce, o 
        głupich i złych zamiarach, które 
        już się rozpełzły, pochowały 

        gdzieś po kątach tej sali... 
        chciała im to powiedzieć, ale 
        powstrzymywała ją myśl, że - być 
        może - nie powinna mieć 
        pewności, że to wszystko 
        naprawdę tak dobrze się 
        zakończy. Ten cudowny, 
        zachwycający i ujmujący Janek 
        Orwiłło nie był przecież 
        aniołem, żeby nie żądać czegoś w 
        zamian za to, co dla niej 
        uczynił. Może nawet uważa, że to 
        tej jego terapii część czwarta, 
        bo już w szatni, gdy wychodzili, 
        pocałował ją w usta, a na ulicy 
        mocno ujął ją pod rękę. 
          Zdrętwiała. I musiało w tym 
        być coś prawie dosłownego,  
        jakaś sztywność ramienia, może 
        opór niechętnie posuwających się 
        naprzód nóg, bo on - mówiący 
        właśnie o letnim wieczorze i 
        gwiazdach nad głową - zamilkł 
        nagle i dopiero po długiej, 
        bardzo długiej chwili roześmiał 
        się głośno i serdecznie. 
          - Niech się pani nie boi! - 

        Dokąd panią odprowadzić? 
          W przygarniętym do jego boku 
        ramieniu znów zaczęła krążyć 
        krew, nogom przywrócona została 
        sprawność i lekkość. 
          - Na dworzec - szepnęła. 
          Zatrzymał taksówkę, a na 
        dworcu zapytał ją o nazwę 
        miejscowości, do której wracała, 
        kupił jej bilet i zaprowadził na 
        peron, skąd za kilka minut miał 
        odejść pociąg. 
          - Nigdy tam nie byłem. Ale 
        może będę. Proszę zachować moją 
        wizytówkę, jest na niej adres i 
        numer telefonu. Gdyby kiedyś 
        potrzebna była pani znów moja 
        terapia - proszę przyjechać, lub 
        dzwonić. Jestem do usług i... 
        nie zapominam prędko miłych 
        spotkań. Czy bardzo panią 
        lprzestraszę, jeśli jeszcze 
        raz... - Objął ją i przycisnął 
        do siebie, poczuła na ustach 
        jego usta, a na całym ciele, od 
        stóp do głów, dotyk, bliskość 
        mężczyzny. Innego mężczyzny! 
        Nigdy nie zdradziła Wiktora, 
        nigdy jej to nawet przez myśl 

        nie przeszło, ale teraz 
        uzmysłowiła sobie, że to było 
        możliwe, że mogła tego pragnąć. 
          Trzymał ją jeszcze przy sobie, 
        gdy zapytał cicho: 
          - Proszę mi powiedzieć.... Czy 
        gdyby nie była pani uwikłana w 
        te jakieś swoje sprawy, w które 
        wprowadziłem dziś znów odrobinę 
        jasności, czy wtedy... mogłaby 
        pani... i właśnie ze mną... Czy 
        to na pewno byłbym ja... 
          - Ależ tak! - zawołała. - O, 
        Boże! Tak! 
          Już nie pozwalała się całować, 
        teraz ona go całowała, 
        gwałtownie, z zachłanną 
        rozpaczą, ze łzami, bo chyba to 
        nie on płakał, gdy poczuła na 
        policzkach gorącą wilgoć... 
          - Przyjedź! - szeptał. - 
        Przyjedź, jeśli tylko będziesz 
        mnie potrzebowała.
          Zajechał pociąg, ludzie 
        rzucili się ku wagonom, ktoś ich 
        potrącił, ale nie rozerwał ich